Julian Tuwim

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Nostrix (dyskusja | edycje) o 09:48, 2 lis 2017. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
{{{imię i nazwisko}}}
ilustracja
podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Złoty Wawrzyn Akademicki
Nagrody

Nagroda Literacka m. Łodzi (1928, 1949), nagroda polskiego PEN Clubu (1935), nagroda państwowa I stopnia (1951)

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Witkacy: Portret Tuwima 1929
Poeta ok. 1930
Julian Tuwim (trzeci z lewej w drugim rzędzie) podczas obchodów pierwszej rocznicy powstania w getcie warszawskim w Nowym Jorku, 1944
Ławeczka Tuwima w Łodzi
Grób Juliana Tuwima i jego żony Stefanii na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Julian Tuwim (ur. 13 września 1894 w Łodzi, zm. 27 grudnia 1953 w Zakopanem) – polski poeta żydowskiego pochodzenia, pisarz, autor wodewili, skeczy, librett operetkowych i tekstów piosenek; jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego. Współzałożyciel kabaretu literackiego „Pod Picadorem” i grupy poetyckiej „Skamander”. Bliski współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”[a]. Tłumacz poezji rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej oraz łacińskiej. Brat polskiej literatki i tłumaczki Ireny Tuwim, kuzyn aktora kabaretowego i piosenkarza Kazimierza „Lopka” Krukowskiego. Jego bratem stryjecznym był aktor Włodzimierz Boruński. Podpisywał się ponad czterdziestoma pseudonimami m.in. Oldlen, Tuvim, Schyzio Frenik, Jan Wim, Pikador, Roch Pekiński, Owóż, Czyliżem, Atoli, Wszak.

Rok 2013 w Polsce, uchwałą Sejmu RP VII kadencji z 7 grudnia 2012, ogłoszony został Rokiem Juliana Tuwima[1][2][3].

Życiorys

Lata młodości (1894–1916)

Urodził się w Łodzi, przy ul. Widzewskiej 44 (obecnie Kilińskiego 46), w mieszczańskiej rodzinie zasymilowanych Żydów. W latach 1904–1914 uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Łodzi. Na początku uczył się słabo, nie okazywał zainteresowania przedmiotami ścisłymi, zwłaszcza matematyką, przez co powtarzał szóstą klasę.

Zadebiutował w 1911 przekładem na esperanto wierszy Leopolda Staffa[4]. W roku 1913 miał miejsce jego właściwy debiut poetycki, wiersz Prośba opublikowany został w „Kurierze Warszawskim”. Utwór poeta podpisał inicjałami St. M., poznanej w 1912, swojej przyszłej żony Stefanii Marchwiówny.

Pobyt w Warszawie (1916–1939)

W 1916, z myślą rozpoczęcia studiów, przeniósł się do Warszawy. Studiował prawo i polonistykę[5] na Uniwersytecie Warszawskim (1916–1918), ukończył jedynie po jednym semestrze. W trakcie studiów rozpoczął współpracę z czasopismem Pro Arte et Studio. Był jednym z założycieli grupy poetyckiej Skamander w 1919. 30 kwietnia 1919 poślubił Stefanię Marchew. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Biurze Prasowym naczelnego wodza Józefa Piłsudskiego[6]. W młodości inspirował się twórczością Leopolda Staffa (pisał o tym w swych pamiętnikach). Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS).

Życie na obczyźnie (1939–1946)

W 1939 wyemigrował przez Rumunię, Włochy do Francji. Wspólnie z Janem Lechoniem, Antonim Słonimskim, Kazimierzem Wierzyńskim oraz Mieczysławem Grydzewskim (określanymi jako poeci satelici) spotykali się w paryskiej kawiarni Café de la Régence.

W obliczu kapitulacji Francji (1940) i osobistego zagrożenia, Tuwim i Lechoń udali się przez Hiszpanię do Lizbony, a następnie do Rio de Janeiro, gdzie dołączył do nich Kazimierz Wierzyński. Ostatecznie wspólnie też wyjechali do Nowego Jorku, gdzie poeta mieszkał przez blisko pięć lat (1942–1946).

Tuwim i Oskar Lange pisali dla pism „Nowa Polska” oraz „Robotnik”, natomiast Wierzyński i Lechoń utworzyli „Tygodnik Polski”. Z kolei Grydzewski wyjechał do Londynu, gdzie pozostał redaktorem naczelnym demokratyczno-liberalnego tygodnika „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie”, a po wojnie „Wiadomości”, odpowiednika krajowych „Wiadomości Literackich”. Członkowie grupy poetyckiej „Skamander” stanowili pierwszą, wielką falę emigracji polskich literatów i poetów.

Ostatnie lata w Polsce (1946–1953)

Do Polski Tuwim wrócił w czerwcu 1946 roku i stał się osobowością chronioną, adorowaną i uprzywilejowaną przez ówczesne władze. Został okrzyknięty poetą państwowym. W tym samym roku Tuwimowie adoptowali córkę Ewę. W latach 1947–1950 pełnił funkcję kierownika artystycznego Teatru Nowego. Po wojnie Tuwimowie otrzymali opuszczony dom w Aninie przy ul. Zorzy 19, gdzie mieszkali wraz z Ireną Tuwim (siostrą poety). Dom ten po śmierci Tuwima nabył Piotr Jaroszewicz[7].

W ostatnich latach życia Tuwim stworzył niewiele wierszy; czasami tylko ulegał prośbom zaprzyjaźnionych redaktorów, potrzebujących wierszy na rocznicowe okazje. Pisał prywatnie (bez publikowania). Do końca zajmował się też tłumaczeniami i zbieraniem kuriozów literackich, które publikował w miesięczniku „Problemy” w cyklu „Cicer cum caule”.

Rodzina

Ojciec poety, Izydor Tuwim (ur. 22 lipca 1858 w Kalwarii, zm. 1935)[8], ukończył szkołę w Królewcu, następnie studiował w Paryżu, znał kilka języków obcych. Był urzędnikiem oddziału łódzkiego Azowsko-Dońskiego Banku Handlowego. Zmarł w 1935 i jest pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi.

Matka, Adela z Krukowskich (ur. 9 stycznia 1872 w Mariampolu, zm. 1942)[8], była córką właściciela drukarni, pochodziła z rodziny inteligenckiej, jej czterej bracia byli adwokatami oraz lekarzami. Po śmierci męża popadła w poważną chorobę psychiczną, próbowała popełnić samobójstwo. Ostatni okres życia spędziła w szpitalu dla psychicznie chorych w Otwocku. Podczas likwidacji otwockiego getta została zastrzelona przez Niemców 19 sierpnia 1942[b]. Pierwotnie pochowana w Otwocku, w masowym grobie.

Pomnik (drugi, z l. 194... – 2013) na grobie rodziców Juliana Tuwima – Adeli i Izydora na cm. żydowskim w Łodzi przy ul. Brackiej; kwatera „Lewa F”.
Aktualny (trzeci), od 2013 r., pomnik na grobie rodziców J. Tuwima.

Później oboje spoczęli na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi, gdzie odnalezione w Otwocku ciało matki Julian Tuwim ekshumował i złożył. W 2013, z okazji obchodów „Roku Tuwima”, jako jeden z jego istotnych elementów, władze Łodzi sfinansowały prawie dokładną rekonstrukcję pierwotnego[9] – przedwojennego – pomnika na grobie ojca J. Tuwima[10]. Mieli dwoje dzieci: Juliana i córkę Irenę.

Julian Tuwim poślubił Stefanię Marchew[c] (1894–1991) 30 kwietnia 1919 r. w Wielkiej Synagodze w Łodzi.

Po powrocie z emigracji adoptowali z otwockiego domu dziecka córkę Ewę, która w 2006 r. założyła „Fundację im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim”. Celem Fundacji jest udzielanie pomocy niepełnosprawnym i nieuleczalnie chorym dzieciom oraz niepełnosprawnej i nieuleczalnie chorej młodzieży, a także sprawowanie opieki nad dorobkiem artystycznym poety oraz jego siostry.

Stan zdrowia

Julian Tuwim nosił przez całe życie nieusuwalne duże znamię na lewym policzku, tzw. myszkę. Przez znaczną część swego życia cierpiał na zaburzenia nerwicowe (agorafobia, nerwica wegetatywna) i depresję, które ograniczały jego normalne funkcjonowanie i pracę[11]. Jedną z przyczyn jego problemów zdrowotnych był alkoholizm[12].

Śmierć

Zmarł 27 grudnia 1953 w pensjonacie ZAiKS-u „Halama” w Zakopanem na atak serca[11][13]. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[14]. W imieniu władz PRL przemówienie pożegnalne na pogrzebie wygłosił minister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski.

Twórczość

Autor tekstów kabaretowych, rewiowych i librecista oraz autor tekstów politycznych. Współautor i redaktor pism literackich i satyrycznych (Skamander, Wiadomości Literackie, Cyrulik Warszawski). Tłumacz literatury rosyjskiej, m.in. Aleksandra Puszkina (Jeździec miedziany, Połtawa), W. Majakowskiego (Obłok w spodniach). Autor popularnych wierszy dla dzieci, m.in. Lokomotywa, Ptasie radio, Pan Hilary, Słoń Trąbalski, Bambo. Bibliofil i kolekcjoner kuriozów (Czary i czarty polskie, Pegaz dęba, Cicer cum caule).

Znany był ze swojego specyficznego humoru objawiającego się bystrością umysłu i świeżością. Świeżości tej szukał najczęściej w języku – głównym orężu modernizmu, a szczególnie postmodernizmu. Swe badania językowe rozpoczął od nauki esperanto jeszcze w latach gimnazjalnych. Tłumaczone na esperanto wiersze Staffa, a także Testament mój (Mia testamento) Juliusza Słowackiego i inne wiersze zostały opublikowane na łamach Esperantysty Polskiego (Pola Esperantisto). W późniejszych badaniach nad językiem tworzył neologizmy. Podobnie jak B. Leśmian, A. Wat i S. Młodożeniec, tworzył tak zwany język pozarozumowy (zaum), którego poznanie miało być aprioryczne i zgodne ze skojarzeniami każdego odbiorcy. Próby te wyraził w Słopiewniach.

Poezja Tuwima uważana jest za jedną z najtrudniejszych ze względu na częste gry słów, zwielokrotnienia znaczeń jednego wyrazu poprzez inne, nie zawsze jasne podkreślenia niektórych słów w zdaniu jakby było ono niedokończone. Ogromna giętkość i błyskotliwość tego języka przyjmuje często koloryt humorystyczny, jak w Balu w Operze. Słowa przyjmują cechy opisywanej rzeczywistości (np. mistrzowsko zastosowana została rytmika i szelest polskich słów w Lokomotywie, przez co jest to wiersz-onomatopeja).

Oprócz dzieł charakteryzujących się niebywałym pięknem i kulturą słowa, Julian Tuwim tworzył także wiersze pisane językiem potocznym, czy wprost wulgarnym (np. „Do prostego człowieka” czy „Wiersz, w którym autor grzecznie, ale stanowczo uprasza liczne zastępy bliźnich, aby go w dupę pocałowali”).

Jedynym właścicielem autorskich praw majątkowych wszystkich utworów poety oraz jego siostry Ireny Tuwim-Stawińskiej jest Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim, założona w 2006 r., przez córkę Tuwima Ewę Tuwim-Woźniak[15].

Narodowość

Dla polskich antysemitów, szczególnie w okresie międzywojennym, na zawsze pozostał Żydem i jako taki był w tym czasie przedmiotem brutalnych ataków. Zarzucano mu „zażydzanie” polskiej literatury: „Tuwim nie pisze po polsku, lecz tylko w polskim języku (...), a jego duch szwargoce” („Prosto z mostu”, publikacje w latach 1930). Nazywano go gudłajskim Mickiewiczem. Natomiast dla wielu Żydów był zdrajcą, który wybrał polskość. Tuwim zmagał się z tą swoją podwójną tożsamością przez całe życie[16]. Przed II wojną światową opowiadał się za asymilacją Żydów.

Problem swojej tożsamości narodowości J. Tuwim poruszył m.in. w pierwszych wersach wiersza napisanego z okazji pochowania matki na łódzkim cmentarzu żydowskim („Matka”): Jest na łódzkim cmentarzu, / Na cmentarzu żydowskim, / Grób polski mojej matki, / Mojej matki żydowskiej. (...).

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Najważniejsze dzieła

Tuwim w piosenkach

Tablica pamiątkowa w Warszawie przy ul. Nowy Świat 25
Ulica Tuwima w Chrzanowie

Piosenki powstałe na podstawie utworów Juliana Tuwima, bądź specjalnie pod tym kątem napisane przez autora (alfabetycznie):

W 2008 r. nakładem wytwórni muzycznej 4ever Music ukazała się składanka Co nam zostało z tych lat? Piosenki Juliana Tuwima.

Pieśni, utwory kameralne i symfonie do wierszy Tuwima

  • Karol Szymanowski – Słopiewnie na głos i fortepian op. 46bis (1921)
  • Witold Lutosławski – Piosenki dziecinne na głos i fortepian: Taniec, Rok i bieda, Kotek, Idzie Grześ, Rzeczka, Ptasie plotki (1947); także w oprac. na głos i orkiestrę (1952)
  • Witold Lutosławski – Spóźniony słowik na głos i fortepian (1947) lub głos i orkiestrę kameralną (1952)
  • Witold Lutosławski – O Panu Tralalińskim na głos i fortepian (1947) lub głos i orkiestrę kameralną (1952)
  • Henryk Mikołaj Górecki – Ptak, nr 3 z cyklu Trzy pieśni op. 3 (1956)
  • Henryk Mikołaj Górecki – Pieśni o radości i rytmie op. 7 (1956/1960), zatytułowane cytatem z Tuwima
  • Henryk Mikołaj Górecki – Epitafium op. 12 na chór i orkiestrę do ostatnich słów poety (1958)
  • Józef Świder – Przypomnienie na sopran lub tenor z fortepianem (1955)
  • Józef Świder – Cuda i dziwy na chór mieszany a cappella (1963)
  • Józef Świder – Gabryś na chór mieszany a cappella (1963)
  • Józef Świder – Śląsk śpiewa na chór mieszany a cappella (1968)
  • Krzysztof Meyer – Quartettino na sopran, flet, wiolonczelę i fortepian (1966)[24]
  • Krzysztof Meyer – II Symfonia, do fragmentu Biblii cygańskiej (1967)
  • Krzysztof Meyer – Śpiewy polskie na sopran i orkiestrę: Świt, Dwa wiatry, Rzeź brzóz, Akacje, Motyle, Suma jesieni (1974)

Miejsca w Łodzi związane z Tuwimem

Zobacz też

Pozostali Skamandryci

Hasła powiązane z Tuwimem

Inne

  1. ↑ Julian Tuwim zaproponował nazwę „Wiadomości Literackie”, jako dosłowne tłumaczenie francuskiego, założonego rok wcześniej, tytułu „Nouvelles Littéraires” (pierwowzoru Wiadomości).
  2. ↑ Istnieją pewne kontrowersje dotyczące jej śmierci. Według niektórych źródeł zginęła śmiercią samobójczą, skacząc z okna otwockiej posesji Rybaków.
  3. ↑ Spotykana jest również zniekształcona pisownia nazwiska Marszew, cytowana w wyniku przedstawiania żony przez poetę w brzmieniu naśladującym francuskie brzmienie nazwiska.
  1. ↑ M.P. z 2012 r. poz. 
  2. ↑ Projekt uchwały w sprawie ustanowienia roku 2013 Rokiem Juliana Tuwima. Sejmometr. [dostęp 2013-01-05]. (pol.).
  3. ↑ Zakończyło się 28. posiedzenie Sejmu. sejm.gov.pl, 2012-12-07. [dostęp 2016-10-17].
  4. ↑ Kalendarium życia i twórczości Juliana Tuwima. tuwim.org – Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim. [dostęp 2012-11-18].
  5. ↑ Mariusz Urbanek, Tuwim. Wylękniony bluźnierca., 2013.
  6. ↑ Piotr Matywiecki, Twarz Tuwima, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2007, s. 343, ISBN 978-83-7414-041-6.
  7. ↑ Joanna Czyż. Tajemnice Nowego Anina. „Wiadomości Sąsiedzkie”. Nr 14, s. 14–15. J-Property. ISSN 2082-3266. 
  8. ↑ a b Andrzej Kempa: To, że stałem się poetą.... tygielkultury. [dostęp 2012-11-18].
  9. ↑ Dodany element, to pozioma tablica z początkowym fragmentem wiersza J. Tuwima pt. „Matka”: Jest na łódzkim cmentarzu, / Na cmentarzu żydowskim, / Grób polski mojej matki, / Mojej matki żydowskiej. (...); cały wiersz: [1].
  10. ↑ [2].
  11. ↑ a b Pisarze. Julian Tuwim.
  12. ↑ Igor Rakowski-Kłos „Wąchał spirytus i nosił dziurawą czapkę. 119. rocznica urodzin Tuwima”, gazeta.pl 13.09.2013.
  13. ↑ Julian Tuwim (1894–1953). kulturalna.warszawa.pl. [dostęp 2012-11-18].
  14. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 36. ISBN 83-217-2641-0.
  15. ↑ Fundacja im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim, prawa autorskie. tuwim.org. [dostęp 2015-07-18].
  16. ↑ Kaczyński Łukasz, Julian Tuwim „poza” i pomiędzy”...
  17. ↑ Mariusz Urbanek: Tuwim. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2004, s. 191. ISBN 83-7384-090-7.
  18. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 254.
  19. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”, Monitor Polski, 1950 nr 6, poz. 58.
  20. ↑ Doktorzy honoris causa UŁ. uni.lodz.pl. [dostęp 2012-11-18].
  21. ↑ Julian Tuwim Juwenilia t. 1 i 2, Czytelnik, Warszawa 1990, ISBN 83-07-01018-7, ISBN 83-07-01198-1.
  22. ↑ Jarek Kordaczuk, Titelituralia, wydane przez Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu, 2007.
  23. ↑ Grzegorz Turnau, Do zobaczenia, wydane przez EMI Music Poland, 2009.
  24. ↑ Według Encyklopedii muzycznej PWM; bez informacji o jaki chodzi tekst.
  25. ↑ Izabella Adamczewska: Czarne chmury nad dupą Tuwima przy Piotrkowskiej. lodz.wyborcza.pl, 2016-04-01. [dostęp 2016-12-19].
  26. ↑ Pałac Młodzieży im. Juliana Tuwima. [dostęp 2014-12-28].

Bibliografia

publikacje
  • Koźniewski Kazimierz, Historia co tydzień: szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1976.
  • Kostyrko Hanna (wybór), Podróż w dalekie lata: antologia, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1976.
  • Sawicka Jadwiga, Julian Tuwim, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986, ISBN 83-214-0377-8.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Julian_Tuwim&oldid=50806959”