Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
Komendant Główny SG |
Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
20 czerwca 1927 roku prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski delegował na stanowisko naczelnego inspektora Straży Celnej płk. Stefana Pasławskiego z zadaniem gruntownej rekonstrukcji tego organu[1]. Jesienią 1927 dokonano nowego podziału terytorialnego, a minister spraw wojskowych skierował do dyspozycji komendanta SC oficerów przewidzianych do obsadzenia nowo utworzonych stanowisk inspektorów okręgowych. Utworzono pięć nowych inspektoratów okręgowych, w tym między innymi Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Celnej, z którego w prostej linii wywodzi się Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej. Kierownikiem inspektoratu mianowano mjr. Wacława Budrewicza, a siedzibą inspektoratu były Katowice[2]. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną[3]. Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 roku w sprawach organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski zatwierdził dyslokację, granice i strukturę inspektoratu okręgowego[4].
Rozkazem nr 2 z 8 września 1938 roku w sprawie terminologii odnośnie władz i jednostek organizacyjnych formacji, dowódca Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski nakazał zmienić nazwę Śląskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej na Śląski Okręg Straży Granicznej, dotychczasowy inspektorat okręgowy przemianował na komendę okręgu i wprowadził tytuł komendanta okręgu w miejsce dotychczasowego kierownika [5].
Rozkazem nr 3 z 8 września 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski, działając na podstawie upoważnienia Ministra Skarbu z 14 października 1938 roku zarządził utworzenie placówki II linii „Bielsko” o etacie 13 szeregowych[6]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przemianował posterunek SG „Będzin” i „Zawiercie” na placówki II linii[7]. Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił Obwód Straży Granicznej „Cieszyn” ze Ślaskiego Okręgu Straży Granicznej i przydzielił go do Zachodniomałopolskiego Okręgu Straży Granicznej[8].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Śląski Inspektorat Okręgowy SG do dnia 30 stycznia 1930 roku oddał Wlkp. Insp. SG pododcinek granicy podlegający komisariatowi „Panki”[9].
Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek [...], komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił rozgraniczenie odcinków: Śląskiego i Zachodniomałopolskiego Okręgu Straży Granicznej (Komisariat Jabłonków I Komisariat Istebna) - od kamienia kol. nr 5/6 przy torze kolejowym Jabłonków Mosty, następnie mostem kolejowym na potoku Czarne, dalej potokiem tym na północ do wzgórza c. 572,3 i c. 464 przez wzgórze Kiczory-Stożej, Soszów, Wielką Czantorię[10].
- Charakterystyka inspektoratu
Obszar inspektoratu dzielono ze względu na specyfikę służby na Śląsk „zielony” i Śląsk „czarny”. Zielony Śląsk w okolicach Pszczyny, Rybnika i Lublińca charakteryzował się dużą liczna pagórków, lasów i parków. Czarny Śląsk to tereny gęsto zamieszkałe, skupiska miejskie, fabryki, huty i kopalnie. Inspektorat ochraniał też granicę z Czechosłowacją na Śląsku Cieszyńskim z licznymi wzniesieniami i infrastrukturą turystyczną. Osobnym problemem było miasto Cieszyn przecięte linią graniczną na dwie części: polską i czeską. Odcinek granicy ochraniany przez Inspektorat Ślaski uznawano za najtrudniejszy. Obsługiwano 39 dróg celnych, 35 punktów przepustkowych i 133 drogi gospodarcze. W ciągu dnia przekraczało granicę około 54 000 osób. W ciągu 1931 roku wydano 369 298 kart cyrkulacyjnych, 21 000 przepustek jednorazowych, 26 000 przepustek stałych i 306 przepustek gospodarczych[11]. Na terenie województwa śląskiego indywidualne grunty rolne przecięte były granicą w 353 przypadkach. Największy przemyt odnotowywano na starej granicy rosyjsko–niemieckiej w powiecie częstochowskim i będzińskim. W południowej części województwa śląskiego najbardziej zagrożony przemytem odcinek to dawna granica niemiecko–austriacka w południowo–zachodniej części powiatu rybnickiego[12].
- Sąsiednie inspektoraty
- Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej ⇔ Małopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej
- Wielkopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej ⇔ Zachodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej – po 1934
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Organizacja inspektoratu w 1928[13]:
- Komenda − Katowice
- Inspektorat Graniczny nr 14 Lubliniec
- Inspektorat Graniczny nr 15 Królewska Huta
- Inspektorat Graniczny nr 16 Rybnik
- Inspektorat Graniczny nr 17 Biała
Kierownicy/komendanci inspektoratu[edytuj | edytuj kod]
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| inspektor | Wacław Budrewicz[14] | 1927 – IX 1928 | do 9 pp[15] |
| inspektor | Wacław Szpilczyński[14][16] | 1928– 19 X 1938[17] | komendant POSG |
| inspektor | Karol Bacz[14] | 19 X 1938[16][17] – IX 1939 |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kula 1994 ↓, s. 40.
- ↑ Kula 1994 ↓, s. 41.
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 226.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 24.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 125.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 130.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 173.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 180.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 69.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 136.
- ↑ Jednodniówka SG 1933 ↓, s. 45.
- ↑ Jednodniówka SG 1933 ↓, s. 46.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 13.
- ↑ a b c Gulczyński 2011 ↓, wstęp.
- ↑ Kronika komisariatu „Lipiny” ↓, s. 5.
- ↑ a b Kronika komisariatu „Tarnowskie Góry” ↓, s. 28.
- ↑ a b Rozkazy KG SG ↓, s. 1938/51.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
- Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
- Zbigniew Gulczyński, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011.
- Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
- Straż Graniczna 1928–1933 w V rocznicę objęcia służby na granicach Rzeczypospolitej. Replint, Warszawa: Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, 2011.
- Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Lipiny Ślaskie” z lat 1927–1936. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Tarnowskie Góry” do 1936 roku. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.