Chińska wojna domowa
Od góry, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: wojska komunistyczne w bitwie pod Siping, muzułmańscy żołnierze Kuomintangu w czasie ćwiczeń, Mao Zedong (pośrodku) w latach 30., Czang Kaj-szek przeprowadza inspekcję oddziałów, 1945; Su Yu, drugi od lewej, obserwuje pole bitwy przed rozpoczęciem kampanii w Menglianggu, 1947 | |||
Czas |
1927–1937, | ||
---|---|---|---|
Terytorium | |||
Przyczyna |
niestabilność polityczna Chin | ||
Wynik |
zwycięstwo komunistów
| ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
| |||
Siły | |||
|
Chińska wojna domowa (1927–1949) – wojna domowa między chińskimi komunistami i nacjonalistami z Kuomintangu, która trwała od sierpnia 1927 do października 1949 roku. Przebieg wojny skomplikowało wkroczenie do Republiki Chińskiej Japończyków, którzy w 1931 roku zajęli Mandżurię, a w 1937 roku zaatakowali centralne Chiny. Ostatecznie przeciwne strony zjednoczyły się w walce z agresorem i wojna domowa została na dziewięć lat wstrzymana.
Wojna wkroczyła w decydującą fazę po zakończeniu II wojny światowej i kapitulacji Japonii latem 1945 roku. Komuniści stopniowo zdobyli przewagę i 1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Dzień ten jest uważany za formalny koniec chińskiej wojny domowej, choć walki trwały do maja 1950 roku. Związany z Kuomintangiem pokonany rząd Republiki Chińskiej ewakuował się na Tajwan, razem z ok. 1,5 milionem swoich zwolenników.
Tło[edytuj | edytuj kod]
Dynastia Qing będąca ostatnią z rządzących w Chinach dynastii załamała się w 1911 roku i ostatecznie upadła w 1912 roku po abdykacji ostatniego cesarza[1]. Chiny weszły wtedy w okres znany jako epoka watażków w trakcie której znaczna część kraju znalazła się pod kontrolą niezależnych watażków – przywódców militarnych dysponujących prywatnymi armiami. Antymonarchistyczna i zjednoczeniowa partia Kuomintang i jej lider Sun Jat-sen w celu pokonania watażków zajmujących znaczną część północnych Chin rozpoczęli szukanie pomocy wśród światowych mocarstw. Zachodnie mocarstwa ignorowały wysiłki Suna co skłoniło go w 1921 roku do zwrócenia się w stronę Rosji sowieckiej. Kierownictwo radzieckie rozpoczęło dwutorową politykę wspierania zarówno Suna jak i nowo powstałej Komunistycznej Partii Chin. W 1923 roku Sun i przedstawiciel ZSRR Adolf Joffe wynegocjowali w Szanghaju radziecką pomoc dla zjednoczenia Chin[2]. Obydwaj politycy wydali wspólny manifest w którym zadeklarowano współpracę między Kuomintangiem, KPCh i Kominternem. Jeszcze w tym samym roku do Chin przybył delegat Kominternu Michaił Borodin, który pomógł w reorganizacji i konsolidacji KMT według wzorców Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików). W tym czasie KMT i KPCh utworzyły między sobą koalicję znaną jako Pierwszy Zjednoczony Front[3].
W 1923 roku Sun Jat-sen wysłał jednego ze swoich zastępców jeszcze z czasów Tongmenghui, Czang Kaj-szeka na kilkumiesięczne studia wojskowe i polityczne do Moskwy. Po powrocie do kraju Czang został dyrektorem Republikańskiej Akademii Wojskowej. Była to rola tak prestiżowa, że jego znaczenie w KMT wzrosło, aż w końcu wybrano go na następcę Suna na stanowisku przewodniczącego partii[4]. Sowieci dostarczyli akademii zaopatrzenie, wyposażenie oraz broń. Dzięki tej pomocy KMT był w stanie utworzyć wewnątrzpartyjną armię. W akademii obecni byli również członkowie KPCh którzy niekiedy zajmowali w niej kluczowe stanowiska instruktorów (był nim m.in. Zhou Enlai)[5].
W 1923 roku KMT liczyło 50 tysięcy członków, KPCh natomiast tylko 300 w 1922 i 1500 w 1925 roku[6], niemniej jednak wielu komunistów indywidualnie wstępowało w szeregi KMT[7].
Ekspedycja północna i rozłam między KPCh a KMT[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Na początku 1927 roku rozpoczęła się rywalizacja między KPCh a KMT. KPCh i lewicowe skrzydło KMT utworzyło odrębny rząd kuomintangowski w Wuhanie będącym miastem o silnie komunistycznych wpływach[7]. Na czele lewicowego rządu KMT stanął Wang Jingwei. Po pokonaniu watażki Suna Chuanfanga, prawica KMT z Czangiem i Li Zongrenem przeniosła się natomiast na wschód w stronę Jiangxi, gdzie Czang utworzył odrębny rząd[8]. Lewica KMT potępiła Czanga za chęć eliminacji wpływów komunistów z KMT i za mające ich zdaniem miejsce pogwałcenie trzech zasad ludowych KMT opracowanych przez Suna[9].
7 kwietnia Czang i kilku innych przywódców KMT odbyło spotkanie, na którym zdecydowano, że komuniści są społeczno-ekonomicznie uciążliwi i muszą zostać dla dobra rewolucji narodowej odsunięci od władzy. 12 kwietnia prawica KMT przeprowadziła w Szanghaju masakrę, w wyniku której zginęło 5000 lewicowych, a wielu innych zostało aresztowanych. Za przeprowadzanie masakry odpowiedzialny był ówczesny stronnik Czanga generał Bai Chongxi. Wydarzenie to przeszło do historii jako incydent 12 kwietnia lub masakra szanghajska[10][11][12]. Armia Czanga powędrowała następnie na Wuhan jednak została odparta przez dowódcę wojskowego z KPCh, generała Ye Tinga[13]. Sojusznicy Czanga zaatakowali również komunistów w Pekinie gdzie 19 czołowych komunistów zostało zabitych przez lokalnego watażkę Zhang Zuolina a w mieście Changsha oddziały He Jiana zmasakrowały setki chłopskich milicjantów sprzyjających KPCh[14]. W wyniku czystek z rąk nacjonalistów zginęły dziesiątki tysięcy komunistów i ich sympatyków. KPCh utraciło 15 tysięcy spośród 25 tysięcy członków[15]. Masakry pogłębiły przepaść między rządem Czanga a Wanga. KPCh nadal popierała rząd KMT w Wuhanie[16] co zmieniło się po V Kongresie partii komunistycznej a 15 lipca 1927 roku rząd Wuhanu wydalił wszystkich komunistów z Kuomintangu a rząd ten następnie został obalony przez Czanga. Wzmocniona prawica KMT poszerzała stopniowo swoje tereny i kontynuowała kampanię przeciwko watażkom zdobywając w czerwcu 1928 roku Pekin i kontrolę nad pokaźnymi obszarami wschodnimi[17].
Powstanie komunistyczne[edytuj | edytuj kod]
Po masakrze szanghajskiej działacze KPCh wycofali się na wieś lub rozpoczęli działalność podziemną. Komuniści zaatakowani przez KMT rozpoczęli próby przygotowania zbrojnej rebelii. Komuniści założyli armię rebeliancką która przyjęła nazwę Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej Chin a później Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Batalion pod dowództwem Zhu De 1 sierpnia 1927 roku zaatakował miasto Nanchang rozpoczynając powstanie. Początkowo powstanie odniosło sukces jednak stopniowo komunistyczne oddziały zmuszono do odwrotu na południe do Shantou a następnie na pustynię Fujian. Mao Zedong mianowany został dowódcą naczelnym Armii Czerwonej i poprowadził cztery pułki do Changsha celem wywołania powstania chłopskiego w całym Hunan[18][19][20][21]. W międzyczasie komuniści w liczbie 1000 żołnierzy zajęli górskie regiony prowincji Jiangxi[22][23]. Komuniści rozpoczęli w Jiangxi budowę własnego niezależnego od rządu terytorium. Armia Czerwona stale powiększała swoją liczebność, aż osiągnęła ona około 1800 żołnierzy[24][25].
Po wkroczeniu Mao do Hunan wiosną 1928 roku sytuację wykorzystał Kuomintang, który najechał obszary w Jiangxi[26]. Siły Mao pozbawione bazy wypadowej zjednoczyły się z oddziałami generałów Zhu De i Lin Biao. Trzej dowódcy wspólnymi siłami odbili górskie regiony Jiangxi, jednak w ciągu najbliższych tygodni Kuomintang ponownie wysłał w ten region oddziały, wywołując w górach zaciekłe walki partyzanckie[27][28]. Siły Zhu po odparciu KMT w górach ponownie udały się do Hunan. Kuomintang, wykorzystując nieobecność Zhu, ponownie zaatakował bazę Mao. Po 25 dniach obrony Mao wymknął się w nocy z obozu w celu uzyskania wsparcia. Mao przekonał do powrotu w góry Zhu, który pomógł odzyskać bazy Armii Czerwonej. Komuniści zyskali dodatkowo wsparcie pułku dezerterów z Kuomintangu i Piątej Armii Czerwonej Peng Dehuaia. Mimo ucieczki sił Kuomintangu z regionu, komuniści w dalszym ciągu pozostawali w trudnej sytuacji spowodowanej niedoborami żywności w okresie zimowym (górzyste tereny nie nadawały się do upraw)[29][30]. W styczniu 1929 roku Mao i Zhu ewakuowali swoją bazę i przenieśli swoje wojska na południe w okolice Tonggu i Xinfeng w Jiangxi, gdzie zbudowali nową bazę[31]. Siły Mao i Zhu liczyły 2000 żołnierzy, po czym zostały wzmocnione o 800 osobowy oddział dostarczony przez Penga. Ewakuacja spowodowała spadek morale armii a wielu żołnierzy stało się nieposłusznych co spowodowało incydenty przestępcze z ich udziałem[32][33]. Komuniści w trakcie powstania nie zyskali wsparcia ze strony ZSRR a ponadto ich przywódcy popadli w konflikt z Kominternem. Moskwa chcąc podporządkować sobie partie wysłała do Chin grupę przeszkolonych w ZSRR chińskich komunistów znanych jako 28 bolszewików. Obecność 28 bolszewików w partii (dwóch z nich trafiło do Komitetu Centralnego) pogłębiło spory wewnątrzpartyjne i rywalizację o władzę w KPCh[34][35].
Chińska Republika Rad[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
W lutym 1930 roku oddziały Mao utworzyły rząd radziecki w regionie południowo-zachodniego Jiangxi[36]. Mao spotkał się na swoich obszarach z problemami wewnętrznymi podsycanymi przez proradzieckich członków partii. Proradzieccy komuniści oskarżyli go o to że jest zbyt umiarkowany a następnie o kontrrewolucyjność wskazując na jego domniemane powiązania z Ligą Antybolszewicką i trockizmem[37]. W grudniu 1930 roku doszło do próby obalenia Mao. Mao udało się pokonać rebeliantów. W starciach zginęło od dwóch do trzech tysięcy przeciwników Mao w ruchu komunistycznym[38][39][40]. Po opanowaniu sytuacji przez Mao, KC KPCh widząc Jiangxi jako bezpieczną okolicę przeniosło się w ten region a w listopadzie komuniści ogłosili tam utworzenie Chińskiej Republiki Rad będącej niezależnym państwem. Chociaż Mao został ogłoszony przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych to w praktyce jego władza została pomniejszona a kontrolę nad Armią Czerwoną przejął Zhou Enlai[41][42]. Armie Kuomintangu próbując pokonać komunistów wykorzystując przewagę liczebną przyjęły strategię okrążenia ich w republice radzieckiej. Mao w walce zastosował taktyki partyzanckie zapożyczone z dzieł starożytnych strategów wojskowych tj. Sun Zi, Zhou i nowe kierownictwo ukróciło te praktyki i przyjęło politykę otwartej konfrontacji i konwencjonalnej wojny. Niemniej jednak Armii Czerwonej udało się rozbić pierwszą i drugą ofensywę Kuomintangu[43][44]. Czang rozwścieczony niepowodzeniami armii Kuomintangu osobiście przejął prowadzenie nad operacją jednak także i jemu nie udało się pokonać Armii Czerwonej. Przywódca wycofał się z regionu po kolejnym wtargnięciu Japończyków na ziemie Chin[41][45]. W wyniku zmian strategii Kuomintangu który przyjął doktrynę skupieniu się na obronie przed japońskim ekspansjonizmem, Armia Czerwona rozszerzyła obszar nad którym rządziła do obejmującego populacją trzy miliony osób[44].
Komuniści na kontrolowanych przez siebie terenach ruszyli programem reformy rolnej, która rozpoczęła się w listopadzie 1931 roku i została poszerzona w czerwcu 1933 roku. Ponadto wprowadził w życie programy edukacyjne i zmierzające na zwiększeniu udziału kobiet w polityce[46]. Z czasem Czang wrócił do Jiangxi uważając komunistów za większe zagrożenie od Japończyków. Czang zainicjował kampanię okrążenia i bombardowań które przyczyniły się do osłabienia morale Armii Czerwonej. Osaczeni czerwonoarmiści utracili dostęp do lekarstw i żywności w rezultacie czego przywódcy KPCh zdecydowali się na ewakuację[47].
Długi Marsz[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
14 października 1934 roku Armia Czerwona osłabiona przez atak Kuomintangu rozpoczęła Długi Marsz – przegrupowanie z prowincji Jiangxi w południowo-wschodnich Chinach do Chin północno-zachodnich. Wraz z liczącą 85 tysięcy żołnierzy Armią Czerwoną wyruszyły kadry partyjne w liczbie 15 tysięcy. Ci którzy pozostali na miejscu organizowali oddziały partyzanckie mające obronić tych którzy nie wyruszyli na północny zachód, opór nie przyniósł większych rezultatów a partyzanci wraz z wieloma rannymi, chorymi a także kobietami i dziećmi zostało zmasakrowanych przez oddziały wierne Kuomintangowi[48][49]. Sto tysięcy zwolenników KPCh udało się najpierw na południe do Hunan gdzie stoczyli oni ciężkie walki z nacjonalistami[49][50] a następnie przez rzekę Wu do prowincji Kuejczou. Komuniści w styczniu 1935 roku zajęli miejscowość Zunyi. W Zunyi odbyła się konferencja na której Mao objął kierownicze stanowiska stając się przewodniczącym Biura Politycznego (a więc de facto przywódcą partii i Armii Czerwonej). Mao sprecyzował nowy cel – budowa władzy radzieckiej w Shaanxi w północnych Chinach skąd komuniści mogliby się skoncentrować na walce z Japończykami[51]. Siły ACz znalazły się w cięższej sytuacji i zostały zmuszone do walki o most w Luding[52]. Bitwa udała się a marsz kontynuowany był wokół pasm górskich wokół Ma’anshan[53]. W Mokuang w Zachodnim Syczuanie ACz napotkała silną Czwartą Armię Zhanga Guotao liczącą 50 tysięcy żołnierzy. Zhang będący jednym z liderów KPCh nie zgodził się na kurs obrany przez Mao i udał się w osobną podróż do Tybetu lub Sikkimu a więc z dala od strefy wpływów Kuomintangu. Obaj przywódcy ostatecznie powędrowali w swoje strony a do Zhanga dołączył Zhu De[54]. Siły Mao nie zmieniły planu i dalej szły na północ mijając setki mil. Na bagnistych obszarach Armia Czerwona była atakowana przez plemiona Mandżurów a wielu żołnierzy zachorowało, poważnym problemem okazało się też wyczerpanie zapasów które doprowadziło do głodu[55][56]. Po dotarciu do pasma Min Shan i gór Liupan Armia Czerwona została wciągnięta zarówno w walki z Kuomintangiem jak i islamską milicją konną. Gdy oddziały KPCh dotarły na miejsce okazało się, że cały marsz wytrzymało jedynie od 7000 do 8000 żołnierzy[56][57]. Długi Marsz zacementował Mao jako dominującą postać w partii[58].
W trakcie tych starć Kuomintang używał często najemnych bandytów z regionu Kham wiernych lokalnym watażkom. Było to celowe posunięcie mające na celu oszczędzanie sił KMT[59].
Rozejm i sojusz antyjapoński[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Po przybyciu do Yan’an w październiku 1935 roku żołnierze ACz ze zgrupowania Mao osiedli w Bao’an. Pozostali tam do wiosny 1936 roku a w trakcie swojej obecności nawiązali współpracę z lokalnymi społecznymi, zaoferowali mieszkańcom pomoc medyczną i rozpoczęli program alfabetyzacji[56][60][61]. Liczba wojsk Mao wzrosła do 15 tysięcy żołnierzy wspartych przez przybycie ludzi He Longa z Hunan i armii Zhu De i Zhanga Guotao którzy powrócili z Tybetu[60]. Czang zignorował wiadomość komunistów i kontynuował samodzielną wojnę, wkrótce został jednak aresztowany przez własnego generała Zhang Xuelianga (incydent Xi’an). Zhang zmusił Czanga do rozmów z komunistami, a w ich wyniku i ustępstw z obu stron 25 grudnia 1936 roku utworzono jednolity front antyjapoński. Sam Zhang został później umieszczony przez Czanga w areszcie domowym, gdzie spędził większość swojego życia, a sojusz zawieszono, wstrzymując jednak wzajemnie ataki[62]. Po ataku W styczniu 1937 roku rozpoczęła się ekspedycja antyjapońska polegająca na wysyłaniu oddziałów partyzanckich na terytoria okupowane przez Japończyków[63][64]. 5 maja a więc już po rozpoczęciu drugiej wojny chińsko-japońskiej, KPCh wysłała do Rady Wojskowej Rządu KMT propozycje sojuszu wojskowego[65].
Japończycy zdobyli zarówno Szanghaj i Nankin (czego skutkiem była masakra nankińska) w efekcie czego rząd Kuomintangu wycofał się w głąb lądu do Chongqing[66]. Japońska brutalność przyczyniła się do zwiększenia liczby żołnierzy chińskich, sama Armia Czerwona urosła z 50 do 500 tysięcy żołnierzy[67][68]. W sierpniu 1938 roku Armia Czerwona założyła Nową Czwartą Armię i Ósmą Armię które znalazły się pod nominalnym dowództwem Narodowej Armii Rewolucyjnej Czanga[69]. W sierpniu 1940 roku Armia Czerwona rozpoczęła Kampanię Stu Pułków w której 400 tysięcy chińskich wojskowych zaatakowała Japończyków w pięciu prowincjach jednocześnie. Kampania okazała się sukcesem Chińczyków i spowodowała śmierć 20 tysięcy żołnierzy japońskich oraz utratę przez Japonię szlaków kolejowych i kopalń[68][70].
Pomimo formalnego sojuszu KPCh wykorzystało okazję do poszerzenia swoich obszarów i przygotowań do nadchodzącej walki z Kuomintangiem. W 1939 roku KMT zaczął ograniczać ekspansję KPCh co doprowadziło do częstych starć między KPCh a KMT. Starcia te nie trwały długo ponieważ żadna ze stron nie była wówczas zdolna prowadzić wojnę na dwóch frontach. W 1943 roku KPCh ponownie aktywnie rozpoczął poszerzanie obszarów kosztem KMT. Jeszcze w trakcie trwania wojny z Japonią, w 1943 roku rząd Czanga obawiając się zbytniego rozrostu wpływu komunistów rozpoczął akcje propagandową wymierzoną w KPCh. Komuniści zareagowali na akcje oskarżając Czanga o skłonności do faszyzmu[71]. Wojna okazała się wielkim sukcesem KPCh szczególnie po japońskiej operacji operacji Ichi-gō, która znacznie osłabiła siły Kuomintangu i umożliwiła przejęcie przez KPCh pierwszeństwa w prowadzeniu walk. Choć formalny sojusz trwał do 1945 roku, współpraca de facto ustała już w 1940 roku[72].
Okres przejściowy po wojnie z Japonią[edytuj | edytuj kod]
Po bezwarunkowej kapitulacji Japonii, Stany Zjednoczone Ameryki nakazały, by wojska japońskie poddały się wojskom KMT, a nie do KPCh[73]. Sytuacja inaczej wyglądała w Mandżurii, gdzie KMT nie miała swoich sił więc Japończycy poddali się wojskom ZSRR. W pierwszych powojennych negocjacjach pokojowych w Chongqing w dniu 28 sierpnia 1945 roku uczestniczyli zarówno Czang i Mao. 10 października 1945 roku obaj przywódcy zawarli pokój co nie przyniosło jednak żadnych konkretnych rezultatów[74] – walki między stronami wywiązały się na nowo. Walki na wielką skalę wywiązały się gdy ZSRR odmówił KMT oddania władzy nad Mandżurią a wycofując się umożliwił wkraczanie na obszar regionu wojsk KPCh. Wojska KMT wsparte przez lotnictwo amerykańskie rozpoczęło walki z siłami komunistycznymi na północy kraju. 14 listopada 1945 roku siły KMT rozpoczęły ofensywę mającą na celu umożliwienie KPCh zwiększenia kontrolowanych obszarów[75]. Działania Czanga który wraz ze swoimi wojskami ruszył do Jinzhou były nieumiejętne i umożliwiły komunistom przeprowadzenie kontrofensywy w wyniku której KPCh objęło kontrolę nad niemal całym półwyspem Szantung (z wyjątkiem miejsc znajdujących się pod kontrolą armii USA)[75]. Mimo rzeczywistego trwania wojny rozejm oficjalnie rozwiązano w czerwcu 1946 roku[76].
Wznowienie walk[edytuj | edytuj kod]
W chwili rozpoczęcia kolejnego etapu wojny domowej na prowadzenie z góry wysuwali się komuniści. Ich armia wzrosła do 1,2 miliona żołnierzy, milicja z kolei do dwóch milionów. Komuniści kontrolowali jedną czwartą terytorium kraju i jedną trzecią ludności. Ponadto ZSRR przekazał KPCh znaczną ilość dostaw broni przechwyconej od Japończyków[77]. Komuniści znacznie zwiększyli swoje poparcie obiecując reformę rolną – w ten sposób do wojsk KPCh dołączyła ogromna liczba bezrolnych i głodujących chłopów[78]. KPCh zyskała niemalże nieograniczoną liczbę ludzi przeznaczonych zarówno do walki jak i celów logistycznych. Na przykład w trakcie kampanii o Xuzhou komuniści byli w stanie zmobilizować do walki 5 430 000 chłopów[79]. Na niekorzyść KMT wpływał też fakt że celowo wykorzystywali oni z udziałem Amerykanów wojska japońskie do osłabienia komunistów[80] oraz polityka wewnętrzna wdrażana przez to ugrupowanie. Chaos spowodowało przejmowanie przez KMT większości banków, fabryk i nieruchomości komercyjnych które wcześniej zostały zajęte przez armie japońską. Coraz większą niechęć ludności cywilnej budziło też przymusowe odbieranie cywilom zaopatrzenia które miało być wykorzystywane przez armie do walki z komunistami. Takie działania KMT spowodowały również utrudnienia dla mieszkańców wielu miast w tym Szanghaju gdzie na skutek gospodarczego kryzysu bezrobocie gwałtownie wzrosło do aż 37,5%[77][78]. Kryzys wywołał masowe protesty studentów i intelektualistów na które KMT odpowiadało brutalnymi represjami. Kolejną przyczyną kryzysu KMT były wewnętrzne walki frakcyjne. Kryzys spowodował masowe dezercje w wyniku których z dwumilionowej armii KMT uciekło aż milion żołnierzy[81].
USA ciągle wspierało słabnące siły Kuomintangu. Ponad 50 tysięcy marines zostało wysłanych do ochrony strategicznych punktów a 100 tysięcy żołnierzy amerykańskich do przybrzeżnej prowincji Szantung. Armia amerykańska ponadto przeszkoliła ponad 500 tysięcy wojskowych KMT i przerzucała siły narodowców na przechwycone od komunistów strefy. Rząd narodowców otrzymał kredyty warte setki milionów dolarów – w ciągu mniej niż dwóch lat po wojnie chińsko-japońskiej, KMT otrzymał 4,43 miliardy dolarów z których większość przeznaczona była na wojsko[77][82].
Ostatnia faza wojny[edytuj | edytuj kod]
20 lipca 1946 roku Czang rozpoczął atak na terytorium komunistów z użyciem 113 brygad wojsk (1,6 miliona żołnierzy)[77]. Kampania ta była ostatnią fazą chińskiej wojny domowej. Pomimo początkowych symbolicznych sukcesów KMT wzmocnionego przez amerykańskie zaopatrzenie, komuniści przeprowadzili kontratak i 30 czerwca 1947 roku przekroczyli rzekę Huang He. Jednocześnie do kontrataku przystąpiły siły komunistów w północno-wschodnich, północnych i wschodnich Chinach[77]. Jeszcze w 1948 roku KPCh zajęło znajdujące się na północy miasta Shenyang i Changchun (po sześciomiesięcznym oblężeniu)[83]. Na wiosnę i jesieni tego roku komuniści przejęli znaczne tereny na południe od Wielkiego Muru, w kwietniu zajęli miasto Luoyang a na jesieni prowincję Shandong i Jinan. Na początku 1949 roku niemal całe Środkowo-Wschodnie Chiny znalazły się pod rządami KPCh. W wyniku kampanii Pingjin trwającej od 21 listopada 1948 do 31 stycznia 1949 roku komunistom udało się podbić całe północne Chiny[84]. 22 stycznia 1949 r. kapitulowały oddziały Kuomintangu w Pekinie, po czterdziestodniowym oblężeniu. Wojska Armii Ludowo-Wyzwoleńczej wkroczyły do miasta ostatniego dnia stycznia 1949 r.[85] Druga kluczowa kampania rozegrała się w pobliżu miasta i węzła kolejowego Xuzhou, w prowincji Jiangsu, w listopadzie 1948 - styczniu 1949 r., również zakończonej zwycięstwem komunistów i otwarciem drogi na Nankin[86].
21 kwietnia siły komunistów przekroczyły rzekę Jangcy a 23 zdobyły stolicę rządu KMT, Nankin[87]. KMT po utracie stolicy wycofał się do Kantonu. Również ta siedziba padła pod naporem komunistów w obliczu czego KMT 25 listopada przeniósł się do Chongqing a następnie Chengdu. Po zajęciu niemal całych kontynentalnych Chin wojska KMT wraz z około dwoma milionami zwolenników partii w grudniu wycofały się na wyspę Tajwan. W tym czasie komunistyczna Armia Ludowo-Wyzwoleńcza rozbiła resztki sił KMT na południu. W rezultacie poza rządami komunistów na kontynencie pozostał (poza małymi enklawami) jedynie Tybet[88].
Faktyczne zjednoczenie kraju[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
1 października 1949 roku Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową ze stolicą w Pekinie. Po utworzeniu ChRL pozostało jedynie kilka kuomintangowskich punktów oporu które zostały jednak zdobyte do maja 1950 roku[89]. W grudniu 1949 roku Czang ogłosił Tajpej na Tajwanie tymczasową stolicą kuomintangowskiej Republiki Chińskiej i w dalszej mierze rościł sobie prawo do sprawowania władzy w całych Chinach. W przeciągu 1950 roku komuniści ruszyli na kontrolowane przez KMT przybrzeżne wyspy Hajnan, Wanshan i Zhoushan. Wszystkie z tych wysp zostały podporządkowane KPCh[90].
Powojenne zgrzyty na linii ChRL-Tajwan[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Od początku istnienia na Tajwanie rządu Kuomintangu stosunki między oboma państwami chińskimi pozostały negatywne. Pod kontrolą nacjonalistów po ofensywie komunistów z 1950 roku pozostały oprócz Tajwanu archipelagi Zhoushan, Dachen, Peskadory, Kinmen i Mazu. W maju 1950 roku wojska Kuomintangu wycofały się z Zhoushan Qundao celem wzmocnienia obrony Tajwanu[91]. Chiny Ludowe bardziej odważne czuły się ze względu na fakt iż większość Chińczyków była negatywnie nastawiona do Kuomintangu a Amerykanie będący dotychczasowym sojusznikiem partii byli niechętnie osobie Czang Kaj-szeka, sprzyjając ugodowemu prezydentowi Li Zongrenowi (odsuniętemu od władzy przez Czanga po ewakuacji na Tajwan)[91]. Prezydent USA Harry Truman ogłosił, że Stany Zjednoczone nie będą mieszać się w spór wokół Cieśniny Tajwańskiej i nie będą interweniować w przypadku inwazji komunistów na Tajwan. Sytuację zmienił wybuch wojny koreańskiej – Truman wysłał wówczas flotę z zadaniem neutralizacji Cieśniny Tajwańskiej[92]. Zapobiegło to ewentualnej komunistycznej inwazji, a jednocześnie uniemożliwiało głoszony przez Czanga „powrót na kontynent”[92]. Rząd ChRL oskarżył oficjalnie USA o okupację chińskiego terytorium. Wokół Cieśniny narastał coraz ostrzejszy kryzys. 2 grudnia 1954 roku USA i rząd w Tajpej zawarły traktat sojuszniczy, w którym Stany Zjednoczone zobowiązały się do obrony Tajwanu i Peskadorów, nie uwzględniając jednak kontrolowanych przez KMT wysepek u wybrzeży Chin[92]. Mao wykorzystał lukę w tajwańsko-amerykańskim sojuszu i 18 stycznia następnego roku jego oddziały dokonały desantu na wysepkę Yijiangshan u wybrzeży Zhejiangu. Oddziały wierne ChRL rozbiły tajwański garnizon[92]. Kongres Stanów Zjednoczonych upoważnił prezydenta Eisenhowera do użycia sił zbrojnych w celu zabezpieczenia suwerenności Tajwanu[93] do czego jednak nie doszło a Tajwańczycy z pomocą USA ewakuowali cały archipelag Dachen, który w ten sposób przeszedł bez walki pod kontrolę komunistów. Chińska interwencja zakończona sukcesem wzmogła wojowniczą retorykę Mao który określił wówczas USA mianem „papierowego tygrysa, na którego należy patrzeć z góry”[92].
- Osobny artykuł:
Konflikt odżył w sierpniu 1958 roku gdy nadbrzeżne baterie ChRL niespodziewanie otworzyły intensywny ogień na wyspy Kinmen i Mazu[92]. W odpowiedzi rząd Stanów Zjednoczonych natychmiast skierował do Cieśniny Tajwańskiej ciężką flotę; USA znalazły się na granicy konfliktu zbrojnego z Chinami. Do konfrontacji obu stron jednak nie doszło, a Chińczycy ograniczyli ostrzał do dni parzystych i udzielili rządowi amerykańskiemu łącznie ponad 400 „poważnych ostrzeżeń”[92]. Niespodziewanie największy sojusznik Chin, ZSRR, zadeklarował, że solidarność z ChRL dotyczy jedynie obrony jej terytorium, ale nie inwazji na Tajwan, co później stało się jedną z przyczyn rozłamu chińsko-radzieckiego[92]. Konfrontacja zbrojna ograniczyła się do walk myśliwców chińskich MiG-15 z tajwańskimi F-86[92]. Dążący do zachowania status quo Amerykanie ogłosili w stosunku do Tajpej podobną deklarację jak Moskwa wobec Pekinu, zobowiązując się bronić niezależności rządu na Tajwanie, lecz nie pozwalając na inwazję na kontynent[92]. W obliczu patowej sytuacji armia chińska 5 października zaprzestała ostrzału pozycji tajwańskich kończąc tym samym trwającą od początku lat 50. groźbę chińskiej inwazji na wyspę[92].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ So, Alvin Y. Lin, Nan. Poston, Dudley L. Contributor Professor, So, Alvin Y.(2001). The Chinese Triangle of Mainland China, Taiwan and Hong Kong. Greenwood Publishing. ISBN 0-313-30869-1.
- ↑ March, G. Patrick. Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific.(1996). Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-95566-4. s.205.
- ↑ Hsiung, James C. (1992). China's Bitter Victory: The War With Japan, 1937-1945. New York: M.E. Sharpe publishing. ISBN 1-56324-246-X.
- ↑ Chang, H.H. Chang. (2007). Chiang Kai Shek – Asia's Man of Destiny. ISBN 1-4067-5818-3. s. 126
- ↑ Ho, Alfred K. Ho, Alfred Kuo-liang.(2004). China's Reforms and Reformers. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96080-3. s. 7.
- ↑ March, G. Patrick. Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific. (1996). Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-95566-4. s.205.
- ↑ a b Fairbank, John King. (1994). China: A New History. Harvard University Press. ISBN 0-674-11673-9.
- ↑ Jakub Polit, Pod wiatr. Czang Kaj-szek 1887-1975, Kraków 2008, Wyd. Arcana, ISBN 978-60940-36-5 s. 131, 150, 186.
- ↑ Zedong, Mao. Thompson, Roger R. (1990). Report from Xunwu. Stanford University Press. ISBN 0-8047-2182-3.
- ↑ James Z. Gao: Historical Dictionary of Modern China (1800-1949). Lanham: Scarecrow Press, 2009, s. 14-15.
- ↑ Brune, Lester H. Dean Burns, Richard Dean Burns. (2003). Chronological History of U.S. Foreign Relations. Routledge. ISBN 0-415-93914-3.
- ↑ Suisheng Zhao , A Nation-state by Construction: Dynamics of Modern Chinese Nationalism, Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2004, ISBN 0-8047-5001-7, OCLC 54694622 .
- ↑ Schram 1966, s. 112.
- ↑ Schram 1966, s. 106–109, 112–113.
- ↑ Carter 1976, s. 62.
- ↑ Carter 1976, s. 62
- ↑ Guo, Xuezhi. [2002] (2002). The Ideal Chinese Political Leader: A Historical and Cultural Perspective. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97259-3.
- ↑ Carter 1976, s. 64.
- ↑ China at War: An Encyclopedia. 2012. s. 295.
- ↑ Lee, Lai to. Trade Unions in China: 1949 To the Present. (1986). National University of Singapore Press. ISBN 9971-69-093-4.
- ↑ Carter 1976, s. 63
- ↑ Carter 1976, s. 64
- ↑ Schram 1966, s. 122–125; Feigon 2002, s. 46–47
- ↑ Schram 1966, s. 130; Carter 1976, s. 67–68; Feigon 2002, s. 48
- ↑ Schram 1966, s. 126–127; Carter 1976, s. 66–67
- ↑ Schram 1966, s. 131; Carter 1976, s. 68–69
- ↑ Carter 1976, s. 70
- ↑ Schram 1966, s. 128, 132
- ↑ Schram 1966, pp. 133–137; Carter 1976, s. 70–71
- ↑ Feigon 2002, s. 50.
- ↑ Schram 1966, s. 138; Carter 1976, s. 71–72
- ↑ Schram 1966, s. 138, 141
- ↑ Carter 1976, s. 72
- ↑ Carter 1976, s. 75
- ↑ Schram 1966, s. 149–151
- ↑ Schram 1966, s. 149
- ↑ Tony Saich, Benjamin Yang, Bingzhang Yang (1996). The Rise to power of the Chinese Communist Party. Published by M.E. Sharpe,. s. 510–530.
- ↑ Schram 1966, s. 152
- ↑ Carter 1976, s. 76
- ↑ Feigon 2002, s. 51–53
- ↑ a b Carter 1976, s. 77
- ↑ Schram 1966, s. 154–155; Feigon 2002, s. 54–55
- ↑ Schram 1966, s. 155–161
- ↑ a b Carter 1976, s. 78
- ↑ Schram 1966, s. 161–165; Feigon 2002, s. 53–54
- ↑ Schram 1966, s. 166–168; Feigon 2002, s. 55
- ↑ Schram 1966, s. 175–177; Carter 1976, s. 80–81; Feigon 2002, s. 56–57
- ↑ Schram 1966, s. 180; Carter 1976, s. 81–82
- ↑ a b Feigon 2002, s. 57
- ↑ Schram 1966, s. 180–181; Carter 1976, s. 83
- ↑ Schram 1966, s. 181; Carter 1976, s. 84–86; Feigon 2002, s. 58
- ↑ Schram 1966, s. 184–186; Carter 1976, s. 88–90; Feigon 2002, s. 59–60
- ↑ Carter 1976, s. 90–91
- ↑ Schram 1966, s. 186; Carter 1976, s. 91–92; Feigon 2002, s. 60
- ↑ Schram 1966, s. 187–188; Carter 1976, s. 92–93
- ↑ a b c Feigon 2002, s. 61
- ↑ Schram 1966, s. 188; Carter 1976, s. 93
- ↑ Barnouin, Barbara i Yu Changgen. Zhou Enlai: A Political Life. Hong Kong: Chinese University of Hong Kong, 2006. ISBN 962-996-280-2. 2011. s.62
- ↑ Hsiao-ting Lin (2010). Modern China's Ethnic Frontiers: A Kourney to the West. Volume 67 of Routledge studies in the modern history of Asia. Taylor & Francis. s. 52. ISBN 0-415-58264-4.
- ↑ a b Schram 1966, s. 193
- ↑ Carter 1976, s. 94–96
- ↑ Schram 1966, s. 198–200; Carter 1976, s. 98–99; Feigon 2002, s. 64–65
- ↑ Schram 1966, s. 20
- ↑ Carter 1976, s. 101
- ↑ Schram 1966, s. 197
- ↑ Schram 1966, s. 211; Carter 1976, s. 100–101
- ↑ Schram 1966, s. 205
- ↑ a b Carter 1976, s. 105
- ↑ Schram 1966, s. 204; Feigon 2002, s. 66
- ↑ Schram 1966, s. 217
- ↑ Chen, Jian. (2001). Mao's China and the Cold War. The University of North Carolina Press. ISBN 0-807-84932-4.
- ↑ Diana Lary , China's Republic, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2007, ISBN 0-521-84256-5, OCLC 71808126 .
- ↑ Peter Gue Zarrow , China in War and Revolution, 1895–1949, London: Routledge, 2005, s. 338, ISBN 0-415-36447-7, OCLC 56672155 .
- ↑ Xu, Guangqiu. (2001). War Wings: The United States and Chinese Military Aviation, 1929–1949. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32004-7. s.201.
- ↑ a b John E Jessup , A Chronology of Conflict and Resolution, 1945-1985, New York: Greenwood Press, 1989, ISBN 0-313-24308-5, OCLC 18559045 .
- ↑ Jubin Hu , Projecting a Nation: Chinese National Cinema Before 1949, Hong Kong: Hong Kong University Press, 2003, ISBN 962-209-610-7, OCLC 655778755 .
- ↑ a b c d e Nguyễn Anh Thái; Nguyễn Quốc Hùng; Vũ Ngọc Oanh; Trần Thị Vinh; Đặng Thanh Toán; Đỗ Thanh Bình (2002). Lịch sử thế giới hiện đại (in Vietnamese). Ho Chi Minh City: Giáo Dục Publisher. s. 320–322. 8934980082317.
- ↑ a b Ray Huang, cong dalishi jiaodu du Jiang Jieshi riji (Reading Chiang Kai-shek's diary from a macro-history perspective), China Times Publishing Press, Taipei, 1994, s. 441-3
- ↑ Lung Ying-tai, dajiang dahai 1949, Commonwealth Publishing Press, Taipei, 2009, s.184
- ↑ Harry S.Truman, Memoirs, cz. Two: Years of Trial and Hope, 1946–1953 (Wielka Brytania 1956), s.66
- ↑ Leung 1996, s. 96.
- ↑ William Blump, U.S. Military and CIA Interventions Since World War II, s.23, Zed Books 2004 London.
- ↑ Odd Arne Westad , Decisive Encounters: The Chinese Civil War, 1946–1950, Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2003, s. 192-193, ISBN 0-8047-4484-X, OCLC 51447172 .
- ↑ Finkelstein, David Michael. Ryan, Mark A. McDevitt, Michael. (2003). Chinese Warfighting: The PLA Experience Since 1949. M.E. Sharpe. China. ISBN 0-7656-1088-4. s. 63
- ↑ Dirkötter Frank, „Tragedia wyzwolenia. Historia rewolucji chińskiej 1945-1957”, Wołowiec 2016, s. 45-46.
- ↑ idem, s. 47-49.
- ↑ Zhang, Chunhou. Vaughan, C. Edwin. (2002). Mao Zedong as Poet and Revolutionary Leader: Social and Historical Perspectives. Lexington books. ISBN 0-7391-0406-3. s. 65, s. 58
- ↑ Andrew D.W. Forbes (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a political history of Republican Sinkiang 1911-1949. Cambridge, England: CUP Archive. s. 215,225. ISBN 0-521-25514-7.
- ↑ Cook, Chris Cook. Stevenson, John. (2005). The Routledge Companion to World History Since 1914. Routledge. ISBN 0-415-34584-7. s. 376.
- ↑ MacFarquhar, Roderick. Fairbank, John K. Twitchett, Denis C. (1991). The Cambridge History of China. Cambridge University Press. ISBN 0-521-24337-8. s.820.
- ↑ a b Encyklopedia Historyczna Świata. Tom X. Kraków: Wydawnictwo Opres, 2002. ISBN 83-85909-72-9.
- ↑ a b c d e f g h i j k Jakub Polit: Chiny. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2004. ISBN 83-88542-68-0.
- ↑ Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. Tom 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- THE CONCEPT OF OPERATIONS FOR THE HUAI-HAI CAMPAIGN
- Leavenworth Paper. cgsc.leavenworth.army.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-26)].
- Chinese Civil War 1945–1950
- Peter Carter , Mao, London: Oxford University Press, 1976, ISBN 978-0192731401, OCLC 2837323 .
- Jung Chang , Mao: The Unknown Story, Jon Halliday, London: Jonathan Cape, 2005, ISBN 978-0-224-07126-0, OCLC 60576188 .
- Davin, Delia (2013). Mao: A Very Short Introduction. Oxford UP. ISBN 978-0-19-165403-9.
- Dikötter, Frank (2010). Mao's Great Famine: The History of China's Most Devastating Catastrophe, 1958–62. London: Walker & Company. ISBN 0-8027-7768-6.
- Lee Feigon , Mao: A Reinterpretation, Chicago: Ivan R. Dee, 2002, ISBN 978-1-56663-458-8, OCLC 49872290 .
- Mobo C.F. Gao , The Battle for China's Past: Mao and the Cultural Revolution, London: Pluto Press, 2008, ISBN 978-0-7453-2780-8, OCLC 298517177 .
- Hollingworth, Clare (1985). Mao and the Men Against Him. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0224017602.
- Li, Zhisui (1994). The Private Life of Chairman Mao: The Memoirs of Mao's Personal Physician. London: Random House. ISBN 978-0679764434.
- MacFarquhar, Roderick; Schoenhals, Michael (2006). Mao's Last Revolution. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0674027480.
- Pantsov, Alexander V.; Levine, Steven I. (2012). Mao: The Real Story. New York and London: Simon & Schuster. ISBN 978-1-4516-5447-9.
- Schaik, Sam (2011). Tibet: A History. New Haven: Yale University Press Publications. ISBN 978-0-300-15404-7.
- Schram, Stuart (1966). Mao Tse-Tung. London: Simon & Schuster. ISBN 978-0-14-020840-5.
- Philip Short: Mao: a life. New York: Henry Holt, 2000. ISBN 978-0-8050-6638-8. (ang.).
- Ross Terrill: Mao: a biography. Stanford, Calif: Stanford University Press, 1999. ISBN 0-8047-2921-2. (ang.).
- Jasper Becker: Hungry ghosts : Mao's secret famine. New York: Henry Holt, 1998. ISBN 0-8050-5668-8. (ang.).
- Benjamin Valentino: Final solutions: mass killing and genocide in the twentieth century. Ithaca, N.Y: Cornell University Press, 2004. ISBN 0-8014-3965-5. (ang.).
- Daniel Chirot , Modern tyrants: the power and prevalence of evil in our age, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1996, ISBN 0-691-02777-3, OCLC 33983196 .
- Spence, Jonathan (1999). Mao Zedong. Penguin Lives. New York: Viking Press. ISBN 978-0-670-88669-2. OCLC 41641238.
- Kuisong, Yang (March 2008). „Reconsidering the Campaign to Suppress Counterrevolutionaries” (PDF). The China Quarterly (193): 102–121.
- „Biography” (2005). Mao Tse Tung: China's Peasant Emperor (Television production). A&E Network. ASIN B000AABKXG.
- Schoppa, R. Keith. Twentieth Century China: A History in Documents. Oxford: Oxford UP, 2004.
- Walder, Andrew G. China under Mao: A Revolution Derailed (Harvard University Press, 2015) s.413.
- Leung, Edwin Pak-wah, ed. (1992). Historical Dictionary of Revolutionary China, 1839–1976. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-26457-0.