Podlasie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne redakcyjne |
|||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Przez obszar Podlasia na przestrzeni dziejów przetaczały się różnego rodzaju wydarzenia historyczne. Poza grodem w [[Haćki|Haćkach]], jednymi z najstarszych wczesnośredniowiecznych grodów na Podlasiu są grody w [[Zbucz]]u, [[Klukowicze|Klukowiczach]] i [[Zajączki (województwo podlaskie)|Zajączkach]], powstałe w końcu IX i w X wieku. Gród w Zbuczu stanowił we wczesnym średniowieczu centrum administracji lokalnej. Informacje zebrane podczas wykopalisk wskazują, że zespół tych grodów należy wiązać z "mazowiecką" falą zasiedlenia tych terenów<ref name=autonazwa1>Krasnodębski D. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN na terenie woj. białostockiego (podlaskiego) w latach 1990-2005 [w:]Karwowska H., Andrzejewski A. Stan badań archeologicznych na pograniczu Polsko-Białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok 2006, s.66,74, ISBN 83-87026-70-0</ref>. Tereny te znajdowały się pod panowaniem [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] ([[Wyprawa kijowska (1018)|wyprawa w 1018 na Kijów]]). W czasie reakcji pogańskiej w Polsce i objęciu władzy na Mazowszu przez [[Miecław]]a wymienione grody zostały zniszczone przed 1041 rokiem przez wojska Jarosława Mądrego<ref name=autonazwa1 />, który przejmuje Podlasie w latach 1044-1046 od księcia [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierza Odnowiciela]], w zamian za pomoc w stłumieniu buntu [[Miecław]]a. W związku z tym od tego czasu region ten przez pewien czas znajdował się pod kontrolą [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]] do czasów panowania króla [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]] oraz w [[1182]] roku księcia [[Kazimierz II Sprawiedliwy|Kazimierza Sprawiedliwego]]. W [[1180]] roku Drohiczyn otrzymał książę [[Leszek Bolesławowic (zm. 1186)|Leszek Mazowiecki]] (syn Bolesława Kędzierzawego) w zamian za pomoc zbrojną udzieloną [[Wasylko Jaropełkowic|Wasylowi Jaropełkowiczowi]] w wyprawie przeciw Włodzimierzowi Wołodarowiczowi. Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył z powrotem do Polski Ziemię drohiczyńską w 1192 roku<ref>Piotr Bunar, Stanisław A.Sroka "Słownik Wojen, Bitew i Potyczek w Średniowiecznej Polsce", wyd. Universitas, Kraków 2004, s.42</ref>. W latach 1209-1227 Ziemią drohiczyńską włada książę [[Leszek Biały]]<ref>K. Kwiatkowski, Drohiczyn n. Bugiem jako miejsce stykania się wpływów rusko-bałtyjsko-polskich (XII-XIV w.),[w:] Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku, red. R. Poniat,Białystok 2003, s. 71</ref>, a w latach 1230-1238 książę [[Konrad I mazowiecki]], który w 1237 roku sprowadził na Podlasie zakon rycerski [[Bracia dobrzyńscy|braci dobrzyńskich]]. Do [[XV wiek|XV]] wieku Podlasie staje się terenem spornym między [[Mazowsze]]m, [[Litwa|Litwinami]] i książętami ruskimi. W [[1390]] roku król Władysław Jagiełło przekazał Podlasie [[Janusz I Starszy|księciu Januszowi I]] mazowieckiemu, który dzierżył je do śmierci w 1429 roku. W 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk obległ zajęty cztery lata wcześniej przez księcia Bolesława IV Drohiczyn, w związku z czym Bolesław zdecydował się ustąpić z Podlasia za 6 tys. kop groszy praskich i w ten sposób Podlasie weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1496 roku |
Przez obszar Podlasia na przestrzeni dziejów przetaczały się różnego rodzaju wydarzenia historyczne. Poza grodem w [[Haćki|Haćkach]], jednymi z najstarszych wczesnośredniowiecznych grodów na Podlasiu są grody w [[Zbucz]]u, [[Klukowicze|Klukowiczach]] i [[Zajączki (województwo podlaskie)|Zajączkach]], powstałe w końcu IX i w X wieku. Gród w Zbuczu stanowił we wczesnym średniowieczu centrum administracji lokalnej. Informacje zebrane podczas wykopalisk wskazują, że zespół tych grodów należy wiązać z "mazowiecką" falą zasiedlenia tych terenów<ref name=autonazwa1>Krasnodębski D. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN na terenie woj. białostockiego (podlaskiego) w latach 1990-2005 [w:]Karwowska H., Andrzejewski A. Stan badań archeologicznych na pograniczu Polsko-Białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok 2006, s.66,74, ISBN 83-87026-70-0</ref>. Tereny te znajdowały się pod panowaniem [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] ([[Wyprawa kijowska (1018)|wyprawa w 1018 na Kijów]]). W czasie reakcji pogańskiej w Polsce i objęciu władzy na Mazowszu przez [[Miecław]]a wymienione grody zostały zniszczone przed 1041 rokiem przez wojska Jarosława Mądrego<ref name=autonazwa1 />, który przejmuje Podlasie w latach 1044-1046 od księcia [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierza Odnowiciela]], w zamian za pomoc w stłumieniu buntu [[Miecław]]a. W związku z tym od tego czasu region ten przez pewien czas znajdował się pod kontrolą [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]] do czasów panowania króla [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]] oraz w [[1182]] roku księcia [[Kazimierz II Sprawiedliwy|Kazimierza Sprawiedliwego]]. W [[1180]] roku Drohiczyn otrzymał książę [[Leszek Bolesławowic (zm. 1186)|Leszek Mazowiecki]] (syn Bolesława Kędzierzawego) w zamian za pomoc zbrojną udzieloną [[Wasylko Jaropełkowic|Wasylowi Jaropełkowiczowi]] w wyprawie przeciw Włodzimierzowi Wołodarowiczowi. Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył z powrotem do Polski Ziemię drohiczyńską w 1192 roku<ref>Piotr Bunar, Stanisław A.Sroka "Słownik Wojen, Bitew i Potyczek w Średniowiecznej Polsce", wyd. Universitas, Kraków 2004, s.42</ref>. W latach 1209-1227 [[Ziemia drohicka|Ziemią drohiczyńską]] włada książę [[Leszek Biały]]<ref>K. Kwiatkowski, Drohiczyn n. Bugiem jako miejsce stykania się wpływów rusko-bałtyjsko-polskich (XII-XIV w.),[w:] Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku, red. R. Poniat,Białystok 2003, s. 71</ref>, a w latach 1230-1238 książę [[Konrad I mazowiecki]], który w 1237 roku sprowadził na Podlasie zakon rycerski [[Bracia dobrzyńscy|braci dobrzyńskich]]. Do [[XV wiek|XV]] wieku Podlasie staje się terenem spornym między [[Mazowsze]]m, [[Litwa|Litwinami]] i książętami ruskimi. W [[1390]] roku król Władysław Jagiełło przekazał Podlasie [[Janusz I Starszy|księciu Januszowi I]] mazowieckiemu, który dzierżył je do śmierci w 1429 roku. W 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk obległ zajęty cztery lata wcześniej przez księcia Bolesława IV Drohiczyn, w związku z czym Bolesław zdecydował się ustąpić z Podlasia za 6 tys. kop groszy praskich i w ten sposób Podlasie weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1496 roku Ziemia drohicka i [[Ziemia mielnicka]] posługiwały się prawem polskim, a od 1501 roku także [[Ziemia bielska]]. Na sejmie w Wilnie w [[1566]] wydzielono z Podlasia Ziemię brzeską i Ziemię kamieniecką, które wraz z księstwem kobryńskim utworzyły [[województwo brzeskolitewskie|województwo brzeskie]]. |
||
Po podpisaniu [[unia lubelska|unii lubelskiej]] w [[1569]] jako [[województwo podlaskie]] znalazło się w składzie [[Korona Królestwa Polskiego|Królestwa Polskiego]] na mocy aktu ''Przywilej przywrócenia ziemie Podlaskiej do Korony Polskiej''. Podlasie wówczas składało się z ziem: [[ziemia drohicka|drohickiej]], [[ziemia mielnicka|mielnickiej]] i [[ziemia bielska|bielskiej]]. |
|||
W okresie rozbiorów zostało rozdzielone między [[Królestwo Prus|Prusy]] i [[Austria|Austrię]] wzdłuż [[Bug]]u. W [[1807]] część Podlasia przeszła do zaboru rosyjskiego ([[obwód białostocki]]), pozostałą zaś część w [[1809]] włączono do [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]. Od [[1815]] część Podlasia, należąca uprzednio do Księstwa Warszawskiego, weszła w skład [[Królestwo Kongresowe|Królestwa Polskiego]] (Kongresowego). |
|||
W [[1919]] znalazło się w całości w granicach [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]]. |
|||
== Miasta == |
== Miasta == |
||
Wersja z 15:16, 11 maj 2011
Podlasie (albo Podlasze; białoruski: Падляшша, Padlašša, ukraiński: Підляшшя, Pidlaszszia, litewski: Palenkė, łacina: Podlachia) — historyczna kraina Polski leżąca na Nizinie Podlaskiej. Historyczne Podlasie obejmuje południową część województwa podlaskiego, północny wschód i północ województwa lubelskiego oraz wschodni skrawek województwa mazowieckiego[potrzebny przypis]. Zamieszkana jest przez Podlasian.
Etymologia
Etymologia nazwy "Podlasie" do dziś nie jest jednoznaczna. Najprawdopodobniejsze są dwie wersje: Pierwsza, mówi o tym, że nazwa wzięła swój początek od olbrzymich niegdyś, a dziś tylko częściowo zachowanych puszcz i kniei. Tezę tę potwierdza(ło) wielu historyków m.in. znany i wybitny polski językoznawca Bogumił Samuel Linde w swoim monumentalnym Słowniku języka polskiego podając hasło Podlasie, Podlasze, Polesie interpretował pochodzenie nazwy od położenia, a mianowicie: "jako kraj bliski lasów podlesiem nazywany, albo, że nazwa Podlasia może pochodzić od gęstych lasów"[1]. Podobnie twierdzi współczesna regionalistka i folklorystka Podlasia – Anna Natalia Kozera[2].
Druga równie prawdopodobna wersja to taka, że Podlasie wzięło swą nazwę od Lachów, czyli Polaków zamieszkujących te tereny. Twierdził tak m.in. znakomity znawca etnografii Podlasia i etymologii – Zygmunt Gloger, który uważał, że nazwa Podlasie nie powstała od lasów, jak nazwa Polesie, ale od Lachów (nazwa plemienia), przy granicy, których ciągnęło się Podlasie. Było to zatem pod-lasze (...)[3] W tym przekonaniu popierał Glogera, także inny znany ówczesny regionalista Józef Mikulski, który pisał: Mazurzy zwartą ławą osiedli ziemie od środkowej Wisły do Liwca. Za Liwcem natomiast przemieszali się z ludnością ruską, która z czasem, naturalnym biegiem rzeczy uległa ich kulturze, przyjmując kulturę polską jako swoją. Jednak kraj leżący za Liwcem długi czas zwano Podlasze tj. kraj <<pod Lachami>>, co z czasem z mazurska przerobiono na Podlasie[4].
Inna spotykana hipoteza to np. wskazywanie na genezę słowa „Podlasie” od nazwy sąsiedztwa z terenami zamieszkałymi przez Jaćwingów, których Polacy nazywali „Podlasianami” lub „Polesianami”.
Historia
Przez obszar Podlasia na przestrzeni dziejów przetaczały się różnego rodzaju wydarzenia historyczne. Poza grodem w Haćkach, jednymi z najstarszych wczesnośredniowiecznych grodów na Podlasiu są grody w Zbuczu, Klukowiczach i Zajączkach, powstałe w końcu IX i w X wieku. Gród w Zbuczu stanowił we wczesnym średniowieczu centrum administracji lokalnej. Informacje zebrane podczas wykopalisk wskazują, że zespół tych grodów należy wiązać z "mazowiecką" falą zasiedlenia tych terenów[5]. Tereny te znajdowały się pod panowaniem Bolesława Chrobrego (wyprawa w 1018 na Kijów). W czasie reakcji pogańskiej w Polsce i objęciu władzy na Mazowszu przez Miecława wymienione grody zostały zniszczone przed 1041 rokiem przez wojska Jarosława Mądrego[5], który przejmuje Podlasie w latach 1044-1046 od księcia Kazimierza Odnowiciela, w zamian za pomoc w stłumieniu buntu Miecława. W związku z tym od tego czasu region ten przez pewien czas znajdował się pod kontrolą Rusi Kijowskiej do czasów panowania króla Bolesława Śmiałego oraz w 1182 roku księcia Kazimierza Sprawiedliwego. W 1180 roku Drohiczyn otrzymał książę Leszek Mazowiecki (syn Bolesława Kędzierzawego) w zamian za pomoc zbrojną udzieloną Wasylowi Jaropełkowiczowi w wyprawie przeciw Włodzimierzowi Wołodarowiczowi. Kazimierz Sprawiedliwy przyłączył z powrotem do Polski Ziemię drohiczyńską w 1192 roku[6]. W latach 1209-1227 Ziemią drohiczyńską włada książę Leszek Biały[7], a w latach 1230-1238 książę Konrad I mazowiecki, który w 1237 roku sprowadził na Podlasie zakon rycerski braci dobrzyńskich. Do XV wieku Podlasie staje się terenem spornym między Mazowszem, Litwinami i książętami ruskimi. W 1390 roku król Władysław Jagiełło przekazał Podlasie księciu Januszowi I mazowieckiemu, który dzierżył je do śmierci w 1429 roku. W 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk obległ zajęty cztery lata wcześniej przez księcia Bolesława IV Drohiczyn, w związku z czym Bolesław zdecydował się ustąpić z Podlasia za 6 tys. kop groszy praskich i w ten sposób Podlasie weszło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1496 roku Ziemia drohicka i Ziemia mielnicka posługiwały się prawem polskim, a od 1501 roku także Ziemia bielska. Na sejmie w Wilnie w 1566 wydzielono z Podlasia Ziemię brzeską i Ziemię kamieniecką, które wraz z księstwem kobryńskim utworzyły województwo brzeskie.
Po podpisaniu unii lubelskiej w 1569 jako województwo podlaskie znalazło się w składzie Królestwa Polskiego na mocy aktu Przywilej przywrócenia ziemie Podlaskiej do Korony Polskiej. Podlasie wówczas składało się z ziem: drohickiej, mielnickiej i bielskiej.
W okresie rozbiorów zostało rozdzielone między Prusy i Austrię wzdłuż Bugu. W 1807 część Podlasia przeszła do zaboru rosyjskiego (obwód białostocki), pozostałą zaś część w 1809 włączono do Księstwa Warszawskiego. Od 1815 część Podlasia, należąca uprzednio do Księstwa Warszawskiego, weszła w skład Królestwa Polskiego (Kongresowego).
W 1919 znalazło się w całości w granicach II Rzeczypospolitej.
Miasta
Dawne przekształcenia administracyjne spowodowały duże zmiany w określaniu granic Podlasia. Po rozbiorach Polski i kongresie wiedeńskim Podlasiem zaczęto określać obszary, które nie znajdowały się w województwie podlaskim czasów I Rzeczypospolitej, szczególnie zaś obszar województwa, później guberni podlaskiej z czasów Królestwa Polskiego. Stąd też poniższy podział odróżnia miasta znajdujące się na Podlasiu właściwym (określonym granicami województwa podlaskiego I Rzeczypospolitej) od miast, które z powodu zmian administracyjnych po rozbiorach Polski zaczęły być określane jako również podlaskie.
Miasta Podlasia właściwego
Miasta poza Podlasiem właściwym
Poniżej znajdują się miasta nienależące do właściwego Podlasia. Te po lewej stronie Bugu bywają określane jako podlaskie z powodu przynależności do województwa podlaskiego w granicach utworzonego w 1809 r. departamentu siedleckiego.
Zobacz też
- ↑ Bogumił Samuel Linde, Słownik języka polskiego. T. IV, Lwów 1858, s. 222
- ↑ Anna Maria Kozera, "Z badań nad folklorem muzycznym Podlasia. Portrety muzyków ludowych", Białystok 2002 – praca napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Katarzyny Dadak-Kozickiej w Uniwersytecie Muzycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie – Filii w Białymstoku
- ↑ Zygmunt Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1900, s. 201
- ↑ Józef Mikulski, Powiat siedlecki: ziemia, wody, człowiek, Siedlce 1935, s. 79
- ↑ a b Krasnodębski D. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN na terenie woj. białostockiego (podlaskiego) w latach 1990-2005 [w:]Karwowska H., Andrzejewski A. Stan badań archeologicznych na pograniczu Polsko-Białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok 2006, s.66,74, ISBN 83-87026-70-0
- ↑ Piotr Bunar, Stanisław A.Sroka "Słownik Wojen, Bitew i Potyczek w Średniowiecznej Polsce", wyd. Universitas, Kraków 2004, s.42
- ↑ K. Kwiatkowski, Drohiczyn n. Bugiem jako miejsce stykania się wpływów rusko-bałtyjsko-polskich (XII-XIV w.),[w:] Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku, red. R. Poniat,Białystok 2003, s. 71
- ↑ a b Augustów jest zaliczany zarówno do Podlasia, jak i Suwalszczyzny.
- ↑ dzisiejsza Hajnówka jest podzielona przez rzekę Leśna Prawa między Podlasie czyli Koronę (prawy brzeg) a historyczne województwo brzeskie w WKL (lewy brzeg).
Źródła
- Podlasie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 411.
- Zygmunt Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903: województwo podlaskie i województwo trockie.