ß: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Poprawiłem kilka błędów językowych (np. ma być tę ,,literę", a nie ,,tą literę"), trochę zmieniłem kolejność treści i akapity i dodałem kilka linków. |
Doktor.opi (dyskusja | edycje) drobne redakcyjne |
||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
'''ẞ ß''' (escet, {{niem.|Eszett}} lub {{k|de|scharfes S}} „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w [[Alfabet niemiecki|alfabecie niemieckim]], z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] i [[Liechtenstein]]ie. Reprezentuje ona [[Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna|spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną]] (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter '''[[S]]''' i '''[[Z]]''', zapisywanych historycznie jako '''[[Długie s|ſ]]''' i '''[[ʒ]]''' ('''ſʒ'''), co stanowi źródło nazwy ''Es-Zett''. Litera nazywana jest też ''Scharfes-S'', gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie ''s'', zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na trzy sposoby: jak polskie ''s'' (wa'''s'''), ''z'' ('''s'''ein) lub ''sz'' ('''S'''tunde). Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu. |
'''ẞ ß''' (escet, {{niem.|Eszett}} lub {{k|de|scharfes S}} „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w [[Alfabet niemiecki|alfabecie niemieckim]], z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] i [[Liechtenstein]]ie. Reprezentuje ona [[Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna|spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną]] (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter '''[[S]]''' i '''[[Z]]''', zapisywanych historycznie jako '''[[Długie s|ſ]]''' i '''[[ʒ]]''' ('''ſʒ'''), co stanowi źródło nazwy ''Es-Zett''. Litera nazywana jest też ''Scharfes-S'', gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie ''s'', zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na trzy sposoby: jak polskie ''s'' (wa'''s'''), ''z'' ('''s'''ein) lub ''sz'' ('''S'''tunde). Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu. |
||
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ''ss'' (''doppel S''). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ''ß'' używa się wyłącznie po [[dyftong]]ach i długich [[samogłoska]]ch, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ''ss''. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ''ss'', a ''ß'' nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ''ss'' jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku. Dwuznaku ''ss'' zamiast ''ß'' używa się też często, gdy słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami, ponieważ escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa. Zastępowanie ''ß'' majuskułą ''SS'' powoduje problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie litery ''SS'' w małe nie wiadomo, czy w ich miejscu stoi ''ß'' czy ''ss''. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu ('''ẞ'''), która ostatecznie została oficjalnie uznana przez [[Rada Ortografii Niemieckiej|Radę Ortografii Niemieckiej]] na końcu 2016 r.<ref>[http://www.rechtschreibrat.com/DOX/rfdr_Bericht_2011-2016.pdf rfdr_Bericht_2011]</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Germany's century-long debate over a missing letter in its alphabet - Quartz |data dostępu = 2018-09-13 |opublikowany = qz.com |url = https://qz.com/1033265/germanys-century-long-debate-over-a-missing-letter-in-its-alphabet |język = en}}</ref> Zatem, zamiast zastępować ''ß'' przez ''SS'' (historycznie stosowano również formę ''SZ'') w zapisie słowa wielkimi literami, można użyć ''ẞ'' |
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ''ss'' (''doppel S''). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ''ß'' używa się wyłącznie po [[dyftong]]ach i długich [[samogłoska]]ch, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ''ss''. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ''ss'', a ''ß'' nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ''ss'' jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku. Dwuznaku ''ss'' zamiast ''ß'' używa się też często, gdy słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami, ponieważ escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa. Zastępowanie ''ß'' majuskułą ''SS'' powoduje problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie litery ''SS'' w małe nie wiadomo, czy w ich miejscu stoi ''ß'' czy ''ss''. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu ('''ẞ'''), która ostatecznie została oficjalnie uznana przez [[Rada Ortografii Niemieckiej|Radę Ortografii Niemieckiej]] na końcu 2016 r.<ref>[http://www.rechtschreibrat.com/DOX/rfdr_Bericht_2011-2016.pdf rfdr_Bericht_2011]</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Germany's century-long debate over a missing letter in its alphabet - Quartz |data dostępu = 2018-09-13 |opublikowany = qz.com |url = https://qz.com/1033265/germanys-century-long-debate-over-a-missing-letter-in-its-alphabet |język = en}}</ref> Zatem, zamiast zastępować ''ß'' przez ''SS'' (historycznie stosowano również formę ''SZ'') w zapisie słowa wielkimi literami, można użyć ''ẞ''. Niedozwolone jest także użycie wielkiej litery [[B]], podobnej do escetu kształtem. |
||
W [[Porządek alfabetyczny|porządku alfabetycznym]] ß jest równoznaczne z ''ss''. |
W [[Porządek alfabetyczny|porządku alfabetycznym]] ß jest równoznaczne z ''ss''. |
||
Wersja z 12:48, 15 lip 2021
| |
| Informacje podstawowe | |
| Majuskuła |
ẞ |
|---|---|
| Minuskuła |
ß |
| Podstawowe pismo | |
| Podstawowy alfabet | |
| Pochodzenie | |
| Ligatura liter |
ſ + ʒ |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |
ẞ ß (escet, niem. Eszett lub scharfes S „ostre S”) – litera występująca wyłącznie w alfabecie niemieckim, z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym w Szwajcarii i Liechtensteinie. Reprezentuje ona spółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych liter S i Z, zapisywanych historycznie jako ſ i ʒ (ſʒ), co stanowi źródło nazwy Es-Zett. Litera nazywana jest też Scharfes-S, gdyż jest czytana zawsze tak jak polskie s, zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na trzy sposoby: jak polskie s (was), z (sein) lub sz (Stunde). Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu.
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznak ss (doppel S). Po reformie ortograficznej z 1996 r. ß używa się wyłącznie po dyftongach i długich samogłoskach, a w pozostałych przypadkach zapisywane jest ss. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa się ss, a ß nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przez ss jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku. Dwuznaku ss zamiast ß używa się też często, gdy słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami, ponieważ escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa. Zastępowanie ß majuskułą SS powoduje problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie litery SS w małe nie wiadomo, czy w ich miejscu stoi ß czy ss. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu (ẞ), która ostatecznie została oficjalnie uznana przez Radę Ortografii Niemieckiej na końcu 2016 r.[1][2] Zatem, zamiast zastępować ß przez SS (historycznie stosowano również formę SZ) w zapisie słowa wielkimi literami, można użyć ẞ. Niedozwolone jest także użycie wielkiej litery B, podobnej do escetu kształtem.
W porządku alfabetycznym ß jest równoznaczne z ss.
Reforma
Dawniej stosowany częściej niż dziś, w odgórnie reformowanej pisowni języka niemieckiego znak ß zastąpiony został przez ss w położeniu po samogłosce krótkiej, a przed spółgłoską lub na końcu wyrazu, na przykład:
- Expreß → Express
- Boß → Boss
- Schloß → Schloss
Obowiązujące przed reformą z 1996 r. reguły pisania ß pochodzą od ortografa Johanna Christopha Adelunga i zostały wprowadzone do szkół i urzędów reformą niemieckiej pisowni z 1901 r.
Zgodnie z nimi ß pisano:
- na końcu wyrazu: muß, aß, Kuß, daß
- na końcu cząstki wyrazowej: kußecht, Schlußstrich, Paßbild
- przed spółgłoską: müßt, paßt, grüßt, wäßrig, unvergeßne, Rößl
- po akcentowanej długiej samogłosce: Straße, aß, aßen, Buße, grüßt (niezmienione)
- po dwugłosce: heißen, außen (niezmienione)
„ss” natomiast tylko:
- między samogłoskami, z których pierwsza była krótka: müssen, Wasser, Küsse, Rüssel.
- w wyrazach obcego pochodzenia: Renaissance, Croissant, Fitness.
Zbitka ss pozostawała na końcu wyrazu, jeżeli po nim stał apostrof: (ich) lass', ale: laß! (tryb rozkazujący).
Pewne nazwy własne nie stosowały się do reguły pisania ß na końcu, np.: ciąg uliczny we Frankfurcie nad Menem Freßgass (z powodu gwary brakuje na końcu litery „e”), miejscowość Neuss i osoba Günter Grass.
»ß« i »ss« a »s«
Litera s odpowiada głosce [z] z wyjątkiem niektórych zapożyczeń (zwłaszcza z języka angielskiego), chyba że ulega ubezdźwięcznieniu. Jednak inaczej, niż w języku polskim, ubezdźwięcznienie następuje nie tylko przed spółgłoskami bezdźwięcznymi i w wygłosie wyrazu, ale często też w wygłosie morfemu. W tym ostatnim przypadku ubezdźwięcznienie nie następuje przed końcówkami fleksyjnymi rozpoczynającymi się od samogłoski. A więc na przykład: das Haus [das ˈhaʊs] (ubezdźwięcznienie w wygłosie wyrazu), häuslich [ˈhɔʏslɪç] (ubezdźwięcznienie w wygłosie morfemu), ale: die Häuser [diː ˈhɔʏzɐ] (brak ubezdźwięcznienia przed samogłoską w nagłosie końcówki fleksyjnej), por. pol. chodź [ˈxɔʨ] – chodźmy [ˈxɔʨmɨ][3], ale: chodzimy [xɔˈʥimɨ]. Z tego powodu łącznik -(e)s- czyta się jak [(ə)s] (Todesangst [ˌtoːdəsˈʔaŋst]).
Niekiedy ß/ss wymienia się z s: das Geheimnis – die Geheimnisse, des – dessen (ale den – denen), aus – außer. Wynika to z wymowy.
Połączenia st, sp na początku wyrazów i cząstek wyrazowych czyta się odpowiednio jak polskie szt [ʃt] i szp [ʃp] (Stube [ˈʃtuːbə], verspäten [fɐˈʃpeːtn̩]). W innych pozycjach przed spółgłoskami bezdźwięcznymi s oznacza głoskę [s], a ß/ss spotyka się rzadko (Ski, Aster, ist – 'jest', ale isst (nowe)/ißt (dawne) – 'je').
Język polski
Była dawniej używana w języku średniopolskim, jako litera sugerowana przez Jana Kochanowskiego do oznaczenia dźwięku sz. Tę literę można też zobaczyć w przykładzie tekstu napisanego w Biblii Jakuba Wujka[4].
Kodowanie
| Znak | ẞ | ß | ||
|---|---|---|---|---|
| Nazwa w Unikodzie | latin capital letter sharp s | latin small letter sharp s | ||
| Kodowanie | dziesiętnie | szesnastkowo | dziesiętnie | szesnastkowo |
| Unicode | 7838 | U+1E9E | 223 | U+00DF |
| UTF-8 | 225 186 158 | e1 ba 9e | 195 159 | c3 9f |
| Odwołania znakowe SGML | ẞ | ẞ | ß | ß |
| Odwołania znakowe SGML | ß | |||
Zobacz też
- Beta - litera alfabetu greckiego
Przypisy
- ↑ rfdr_Bericht_2011
- ↑ Germany's century-long debate over a missing letter in its alphabet - Quartz [online], qz.com [dostęp 2018-09-13] (ang.).
- ↑ Spotyka się też wymowę [ˈxɔʥmɨ])
- ↑ BibliePolskie.pl - Tłumaczenia ksiąg biblijnych na język polski [online], bibliepolskie.pl [dostęp 2021-02-10].