Susz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zobacz też: drobne merytoryczne, źródła/przypisy, linki zewnętrzne |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Na terenie grodziska w Suszu w XII–XIII wieku istniała osada zamieszkała przez ludność pruską. Na fakt, że zamieszkiwała ją ludność pruska wskazuje nazwa samej miejscowości, która pochodzi od pruskiego imienia ''Suse''. Od momentu przekazania Krzyżakom jako lenna kasztelanii chełmińskiej przez Konrada Mazowieckiego w 1228 roku, do całkowitego podbicia Pomezanii w 1236 roku minęło 8 lat. W tym też czasie Krzyżacy musieli opanować pruską osadę. Krzyżacy dla utrwalenia swojego stanu posiadania zbudowali fortyfikację w formie nasypu ziemnego w formie czworoboku wzmocnionego drewniana palisadą i otoczonego dwiema głębokimi fosami. Na zdobytych obszarach już w 1243 roku Stolica Apostolska ustanowiła diecezję pomezańską. W jej skład weszły tereny całej Pomezanii i części Pogezanii. Gdy w [[1285]] roku biskup pomezański ustanowił [[Kapituła|kapitułę]] w Kwidzynie Susz wszedł w skład jego uposażenia. Po stłumieniu [[II powstanie pruskie|II powstania pruskiego]] w [[1283]] roku Krzyżacy rozpoczęli kolonizować okolice i lokować miasta. Dla Susza zachował się jedynie dokument odnawiający przywileje lokacyjne z datą 1315, jednak uważa się, że lokacja została przeprowadzona w okolicach 1305 roku. Wtedy też zaczęto budować miasto na nowym planie jako stolicy posiadłości [[Kapituła|kapituły]] [[Pomezania|pomezańskiej]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://miasto-susz.info/pliki/historia.html | tytuł = miasto-susz.info/pliki/historia | opublikowany = Chester Studio | język = pl | data dostępu = 2011-04-02}}</ref>. W momencie odnowienia [[Prawo lokacyjne|przywileju lokacyjnego]] w 1315 roku, miasto posiadało [[Fosa|fosę]] oraz [[Mur obronny|mury obronne]] z osiemnastoma wieżami. Na terenie drewnianego grodu wzniesiono murowane zabudowania zamkowe<ref name=":0">http://grodziska-warmia-mazury.pl/grodziska/susz//pdf/sprawozdanie.pdf</ref>. Miasto nosiło wówczas nazwę ''Rosenberg''. Od XIV do XVII w. na rynku stał [[ratusz]]. Mury miejskie ze względu na bardzo zły stan techniczny zostały rozebrane w XIX wieku. |
|||
W XIX w. Susz został miastem powiatowym. W latach 1845–1846 wybudowano drogę do [[Iława|Iławy]], a w 1876 – [[Linia kolejowa nr 9|linię kolejową]] do [[Malbork]]a. Ułatwiło to komunikację i umożliwiło szybszy rozwój miasta. W 1831 r. miała miejsce w mieście [[epidemia]] [[Cholera|cholery]], w wyniku której zmarło ok. 100 osób. |
W XIX w. Susz został miastem powiatowym. W latach 1845–1846 wybudowano drogę do [[Iława|Iławy]], a w 1876 – [[Linia kolejowa nr 9|linię kolejową]] do [[Malbork]]a. Ułatwiło to komunikację i umożliwiło szybszy rozwój miasta. W 1831 r. miała miejsce w mieście [[epidemia]] [[Cholera|cholery]], w wyniku której zmarło ok. 100 osób. |
||
| Linia 63: | Linia 63: | ||
* domy z XVIII i XIX wieku, |
* domy z XVIII i XIX wieku, |
||
* [[Kościół św. Rozalii w Suszu|kościół parafialny pw. św. Rozalii]], wybudowany w latach 1904–1905 w [[Neogotyk|stylu neogotyckim]], |
* [[Kościół św. Rozalii w Suszu|kościół parafialny pw. św. Rozalii]], wybudowany w latach 1904–1905 w [[Neogotyk|stylu neogotyckim]], |
||
* zachowane w dobrym stanie średniowieczne [[Grodzisko (archeologia)|grodzisko]], położone nad [[Jezioro Suskie (Pojezierze Iławskie)|Jeziorem Suskim]], |
* zachowane w dobrym stanie średniowieczne krzyżackie [[Grodzisko (archeologia)|grodzisko]] na planie czworoboku<ref name=":0" />, położone nad [[Jezioro Suskie (Pojezierze Iławskie)|Jeziorem Suskim]], |
||
* park (niedawno odrestaurowany; w ramach prac odnowiono m.in. fontannę), |
* park (niedawno odrestaurowany; w ramach prac odnowiono m.in. fontannę), |
||
* historyczny układ przestrzenny z kwadratowym rynkiem wewnątrz owalnego Starego Miasta<ref>http://www.ilawa.net.pl/content/view/29/76/lang,pl/ [dostęp 2010-12-15]</ref>. |
* historyczny układ przestrzenny z kwadratowym rynkiem wewnątrz owalnego Starego Miasta<ref>http://www.ilawa.net.pl/content/view/29/76/lang,pl/ [dostęp 2010-12-15]</ref>. |
||
Wersja z 11:11, 28 mar 2017
Szablon:POL miasto infobox Susz (niem. Rosenberg in Westpreußen) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, nad Jeziorem Suskim na trasie linii kolejowej Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny. Przez miasto przebiegają dwie drogi wojewódzkie: nr 515 i nr 521. Miejscowość jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Susz. W Suszu mieszka 5733 osób (stan na 30 czerwca 2012 roku).
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Historia
Na terenie grodziska w Suszu w XII–XIII wieku istniała osada zamieszkała przez ludność pruską. Na fakt, że zamieszkiwała ją ludność pruska wskazuje nazwa samej miejscowości, która pochodzi od pruskiego imienia Suse. Od momentu przekazania Krzyżakom jako lenna kasztelanii chełmińskiej przez Konrada Mazowieckiego w 1228 roku, do całkowitego podbicia Pomezanii w 1236 roku minęło 8 lat. W tym też czasie Krzyżacy musieli opanować pruską osadę. Krzyżacy dla utrwalenia swojego stanu posiadania zbudowali fortyfikację w formie nasypu ziemnego w formie czworoboku wzmocnionego drewniana palisadą i otoczonego dwiema głębokimi fosami. Na zdobytych obszarach już w 1243 roku Stolica Apostolska ustanowiła diecezję pomezańską. W jej skład weszły tereny całej Pomezanii i części Pogezanii. Gdy w 1285 roku biskup pomezański ustanowił kapitułę w Kwidzynie Susz wszedł w skład jego uposażenia. Po stłumieniu II powstania pruskiego w 1283 roku Krzyżacy rozpoczęli kolonizować okolice i lokować miasta. Dla Susza zachował się jedynie dokument odnawiający przywileje lokacyjne z datą 1315, jednak uważa się, że lokacja została przeprowadzona w okolicach 1305 roku. Wtedy też zaczęto budować miasto na nowym planie jako stolicy posiadłości kapituły pomezańskiej[1]. W momencie odnowienia przywileju lokacyjnego w 1315 roku, miasto posiadało fosę oraz mury obronne z osiemnastoma wieżami. Na terenie drewnianego grodu wzniesiono murowane zabudowania zamkowe[2]. Miasto nosiło wówczas nazwę Rosenberg. Od XIV do XVII w. na rynku stał ratusz. Mury miejskie ze względu na bardzo zły stan techniczny zostały rozebrane w XIX wieku.
W XIX w. Susz został miastem powiatowym. W latach 1845–1846 wybudowano drogę do Iławy, a w 1876 – linię kolejową do Malborka. Ułatwiło to komunikację i umożliwiło szybszy rozwój miasta. W 1831 r. miała miejsce w mieście epidemia cholery, w wyniku której zmarło ok. 100 osób.
W XIX w. na obszarze miasta funkcjonowało kilka większych zakładów, m.in.:
- fabryka pieców (założona przez Piotra Kraszyńskiego),
- browar,
- rzeźnia,
- drukarnia (wydająca lokalną gazetę „Rosenberger Kreisblatt”, od 1894 r. „Rosenberger Kreiszeitung”; gazeta przestała ukazywać się w 1934 roku).
W XX w. w mieście wybudowano instalację wodociągową (1914–1915), elektrownię (1921) i nową szkołę (1928–1929) oraz uruchomiono połączenia autobusowe z Zalewem i Kisielicami. W okresie międzywojennym Susz wciąż był miastem powiatowym, jednak wzrastające znaczenie Iławy oraz zniszczenia w Suszu, powstałe w wyniku działań wojennych, sprawiły, że w 1946 r. siedzibą powiatu stała się Iława (choć aż do końca 1958 pozostawał pod nazwą powiat suski[3]). Obecną nazwę administracyjnie zatwierdzono 7 maja 1946[4].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Susza w 2014 roku [5].
Zabytki
- kościół pw. św. Antoniego Padewskiego (obecnie sanktuarium) z XIV wieku, kaplica północna z początku XVI wieku, a szczyt zachodni z przełomu XVI i XVII wieku,
- fragmenty murów miejskich,
- synagoga wybudowana w 1868 roku,
- domy z XVIII i XIX wieku,
- kościół parafialny pw. św. Rozalii, wybudowany w latach 1904–1905 w stylu neogotyckim,
- zachowane w dobrym stanie średniowieczne krzyżackie grodzisko na planie czworoboku[2], położone nad Jeziorem Suskim,
- park (niedawno odrestaurowany; w ramach prac odnowiono m.in. fontannę),
- historyczny układ przestrzenny z kwadratowym rynkiem wewnątrz owalnego Starego Miasta[6].
Sport
- LKS „Unia Susz”
- Centrum Sportu i Rekreacji im. Jana Pawła II – jest organizatorem życia sportowego w Suszu. Organizuje zawody, turnieje dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Prowadzi zajęcia w następujących sekcjach sportowych: kick-boxing i tenis stołowy. Prowadzone są także zajęcia aerobicu, piłki siatkowej, halowej piłki nożnej[7].
W Suszu od 1992 r. rozgrywane są coroczne zawody triathlonowe. Wtedy pierwszy raz rozegrano tu Mistrzostwa Polski na dystansie olimpijskim (kolejne miały miejsce w latach: 1993, 1996 i 1997). Impreza jest organizowana przy współpracy Burmistrza Gminy i Miasta oraz wielu działaczy sportowych. Obecnie odbywa się pod nazwą EuCO Susz Triathlon[8]. W zawodach brali udział tacy sportowcy jak: Bevan Docherty (Nowa Zelandia), dwukrotny medalista olimpijski z Aten i Pekinu, mistrz świata z 2004 roku, Tim Don (Wielka Brytania), mistrz świata z 2006 r. czy Filip Ospalý (Czechy), mistrz Europy z 2001 roku.
W Suszu odbyły się także zawody Pucharu Europy (1998), które były transmitowane w telewizji Eurosport[9].
Corocznie od 2009 r. w Suszu odbywa się Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Burmistrza Gminy i Miasta Susz, organizowany przez Szkołę Tańca J&K Drobotko Konrad oraz Suski Ośrodek Kultury.
Transport
Przez miasto przechodzą drogi:
- Droga wojewódzka nr 515 Susz – Dzierzgoń – Malbork,
- Droga wojewódzka nr 521 Kwidzyn – Prabuty – Susz – Iława.
W mieście znajduje się stacja kolejowa Susz na linii kolejowej nr 9.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
Zobacz też
- ↑ miasto-susz.info/pliki/historia. Chester Studio. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
- ↑ a b http://grodziska-warmia-mazury.pl/grodziska/susz//pdf/sprawozdanie.pdf
- ↑ Kancelaria Sejmu RP, Internetowy System Aktów Prawnych [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-04-29].
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ http://www.ilawa.net.pl/content/view/29/76/lang,pl/ [dostęp 2010-12-15]
- ↑ http://csir.susz.pl/index.php?strona=1 [dostęp 2010-12-15]
- ↑ http://www.triathlon.susz.pl/ [dostęp 2015-07-03]
- ↑ KC (Źródła: ASInfo): Znani aktorzy promują triathlon. sport.onet.pl, 2011-03-29. [dostęp 2011-03-29]. (pol.).
- ↑ VOBACOM - http://www.vobacom.pl/:+Gmina Susz - Nasze Miasto. Urząd Miejski w Suszu, 2012. [dostęp 2013-02-15]. (pol.).
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Susz – polityczne dzieje miasta, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, red. J. Cygański, Olsztyn 2006
- Hoffmann Mirosław J., Susz i okolice w starożytności i wczesnym średniowieczu, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, red. J. Cygański, Olsztyn 2006
- Nowak Zenon, Rozwój przestrzenny miasta Susza, „Komunikaty Mazursko–Warmińskie”, Nr 1 (79), 1963
- Szczepański Seweryn, Czy nazwa Susz jest staropruska?, „Skarbiec Suski”, Nr 3, 2010
- Chudziak Wojciech, Bojarski Jacek, „Sprawozdanie z badań na stanowisku 1 w Suszu, gm. loco w 1996 r.”, Instytut Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu, kopia w archiwum IA UKSW w Warszawie, Toruń 1996
Linki zewnętrzne
- Historia miasta [dostęp 2010-12-15]
- Susz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 603.
- Rafał Solecki, Sprawozdanie z badań archeologicznych na grodzisku w Suszu, gm. Susz, Stanowisko 1, Warszawa 2013
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Susz
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Część miasta |
|
| Części wsi | |
| Nieoficjalny przysiółek wsi |
