Tadeusz Dołęga-Mostowicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Tadeusz Dołęga-Mostowicz
Tadeusz Dolega-Mostowicz.jpg
Data i miejsce urodzenia 10 sierpnia 1898
Okuniewo[1] na Witebszczyźnie
Data i miejsce śmierci 20 września 1939
Kuty
Dziedzina sztuki Literatura, teatr
Ważne dzieła Kariera Nikodema Dyzmy, Znachor
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Źródła Teksty w Wikiźródłach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
ilustracja
kapral podchorąży
Przebieg służby
Siły zbrojne Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie II RP
Główne wojny i bitwy Wojna polsko-radziecka
II wojna światowa
Tadeusz Dołęga-Mostowicz w 1930
Nagrobek Tadeusza Dołęga-Mostowicza na Cmentarzu Powązkowskim, 2006

Tadeusz Dołęga-Mostowicz (ur. 10 sierpnia 1898 w folwarku Okuniewo koło Głębokiego, zm. 20 września 1939 w Kutach[2]) – polski pisarz, prozaik, scenarzysta i dziennikarz. Jego najbardziej znaną powieścią jest Kariera Nikodema Dyzmy, kilkukrotnie zekranizowana, m.in. w serialu telewizyjnym o tym samym tytule.

Życiorys[edytuj]

Syn Stefana i Stanisławy z Popowiczów[3]. W 1915 ukończył gimnazjum w Wilnie, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie. Należał w tym czasie do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 przerwał studia i wyjechał do Warszawy, gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

W latach 1922-1926 był współpracownikiem, a następnie redaktorem dziennika „Rzeczpospolita”, wówczas związanego z chadecją. Jako felietonista używał wówczas pseudonimu C. hr. Zan.

W pisanych artykułach poruszał m.in. sprawę aresztowania gen. Juliusza Malczewskiego, zaginięcia gen. Włodzimierza Zagórskiego i pobicia posła Jerzego Zdziechowskiego. W 1927 Dołęga-Mostowicz został pobity przez nieznanych sprawców. Jak pisze w przedmowie do powieści „Kiwony” Józef Rurawski, pisarz został porwany 8 września 1927 z ulicy Grójeckiej, siłą wciągnięty do samochodu, wywieziony do Janek pod Warszawą, pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego. Uratował go od śmierci przechodzący przypadkowo rolnik. Wydarzenie głośno komentowała prasa opozycyjna, która podejrzewała przedstawicieli władzy sanacyjnej o sprawstwo lub inspirację tego pobicia, czemu jednak zaprzeczali przedstawiciele obozu władzy. Według opozycji miała to być próba zastraszenia (lub nawet unieszkodliwienia) krytycznego wobec rządu felietonisty. Po porwaniu i pobiciu pisarz stracił zdrowie i wycofał się z działalności dziennikarskiej na rzecz pracy literackiej[4].

W 1932 ukazała się najważniejsza jego powieść Kariera Nikodema Dyzmy, w której ukazał mechanizmy kierujące elitami władzy. Po wielkim sukcesie wydawniczym powieści, Dołęga-Mostowicz zajął się już tylko działalnością literacką. W latach 30. został autorem kilkunastu bardzo poczytnych książek oraz kilku zrealizowanych scenariuszy filmowych. W ciągu roku pisał średnio dwie nowe powieści (do końca życia napisał ich 16). Dzięki twórczości dorobił się znacznego majątku (ze sprzedaży praw autorskich miał dochody rzędu 15 tys. zł miesięcznie).

W stopniu kaprala podchorążego brał udział w wojnie obronnej Polski 1939. Istnieje kilka wersji ostatnich chwil Tadeusza Dołęga-Mostowicza. O ile bezspornym jest, że poległ w granicznym miasteczku Kuty, o tyle okoliczności tego wydarzenia nie są do końca jasne. Prawdopodobnie stało się to w czasie walki polskiego patrolu osłonowego, którym dowodził, z sowieckimi żołnierzami. W wersji Zygmunta Antoszewskiego pisarz miał zawrócić do Kut znad granicy polsko-rumuńskiej, by rozdać głodującym mieszkańcom chleb pozostawiony w budynku koszar. W tym czasie do miasta wkroczyły wojska radzieckie i trzy sowieckie czołgi ostrzelały samochód z niosącymi pomoc polskimi żołnierzami. Wedle innej wersji pisarz zginął z rąk sowieckich żołnierzy, gdy zwlekał z poddaniem się i oddaniem broni. Istnieje również relacja mówiąca, że Dołęgę zabił sowiecki żołnierz zainteresowany jego butami[5]. Również dokładna data jego śmierci pozostaje nierozstrzygnięta. Wśród historyków przeważa dzień 20 września, jednak popularna jest także opinia, że Mostowicz zginął dwa dni wcześniej, tj. 18 września[6].

Jego prochy sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 i pochowano w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego.

Twórczość[edytuj]

Autor kilkunastu powieści, m.in. Ostatnia brygada (druk w odcinkach 1930, wyd. książkowe 1932), Kariera Nikodema Dyzmy (1932), Kiwony (druk w odcinkach 1932, wyd. książkowe 1987), Prokurator Alicja Horn (1933), Bracia Dalcz i S-ka (1933), Doktor Murek zredukowany i Drugie życie doktora Murka (1936), Znachor (1937), Trzy serca (1938), Profesor Wilczur (1939) czy Pamiętnik pani Hanki (1939).

Mniej znane obecnie powieści (lecz także bardzo popularne w latach trzydziestych) to te zaliczane do tzw. literatury dla kobiet: Trzecia płeć (1934), Świat pani Malinowskiej (1934) oraz dylogia: Złota Maska (1935) i Wysokie Progi (1935).

Ostatnią jego książką napisaną tuż przed wybuchem II wojny światowej był Pamiętnik pani Hanki (1939), pełna humoru powieść w formie pamiętnika (z licznymi przypisami autora) ukazująca postać młodej, pełnej życia i wiary w siebie bogatej mężatki (żony dyplomaty), której akcja dzieje się w środowisku tzw. wyższych sfer Warszawy. Bohaterka, podejrzewająca męża o romans z inną kobietą, wbrew woli wplątuje się w aferę szpiegowską. W tle powieści daje się już odczuć podmuchy nadchodzącej wojny.

Wszystkie jego utwory z wyjątkiem Kariery Nikodema Dyzmy, Znachora i Profesora Wilczura objęte były w 1951 zapisem cenzury w Polsce, tj. podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[7].

Adaptacje filmowe powieści[edytuj]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.

Już przed wojną znaczna część jego powieści doczekała się adaptacji filmowych, z których niektóre zyskały dużą popularność. Były to filmy:

Nakręcono także Testament profesora Wilczura (1939) – film który był kontynuacją Znachora i Profesora Wilczura, nie był on oparty na powieści pisarza, lecz na napisanym przez niego scenariuszu. W tym samym roku powstawał również film Przygody pana Piorunkiewicza, który na skutek wybuchu wojny nie został ukończony.

Po wojnie nakręcono filmy:

oraz powstały seriale telewizyjne:

Także komedia filmowa Kariera Nikosia Dyzmy (2002) luźno nawiązuje do powieści.

Ciekawostki[edytuj]

  • Tadeusz Dołęga-Mostowicz jest autorem aforyzmu: Są trzy rzeczy wieczne: wieczne pióro, wieczna miłość i wieczna ondulacja. Najtrwalsze z tego wszystkiego jest wieczne pióro.
  • Przez wiele lat krytycy literaccy przypisywali Dołędze także autorstwo powieści Czeki bez pokrycia, będącej ostrą krytyką rządów sanacyjnych. W rzeczywistości autorem tej powieści był polski polityk i ekonomista Jerzy Zdziechowski, który świadomie stylizował ją na prozę poczytnego w latach 30. pisarza i wydał w 1933 pod pseudonimem „W. M. Dęboróg”. Mylącym mógł być też fakt, że książka została opublikowana w Wydawnictwie „Rój” w Warszawie, które wydawało powieści Dołęgi-Mostowicza[8].

Zobacz też[edytuj]

Zobacz w Wikiźródłach zbiór dzieł Tadeusza Dołęgi-Mostowicza

Przypisy

  1. ↑ W tekście „Głębokie – miasto Dołęgi-Mostowicza i Suchoja” czytamy: Innym słynnym mieszkańcem Głębokiego był Tadeusz Dołęga-Mostowicz, który przyszedł na świat w folwarku Okuniewo leżącym 10 km od miasta, dziś także nieistniejącym.
  2. ↑ Dołęga-Mostowicz Tadeusz. W: Wielka Encyklopedia PWN. T. 7: De Chirico – Dżamdat Nasr. Warszawa: PWN, 2002, s. 269-270. ISBN 83-01-13590-5. (pol.)
  3. ↑ rodzice pochowani są w Głębokiem
  4. ↑ Sławomir Koper, Dwudziestolecie międzywojenne. Tom 3. Afery i skandale, Warszawa 2013, s. 123,
  5. ↑ za: Polskie piekiełko. Obrazy z życia elit emigracyjnych 1939-1945 aut. S. Kopera
  6. ↑ Tamże
  7. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 10.
  8. ↑ M. Sapieżyna, Moje życie, mój czas, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.

Bibliografia[edytuj]

  • S. Lichański, Cienie i profile. Warszawa 1967.
  • W. Pietrzak, Rachunek z dwudziestoleciem. Warszawa 1972.
  • M. Hendrykowska, Dołęgi-Mostowicza przepis na powieść. „Nurt” 1979, nr 115.
  • KTT [K. T. Toeplitz], Sukces Dołęgi-Mostowicza. „Teatr” 1979 nr 16.
  • J. Rurawski, Tadeusz Dołęga-Mostowicz. Warszawa 1987.
  • P. Śliwiński, Dołęga-Mostowicz. Poznań 1996
  • S. Koper, Polskie piekiełko. Obrazy z życia elit emigracyjnych 1939-1945. Warszawa 2012

Linki zewnętrzne[edytuj]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Dołęga-Mostowicz&oldid=49846269”