Artykuł na Medal

Skyfall (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Skyfall
Ilustracja
Logo filmu
Gatunek

sensacyjny, akcja

Rok produkcji

2012

Data premiery

23 października 2012
26 października 2012 (Polska)

Kraj produkcji

Wielka Brytania
Stany Zjednoczone

Język

angielski

Czas trwania

143 minuty[1]

Reżyseria

Sam Mendes

Scenariusz

Neal Purvis i Robert Wade
John Logan

Główne role

Daniel Craig
Javier Bardem
Ralph Fiennes
Naomie Harris
Bérénice Marlohe
Albert Finney
Judi Dench

Muzyka

Thomas Newman

Zdjęcia

Roger Deakins

Scenografia

Dennis Gassner

Kostiumy

Jany Temime

Montaż

Stuard Baird
Kate Baird

Produkcja

Michael G. Wilson
Barbara Broccoli

Wytwórnia

Metro-Goldwyn-Mayer
Columbia Pictures
EON Productions
B22

Dystrybucja

Sony Pictures Releasing
UIP (Polska)

Budżet

150–200 mln USD

Przychody brutto

1,109 mld USD

Poprzednik

007 Quantum of Solace (2010)

Kontynuacja

Spectre (2015)

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Skyfall – brytyjski film szpiegowski z 2012 roku o przygodach Jamesa Bonda, wyprodukowany przez Eon Productions. Za reżyserię odpowiada Sam Mendes, a za scenariusz Neal Purvis i Robert Wade oraz John Logan. W rolę agenta 007 po raz trzeci wcielił się Daniel Craig, a obok niego w rolach głównych wystąpili Javier Bardem, Ralph Fiennes, Naomie Harris, Bérénice Marlohe, Albert Finney oraz Judi Dench. Jest to dwudziesta trzecia produkcja wchodząca w skład serii filmów o Bondzie.

Po wydarzeniach z poprzedniej części, Bond bada sprawę ataku na siedzibę MI6. Tropy prowadzą go do spisku byłego agenta Raoula Silvy, który chce zemścić się na M za porzucenie go. W filmie powracają postaci, znane z wcześniejszych filmów, ale nieobecne przez ostatnie dwie części: Q, grany przez Bena Whishawa, i panna Moneypenny, grana przez Naomie Harris.

Mendes otrzymał propozycję wyreżyserowania filmu po premierze Quantum of Solace w 2008 roku. Prace nad filmem zostały zawieszone, gdy MGM popadło w tarapaty finansowe i nie zostały wznowione, dopóki firma nie poradziła sobie z bankructwem w grudniu 2010 roku; w międzyczasie pierwotny scenarzysta, Peter Morgan, opuścił projekt. Kiedy produkcja została wznowiona, Logan, Purvis i Wade kontynuowali pisanie ostatecznej wersji scenariusza. Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w listopadzie 2011 roku. Piosenkę przewodnią o tym samym tytule co film zaśpiewała Adele.

Skyfall miał premierę w Royal Albert Hall w Londynie 23 października 2012 roku. W Wielkiej Brytanii został wydany 26 października, a w Ameryce Północnej 9 listopada. Był to pierwszy film o Jamesie Bondzie, który był wyświetlany w kinach IMAX, choć nie był kręcony kamerami tego typu. Premiera zbiegła się z 50. rocznicą powstania serii, którą zapoczątkował film Doktor No w 1962 roku. Film zdobył wiele wyróżnień, w tym dwa Oscary, dwie nagrody BAFTA i dwie nagrody Grammy. Otrzymał bardzo pozytywne recenzje krytyków i był czternastym filmem, który zarobił ponad 1 miliard dolarów na całym świecie, a także jedynym filmem o Jamesie Bondzie, który tego dokonał. Wielu krytyków uznało, że Skyfall był najlepszym filmem o Bondzie. W 2012 stał się siódmym najlepiej zarabiającym filmem wszech czasów, najlepiej zarabiającym filmem w Wielkiej Brytanii, najlepiej zarabiającym filmem z całej serii, najlepiej zarabiającym filmem na całym świecie zarówno dla Sony Pictures, jak i MGM oraz drugim najlepiej zarabiającym filmem roku.

W 2015 roku pojawił się kolejny film z serii, Spectre.

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

W Stambule agenci MI6 James Bond i Eve Moneypenny ścigają najemnika Patrice’a, który ukradł dysk twardy, zawierający dane tajnych agentów. Gdy Bond i Patrice walczą na szczycie jadącego pociągu, M każe Moneypenny strzelać do Patrice’a, mimo że ta nie ma dobrej pozycji; Moneypenny nieumyślnie trafia Bonda, który wpada do rzeki. Bond zostaje uznany za zmarłego, a Patrice ucieka z twardym dyskiem[2][3][4].

Trzy miesiące później, w związku z publicznym dochodzeniem w sprawie postępowania M ze skradzionym dyskiem twardym, jest ona naciskana do przejścia na emeryturę przez Garetha Mallory’ego, przewodniczącego Komisji Wywiadu i Bezpieczeństwa w Parlamencie i byłego oficera SAS. Chociaż twierdzi, że jest nadal przydatna, serwery MI6 zostają zhakowane, a M otrzymuje wyszydzającą wiadomość na chwilę przed tym, jak budynek MI6 eksploduje. Bond, który wykorzystał swoją domniemaną śmierć do przejścia na emeryturę, dowiaduje się o ataku i wraca do służby w Londynie. Nie udaje mu się przejść fizycznych, medycznych i psychologicznych badań, ale M zatwierdza jego powrót w teren, nakazując mu zidentyfikowanie pracodawcy Patrice’a, odzyskanie dysku i zabicie Patrice’a. Bond poznaje Q, nowego kwatermistrza MI6, który daje mu radiolatarnię i pistolet Walther PPK[2][3][4].

W Szanghaju Bond śledzi Patrice’a, ale nie jest w stanie zapobiec zabiciu przez niego celu. Oboje muszą ze sobą walczyć i Patrice ginie, zanim Bond dowiaduje się tożsamości jego pracodawcy. Bond znajduje żeton, który Patrice zamierzał spieniężyć za zamach, co prowadzi go do kasyna w Makau. Tam do Bonda zbliża się Sévérine, wspólniczka Patrice’a. Rozpoznając jej tatuaż, dochodzi do wniosku, że była ona niewolnicą seksualną „uratowaną” przez przestępcę, który teraz ją zatrudnia – człowieka, z którym Bond chciałby się spotkać. Ostrzega go, że jest celem jej ochroniarzy, ale obiecuje pomóc, jeśli Bond zabije jej pracodawcę. Bond udaremnia atak i dołącza do Sévérine na jej jachcie, zwanym Chimera. Dopływają na opuszczoną wyspę u wybrzeży Makau, gdzie załoga przechwytuje i dostarcza ich do pracodawcy Sévérine, Raoula Silvy. Jest to były agent MI6, który stał się cyberterrorystą i zorganizował atak na MI6. Silva zabija Sévérine, ale Bond alarmuje MI6, a agenci wydziału łapią Silvę[2][3][4].

W nowej podziemnej siedzibie MI6 Q próbuje odszyfrować laptopa Silvy, ale nieumyślnie daje mu dostęp do serwerów MI6, pozwalając Silvie uciec. Q domyśla się, że Silva chciał zostać schwytany, w celu zabicia M w zemście za wydanie go rządowi Chin w 1997. Silva ucieka z celi, a Bond ściga go przez londyńskie metro i udaremnia atak podczas posiedzenia Parlamentu[2][3][4].

Bond postanawia zabrać M swoim Aston Martinem DB5 do Skyfall, jego domu z dzieciństwa w szkockich Highlands. Spotykają starego Kincade’a, który tam mieszka i razem tworzą serię pułapek w całym domu. Kiedy ludzie Silvy przybywają, Bond, M, i Kincade zabijają większość z nich, ale M zostaje ranna. Silva przybywa helikopterem z większą liczbą ludzi i bronią, więc Bond wysyła M i Kincade’a przez tunel dla księży, aby ukryli się w pobliskiej kaplicy. Dom i helikopter zostają zniszczone, a Bond ucieka tym samym tunelem[2][3][4].

Silvie udaje się przeżyć i przybywa do kaplicy, gdzie spotyka M. Daje jej swój pistolet do ręki i przyciska swoją skroń do jej, błagając ją, by zabiła ich obu. Bond przybywa i zabija Silvę, wbijając mu nóż w plecy. M, na skutek odniesionych ran, umiera w ramionach Bonda[2][3][4].

Po pogrzebie M Moneypenny oficjalnie przedstawia się Bondowi i mówi mu, że wycofuje się z pracy w terenie, by zostać sekretarką Mallory’ego, nowo mianowanego M. Bond spotyka się z Mallorym i mówi mu, że jest gotowy do powrotu na służbę[2][3][4].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

Ponadto w filmie wystąpili również: Ben Whishaw jako Q, kwatermistrz MI6[11], Rory Kinnear jako Bill Tanner, szef sztabu MI6[12], Ola Rapace jako Patrice, najemnik Silvy[13], Helen McCrory jako poseł Clair Dowar[14], Nicholas Woodeson jako Doctor Hall[15], Bill Buckhurst jako Ronson[15], Elize du Toit jako Vanessa[15] oraz Tonia Sotiropoulou jako kochanka Bonda[15].

W rolach cameo pojawili się Wolf Blitzer jako on sam, Michael G. Wilson jako jeden z uczestników pogrzebu, Huw Edwards jako on sam, a także Gregg Wilson, syn producenta, jako człowiek w barze[16].

Daniel Craig
(James Bond)
Judi Dench
(M)
Javier Bardem
(Raoul Silva)
Ralph Fiennes
(Gareth Mallory)
Naomie Harris
(Panna Moneypenny)
Bérénice Marlohe
(Sévérine)
Albert Finney
(Kincade)

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu[edytuj | edytuj kod]

Reżyser filmu Sam Mendes, podczas premiery w Paryżu.

Prace nad filmem rozpoczęły się w 2009 roku, ale zostały zawieszone w 2010 z powodu kłopotów finansowych MGM[17]. Przedprodukcja została wznowiona po wyjściu MGM z bankructwa pod koniec grudnia 2010 roku, a w styczniu 2011 roku oficjalnie wyznaczono datę premiery na 9 listopada 2012 roku[18][19]. Zdjęcia miały rozpocząć się pod koniec 2011 roku[20]. W połowie 2011 MGM i Sony Pictures ogłosiły, że data premiery w Wielkiej Brytanii zostanie przesunięta na 26 października 2012, dwa tygodnie przed datą premiery w USA, zaplanowaną na 9 listopada 2012[21]. Budżet filmu szacuje się na 150–200 milionów dolarów[22][23][24]. Skyfall był częścią całorocznych obchodów 50. rocznicy wydania Doktor No i serii filmów o Bondzie[25].

Po wydaniu Quantum of Solace w 2008 roku producentka Barbara Broccoli zdradziła, że niezatytułowana jeszcze wtedy kontynuacja, może w dalszym ciągu śledzić wątek organizacji Quantum, wprowadzony w Casino Royale i kontynuowany w Quantum of Solace[26]. W sierpniu 2011 roku serbska gazeta „Blic” podała, że film będzie nosił tytuł Carte Blanche i będzie adaptacją ostatniej kontynuacji powieści Jeffery’ego Deavera[27]. 30 sierpnia Eon Productions oficjalnie zaprzeczyło jakimkolwiek powiązaniom między filmem a Carte Blanche, stwierdzając, że „nowy film nie będzie nosił tytułu Carte Blanche i nie będzie miał nic wspólnego z książką Jeffery’ego Deavera”[28]. 3 października 2011 MGM i Sony zarejestrowało kilkanaście domen, ujawniających tytuł filmu[29]. Miesiąc później, podczas konferencji prasowej oficjalnie ogłoszono, że jest to Skyfall[30]. Barbara Broccoli powiedziała, że tytuł „ma pewien emocjonalny kontekst, który zostanie ujawniony w filmie”[30].

Krótko po premierze Quantum of Solace, Daniel Craig zaproponował Samowi Mendesowi wyreżyserowanie następnej części[31]. Mendes, który wcześniej pracował z Craigiem przy Drodze do zatracenia, nie odrzucił od razu oferty ze względu na zaangażowanie i entuzjazm Craiga[31]. W listopadzie 2011 Michael G. Wilson i Barbara Broccoli oficjalnie ogłosili, że został on zatrudniony na stanowisku reżysera[32]. Pojawiały się plotki, mówiące o tym, że Mendes zlecił przeróbki scenariusza, aby „usunąć sceny akcji z nadzieją na zdobycie Oscara”[33]. Mendes jednak zaprzeczył temu, mówiąc, że sceny akcji są ważną częścią filmu[25].

Napisanie scenariusza pierwotnie zlecono Peterowi Morganowi, ale opuścił projekt, gdy MGM ogłosiło bankructwo i produkcja filmu utknęła w martwym punkcie[34]; mimo odejścia Morgan stwierdził później, że ostateczny scenariusz opierał się na jego oryginalnym pomyśle[35], chociaż Mendes temu zaprzeczył[34]. Robert Wade powiedział później, że „Neal i ja byliśmy dość mocno przesiąknięci Flemingiem. Myślę, że Peter był bardziej zainteresowany Le Carré. To po prostu nie zadziałało”[36].

Nowy scenariusz napisali Neal Purvis i Robert Wade, inspirując się opowiadaniami Żyje się tylko dwa razy (1964) i Człowiek ze złotym pistoletem (1965)[37]. Pod koniec 2010 roku ukończyli szkic, zatytułowany Nothing is Forever[38]. Ostateczny scenariusz został ponownie napisany przez Johna Logana, który zachował jednak większość historii Purvisa i Wade’a[39]. Logan wspominał, że do projektu wciągnął go Mendes, który jest jego wieloletnim przyjacielem i przyznał, że pisanie Skyfall było jednym z najlepszych doświadczeń, jakie miał w pracy scenarzysty[40]. Nad scenariuszem pracował również Jez Butterworth, ale nie uwzględniono go jako współautora[41].

Casting[edytuj | edytuj kod]

Główna obsada została ogłoszona na konferencji prasowej, która odbyła się w hotelu Corinthia w Londynie 3 listopada 2011 roku, dokładnie pięćdziesiąt lat po tym, jak poinformowano, że Sean Connery zagra Jamesa Bonda w filmie Doktor No[42][25]. Daniel Craig po raz trzeci powrócił jako James Bond[43]. Mendes opisał Bonda jako doświadczającego „znużenia, nudy, depresji i trudności związanych z tym, co wybrał do robienia w życiu”[44]. Judi Dench po raz siódmy i ostatni powróciła jako M[45].

Javier Bardem został obsadzony w roli głównego złoczyńcy, Raoula Silvy[46][47]. Bardem opisał Silvę jako „więcej niż złoczyńcę”, natomiast Craig stwierdził, że relacja Bonda i Silby jest „bardzo ważna”[48]. Mendes przyznał, że bardzo chciał, aby Bardem przyjął rolę i widział potencjał, by postać została uznana za jedną z najbardziej pamiętnych w serii[49]. Chciał stworzyć „coś, co widzowie mogą uznać za nieobecne w filmach o Bondzie od dłuższego czasu”[49]. Przygotowując się do roli, Bardem zlecił przetłumaczenie scenariusza na swój ojczysty język, czyli hiszpański, co Mendes uznał za oznakę jego zaangażowania[50]. Bardem przefarbował włosy na blond na potrzeby roli, co doprowadziło niektórych do sugestii podobieństwa do założyciela WikiLeaks, Juliana Assange’a[51][52][53][54]. Bérénice Marlohe została obsadzona w roli Séverine[55][56]. Marlohe opisała swoją postać jako „czarującą i enigmatyczną”[43]. Zdradziła, że inspirowała się postacią Xenii Onatopp z filmu GoldenEye (graną przez Famke Janssen)[57].

Ralph Fiennes został obsadzony w roli Garetha Mallory’ego[58][59][60]. Fiennes był wcześniej brany pod uwagę do zagrania Bonda, podczas castingu do GoldenEye[61]. Naomie Harris została obsadzona w roli powracającej postaci panny Moneypenny[53]. Początkowo poinformowano, że Harris zagra Eve, agentkę MI6, która blisko współpracuje z Bondem[62][63]. Pomimo spekulacji, że jest to panna Moneypenny[64][65], nie zostało to potwierdzone przez nikogo zaangażowanego w produkcję, a sama Harris odrzuciła twierdzenia, że Eve jest w rzeczywistości Moneypenny[66]. Inną powracającą postacią był Q, grany przez Bena Whishawa[67]. Mendes początkowo odmówił potwierdzenia, jaką rolę zagra Whishaw, ale później powiedział, że pomysł ponownego wprowadzenia postaci był jego[68][69]. W roli Kincade’a Mendes obsadził Alberta Finneya[70]. Producenci rozważali zwrócenie się do Seana Connery’ego, aby zagrał tę rolę jako hołd w 50. rocznicę serii, ale zdecydowali się tego nie robić. Uznali takie rozwiązanie za zbyt problematyczne, twierdząc, że „on był Bondem i głupio by było, gdyby nagle pojawił się jako inna postać”[71][72].

Zdjęcia[edytuj | edytuj kod]

Aston Martin DB5, użyty w filmie

W kwietniu 2011 roku Sam Mendes i Barbara Broccoli udali się do RPA w celu poszukiwania odpowiednich lokacji do kręcenia filmu[73]. Kiedy w sierpniu film wszedł w fazę przedprodukcji, pojawiły się informacje, że zdjęcia będą przeprowadzane w Indiach, a dokładnie w dzielnicy Sarojini Nagar w New Delhi oraz na liniach kolejowych pomiędzy Goa i Ahmedabadem[74][75][76]. Ekipa produkcyjna miała jednak problemy z uzyskaniem pozwolenia na zamknięcie odcinków linii kolejowej Konkan Railway[77]. Podobne problemy napotkały ekipy pracujące nad filmami Mroczny Rycerz powstaje i Mission: Impossible – Ghost Protocol[78]. Pozwolenie zostało w końcu przyznane ekipie produkującej Bonda, ale film ostatecznie nie był kręcony w Indiach[79].

Siedziba MI6 w Londynie

Główne zdjęcia miały trwać maksymalnie 133 dni, jednak ostatecznie zakończyły się po 128[80][81]. Prace na planie zaczęły się 7 listopada 2011 roku w Londynie[25][82]. Odpowiadał za nie Roger Deakins, który współpracował wcześniej z Mendesem przy filmach Jarhead i Revolutionary Road[83]. Nakręcił on cały film używając kamer cyfrowych Arri Alexa[84]. Był to pierwszy film o Bondzie, sfilmowany w taki sposób[84]. Sceny filmowano m.in. na stacjach londyńskiego metra[85], na parkingu Smithfield w West Smithfield[86], w National Gallery[87], Southwark[88], Whitehall[89], Parliament Square[90], na stacji Charing Cross[85], w Old Royal Naval College w Greenwich[91], na Cadogan Square i Tower Hill[90][92]. Tunele Old Vic pod Waterloo Station służyły jako poligony MI6[93]. Spotkanie Q i Bonda zostało nakręcone w Galerii Narodowej w nocy, gdy była zamknięta[87]. Biura Departamentu Energii i Zmian Klimatu zostały wykorzystane do sceny pod koniec filmu, kiedy Bond stoi na dachu[90][94]. Most Vauxhall Bridge i Millbank zostały zamknięte dla ruchu ulicznego na czas kręcenia eksplozji w siedzibie MI6 przy Vauxhall Cross[94]. W przeciwieństwie do Świat to za mało, w którym eksplozja w budynku została sfilmowana na dużej replice, ta eksplozja została dodana cyfrowo podczas postprodukcji[95]. Finał filmu planowano nakręcić na Duntrune Castle w Argyll, ale krótko po rozpoczęciu pracy zmieniono lokalizację na Glencoe[96][97][94]. Dom rodzinny Bonda został zbudowany na Hankley Common w Surrey przy użyciu sklejki i gipsowego pełnowymiarowego modelu budynku[98][99]. Scenę, w której Bond zostaje postrzelony nakręcono na wiadukcie Varda[94].

Wiadukt Varda, wykorzystany w scenie, w której Bond zostaje postrzelony

W marcu 2012 ekipa filmowa przeniosła się do Turcji, a zdjęcia trwały tam do 6 maja[100][101]. Adana zastąpiła przedmieścia Stambułu[102]. W kwietniu część Stambułu – m.in. Spice Bazaar, Yeni Camii, Grand Post Office, Sultanahmet Square i Grand Bazaar – została zamknięta na czas kręcenia filmu[100]. Właściciele sklepów, którzy ucierpieli w wyniku tego zdarzenia, otrzymali pozwolenie na otwarcie swoich lokalów, ale nie mogli prowadzić działalności gospodarczej[100]. Produkcja została skrytykowana za rzekome uszkodzenie budynków podczas kręcenia pościgu motocyklowego na dachach[103]. Wilson zaprzeczył temu, wskazując, że ekipa usunęła fragmenty dachów przed filmowaniem i zastąpiła je tymczasowymi replikami[103].

Mendes potwierdził, że w filmie pojawią się Chiny, a zdjęcia zaplanowano m.in. w Szanghaju[25]. Logan zapewniał, że celowo poszukiwano lokalizacji, które byłyby „przeciwieństwem” Londynu, jako „takie, w których Bond czułby się nieswojo”[94]. Sceny z udziałem głównych aktorów nie były kręcone w Szanghaju, ale w Wielkiej Brytanii[94]. Basen Virgin Active w londyńskim Canary Wharf posłużył za hotelowy basen Bonda, Ascot Racecourse zastąpiło szanghajskie lotnisko Pudong International Airport, a londyński Broadgate Tower został wykorzystany jako wejście do szanghajskiego biurowca[104][105][94]. Kasyno Golden Dragon w Makau zostało zbudowane w Pinewood Studios[94]. Produkcja otrzymała pozwolenie na nakręcenie ujęcia lotniczego Szanghaju z helikoptera, użyczonego przez rząd chiński[94]. Pierwsze oficjalne zdjęcie z filmu zostało opublikowane 1 lutego 2012 roku i pokazywało Craiga na planie wraz z szanghajskim wieżowcem w tle[106].

Siedziba Silvy była inspirowana Hashimą, opuszczoną wyspą u wybrzeży Nagasaki w Japonii[107][108]. W filmie fikcyjna wyspa znajduje się w pobliżu Makau[109].

Film został przekonwertowany na format IMAX w celu projekcji w kinach IMAX[110]. Deakins był niezadowolony z testów IMAX wykonanych na jego materiale, ponieważ kolory „nie wyglądały najlepiej”[110]. Po głębszym zapoznaniu się z formatem Dickens wykonał kolejne testy, stwierdzając, że tym razem „obrazy wyglądały spektakularnie na dużym ekranie IMAX”, rozwiewając swoje wątpliwości co do formatu[110].

Dennis Gassner powrócił na stanowisko scenografa, a projektantem kostiumów została Jany Temime[111]. Pracowali oni także przy poprzednich filmach o Bondzie[111]

Postprodukcja[edytuj | edytuj kod]

Za efekty specjalne odpowiadali Steve Begg oraz Chris Corbould, a zrealizowały je studia Double Negative, MPC, Cinesite, Framestore, Peerless Camera Company, BlueBolt, Lola i Nvizible[112][113].

Double Negative zajęło się sekwencją pościgu w Turcji[113]. Komputerowo dodało ono tylną część pociągu, natomiast moment, w którym zderza się z nim koparka, został naprawdę nakręcony[113]. Scena, w której Bond spada z mostu, została nakręcona częściowo z użyciem podpiętego do lin kaskadera, a częściowo wygenerowana komputerowo z nałożoną twarzą Craiga[113]. Studio MPC odpowiadało m.in. za sceny zniszczenia Aston Martina, rozbicie się helikoptera Silvy, pościg przez wrzosowiska i sekwencje walki w lodowym jeziorze oraz za ostatnie sekwencje filmu, w których Bond zabiera M do swojego rodzinnego domu[114]. Głównym problemem było stworzenie odpowiedniego otoczenia wokół posiadłości, aby widoczna była zmiana pory dnia[114]. Ostatecznie nakręcono ponad 200 różnych ujęć[114]. Cinesite odpowiadało za cztery sekwencje w filmie. Najbardziej złożoną było stworzenie komputerowo warana z Komodo, z którym Bond walczy po bójce w kasynie[115]. Twórcy odwiedzili w tym celu londyńskie zoo, aby dokładnie zbadać anatomię i ruch tych stworzeń[115]. Dodatkowo studio to było odpowiedzialne za sceny w londyńskim metrze, tworzenie cyfrowych środowisk, które uzupełniały fizyczny plan produkcji, a także niektóre ujęcia z katastrofy pociągu[115]. Studio Framestore opracowało sekwencję tytułową, podobnie jak w poprzednich filmach[116]. Wszystkie potrzebne ujęcia zrealizowali w podwodnym planie w Pinewood Studios, na które później nałożono efekty specjalne[116]. Firma Peerless Camera Company przygotowała scenę wybuchu siedziby MI6[113]. Pracowała także przy niektórych scenach w kasynie, a także na balkonie w Makau[113]. Studio Nvizible odpowiadało m.in. za scenę w tureckim barze, w której Bond musi wypić drinka, trzymając na ręce skorpiona[112]. Zwierzę zostało w pełni wygenerowane komputerowo[112]. Dodatkowo firma przyczyniła się do poprawienia panoramy Londynu z biura M oraz stworzenia monitorów w trakcie całego filmu[112].

Łącznie w Skyfall jest ponad 1300 ujęć z efektami wizualnymi[113].

Daniel Kleinman powrócił do zaprojektowania sekwencji tytułowej; zrezygnował z jej realizacji przy poprzednim filmie, by umożliwić stworzenie jej studiu graficznemu MK12[117].

Muzyka[edytuj | edytuj kod]

Thomas Newman, który wcześniej współpracował z Mendesem jako kompozytor American Beauty, Droga do zatracenia, Jarhead i Droga do szczęścia, zastąpił Davida Arnolda, stając się dziewiątym kompozytorem w historii serii[118]. Arnold, zapytany o okoliczności odejścia z tej funkcji, skomentował, że Newman został wybrany przez Mendesa ze względu na ich wcześniejszą wspólną pracę, a nie z powodu zaangażowania Arnolda w Ceremonię Otwarcia Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012[119]. Album z muzyką Newmana został wydany 29 października 2012 roku w Wielkiej Brytanii i 6 listopada 2012 roku w Stanach Zjednoczonych[120].

W październiku 2012 brytyjska piosenkarka Adele potwierdziła, że napisała i nagrała piosenkę przewodnią filmu, do której tekst napisał Paul Epworth[121][122]. Nosi taki sam tytuł jak film[121]. Piosenka została wydana online o 0:07 czasu BST 5 października 2012 roku, w dniu nazwanym przez producentów „Dniem Jamesa Bonda”, czyli w 50. rocznicę wydania Doktor No[123].

Utwór wygrał Oscara, w kategorii najlepsza piosenka oryginalna. Był to pierwszy raz, kiedy piosenka z filmu Bondzie wygrała, a czwarty raz, kiedy została nominowana[124][125]. Piosenka zdobyła również Brit Award dla najlepszego brytyjskiego singla[126].

W filmie pojawił się też utwór Charlesa Treneta z 1938 roku „Boum !”, a także cover piosenki „Boom Boom” The Animals z 1964 roku w wykonaniu Johna Lee Hookera[127].

Daniel Craig i Javier Bardem na premierze filmu w Paryżu

Wydanie[edytuj | edytuj kod]

Światowa premiera filmu odbyła się 23 października 2012 roku w Royal Albert Hall w Londynie[129]. W wydarzeniu wziął udział Karol, książę Walii i jego żona Kamila, księżna Kornwalii[129]. Karol poprosił, aby pieniądze zebrane podczas premiery zostały przekazane organizacjom charytatywnym, które służyły byłym lub obecnym członkom brytyjskich agencji wywiadowczych[130]. Produkcja zadebiutowała w kinach w Wielkiej Brytanii oraz Polsce trzy dni później 26 października[131][132].

Premiera w Szwajcarii miała miejsce 27 października 2012[133]. 31 października film zadebiutował w Hiszpanii, Holandii, Serbii, na Filipinach i we Włoszech, a dzień później m.in. w Austrii, Argentynie, Niemczech, Grecji, Chorwacji, Peru, Indiach i na Ukrainie[133]. Premiera w krajach Ameryce Południowej odbyła się 2 listopada, a w krajach Ameryki Północnej 9 listopada[132][133]. Skyfall był też pierwszym filmem o Bondzie, który był wyświetlany w salach IMAX[134].

Skyfall wzbudził pewne kontrowersje ze strony US Sexual Violence Resource Center, które twierdziło, że Bond „nadużywa swojej władzy i autorytetu” w scenie, która sugeruje, że Bond inicjuje stosunek seksualny z Sévérine, byłą ofiarą handlu ludźmi[135].

Film został wydany na DVD i Blu-ray w USA i Kanadzie 12 lutego 2013, a w Wielkiej Brytanii 18 lutego 2013[136].

22 października 2019 został wydany w formacie Ultra HD Blu-ray wraz z pozostałymi trzema filmami z Danielem Craigiem w roli Bonda w zestawie boxset 4K[137]. Dodatkowo Skyfall został wydany samodzielnie 25 lutego 2020 roku przez 20th Century Studios Home Entertainment[138].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Box office[edytuj | edytuj kod]

Skyfall zarobił na całym świecie ponad 1,1 miliarda dolarów i w momencie premiery był najlepiej zarabiającym filmem Sony Pictures na świecie oraz czwartym najlepiej zarabiającym filmem 2012 roku[139][140][141]. W weekend otwarcia film zarobił ponad 80,5 miliona dolarów w 25 krajach[142]. W Wielkiej Brytanii film zarobił 20 milionów funtów, z czego 1 mln funtów w weekend otwarcia, co jest drugim co do wielkości otwarciem w historii, po Harry Potter i Insygnia Śmierci: Część II[143]. Film uzyskał również drugie co do wielkości otwarcie w kinach IMAX, po Mroczny Rycerz powstaje[142]. Skyfall ustanowił rekord największego zysku siedmiodniowego brutto, wynoszący 37,2 mln funtów, co przebija poprzedniego rekordzistę – Harry Potter i Insygnia Śmierci: Część II – o prawie 2 miliony funtów[144]. Do 9 listopada 2012 roku film zarobił ponad 57 milionów funtów i prześcignął drugą część Mrocznego Rycerza, jako najlepiej zarabiający film 2012 roku i najlepiej zarabiający film o Jamesie Bondzie wszech czasów w Wielkiej Brytanii[145]. Po 40 dniach od premiery całkowita suma zysków brutto w Wielkiej Brytanii wyniosła prawie 94,5 miliona funtów, co uczyniło produkcję najlepiej zarabiającym filmem w Wielkiej Brytanii, prześcigając o niecałe pół miliona funtów Avatara[146]. 30 grudnia 2012 roku stał się pierwszym filmem, który zarobił w Wielkiej Brytanii ponad 100 milionów funtów[147].

W Chinach została wydana ocenzurowana wersja filmu w styczniu 2013 i zarobiła ponad 59 mln dolarów[148][149].

Produkcja ustanowiła rekord weekendu otwarcia w Szwajcarii (5,3 mln dolarów) i odnotowała drugi co do wielkości weekend otwarcia w Indiach, po Niesamowitym Spider-Manie (5,1 mln dolarów)[150]. Wpływy z weekendu otwarcia we Francji wyniosły 14,3 mln dolarów[150]. W Austrii film osiągnął drugi najwyższy weekend otwarcia w historii (3,4 mln dolarów), za Władcą Pierścieni: Powrót Króla, natomiast w Finlandii ustanowił rekord dochodu z weekendu otwarcia po wyłączeniu pokazów przedpremierowych (1,47 mln dolarów)[151].

W Ameryce Północnej film został wyświetlony w ponad 3,5 tys. kinach, co było największą taką liczbą dla filmu o Bondzie[152]. Film zarobił 2,4 miliona dolarów z pokazów w dniu premiery i kolejne 2,2 miliona dolarów z kin IMAX i kin wielkoformatowych[152]. Skyfall osiągnął 30,8 mln dolarów w dniu otwarcia w USA i Kanadzie oraz 88,4 mln dolarów w weekend otwarcia, co stanowiło największy jak dotąd debiut filmu o Bondzie[153]. Do końca okresu wyświetlania w kinach film zarobił 304,4 mln dolarów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, co uczyniło go czwartym najlepiej zarabiającym filmem 2012 roku w tych regionach[139][141].

W Polsce w weekend otwarcia film zgromadził ponad 400 000 widzów (drugi najlepszy wynik w 2012 roku)[154]. Do 31 grudnia 2012 film miał na swoim koncie ponad 1 600 000 widzów i był drugim najchętniej oglądanym filmem w polskich kinach w 2012 roku[154]. Łącznie w Polsce produkcja zarobiła prawie 10,1 mln dolarów[155].

Skyfall został 14. filmem w historii i pierwszym o Bondzie, który zarobił ponad miliard dolarów. W 2013 był siódmym najlepiej zarabiającym filmem wszech czasów[156].

Reakcje krytyków[edytuj | edytuj kod]

Film spotkał się z pozytywnymi recenzjami krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 92% z 384 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 8,2/10[157]. Na agregatorze Metacritic średnia ważona ocen z 49 recenzji wyniosła 81 punktów na 100 punktów[158]. Natomiast według serwisu CinemaScore, zajmującego się mierzeniem atrakcyjności filmów w Stanach Zjednoczonych, publiczność przyznała mu ocenę „A” w skali od A+ do F[159].

Todd McCarthy z „The Hollywood Reporter” uznał Skyfall za film „dramatycznie porywający, a jednocześnie zawierający podtekst humorystyczny”, dodając, że był to film, który miał „pewien ciężar i złożoność”[160]. Peter DeBruge z „Variety” stwierdził, że największą siłą filmu jest chęć położenia takiego samego nacisku na charakteryzację, jak na sceny akcji, pozwalając im współistnieć, a nie konkurować o uwagę widzów[161]. Manohla Dargis z „The New York Times”, uznała Skyfall za „znakomitą kontynuację Casino Royale”, która jest „obfita, a nie krzykliwa i uparcie, stopniowo wyciszana”[162]. Kim Newman z magazynu „Empire” powiedział: „Skyfall to prawie wszystko, czego można chcieć od Bonda XXI wieku: fajny, ale nie sztuczny, szanujący tradycję, ale na czasie, poważny i stosunkowo złożony w swoich postaciach, ale z poczuciem zabawy, które ostatnio nie zawsze było oczywiste”[163]. Roger Ebert z „Chicago Sun-Times” wystawił filmowi maksymalną ocenę czterogwiazdkową, opisując go jako „pełnokrwistą, radosną, inteligentną celebrację ukochanej ikony kultury” i nazywając „najlepszym Bondem od lat”[164]. Ann Hornaday z „The Washington Post” uznała, że Sam Mendes ożywił serię, a sam film jest „elegancki, z klasą i właściwie wyważa szacunek dla spuścizny oraz odrobinę nowości”[165]. Daniel Krupa z IGN stwierdził, że produkcja „przypomina widzom, że filmy o Bondzie mogą być nadal aktualne” dodając: „Sam Mendes znalazł chyba idealny sposób na złożenie hołdu tej nieprzemijającej ikonie kultury popularnej: Nakręcił najlepszy film o Bondzie”[166]. Skrytykował jednak występ Naomie Harris, twierdzą, że była „niezręczna” i nie miała „praktycznie żadnej chemii” z Craigiem[166]. Stephen Marche z portalu Esquire stwierdził, że był to najnudniejszy film o Bondzie, dodając: „Jest coś okropnie marnotrawnego w tym, że ci wszyscy genialni artyści celowo starają się nie bawić i nie zaskakiwać”[167].

Michał Walkiewicz z portalu Filmweb ocenił film na 9/10 twierdząc, że jest to film „przypominający prawdziwe znaczenie słów «tradycja» i «nowoczesność» i spełniony sen fanów cyklu”[168]. Ewa Szulc z magazynu „Forbes” uznała, że „najmocniejszą stroną filmu są błyskotliwe dialogi”, ale skrytykowała występ Harris, mówiąc, że „nie dorasta do pięt Loid Maxwell, która wcielała się w sekretarkę Bonda przez kilkanaście odcinków z serii”[169]. Janusz Wróblewski z „Polityki” wystawił filmowi 4 na 6 gwiazdek, stwierdzając, że „większość scen rozgrywa się pod dyktando obowiązujących serię reguł”; podkreślił jednocześnie, że „są też ciekawe pomysły, które wypasionemu efektami kinu akcji z rajdami samochodowymi po ślepych uliczkach i walkami kung-fu na dachach pędzącego pociągu nadają charakter nie tyle jeszcze bardziej atrakcyjnego thrillera, co dość smutnego w sumie i skłaniającego do refleksji dramatu psychologicznego”[170]. Piotr Radecki z portalu telemagazyn.pl ocenił film na 9/10, mówiąc: „Magia kina i talent realizatorów powodują, że możemy zaakceptować fakt swoistej pętli czasowej, która powoduje, że Daniel Craig tworzy postać Bonda, który ma być poprzednikiem tego Bonda, którego grał 50 lat temu Sean Connery”[171]. Adrian Zawada z serwisu naEkranie, oceniając film na 8+/10 powiedział: „Film, wchodząc do kin w okresie pełnej rocznicy, stanowi dobry przykład niespadającej formy serii, przeplatając jednocześnie klasykę z nowoczesnością”, dodając, że jest to „godne zamknięcie pewnego okresu i rozpoczęcie czegoś nowego”[172].

Analizy i interpretacje[edytuj | edytuj kod]

Pomimo pozytywnych recenzji w prasie Skyfall mierzył się z krytyką ze strony badaczy kulturoznawczych. Marouf Hasian Jr. dostrzegł w filmie przykład angloamerykańskiej imperialnej nostalgii za czasami, kiedy brytyjskie ikony popkultury (wśród nich Bonda) przedstawiano jako obrońców porządku geopolitycznego. Skyfall w tym świetle pokazuje, że James Bond w wykonaniu Craiga, choć się starzeje, ma jeszcze siłę bronić elementarnego ładu na świecie i stąd bierze się popularność filmu: „Starzejący się Bond jest przedstawiony jako istota moralna, ale jego zwycięstwa wynikają z metafizycznej siły, którą czerpie z więzi z zabytkowymi korzeniami i dawnymi imperialnymi ideałami. W końcu Bondowi udaje się pokonać postmodernistycznych wrogów, którzy stracili swe moralne kompasy”[173]. Klaus Dodds zauważał ponadto, że w filmie Skyfall śmierć granej przez Judi Dench postaci M – wprowadzonej do serii jeszcze w latach 90. na fali feministycznej krytyki filmów bondowskich – oznaczała powrót do patriarchalnej wymowy franczyzy: „Ostatecznie Skyfall sugeruje, że aby Wielka Brytania była bezpieczna w tych niepokojących czasach, potrzebuje mężczyzn w średnim lub późnym wieku (ubranych w dobrze skrojone garnitury), którzy będą rządzić w biurze i w terenie”[174].

Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]

Rok Nagroda Kategoria Nominowani Wynik Źródło
2012 Nagroda Akademii Filmowej Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja [175]
Najlepsza oryginalna ścieżka dźwiękowa Thomas Newman Nominacja
Najlepsza piosenka oryginalna „Skyfall” (Adele Adkins, Paul Epworth) Wygrana
Najlepszy montaż dźwięku Per Hallberg, Karen Baker Landers Wygrana
Najlepsze miksowanie dźwięku Stuart Wilson, Scott Millan, Greg P. Russell Nominacja
2012 Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej Najlepszy film brytyjski Sam Mendes, Michael G. Wilson, Barbara Broccoli, Neal Purvis, Robert Wade, John Logan Wygrana [176]
Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa Judi Dench Nominacja
Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja
Najlepszy montaż Stuart Baird Nominacja
Najlepsza scenografia Dennis Gassner, Anna Pinnock Nominacja
Najlepsza muzyka oryginalna Thomas Newman Wygrana
Najlepszy dźwięk Stuart Wilson, Scott Millan, Greg P. Russell, Per Hallberg, Karen Baker Landers Nominacja
2012 Złoty Glob Najlepsza piosenka oryginalna „Skyfall” (Adele Adkins, Paul Epworth) Wygrana [177]
2012 Nagroda Jupitera Najlepszy film międzynarodowy Sam Mendes Wygrana [178]
2012 Nagroda Satelita Najlepszy film Skyfall Nominacja [179]
Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Wygrana
Najlepsza aktorka drugoplanowa Judi Dench Nominacja
Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja
Najlepsza oryginalna ścieżka dźwiękowa Thomas Newman Nominacja
Najlepsza piosenka oryginalna „Skyfall” (Adele Adkins, Paul Epworth) Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Steve Begg, Arundi Asregadoo, Andrew Whitehurst Nominacja
2012 Nagroda Saturn Najlepszy film akcji/przygodowy Skyfall Wygrana [180][181]
Najlepszy aktor Daniel Craig Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa Judi Dench Nominacja
Najlepszy montaż Stuart Baird, Kate Baird Nominacja
Najlepsza muzyka Thomas Newman Nominacja
Najlepszy makijaż Naomi Donne, Donald Mowat, Love Larson Nominacja
2012 Amerykańska Gildia Scenografów Najlepsza scenografia w filmie współczesnym Dennis Gassner Wygrana [182]
2012 Empire Awards Najlepszy film Skyfall Wygrana [183]
Najlepszy film brytyjski Skyfall Nominacja
Najlepszy reżyser Sam Mendes Wygrana
Najlepszy aktor Daniel Craig Nominacja
Najlepsza aktorka Judi Dench Nominacja
Najlepszy thriller Skyfall Nominacja
2012 Broadcast Film Critics Association Awards Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Nominacja [184]
Najlepsza aktorka drugoplanowa Judi Dench Nominacja
Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja
Najlepsza piosenka „Skyfall” (Adele Adkins, Paul Epworth) Wygrana
Najlepszy film akcji Skyfall Wygrana
Najlepszy aktor w filmie akcji Daniel Craig Wygrana
Najlepsza aktorka w filmie akcji Judi Dench Nominacja
2012 Chicago Film Critics Association Najlepsza aktorka drugoplanowa Judi Dench Nominacja [185]
Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja
Najlepszy montaż Stuart Baird Nominacja
2012 London Film Critics Circle Awards Aktor roku w roli drugoplanowej Javier Bardem Nominacja [186]
Aktorka roku w roli drugoplanowej Judi Dench Nominacja
Brytyjski lub irlandzki film roku Skyfall Nominacja
Brytyjski aktor roku Daniel Craig Nominacja
Brytyjska aktorka roku Judi Dench (dodatkowo nominowana za rolę w The Best Exotic Marigold Hotel) Nominacja
2012 Los Angeles Film Critics Association Awards Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Wygrana [187]
2012 Producers Guild of America Awards Najlepszy producent filmowy Barbara Broccoli, Michael G. Wilson Nominacja [188]
2012 Screen Actors Guild Awards Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Nominacja [189]
Najlepszy zespół kaskaderski Wygrana
2012 Washington D.C. Area Film Critics Association Awards Najlepszy aktor drugoplanowy Javier Bardem Nominacja [190]
Najlepsze zdjęcia Roger Deakins Nominacja
2013 International Film Music Critics Association Awards Najlepsza oryginalna ścieżka dźwiękowa do filmu akcji/przygodowego/thrillera Thomas Newman Wygrana [191]
2014 Nagroda Grammy Najlepsza ścieżka muzyczna w formach wizualnych Thomas Newman Wygrana [192]
Najlepsza piosenka napisana dla formy wizualnej „Skyfall” (Adele Adkins, Paul Epworth) Wygrana

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ RUNNING TIMES FOR JAMES BOND FILMS, Spy Movie Navigator [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g Sam Mendes, Skyfall, Sony Pictures Releasing.
  3. ↑ a b c d e f g Skyfall Summary | Shmoop, shmoop.com [dostęp 2022-02-19].
  4. ↑ a b c d e f g Skyfall (2012) Movie Summary and Film Synopsis on MHM, Movie House Memories, 6 września 2018 [dostęp 2022-02-19] (ang.).
  5. ↑ a b Skyfall Cast and Crew – Cast Photos and Info, Fandango [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  6. ↑ James Bond: Why Skyfall Killed Off Judi Dench’s M, ScreenRant, 25 czerwca 2020 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  7. ↑ Javier Bardem interview :: Skyfall (2012) :: The 23rd James Bond 007 Film :: MI6, MI6-HQ, 21 września 2013 [dostęp 2022-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-21].
  8. ↑ Focus Of The Week: M (Ralph Fiennes), James Bond 007, 19 grudnia 2016 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  9. ↑ Anthony D’Alessandro, Anthony D’Alessandro, ‘Skyfall’ Actress Bérénice Marlohe Signs With Buchwald, Deadline, 24 lipca 2020 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  10. ↑ Albert Finney, Legendary Actor of Skyfall, Miller’s Crossing, Passes Away at 82, Den of Geek, 8 lutego 2019 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  11. ↑ Ben Whishaw Says Radical Change Is Needed For The Bond Franchise, ScreenRant, 29 września 2021 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  12. ↑ The Skyfall spy who is secretly Hamlet, the Guardian, 25 października 2012 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  13. ↑ From Sweden with Love, Interview with Ola Rapace about his role in Skyfall (2012), jamesbond007.se [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  14. ↑ Helen McCrory (1968-2021), MI6-HQ.COM, 16 kwietnia 2021 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
  15. ↑ a b c d Skyfall Full Cast - Movie Abyss, movies.alphacoders.com [dostęp 2022-02-02].
  16. ↑ Cameos – BondMovies.com [dostęp 2022-02-02] (ang.).
  17. ↑ Production the 23rd James Bond film is indefinitely suspended, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  18. ↑ MGM emerges from bankruptcy after raising $500 million, considers NBC’s Jeff Gaspin for final board seat, LA Times Blogs – Company Town, 20 grudnia 2010 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  19. ↑ Borys Kit, Borys Kit, ‘Bond 23’ Release Date Set, The Hollywood Reporter, 11 stycznia 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  20. ↑ 'James Bond 23' Still On Track for 2011 Production Start, 2012 Release, ScreenRant, 2 czerwca 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  21. ↑ Ralf Ludemann, Ralf Ludemann, James Bond ’23’ Gets U.K. Release Date, The Hollywood Reporter, 2 czerwca 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  22. ↑ Bond Investing. JAMES Bond Investing. – Forbes, Forbes, 17 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-17].
  23. ↑ Box office update: ‘Skyfall’ blazes past $100 million internationally | Inside Movies | EW.com, InsideMovies, 17 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-17].
  24. ↑ Skyfall (2012) – Box Office Mojo, Box Office Mojo, 6 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-06].
  25. ↑ a b c d e James Bond: Premières informations officielles sur Skyfall, purepeople.com [dostęp 2022-01-16] (fr.).
  26. ↑ Bond producer hints at Craig trilogy – Movies News – Digital Spy, DigitalSpy, 30 grudnia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-30].
  27. ↑ Blic Online | Serbian to play cello in Bond movie, 31 sierpnia 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-31].
  28. ↑ Bond makers deny online title rumours, The National, 31 sierpnia 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  29. ↑ Is the title of the 23rd James Bond film Skyfall?, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  30. ↑ a b Simon Reynolds, James Bond 23 press conference – video, Digital Spy, 3 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  31. ↑ a b Daniel Craig Asked Sam Mendes To Direct Skyfall While Drunk, ScreenRant, 14 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  32. ↑ JAMES BOND 23 Officially Titled SKYFALL; New Details Revealed, Collider, 3 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  33. ↑ Bond 23 axes the action, targets an Oscar | TotalFilm.com, Totalfilm, 27 października 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-27].
  34. ↑ a b ‘Skyfall’ rising: Oscar winner Sam Mendes guides 007's return to big screen, Filmjournal, 10 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-10].
  35. ↑ Daniel Craig’s 'James Bond 23' retains Peter Morgan plot idea – Movies News – Digital Spy, DigitalSpy, 15 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-15].
  36. ↑ Simon Reynolds, Once Upon a Spy: The lost Peter Morgan James Bond movie that led to Skyfall, Digital Spy, 19 listopada 2015 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  37. ↑ Chris Tilly, Skyfall Writers on Past, Present and Future of Bond, IGN, 20 lutego 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  38. ↑ ‘Lost’ James Bond film Once Upon a Spy would have seen 007 killing M, the Guardian, 20 listopada 2015 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  39. ↑ Bond to return with Daniel Craig, Sam Mendes – Entertainment News, Film News, Media – Variety, Variety, 14 stycznia 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-01-14].
  40. ↑ Screenwriter John Logan Talks New James Bond Film SKYFALL, Collider, 21 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-21].
  41. ↑ Jez Butterworth’s True Calling – The New Yorker, New Yorker, 14 września 2015 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-14].
  42. ↑ Skyfall, the next James Bond film, has plenty going for it | Film | The Guardian, The Guardian, 23 maja 2014 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-23].
  43. ↑ a b Simon Reynolds, James Bond 23 will be ‘Skyfall’ – video, Digital Spy, 3 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  44. ↑ New 007 film to depict spy’s inner demons – Yahoo! Movies, Yahoo, 1 maja 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-01].
  45. ↑ Judi Dench On ‘Skyfall’ & Her Reign As M (SPOILER INCLUDED), HuffingtonPost, 12 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-12].
  46. ↑ The Secrets of Skyfall – YouTube, YouTube, 5 października 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-05].
  47. ↑ Skyfall, James Bond, review – Telegraph, Telegraph, 18 października 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-18].
  48. ↑ Daniel Craig Talks ‘Bigger, Better’ Bond On ‘Skyfall’ Set – MTV Movie News| MTV, MTV, 12 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-12].
  49. ↑ a b Sam Mendes On ‘Skyfall’ Villain Javier Bardem: ‘Silva’s Up There With The Greats’ – Celebrity Gossip, News & Photos, Movie Reviews, Competitions – Entertainmentwise, EntertainmentWise, 28 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-28].
  50. ↑ Javier Bardem GQ Interview: On ‘Skyfall’ And Turning Down ‘Minority Report’ (PHOTOS), MovieFone, 23 września 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-23].
  51. ↑ Javier Bardem on ‘Skyfall’: „I don’t want to see my funny hair” – Movies News – Digital Spy, DigitalSpy, 1 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-01].
  52. ↑ How James Bond villains reflect the fears and paranoia of their era | Ryan Gilbey | Opinion | The Guardian, The Guardian, 12 września 2017 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-12].
  53. ↑ a b ‘Skyfall’ Director Sam Mendes Addresses Racial Profiling of Bond Films | EURweb, Eurweb, 19 października 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-19].
  54. ↑ Todd Allen, Syndicated Comics, The Beat, 31 lipca 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  55. ↑ James Bond | Skyfall | Daniel Craig, SMH, 4 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-04].
  56. ↑ Next Bond title revealed: ‘Skyfall’ – Chicago Sun-Times, Sun Times, 5 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-05].
  57. ↑ ‘Skyfall’: Bérénice Marlohe talks Bond girl Severine – video – Movies News – Digital Spy, DigitalSpy, 1 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-01].
  58. ↑ Daniel Craig talks Skyfall: On-set report | TotalFilm.com, TotalFilm, 13 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13].
  59. ↑ EMPIRE CINEMAS Film Synopsis – Skyfall, Empire Cinemas, 12 września 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-12].
  60. ↑ IGN Has Seen the Skyfall – Movies Preview at IGN, IGN, 20 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20].
  61. ↑ „There was a discussion, once, some years ago, about my playing 007” says M actor Ralph Fiennes, Radio Times [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  62. ↑ Naomie Harris Discusses Her Role as Eve in Skyfall – James Bond News, 007james.com [dostęp 2022-01-16].
  63. ↑ Naomie Harris Will Play Miss Moneypenny in Skyfall, PEOPLE.com, 4 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  64. ↑ Naomie Harris set to bring Miss Moneypenny back in Bond 23 | Film | theguardian.com, The Guardian, 11 grudnia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-11].
  65. ↑ Naomie Harris confirmed to play Moneypenny in 'Bond 23', The Grio, 7 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-07].
  66. ↑ No Miss Moneypenny in Skyfall – IGN, IGN, 27 lipca 2021 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-27].
  67. ↑ Ben Whishaw cast as Q in new James Bond film Skyfall – BBC News, BBC, 14 sierpnia 2018 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-14].
  68. ↑ Simon Reynolds, ‘Skyfall’s Ben Whishaw to play Q, Digital Spy, 25 listopada 2011 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  69. ↑ Skyfall Director Sam Mendes addresses racial aspect of Bond films, Stabroek News, 20 października 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  70. ↑ Bond Week: From the Set of Skyfall, ComingSoon.net, 16 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-16].
  71. ↑ Sean Connery In ‘Skyfall’? It Was Discussed, Says Sam Mendes, HuffPost, 5 listopada 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  72. ↑ Sean Connery miał wrócić do Bonda i do „Skyfall”, film.dziennik.pl, 8 listopada 2012 [dostęp 2022-01-11] (pol.).
  73. ↑ James Bond 23 Scouting Locations in South Africa, Movieweb, 8 grudnia 2013 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-08].
  74. ↑ Bond will be shot in India – Hindustan Times, archive.ph, 3 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-17].
  75. ↑ Latest James Bond film to be shot in India – Times Of India, Times of India, 6 października 2011 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-06].
  76. ↑ Bond going off track in India? – Times Of India, Times of India, 8 listopada 2011 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-08].
  77. ↑ James Bond’s author was friend of Gujarat royalty – Times Of India, Times of India, 6 grudnia 2013 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-06].
  78. ↑ Unbonding with India? – Times Of India, Times of India, 6 grudnia 2013 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-06].
  79. ↑ Bond could have shot – Times Of India, Times of India, 2 listopada 2013 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-02].
  80. ↑ Hollywood com Staff, ‘Skyfall’: Hollywood.com Visits the Set of Bond’s Latest Mission, Hollywood.com, 2 maja 2012 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  81. ↑ Roger Deakins Makes Bond Cool Again With ‘Skyfall’, Film School Rejects, 6 listopada 2012 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  82. ↑ Adrian, 23rd James Bond Film SKYFALL Filming Starts 7 November 2011, SUPERADRIANME.com, 4 listopada 2011 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  83. ↑ 'Skyfall:' Double Agents, Data Recording, Roger Deakins | www.creativeplanetnetwork.com, CreativePlanetNetwork, 19 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-19].
  84. ↑ a b Yossy Mendelovich, Skyfall is the First 007 Movie Shot Digitally (on the ALEXA Cameras), Y.M.Cinema – News & Insights on Digital Cinema, 8 października 2021 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  85. ↑ a b Transport for London | Every Journey Matters, The name’s Underground, London Underground, Transport for London [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  86. ↑ Skyfall film locations [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-06].
  87. ↑ a b Piotr Zając, “Skyfall” in National Gallery in London, JAMES BOND, 22 kwietnia 2016 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  88. ↑ Youngers at heart – filmed in Peckham and giving local young people a break in the business • FilmFixer, FilmFixer, 6 maja 2014 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  89. ↑ Skyfall Whitehall Rooftop Filming, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  90. ↑ a b c Filming Locations for Skyfall, in the UK, Turkey and China., The Worldwide Guide to Movie Locations [dostęp 2022-01-17].
  91. ↑ No, Mr Bond; I expect you to die [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-16].
  92. ↑ Tower Hill Filming [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-27].
  93. ↑ Skyfall filming locations – Old Vic Tunnels – Find That Location, findthatlocation.com [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  94. ↑ a b c d e f g h i Kirsten Acuna, Take A Tour Inside The Filming Locations Of The Latest Bond Film, ‘Skyfall’, Business Insider [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  95. ↑ Bond’s boldest adventure yet: Skyfall, FxGuide, 14 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-14].
  96. ↑ Scotland’s oldest inhabited castle to star in next James Bond movie – The Daily Record, Daily Record, 10 października 2011 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-10-10].
  97. ↑ James Bond movie bosses change mind about filming at Scots castle | Glasgow and West | STV News, STV, 22 listopada 2011 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-22].
  98. ↑ Luke Weir, Pierce Brosnan and Daniel Craig both filmed at Surrey site as 007, SurreyLive, 2 października 2021 [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  99. ↑ Marcus Barnes, Home, James... Bond star Daniel Craig shoots new scenes at Skyfall Lodge in Scotland (which is really a plaster replica in Surrey), Mail Online, 13 marca 2012 [dostęp 2022-01-17].
  100. ↑ a b c CINEMA-TV – James Bond film crew to close part of Istanbul, Hurriyetdailynews, 10 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-10].
  101. ↑ Bond to visit Adana! – Sabah English, SabahEnglish, 26 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-26].
  102. ↑ James Bond set-besøg i Adana | kino.dk, Kino.dk, 15 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-15].
  103. ↑ a b CINEMA-TV – We are careful not to damage cultural values: Bond producer, Hurriyetdailynews, 25 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-25].
  104. ↑ Skyfall | James Bond’s Britain: London, UK: Things To Do, Holidays, The Age, 2 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-02].
  105. ↑ Ascot racecourse to star in James Bond film – Horse & Hound, Horse and Hound, 12 października 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-12].
  106. ↑ The Official James Bond 007 Website | Bond is back, 007, 1 lutego 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-01].
  107. ↑ Bond Week: Four New Skyfall Photos! – ComingSoon.net, Coming Soon, 13 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13].
  108. ↑ Skyfall Preview and Pics – Movies Preview at IGN, IGN, 14 kwietnia 2012 [dostęp 2022-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-14].
  109. ↑ Kyle Buchanan, From Shawshank to Skyfall, How Master Cinematographer Roger Deakins Got These Ten Shots, Vulture [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  110. ↑ a b c „Skyfall” the biggest Bond yet, arri.com [dostęp 2022-01-17] (ang.).
  111. ↑ a b Sony Pictures – Press Releases, Sony Pictures, 2 lutego 2012 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-02].
  112. ↑ a b c d Vincent Frei, SKYFALL: Hugh Macdonald (VFX Supervisor), Paddy Eason (VFX Supervisor) and Martin Chamney (CG Supervisor) – Nvizible, The Art of VFX, 20 listopada 2012 [dostęp 2022-01-15] (fr.).
  113. ↑ a b c d e f g Bond’s boldest adventure yet: Skyfall, fxguide, 21 listopada 2012 [dostęp 2022-01-15] (ang.).
  114. ↑ a b c Vincent Frei, SKYFALL: Arundi Asregadoo – VFX Supervisor – MPC, The Art of VFX, 22 listopada 2012 [dostęp 2022-01-15] (fr.).
  115. ↑ a b c Skyfall, Cinesite Studios [dostęp 2022-01-15] (ang.).
  116. ↑ a b Framestore – Skyfall | SideFX, sidefx.com [dostęp 2022-01-15] (ang.).
  117. ↑ ‘Skyfall’ Opening Credits Arrive Online (VIDEO), HuffingtonPost, 7 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-07].
  118. ↑ Newman on board for Skyfall [007.com], The James Bond Dossier, 10 stycznia 2012 [dostęp 2022-01-18].
  119. ↑ David Arnold comments on Thomas Newman ‘Skyfall’ composer news, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  120. ↑ ‘Skyfall’ Soundtrack Update | Film Music Reporter [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  121. ↑ a b Adele’s James Bond theme song Skyfall is leaked online, „BBC News”, 2 października 2012 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  122. ↑ Adele to sing theme to new James Bond film Skyfall, ITV News, 1 października 2012 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  123. ↑ Release Date and Album Artwork for Adele’s James Bond Theme for SKYFALL, Collider, 1 października 2012 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  124. ↑ Adele’s ‘Skyfall’ Earns Oscar Nod, HuffPost UK, 10 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  125. ↑ Paul Grein, Paul Grein, Will Billie Eilish’s ‘No Time to Die’ Join the List of Oscar-Nominated James Bond Songs?, Billboard, 4 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  126. ↑ Brit Awards: Emeli Sande leads nominations, „BBC News”, 10 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  127. ↑ By PAUL WILLISTEIN, ‘Skyfall’ Bond ‘Bourne’ again | Times News Online, tnonline.com [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  128. ↑ Skyfall by Thomas Newman, Amazon [dostęp 2022-01-18].
  129. ↑ a b Daniel Craig at Skyfall premiere, „BBC News” [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  130. ↑ Royals to attend James Bond „Skyfall” world premiere, „Reuters”, 7 września 2012 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  131. ↑ "Skyfall": wystrzałowa polska premiera, Onet Kultura, 25 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  132. ↑ a b From Sweden with Love, International release dates for SKYFALL around the world, jamesbond007.se [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  133. ↑ a b c Skyfall Release Dates, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-23] (ang.).
  134. ↑ Etan Vlessing, Etan Vlessing, Sam Mendes’ ‘Skyfall’ First James Bond Film on IMAX Screens, The Hollywood Reporter, 23 lutego 2012 [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  135. ↑ Jeff Bercovici, James Bond in ‘Skyfall’: Hero, Patriot and...Exploiter of Sex Trafficking Victims?, Forbes [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  136. ↑ Skyfall DVD and Blu-Ray, MI6-HQ.COM [dostęp 2022-01-18] (ang.).
  137. ↑ 007: THE DANIEL CRAIG COLLECTION Bound for 4K Ultra HD Blu-ray | High-Def Digest, highdefdigest.com [dostęp 2022-01-18].
  138. ↑ Skyfall – 4K Ultra HD Blu-ray Ultra HD Review | High Def Digest, ultrahd.highdefdigest.com [dostęp 2022-01-18].
  139. ↑ a b Skyfall, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  140. ↑ Box Office Results: Skyfall Becomes Sony’s Highest-Grossing Film Ever, ComingSoon.net, 10 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-19].
  141. ↑ a b Domestic Box Office For 2012, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  142. ↑ a b Around-the-World Roundup: Bond is Back with $80.6 Million Overseas, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  143. ↑ Skyfall smashes UK box office records, the Guardian, 29 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  144. ↑ Skyfall breaks UK seven-day box-office record, the Guardian, 5 listopada 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  145. ↑ Skyfall becomes this year’s biggest seller at the UK box office, the Guardian, 9 listopada 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  146. ↑ Skyfall windfall is UK box office’s biggest ever, the Guardian, 5 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  147. ↑ Pamela McClintock, Pamela McClintock, Box Office Milestone: Daniel Craig’s ‘Skyfall’ Crosses $1 Billion Worldwide, The Hollywood Reporter, 30 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  148. ↑ Censored Bond film Skyfall opens in China, „BBC News”, 21 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  149. ↑ Skyfall, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  150. ↑ a b Around-the-World Roundup: ‘Skyfall’ Adds Incredible $156 Million Overseas, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  151. ↑ UPDATED: ‘Skyfall’ International Total Stands at $96.6 Million Through Monday – News – BoxOffice.com, Box Office, 30 października 2012 [dostęp 2022-01-19] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-30].
  152. ↑ a b Forecast: ‘Skyfall’ Lands in U.S. Theaters After Killing Overseas, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  153. ↑ Friday Report: ‘Skyfall’ Soars on Opening Day, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  154. ↑ a b „Skyfall” pobił tegoroczny rekord oglądalności, film.dziennik.pl, 30 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  155. ↑ Skyfall, Box Office Mojo [dostęp 2022-01-19].
  156. ↑ All Time Worldwide Box Office Grosses, Box Office Mojo, 27 lutego 2013 [dostęp 2022-01-19] [zarchiwizowane z adresu 2013-02-27].
  157. ↑ Skyfall. [dostęp 2022-01-19].
  158. ↑ Skyfall. [dostęp 2022-01-19].
  159. ↑ Nikki Finke, Nikki Finke, ‘Skyfall’ Explodes With $515M Worldwide As Biggest Bond With $90M Domestic Opening; Spielberg’s ‘Lincoln’ Huge $900K In 11 Runs, Deadline, 11 listopada 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  160. ↑ Todd McCarthy, Todd McCarthy, Skyfall: Film Review, The Hollywood Reporter, 13 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  161. ↑ Peter Debruge, Peter Debruge, Skyfall, Variety, 13 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  162. ↑ Manohla Dargis, What a Man! What a Suit!, „The New York Times”, 7 listopada 2012, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  163. ↑ Kim Newman, Skyfall, Empire [dostęp 2022-01-19] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-24].
  164. ↑ Roger Ebert, Skyfall movie review & film summary (2012) | Roger Ebert, Chicago Sun-Times [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  165. ↑ Ann Hornaday, ‘Skyfall’ reviews: An overview of the superlatives critics are using to describe the new James Bond film, The Washington Post [dostęp 2021-01-19].
  166. ↑ a b Daniel Krupa, Skyfall Review, IGN, 13 października 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  167. ↑ Stephen Marche, Stephen Marche: Skyfall Is the Most Boring Bond of All, Esquire, 8 listopada 2012 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
  168. ↑ Powrót do macierzy – Recenzja filmu Skyfall (2012), Filmweb [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  169. ↑ 007 wrócił. Jaki jest? Recenzja „Skyfall”, Forbes.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  170. ↑ Janusz Wróblewski dla POLITYKA.PL, Recenzja filmu: „Skyfall”, reż. Sam Mendes, polityka.pl, 2012 [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  171. ↑ „Skyfall”. Bond odsłania swoje tajemnice z przeszłości! [RECENZJA] – Telemagazyn.pl, telemagazyn.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  172. ↑ Skyfall, naEKRANIE.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  173. ↑ Marouf Hasian, Skyfall, James Bond's Resurrection, and 21st-Century Anglo-American Imperial Nostalgia, „Communication Quarterly”, 62 (5), 2014, s. 572, DOI: 10.1080/01463373.2014.949389, ISSN 0146-3373 [dostęp 2022-02-13] (ang.).
  174. ↑ Klaus Dodds, Shaking and Stirring James Bond: Age, Gender, and Resilience in Skyfall (2012), „Journal of Popular Film and Television”, 42 (3), 2014, s. 130, DOI: 10.1080/01956051.2013.858026, ISSN 0195-6051 [dostęp 2022-02-13] (ang.).
  175. ↑ BBC News – Oscars 2013: Full list of winners, BBC, 12 grudnia 2014 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-12].
  176. ↑ EE British Academy Film Awards Nominations in 2013, bafta.org, 9 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  177. ↑ Shirley Halperin, Shirley Halperin, Golden Globes 2013: Adele Wins for ‘Skyfall’ (Video), The Hollywood Reporter, 13 stycznia 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  178. ↑ And the JUPITER AWARD goes to... Sam Mendes – YouTube, YouTube, 5 czerwca 2015 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-05].
  179. ↑ 2012 | Categories | International Press Academy [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  180. ↑ Kimberlyakinola / 29/06/2013, SLIDESHOW: The 39th Annual Saturn Awards – Winners List and Photos From the Night!, Geek Syndicate, 29 czerwca 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  181. ↑ 2013 Saturn Award Nominees Announced, Dread Central, 20 lutego 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  182. ↑ Art Directors Guild, ADG, 26 lipca 2020 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-26].
  183. ↑ Skyfall Wins The Jameson Empire Awards | Movie News | Empire, Empire Online, 2 lutego 2014 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-02].
  184. ↑ 18th Annual Critics’ Choice Movie Awards (2013) – Best Picture: Argo | Critics Choice Awards [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  185. ↑ Peter Knegt, Peter Knegt, ‘Zero Dark Thirty’ Tops Chicago Film Critics Awards, IndieWire, 17 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  186. ↑ 33RD LONDON CRITICS’ CIRCLE FILM AWARDS NOMINATIONS, Critics Circle, 11 marca 2013 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2013-03-11].
  187. ↑ The Deadline Team, The Deadline Team, LA Film Critics Vote Michael Haneke’s ‘Amour’ Best Pic, Paul Thomas Anderson Best Director For ‘The Master’, Deadline, 9 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  188. ↑ James Bond producers to receive PGA Award, „BBC News”, 31 października 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  189. ↑ Brian Brooks, Screen Actors Guild Unveils 19th Annual Award Nominees, Movieline, 12 grudnia 2012 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  190. ↑ 2012 WAFCA Award Winners – The Washington DC Area Film Critics Association (WAFCA), wafca.com [dostęp 2022-01-16].
  191. ↑ 2012 IFMCA Awards, IFMCA: International Film Music Critics Association, 27 lutego 2013 [dostęp 2022-01-16] (ang.).
  192. ↑ | GRAMMY.com, Grammy, 8 grudnia 2015 [dostęp 2022-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

James Bond
Oficjalny cykl EON Productions
Produkcje niezależne
Filmy w reżyserii Sama Mendesa
1990-99
2000-09
2010-19

Sam Mendes, Charlie and the Chocolate Factory, 2013.jpg

Nagroda BAFTA dla najlepszego filmu brytyjskiego
Najlepszy film
brytyjski
1947-1967
Wybitny film brytyjski
Nagroda im.
Aleksandra Kordy
od 1992
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Skyfall_(film)&oldid=68949981”