Zawichost: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m zamieniam magiczny ISBN na szablon |
→Zabytki: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 76: | Linia 76: | ||
[[Plik:Zawichost church 20060616 1251.jpg|thumb|220px|[[Kościół św. Trójcy w Zawichoście|Kościół św. Trójcy]]]] |
[[Plik:Zawichost church 20060616 1251.jpg|thumb|220px|[[Kościół św. Trójcy w Zawichoście|Kościół św. Trójcy]]]] |
||
[[Plik:Zawichost kosciol sw Trojcy 20060616 1248 4991.jpg|thumb|220px|Kościół św. Trójcy]] |
[[Plik:Zawichost kosciol sw Trojcy 20060616 1248 4991.jpg|thumb|220px|Kościół św. Trójcy]] |
||
* '''Kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela''' zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu [[gotyk|wczesnogotyckim]] dla zakonu [[Zakon Świętej Klary|klarysek]] z fundacji księcia [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] jako wiano dla swojej siostry [[Błogosławiona Salomea|Salomei]]. W 1255 roku książę Bolesław ufundował przy klasztorze szpital św. Franciszka, który obsługiwał zakon franciszkanów. W kościele w 1258 roku została pochowana [[Grzymisława (zm. 1258)|księżna krakowska Grzymisława]], którą złożono ''apud fratres minores''. W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w [[Grodzisko Skała|Skale koło Krakowa]] i w Zawichoście pozostali jedynie zakonnicy franciszkańscy. Zabudowania spłonęły 7 września 1353 roku podczas najazdu Litwinów. W 1412 roku klasztor został częściowo rozebrany przez kasztelana sandomierskiego Michała Czyżowskiego, który miał wykorzystać uzyskany z rozbiórki materiał na budowę zamku w [[Czyżów Szlachecki|Czyżowie]]. W 1548 roku dzierżawiący miasto [[Dysydent (religia)|dysydent]] Stanisław Dębiński zniszczył otoczony czcią grób księżnej Grzymisławy oraz wnętrza klasztoru. W latach 1600-1633 przeprowadzono restaurację zniszczonego klasztoru i kościoła, któremu nadano formę barokową zdobiąc fasadę figurami św. Franciszka i św. Jana Chrzciciela (obecnie na placu przed kościołem). W 1628 roku odnowiono kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. W 1752 roku od strony północnej wybudowano barokową kaplicę Matki Boskiej Szkaplerzowej. W związku ze złym stanem klasztoru odrestaurowano go w 1841 roku. W 1864 roku po kasacie zakonu, franciszkanie musieli odejść z klasztoru, w którym umieszczono szkołę. W latach 30. XX wieku klasztor wyremontował i rozbudował architekt [[Kazimierz Skórewicz]]. W dniu 28 lipca 1944 roku zabudowania kościoła i klasztoru zostały zbombardowane przez wojska radzieckie, w wyniku czego pożar wypalił wnętrze, stropy i dachy. Ocalało jedynie sklepienie prezbiterium. Po zniszczeniach wojennych kościół regotyzowano w latach 1945-1949 pod kierunkiem Józefa Jamroza, usuwając naleciałości barokowe. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 80. XX wieku. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i późniejszym XV wiecznym sklepieniem gwiaździstym w przęśle zachodnim. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się sakramentarium z 1542 roku wykonane przez Szymona Pencza oraz fragment polichromii z XVI wieku, natomiast po prawej widoczna jest wczesnogotycka wnęka siedziska zamknięta trzema ostrołukowymi arkadami ([[Sedilia]]). Zakrystia po lewej stronie prezbiterium posiada sklepienie z lat 1620/1630<ref>Miłobędzki Adam "Architektura Polska XVI wieku" cz. 1, PWN, Warszawa, s.238</ref>, a pomieszczenie obok [[Kartusz (ozdoba)|kartusze]] z herbem [[Pomian (herb szlachecki)]] biskupa [[Maciej Łubieński|Macieja Łubieńskiego]] i [[Rawicz (herb szlachecki)]] biskupa [[Paweł Wołucki|Pawła Wołuckiego]]. Pomiędzy prezbiterium i nawą znajduje się ślad po istniejącym dawniej w tym miejscu [[lektorium]] w formie trójarkadowego sklepionego [[portyk]]u. Po prawej stronie nawy od wejścia znajduje się nagrobek zmarłych w 1629 roku Stanisława Opockiego z [[Opoka (województwo lubelskie)|Opoki]] i jego żony Anny z Miłoszowa Opockiej, którzy ufundowali barokową przebudowę znajdującej się obok kaplicy. Nagrobek ten ufundował w 1672 roku kasztelan wiślicki Piotr Opocki z Opoki. Po przeciwnej stronie znajduje się nagrobek Zofii Słupeckiej z Bobrka z 1633 roku<ref>Zawichost. Kościół i klasztor franciszkański. Przewodnik po zabytkach sztuki, nr 37. Tarnobrzeg 2004, {{ISBN|83-88567-12-8}}</ref><ref>Paweł Pencakowski "Sanktuarium minoryckie w Zawichoście i Nowym Korczynie. Dwie fundacje związane z księciem Bolesławem Wstydliwym i jego rodziną. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXVII/2, Warszawa 1992, s. 119-43"</ref>. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica. |
* '''Kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela''' zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu [[gotyk|wczesnogotyckim]] dla zakonu [[Zakon Świętej Klary|klarysek]] z fundacji księcia [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] jako wiano dla swojej siostry [[Błogosławiona Salomea|Salomei]]. W 1255 roku książę Bolesław ufundował przy klasztorze szpital św. Franciszka, który obsługiwał zakon franciszkanów. W 1257 roku klaryski opuściły klasztor i przeniosły się do klasztoru w Dolinie Prądnika<ref>Piotr Pajor, ''Podwójny klasztor franciszkański w Zawichoście'', [w:] Architektura sakralna w początkach państwa polskiego, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2016, s.521-541</ref>. W kościele w 1258 roku została pochowana [[Grzymisława (zm. 1258)|księżna krakowska Grzymisława]], którą złożono ''apud fratres minores''. W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w [[Grodzisko Skała|Skale koło Krakowa]] i w Zawichoście pozostali jedynie zakonnicy franciszkańscy. Zabudowania spłonęły 7 września 1353 roku podczas najazdu Litwinów. W 1412 roku klasztor został częściowo rozebrany przez kasztelana sandomierskiego Michała Czyżowskiego, który miał wykorzystać uzyskany z rozbiórki materiał na budowę zamku w [[Czyżów Szlachecki|Czyżowie]]. W 1548 roku dzierżawiący miasto [[Dysydent (religia)|dysydent]] Stanisław Dębiński zniszczył otoczony czcią grób księżnej Grzymisławy oraz wnętrza klasztoru. W latach 1600-1633 przeprowadzono restaurację zniszczonego klasztoru i kościoła, któremu nadano formę barokową zdobiąc fasadę figurami św. Franciszka i św. Jana Chrzciciela (obecnie na placu przed kościołem). W 1628 roku odnowiono kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. W 1752 roku od strony północnej wybudowano barokową kaplicę Matki Boskiej Szkaplerzowej. W związku ze złym stanem klasztoru odrestaurowano go w 1841 roku. W 1864 roku po kasacie zakonu, franciszkanie musieli odejść z klasztoru, w którym umieszczono szkołę. W latach 30. XX wieku klasztor wyremontował i rozbudował architekt [[Kazimierz Skórewicz]]. W dniu 28 lipca 1944 roku zabudowania kościoła i klasztoru zostały zbombardowane przez wojska radzieckie, w wyniku czego pożar wypalił wnętrze, stropy i dachy. Ocalało jedynie sklepienie prezbiterium. Po zniszczeniach wojennych kościół regotyzowano w latach 1945-1949 pod kierunkiem Józefa Jamroza, usuwając naleciałości barokowe. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 80. XX wieku. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i późniejszym XV wiecznym sklepieniem gwiaździstym w przęśle zachodnim. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się sakramentarium z 1542 roku wykonane przez Szymona Pencza oraz fragment polichromii z XVI wieku, natomiast po prawej widoczna jest wczesnogotycka wnęka siedziska zamknięta trzema ostrołukowymi arkadami ([[Sedilia]]). Zakrystia po lewej stronie prezbiterium posiada sklepienie z lat 1620/1630<ref>Miłobędzki Adam "Architektura Polska XVI wieku" cz. 1, PWN, Warszawa, s.238</ref>, a pomieszczenie obok [[Kartusz (ozdoba)|kartusze]] z herbem [[Pomian (herb szlachecki)]] biskupa [[Maciej Łubieński|Macieja Łubieńskiego]] i [[Rawicz (herb szlachecki)]] biskupa [[Paweł Wołucki|Pawła Wołuckiego]]. Pomiędzy prezbiterium i nawą znajduje się ślad po istniejącym dawniej w tym miejscu [[lektorium]] w formie trójarkadowego sklepionego [[portyk]]u. Po prawej stronie nawy od wejścia znajduje się nagrobek zmarłych w 1629 roku Stanisława Opockiego z [[Opoka (województwo lubelskie)|Opoki]] i jego żony Anny z Miłoszowa Opockiej, którzy ufundowali barokową przebudowę znajdującej się obok kaplicy. Nagrobek ten ufundował w 1672 roku kasztelan wiślicki Piotr Opocki z Opoki. Po przeciwnej stronie znajduje się nagrobek Zofii Słupeckiej z Bobrka z 1633 roku<ref>Zawichost. Kościół i klasztor franciszkański. Przewodnik po zabytkach sztuki, nr 37. Tarnobrzeg 2004, {{ISBN|83-88567-12-8}}</ref><ref>Paweł Pencakowski "Sanktuarium minoryckie w Zawichoście i Nowym Korczynie. Dwie fundacje związane z księciem Bolesławem Wstydliwym i jego rodziną. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXVII/2, Warszawa 1992, s. 119-43"</ref>. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica. |
||
* '''Kościół [[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zawichoście|parafialny]] [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zawichoście|pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]''', pierwotnie [[sztuka romańska|romańska]] [[kolegiata]] na planie krzyża z transeptem wyposażonym w apsydę, wzmiankowany po raz pierwszy w 1148 roku. Po zniszczeniu został na jego miejscu zbudowany barokowy kościół konsekrowany w 1744 roku i przebudowany w XIX wieku. Podczas I wojny światowej częściowo zniszczony w 1914 roku. Ponownie spłonął podczas II wojny światowej w dniu 28 lipca 1944. W podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni. Obok kościoła plebania z XIX wieku i dzwonnica murowana pochodząca z połowy XVIII w. |
* '''Kościół [[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zawichoście|parafialny]] [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zawichoście|pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]''', pierwotnie [[sztuka romańska|romańska]] [[kolegiata]] na planie krzyża z transeptem wyposażonym w apsydę, wzmiankowany po raz pierwszy w 1148 roku. Po zniszczeniu został na jego miejscu zbudowany barokowy kościół konsekrowany w 1744 roku i przebudowany w XIX wieku. Podczas I wojny światowej częściowo zniszczony w 1914 roku. Ponownie spłonął podczas II wojny światowej w dniu 28 lipca 1944. W podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni. Obok kościoła plebania z XIX wieku i dzwonnica murowana pochodząca z połowy XVIII w. |
||
* '''Kościół [[Parafia Świętej Trójcy w Zawichoście|parafialny]] [[Kościół św. Trójcy w Zawichoście|pw. Świętej Trójcy]]''' z XIII wieku, przebudowany w stylu [[barok]]owym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal<ref>Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.</ref>. |
* '''Kościół [[Parafia Świętej Trójcy w Zawichoście|parafialny]] [[Kościół św. Trójcy w Zawichoście|pw. Świętej Trójcy]]''' z XIII wieku, przebudowany w stylu [[barok]]owym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal<ref>Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.</ref>. |
Wersja z 12:29, 24 sty 2017
Szablon:POL miasto infobox Zawichost – miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zawichost. Położone jest w Małopolsce, na ziemi sandomierskiej[1], na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły. Prawa miejskie posiada co najmniej od 1255. Według danych z 31 grudnia 2007 r. miasto miało 1821 mieszkańców[2].
W ostatniej ćwierci XVI wieku Zawichost był miastem klasztoru klarysek krakowskich w województwie sandomierskim[3]. Dziś miasto znane jest głównie z podawanych codziennie w I Programie Polskiego Radia komunikatów o stanie wód na największych rzekach w kraju[4].
Położenie
Miasto położone jest nad Wisłą, na wysokim wapiennym tarasie jej lewego brzegu. W okolicy miasta znajdują się złoża kamienia wapiennego oraz glinki krzemionkowej. Zawichost położony jest ok. 17 km na północny zachód od Sandomierza. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 777 z Sandomierza do Maruszowa oraz droga nr 755 z Kosina do Ostrowca Świętokrzyskiego. W Zawichoście znajduje się przeprawa promowa przez Wisłę, powstała za pozwoleniem króla Zygmunta Augusta[4].
Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
Historia
Zawichost powstał w ważnym strategicznie węźle drogowym, który umożliwiał kontrolę przepraw przez Wisłę. W czasach panowania Bolesława Śmiałego zbudowana tu została romańska kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny[5]. Pierwsza wzmianka o Zawichoście pochodzi z bulli papieża Eugeniusza III z 1148 roku. Był tu wtedy gród kasztelański z osadą targową położoną w pobliżu przeprawy przez Wisłę oraz skrzyżowanie ważnych szlaków handlowych w pobliżu kościoła św. Trójcy[6]. Od końca XII w. był siedzibą archidiakonatu i były tu trzy parafie, podczas gdy Sandomierz do czasów lokacji miał tylko jedną. W 1205 w bitwie pod Zawichostem, książęta Leszek Biały i Konrad mazowiecki pokonali wojska księcia halickiego Romana, który w czasie tej bitwy poległ.
Dokładna data nadania Zawichostowi praw miejskich nie jest znana, ale przyjmuje się, że nastąpiło to przed rokiem 1255. Zawichost był niszczony podczas kolejnych najazdów tatarskich w 1241, 1259 i 1500 Miasto jednak szybko odbudowywało się po klęskach.
W 1257 książę Bolesław Wstydliwy nadał miasto oraz 25 okolicznych miejscowości założonemu w Zawichoście klasztorowi klarysek. Przywilej lokacyjny nadawał Zawichostowi 44 łany jako uposażenie, a także prawo do odbywania targów, warzenia piwa i pobierania cła od miedzi i ołowiu spławianych Wisłą. Od XIV w. Zawichost był miastem królewskim i siedzibą starostwa niegrodowego[7]. Za panowania Kazimierza Wielkiego klasztor został umocniony. Król wybudował tu także obronny zamek, który miał strzec przeprawy przez Wisłę. Zawichost miał w tym czasie 540 mieszkańców.
Największy rozkwit miasta przypadł w wieki XV i XVI. Zawichost położony był w tym czasie na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa na Litwę i Ruś. Miasto korzystało z ceł pobieranych od towarów spławianych na Wiśle. Rozwijało się rzemiosło (m.in. piwowarstwo). W 1564 w mieście znajdował się ratusz, łaźnia, słodownia, 4 jatki rzeźnicze oraz 126 domów.
Zawichost został zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1655 i najazdu Rakoczego w 1657 Najeźdźcy spalili wówczas zamek, którego nieodbudowane mury runęły do Wisły w 1813, podczas wielkiej powodzi. W 1666 miasto nawiedził ogromny pożar i zaraza – nieszczęścia, które uśmierciły większość mieszkańców. Ich ciała pochowano prawdopodobnie na niewielkim wzgórzu w południowej części miasta, na którym stoi dziś żelazny krzyż, a obok betonowy austriacki bunkier z I wojny światowej[4]. Po tych wydarzeniach miasto podupadło. Jego problemy pogłębiły się po rozbiorach Polski, po których Zawichost stał się miastem pogranicznym.
Na początku XVIII w. w pobliżu Zawichostu powstało miasto Starostów (przemianowane później na Prosperów), zamieszkane głównie przez Żydów. W 1820 zostało przyłączone do Zawichostu. Ustalił się wówczas podział na położone przy Wiśle „polskie miasto” i oddalone nieco od rzeki „żydowskie miasto”. Granicę wyznaczał murowany krzyż stojący przy dzisiejszej ul. Żeromskiego[4].
W 1827 połączone miasto miało 281 domów (jednak tylko 5 murowanych) i 2320 mieszkańców. W Zawichoście każdego tygodnia odbywały się dwa targi. W ciągu roku w mieście było 12 jarmarków. W 1888 Zawichost utracił prawa miejskie. W XIX w. w mieście funkcjonowały: cegielnia, garncarnia, 2 wapienniki oraz zakłady rzemieślnicze. W 1926 Zawichost odzyskał prawa miejskie.
W czasie okupacji niemieckiej Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym przetrzymywanych było ok. 5 tysięcy Żydów. Funkcjonowało ono do 22 października 1942, dnia w którym Niemcy wywieźli jego mieszkańców do obozu zagłady w Bełżcu[4].
W 1944 w Zawichoście toczyły się zacięte walki o przyczółek na Wiśle. Podczas walk miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone. W latach powojennych Zawichost odbudowano.
W latach 1975–1998 Zawichost administracyjnie należał do woj. tarnobrzeskiego.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Zawichostu w 2014 roku [8].
Zabytki
- Kościół pw. Świętego Jana Chrzciciela zbudowany w latach 1244-1257 wraz z klasztorem w stylu wczesnogotyckim dla zakonu klarysek z fundacji księcia Bolesława Wstydliwego jako wiano dla swojej siostry Salomei. W 1255 roku książę Bolesław ufundował przy klasztorze szpital św. Franciszka, który obsługiwał zakon franciszkanów. W 1257 roku klaryski opuściły klasztor i przeniosły się do klasztoru w Dolinie Prądnika[9]. W kościele w 1258 roku została pochowana księżna krakowska Grzymisława, którą złożono apud fratres minores. W 1264 Klaryski przeniosły się do klasztoru w Skale koło Krakowa i w Zawichoście pozostali jedynie zakonnicy franciszkańscy. Zabudowania spłonęły 7 września 1353 roku podczas najazdu Litwinów. W 1412 roku klasztor został częściowo rozebrany przez kasztelana sandomierskiego Michała Czyżowskiego, który miał wykorzystać uzyskany z rozbiórki materiał na budowę zamku w Czyżowie. W 1548 roku dzierżawiący miasto dysydent Stanisław Dębiński zniszczył otoczony czcią grób księżnej Grzymisławy oraz wnętrza klasztoru. W latach 1600-1633 przeprowadzono restaurację zniszczonego klasztoru i kościoła, któremu nadano formę barokową zdobiąc fasadę figurami św. Franciszka i św. Jana Chrzciciela (obecnie na placu przed kościołem). W 1628 roku odnowiono kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. W 1752 roku od strony północnej wybudowano barokową kaplicę Matki Boskiej Szkaplerzowej. W związku ze złym stanem klasztoru odrestaurowano go w 1841 roku. W 1864 roku po kasacie zakonu, franciszkanie musieli odejść z klasztoru, w którym umieszczono szkołę. W latach 30. XX wieku klasztor wyremontował i rozbudował architekt Kazimierz Skórewicz. W dniu 28 lipca 1944 roku zabudowania kościoła i klasztoru zostały zbombardowane przez wojska radzieckie, w wyniku czego pożar wypalił wnętrze, stropy i dachy. Ocalało jedynie sklepienie prezbiterium. Po zniszczeniach wojennych kościół regotyzowano w latach 1945-1949 pod kierunkiem Józefa Jamroza, usuwając naleciałości barokowe. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 80. XX wieku. Kościół posiada jedną nawę przykrytą stropem i wydłużone XIII wieczne prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i późniejszym XV wiecznym sklepieniem gwiaździstym w przęśle zachodnim. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się sakramentarium z 1542 roku wykonane przez Szymona Pencza oraz fragment polichromii z XVI wieku, natomiast po prawej widoczna jest wczesnogotycka wnęka siedziska zamknięta trzema ostrołukowymi arkadami (Sedilia). Zakrystia po lewej stronie prezbiterium posiada sklepienie z lat 1620/1630[10], a pomieszczenie obok kartusze z herbem Pomian (herb szlachecki) biskupa Macieja Łubieńskiego i Rawicz (herb szlachecki) biskupa Pawła Wołuckiego. Pomiędzy prezbiterium i nawą znajduje się ślad po istniejącym dawniej w tym miejscu lektorium w formie trójarkadowego sklepionego portyku. Po prawej stronie nawy od wejścia znajduje się nagrobek zmarłych w 1629 roku Stanisława Opockiego z Opoki i jego żony Anny z Miłoszowa Opockiej, którzy ufundowali barokową przebudowę znajdującej się obok kaplicy. Nagrobek ten ufundował w 1672 roku kasztelan wiślicki Piotr Opocki z Opoki. Po przeciwnej stronie znajduje się nagrobek Zofii Słupeckiej z Bobrka z 1633 roku[11][12]. Od północy przylegają do kościoła pozostałości zabudowań klasztoru franciszkanów, a od południa dzwonnica.
- Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pierwotnie romańska kolegiata na planie krzyża z transeptem wyposażonym w apsydę, wzmiankowany po raz pierwszy w 1148 roku. Po zniszczeniu został na jego miejscu zbudowany barokowy kościół konsekrowany w 1744 roku i przebudowany w XIX wieku. Podczas I wojny światowej częściowo zniszczony w 1914 roku. Ponownie spłonął podczas II wojny światowej w dniu 28 lipca 1944. W podziemiach kościoła znajdują się pozostałości romańskiej świątyni. Obok kościoła plebania z XIX wieku i dzwonnica murowana pochodząca z połowy XVIII w.
- Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z XIII wieku, przebudowany w stylu barokowym, wyposażenie kościoła późnobarokowe. Na elewacji wschodniej widać ślady z okresu romańskiego, w tym zamurowane półkoliste ościeże, natomiast na północnej elewacji nawy zamurowany romański portal[13].
- kamienny obelisk służący do pomiaru stanu wody na Wiśle, przy ulicy św. Leonarda
- dom zajezdny z XIX wieku przy Małym Rynku
- domy z XIX i początku XX wieku
- kapliczka murowana
Zabytki niezachowane:
- Zamek królewski
- Kaplica pw. św. Maurycego z XII wieku, odkryta podczas badań archeologicznych między kościołami NMP i św. Jana. Jest to fragment absydy romańskiego kościoła zniszczonego przez osunięcie się skarpy. Pod ziemią zachował się z niego jedynie fragment absydy zachodniej, część zarysu absydy północnej, mur zachodni oraz fragment muru północnego[14]. Obecnie nie jest widoczny po nim żaden ślad.
- dom podcieniowy przy rynku
Zobacz też
- Bitwa pod Zawichostem
- Przyczółek baranowsko-sandomierski
- Cmentarz żydowski w Zawichoście
- Rezerwat przyrody Wisła pod Zawichostem
Osoby związane z Zawichostem
- Aleksander Tarło (1639-1683, syn Piotra Aleksandra Tarło) - kasztelan zawichojski w latach 1680-1683, od 1672 roku mąż Joanny Kostczanki, h. Dąbrowa
- Stanisław Tarło (zm. 1705, brat poprzednika) - kasztelan zawichojski od 1684, wojewoda lubelski 1689
- Szymon Askenazy
- Roman Halicki
- Roman Cichowski - pochowany na cmentarzu parafialnym w Trójcy.
- ↑ Mapa małopolskiej ziemi sandomierskiej.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2008 r. (GUS), [1]
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 113.
- ↑ a b c d e [Odkrywamy Świętokrzyskie – Zawichost, cz.I – Janusz Kędracki, Gazeta Wyborcza, Kielce, Turystyka, 21.08.2009 r.]
- ↑ Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240
- ↑ Andrzej Buko "Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej", wyd. Trio, Warszawa 2005, s.240
- ↑ Buko Andrzej, Sandomierz i Zawichost we wczesnym średniowieczu: Sojusznicy czy rywale?,[w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa 2000
- ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Zawichost, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Piotr Pajor, Podwójny klasztor franciszkański w Zawichoście, [w:] Architektura sakralna w początkach państwa polskiego, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2016, s.521-541
- ↑ Miłobędzki Adam "Architektura Polska XVI wieku" cz. 1, PWN, Warszawa, s.238
- ↑ Zawichost. Kościół i klasztor franciszkański. Przewodnik po zabytkach sztuki, nr 37. Tarnobrzeg 2004, ISBN 83-88567-12-8
- ↑ Paweł Pencakowski "Sanktuarium minoryckie w Zawichoście i Nowym Korczynie. Dwie fundacje związane z księciem Bolesławem Wstydliwym i jego rodziną. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXVII/2, Warszawa 1992, s. 119-43"
- ↑ Koziejowski Wojciech, Zawichost Romański. Badania architektoniczne w kościołach Najświętszej Marii Panny i Świętej Trójcy oraz budowli na krawędzi skarpy wiślanej (św. Maurycy?) w Zawichoście w okresie od września 1992 do grudnia 1993 r., „Roczniki Humanistyczne”, 1994, tom. XLII, z. 4.
- ↑ Kunkel Robert, Analogie europejskie tetrakonchosu zawichojskiego, Szkice Zawichojskie, red. T. Dunin–Wąsowicz, S. Tabaczyński, Zawichost 1999.
Bibliografia
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9.
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 80
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967
Linki zewnętrzne
- Strona urzędu miasta i gminy w Zawichoście
- Zawichost, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 486 .