Lubawa: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 10:20, 27 maj 2014

Szablon:POL miasto infobox Lubawa (niem. Löbau in Westpreußen, prus. Lūbawa) – miasto i gmina w powiecie iławskim w województwie warmińsko-mazurskim, na wschodnich krańcach ziemi chełmińskiej, stolica historycznej ziemi lubawskiej. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należące do województwa olsztyńskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[1] Lubawa ma obszar 16,84 km², w tym:

użytki rolne: 83%
użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 1,22% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2013^[2]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	10 092	100	5181	51,34	4911	48,66
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	599,3		307,7		291,6

Historia

Widok na farę i mury obronne od strony południowej

Pierwsza wzmianka źródłowa na temat ziemi lubawskiej mówiąca o istnieniu grodu w Lubawie pochodzi z 1216 r. Świadczy o tym dokument podpisany przez papieża Innocentego III z 18 stycznia tegoż roku, w którym potwierdził Chrystianowi – biskupowi pruskiemu – posiadanie Ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego Surwabuno. Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym znacznego kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich rezydencją. W 1260 roku miejscowość była już znacznym centrum o charakterze miejskim i obronnym. W roku 1269 Lubawa została zburzona w czasie najazdów Prusów z plemienia Sudowów. Dzięki wysiłkowi mieszkańców dość szybko ją odbudowano. Doceniając ten trud biskup chełmiński Herman (1303-1311) wydał przywilej lokacyjny dla Lubawy. Niestety dokument ten nie zachował się do naszych czasów. Wspomina o tym jedynie wznowiony przywilej lokacyjny dla Lubawy, tym razem biskupa chełmińskiego Ottona z 13 kwietnia 1326 roku. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady prawa chełmińskiego, tworząc stopniowo organ samorządowy, czyli radę miejską. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego walczącego przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Od pokoju toruńskiego (1466) Lubawa wraz z okolicą należała do Polski aż do I rozbioru w 1772 r. Na ten okres przypada najszybszy rozkwit miasta. Szczególnie rozwinął się handel i rzemiosło.

Od 1772 roku Lubawa przeszła pod panowanie pruskie. Pożary i wojny oraz zerwanie powiązań gospodarczych i politycznych miasta z Polską spowodowały jego upadek. W 1774 roku w Lubawie stanął garnizon pruski. Jednocześnie nowe władze rozpoczęły akcję kolonizacyjną, ściągając na ziemię lubawską osadników niemieckich, w znacznej mierze wyznania ewangelickiego. Na mocy traktatu tylżyckiego z 7 lutego 1807 r. ziemia lubawska weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Zniszczenia spowodowane wojnami napoleońskimi pogorszyły sytuację miasta. Mimo napływu dużej liczby ludności niemieckiej ziemia lubawska zachowała swój polski charakter. W mieście umacniały się tendencje patriotyczne.

W II połowie XIX w. Lubawa oraz ówczesny powiat lubawski stał się znaczącym ośrodkiem polskiego ruchu narodowego w zaborze pruskim. Stąd też wywodzili się ochotnicy do oddziałów powstańczych w 1863 r., tworząc tzw. kompanię lubawską. Okres ten przyniósł też ziemi lubawskiej ponowny wzrost gospodarczy. Miasto pełniło funkcje ośrodka usługowego dla rolnictwa.

Na mocy traktatu wersalskiego powiat lubawski powrócił do Polski. Dnia 19 stycznia 1920 roku do Lubawy wkroczyły entuzjastycznie witane oddziały polskie armii generała Józefa Hallera. Rozpoczął się nowy okres w dziejach miasta – okres międzywojenny, w którym Lubawa utrzymała nadal swój charakter zaplecza usługowego dla rolnictwa. Okupacja hitlerowska przyniosła wzmożoną eksterminację ludności polskiej. Na terenie Lubawy zlokalizowany był obóz karny dla nieletnich. Wraz z wyzwoleniem miasto popadło w ruinę. Zniszczenia wojenne po przejściu II Frontu Białoruskiego sięgały ok. 80% budynków i budowli. Mimo ogromnych zniszczeń ocalały obiekty architektury sakralnej stanowiące dziś chlubę miasta.

Na zamku biskupim, w latach 1535-1539, czterokrotnie przebywał Mikołaj Kopernik. Lubawa zasłynęła nie tylko z tego, że przebywał w niej słynny astronom, ale także z Biblii Gutenberga, zwanej też Biblią Pelplińską. Zakupił ją dla zamku biskupów chełmińskich biskup Chrapicki. Niestety, na początku XIX w., po zmianie granic biskupstwa, biblia została wraz ze stolicą diecezji przeniesiona do Pelplina.

Miasto było silnym ośrodkiem kulturalnym i oświatowym. Pierwszym wieszczem ziemi lubawskiej był nauczyciel i poeta Teofil Ruczyński. Drugim, ks. prof. Janusz Stanisław Pasierb. Trzecim autorem wywodzącym się z Lubawy poetą jest Tomasz Reich .

Gospodarka

W mieście znajduje się siedziba spółki Lubawa, notowanej od 1996 r. na Giełdzie Papierów Wartościowych.
Dużą rolę w rozwoju gospodarczym pełnią firmy zlokalizowane w dzielnicy przemysłowej Borek takie jak Swedwood – największa fabryka w regionie produkująca meble dla szwedzkiej firmy IKEA. "Szkłomal" – zajmująca się produkcją luster oraz mebli ze szkła, czy firma stolarska Szynaka Meble.

Oświata

Przedszkole Miejskie (ul. Rzepnikowskiego 9)
Szkoła Podstawowa (ul. Rzepnikowskiego 7)
Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich (ul. św. Barbary 45)
Zespół Szkół w Lubawie (ul. Gdańska 25)
- Liceum Ogólnokształcące im. W. Broniewskiego
- Liceum Ogólnokształcące Uzupełniające
- Technkum Elektryczne
- Technikum Handlowe
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna

Komunikacja

Przez Lubawę przebiegają następujące drogi:

Droga krajowa nr 15 Trzebnica - Września - Gniezno - Inowrocław - Toruń - Ostróda
Droga wojewódzka nr 537 – Lubawa - Pawłowo do S7
Droga wojewódzka nr 541 – Lubawa - Lidzbark - Żuromin - Sierpc - Dobrzyń nad Wisłą

Zobacz też: Klasy i kategorie dróg w Polsce.

Sport

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków w Lubawie wpisane są następujące obiekty^[3]:

Budowle sakralne

kościół parafialny pw. św. Anny, tz. Fara - z 1330 r. z kaplicą Mortęskich z 1581 r. Bogate wyposażenie wnętrza. Sanktuarium Matki Boskiej Lipskiej. Przy parafii Muzeum Ziemi Lubawskiej, nr rej.: 265 (L/51) z 20.03.1957
kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, tz. Jan - zbudowany 1603-1608, parafia została erygowana w 2000 r. z części macierzystej parafii Nawiedzenia NMP i św. Anny w Lubawie, do najpiękniejszych zabytków świątyni należy kasetonowy, figuralno-ornamentowy strop nawy z 1612 r. rzeźbiony i polichromowany strop prezbiterium, manierystyczne stalle – bogato rzeźbione i polichromowane, renesansowa ambona oraz XIV-wieczny krucyfiks, z którym franciszkanie saksońscy przybyli do Lubawy. Nr rej.: 264 (L/50) z 22.03.1957
drewniany kościół par. pw. św. Barbary, tz. Barbarka - 1673, nr rej.: 89 z 28.09.1953
zespół klasztorny bernardynów - XIV, XVII-XVIII, niegdyś szkoła podstawowa, nr rej.: 409 (L/49) z 4.08.1957
odpustowa kaplica filialna Nawiedzenia NMP w Lipach - 1870 r.

Obiekty świeckie

pozostałosci murów obronnych, ul. Pod Murami, Pomorska, Bankowa - po 1300, XIV-XVI, nr rej.: 243 (L/88) z 1.08.1957 oraz 1145 z 2.05.1968
ruiny zamku biskupów chełmińskich - XIV, nr rej.: 408 (L/11) z 4.08.1957
zespół szpitala miejskiego pw. św. Jerzego z II poł. XIX wieku, nr rej.: A-2502 z 8.09. 2003:
- szpital, ul. Grunwaldzka 11a
- kaplica, ul.Grunwaldzka 13
- klasztor ss. miłosierdzia, ul. Św. Barbary 2, 4, 6
- ogrodzenie

Domy mieszkalne

stare miasto - XIII, nr rej.: 88 (L/9) z 31.12.1953
dom, ul. Bankowa 1a - 1 poł. XIX, nr rej.: 404 (L/65) z 1.08.1957
dom, ul. Jagiellońska 9 - 2 poł. XIX, nr rej.: 915 z 3.08.1968
dom, ul. Kilińskiego 4 - k. XVIII, 1960, nr rej.: 406 (L/63) z 1.08.1957
dom, ul. Kilińskiego 6 - XVIII, XIX 1959-1960, nr rej.: 405 z 1.08.1957
dom, ul. Kościelna 20 - k. XVIII, 1998, nr rej.: 410 (L/90) z 4.08.1957 oraz 914 z 4.08.1968
dom (dawna baszta) - ul. Pod Murami 28, XIV-XVI, XIX, nr rej.: 1200 z 21.05.1968
dom (dawna baszta) - ul. Pod Murami 30, XIV-XVI, XVII-XVIII, nr rej.: 407 (L/83) z 3.08.1957
dom, ul. Pomorska 7 - XVIII/XIX, 1995 nr rej.: 247 (L/68) z 1.08.1957
dom, ul. Pomorska 9 - nr rej.: 246 (L/80) z 1.08.1957
dom, ul. Pomorska 11 - 1 poł. XIX, 1960 1989, nr rej.: 401 (L/71) z 1.08.1957
dom, ul. Pomorska 21 - 1 poł. XIX, nr rej.: 402 (L/74) z 1.08.1957
dom, ul. Pomorska 25 - 1 poł. XIX, 1961-1962, nr rej.: 403 (L/76) z 1.08.1957
dom, ul. Zamkowa 14 - pocz. XIX, nr rej.: 245 (L/65) z 1.08.1957
dom, ul. Zamkowa 27 - pocz. XVIII, XIX, XX, nr rej.: 244 (L/87) z 1.08.1957 oraz 1199 z 21.05.1968

Herb

Osobny artykuł: Herb Lubawy.

Herb przedstawia biskupa Chrystiana, który przyniósł na ziemię lubawską wiarę chrześcijańską: symbolizuje też władców miasta, którymi przez pięćset lat byli biskupi chełmińscy.

Na głowie biskup ma bardzo niską infułę średniowieczną z równoramiennym krzyżem pośrodku: twarz bardzo prosta, prawie dziecinna z długimi włosami. Ubrany w ornat i albę, w lewym ręku dzierży pastorał głowicą na zewnątrz, a prawą ma wzniesioną do błogosławieństwa. Stoi on między dwoma drzewami mówiącymi, że ziemia lubawska była ongiś zasobna w lasy mieszane.

Te drzewa to lipa i jodła. Lipa to drzewo lecznicze, miododajne i dające miękki materiał rzeźbiarski. Jodła – doskonałe drzewo opałowe. Drzewa narysowane są sposobem średniowiecznym bez perspektywy. Kolory herbu są biało-czerwone z wyjątkiem złotego ornatu, infuły i zielonych drzew, gdyż takie są barwy ziemi chełmińskiej i biskupstwa chełmińskiego. W herbowej tarczy na czerwonym tle widnieje więc postać biskupa w białej albie, złotym ornacie, pastorale i infule między zielonymi drzewami.

Urodzeni w Lubawie

Kościoły i związki wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki
- Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny w Lubawie
- Parafia św. Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie

Świadkowie Jehowy^[4]
- zbór Lubawa z Salą Królestwa

Sąsiednie gminy

Zobacz też

Szablon:Portal

↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ludnosc_czerwiec_2013
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo warmińskie. [dostęp 24 września 2008].
↑ gazeta olsztyńska.pl

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

Lubawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 384 .

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta

[autonazwa1-1] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[ludnosc_czerwiec_2013-2] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ludnosc_czerwiec_2013
BŁĄD PRZYPISÓW

[3] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo warmińskie. [dostęp 24 września 2008].

[4] zeta olsztyńska.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 64: / Linia 64: @@
 [[Plik:Lubawa, kościół p.w. śś. Jana Chrzciciela i Michała.jpg|thumb|250px|Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela]]
 [[Plik:Liubava.JPG|thumb|250px|Widok na farę i mury obronne od strony południowej]]
-Pierwsza wzmianka źródłowa na temat [[ziemia lubawska|ziemi lubawskiej]] mówiąca o istnieniu grodu w Lubawie pochodzi z 1216 r. Świadczy o tym dokument podpisany przez papieża [[Innocenty III|Innocentego III]] z 18 stycznia tegoż roku, w którym potwierdził [[Christian z Oliwy|Chrystianowi]] – biskupowi pruskiemu – posiadanie ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego [[Surwabuno]]. Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły na własność [[Biskupi chełmińscy|biskupów chełmińskich]] i stała się centrum administracyjnym znacznego kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich rezydencją. W 1260 roku miejscowość była już znacznym centrum o charakterze miejskim i obronnym. W roku 1269 Lubawa została zburzona w czasie najazdów Prusów z plemienia Sudowów. Dzięki wysiłkowi mieszkańców dość szybko ją odbudowano. Doceniając ten trud biskup chełmiński [[Herman (biskup chełmiński)|Herman]] (1303-1311) wydał przywilej lokacyjny dla Lubawy. Niestety dokument ten nie zachował się do naszych czasów. Wspomina o tym jedynie wznowiony przywilej lokacyjny dla Lubawy, tym razem biskupa chełmińskiego [[Otton (biskup chełmiński)|Ottona]] z 13 kwietnia 1326 roku. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady [[Prawo chełmińskie|prawa chełmińskiego]], tworząc stopniowo organ samorządowy, czyli radę miejską. W 1440 roku miasto przystąpiło do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]] walczącego przeciwko [[Zakon krzyżacki|Zakonowi Krzyżackiemu]]. Od [[Pokój toruński 1466|pokoju toruńskiego (1466)]] Lubawa wraz z okolicą należała do Polski aż do [[I rozbiór Polski|I rozbioru]] w 1772 r. Na ten okres przypada najszybszy rozkwit miasta. Szczególnie rozwinął się handel i rzemiosło.
+Pierwsza wzmianka źródłowa na temat [[ziemia lubawska|ziemi lubawskiej]] mówiąca o istnieniu grodu w Lubawie pochodzi z 1216 r. Świadczy o tym dokument podpisany przez papieża [[Innocenty III|Innocentego III]] z 18 stycznia tegoż roku, w którym potwierdził [[Christian z Oliwy|Chrystianowi]] – biskupowi pruskiemu – posiadanie [[Ziemia lubawska|Ziemi lubawskiej]] stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego [[Surwabuno]]. Od 1257 roku Lubawa i okolice przeszły na własność [[Biskupi chełmińscy|biskupów chełmińskich]] i stała się centrum administracyjnym znacznego kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. Biskupi wybudowali w Lubawie wspaniały zamek będący ich rezydencją. W 1260 roku miejscowość była już znacznym centrum o charakterze miejskim i obronnym. W roku 1269 Lubawa została zburzona w czasie najazdów Prusów z plemienia Sudowów. Dzięki wysiłkowi mieszkańców dość szybko ją odbudowano. Doceniając ten trud biskup chełmiński [[Herman (biskup chełmiński)|Herman]] (1303-1311) wydał przywilej lokacyjny dla Lubawy. Niestety dokument ten nie zachował się do naszych czasów. Wspomina o tym jedynie wznowiony przywilej lokacyjny dla Lubawy, tym razem biskupa chełmińskiego [[Otton (biskup chełmiński)|Ottona]] z 13 kwietnia 1326 roku. Po roku 1326 Lubawa rozwijała się w oparciu o zasady [[Prawo chełmińskie|prawa chełmińskiego]], tworząc stopniowo organ samorządowy, czyli radę miejską. W 1440 roku miasto przystąpiło do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]] walczącego przeciwko [[Zakon krzyżacki|Zakonowi Krzyżackiemu]]. Od [[Pokój toruński 1466|pokoju toruńskiego (1466)]] Lubawa wraz z okolicą należała do Polski aż do [[I rozbiór Polski|I rozbioru]] w 1772 r. Na ten okres przypada najszybszy rozkwit miasta. Szczególnie rozwinął się handel i rzemiosło.
 Od 1772 roku Lubawa przeszła pod panowanie [[Królestwo Prus|pruskie]]. Pożary i wojny oraz zerwanie powiązań gospodarczych i politycznych miasta z Polską spowodowały jego upadek. W 1774 roku w Lubawie stanął garnizon pruski. Jednocześnie nowe władze rozpoczęły akcję kolonizacyjną, ściągając na ziemię lubawską osadników niemieckich, w znacznej mierze wyznania ewangelickiego. Na mocy [[Pokój w Tylży|traktatu tylżyckiego]] z 7 lutego 1807 r. ziemia lubawska weszła w skład [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]. Zniszczenia spowodowane wojnami napoleońskimi pogorszyły sytuację miasta. Mimo napływu dużej liczby ludności niemieckiej ziemia lubawska zachowała swój polski charakter. W mieście umacniały się tendencje patriotyczne.

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Miasta	Iława Kisielice Lubawa Susz Zalewo
Gminy miejskie	Iława Lubawa
Gminy miejsko-wiejskie	Kisielice Susz Zalewo
Gminy wiejskie	Iława Lubawa

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (II RP) (1919–39) woj. pomorskie (PRL) (1945–48)
Miasta (→)	Lubawa Nowe Miasto nad Drwęcą
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–48 →)	Grodziczno Gryźliny (do 1938) Krotoszyny Kurzętnik Lubawa Łąkorz Marzęcice Mroczno Nowe Miasto Nowy Dwór Bratiański (od 1938) Prątnica Rożental

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (PRL) (1948–50) woj. olsztyńskie (1950–75)
Miasta (←)	Lubawa Nowe Miasto Lubawskie
Gminy wiejskie (← 1948–54 i 1973–75)	Biskupiec (od 1973) Grodziczno Krotoszyny (do 1954) Kurzętnik Lubawa Łąkorz (do 1954) Marzęcice (do 1954) Mroczno (do 1954) Nowe Miasto (Lubawskie) Nowy Dwór Bratiański (do 1954) Prątnica (do 1954) Rożental (do 1954)
Gromady (1954–72)	Bratjan (1954–61) Byszwałd (1954–61) Fijewo (1954–72) Grodziczno (1954–72) Gryźliny (1954–72) Krotoszyny (1954–72) Kurzętnik (1954–72) Lipinki (1954–61) Łąkorz (1954–72) Łążyń (1954–61) Marzęcice (1954–72) Mroczno (1954–72) Nielbark (1954–61) Nowe Miasto (1954–72) Prątnica (1954–72) Rożental (1954–72) Rywałdzik (1954–61) Sampława (1954–71) Skarlin (1954–71) Szwarcenowo (1954–61) Tereszewo (1958–72) Wielkie Bałówki (1954–58) Złotowo (1954–61)