Dobrzyń nad Wisłą
52°38′16″N 19°19′17″E/52,637778 19,321389
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1239 | ||||
| Burmistrz |
Piotr Wiśniewski | ||||
| Powierzchnia |
5,45 km² | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 54 | ||||
| Kod pocztowy |
87-610 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
CLI | ||||
Położenie na mapie gminy Dobrzyń nad Wisłą  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu lipnowskiego  | |||||
| 52°38′16″N 19°19′17″E/52,637778 19,321389
| |||||
| TERC (TERYT) |
0408044 | ||||
| SIMC |
0985651 | ||||
Urząd miejski ul. Szkolna 4a87-610 Dobrzyń nad Wisłą | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Dobrzyń nad Wisłą – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie lipnowskim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy Dobrzyń nad Wisłą. Położone nad rzeką Wisłą nieco powyżej Włocławka, niedaleko Zbiornika Włocławskiego (zwanego też Jeziorem Włocławskim). W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego.
Dobrzyń uzyskał lokację miejską przed 1239 rokiem[2]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych ziemi dobrzyńskiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[4]. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego położone było w 1827 roku w powiecie lipnowskim, obwodzie lipnowskim województwa płockiego[5].
Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Dobrzyń nad Wisłą liczył 1984 mieszkańców[1].
15 sierpnia jest Świętem Miasta Dobrzynia nad Wisłą[6]. Według legendy w Dobrzyniu nad Wisłą urodziła się Nawojka.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o Dobrzyniu (jako Dobrin) pochodzi z roku 1065. W XI w. istniał tu gród kasztelański. Od 1228 r. było to miejsce osadzenia przez Konrada Mazowieckiego rycerzy zakonników zwanych braćmi dobrzyńskimi. Później stolica ziemi dobrzyńskiej.
Miasto powstało przed rokiem 1230 prawdopodobnie na prawie lubeckim z inspiracji zakonu braci dobrzyńskich, władających tym terytorium przed Krzyżakami, gdyż w 1230 r. pojawił się Wojciech, sołtys z nieokreślonej miejscowości, identyfikowanej w literaturze z Dobrzyniem. Krzyżacy jako władcy ziemi dobrzyńskiej przed rokiem 1235 nadali mieszczanom dobrzyńskim bliżej nieokreślone prawa, dotychczas nieznane w tej dzielnicy. Późniejsze źródła informują o funkcjonowaniu miasta na prawie niemieckim. W 1239 r. pojawił się sołtys dobrzyński Konrad. W kopii dokumentu, z błędną datą roku 1296, figuruje sołtys dobrzyński Gocwin, lecz została ona sprostowana na rok 1306. Na jakiś czas przed rokiem 1319 sołtysi dobrzyńscy przemienili się w wójtów. W 1322 r. wzmiankowany jest wójt dobrzyński Lemko.
14 września 1323 r. Litwini spalili miasto, a wielu mieszkańców zginęło bądź dostało się do niewoli (Piotr z Dusburga podaje, że nawet 2000 osób). Miasto przez długi czas nie podźwignęło się z ruin, chociaż nie utraciło praw miejskich[7].
W czasie najazdu krzyżackiego i walk o gród w Dobrzyniu w marcu 1329 zginął wójt dobrzyński, trafiony kamieniem wyrzuconym z machiny oblężniczej. W końcu XIII i na początku XIV w. (lata 1288–1327 i 1343–1352) była to siedziba udzielnych książąt dobrzyńskich (od 1306 r. pod zwierzchnictwem Królestwa Polskiego). W 1327 r. Dobrzyń został włączony przez Władysława Łokietka do Królestwa Polskiego.
W marcu 1329 r. Krzyżacy po oblężeniu opanowali zamek w Dobrzyniu i w 1330 r. osadzili w nim komtura. Po pokoju w Kaliszu między Kazimierzem Wielkim i Krzyżakami, Dobrzyń wrócił pod zwierzchnictwo Polski. W 1352 r. zmarł książę Kazimierz dobrzyński, w związku z czym Kazimierz Wielki wcielił Dobrzyń do Królestwa Polskiego. Krótka reaktywacja księstwa nastąpiła w latach 1379–1391 pod rządami księcia opolskiego Władysława Opolczyka, który otrzymał Dobrzyń od polskiego króla Ludwika Węgierskiego.
Zapewne około 1388 r. w mieście założono klasztor franciszkański. W 1390 roku Władysław Opolczyk nadał im pewne grunta, a w 1395 roku Wojciech z Chełmicy Małej herbu Nałęcz z rodziną nadał zakonnikom 60 grzywien na budowę klasztornego kościoła. Za ciemiężenie poddanych władzę nad Dobrzyniem odebrał Opolczykowi Władysław Jagiełło, w związku z czym Władysław Opolczyk oddał prawa do Dobrzynia w zastaw Krzyżakom za 40 tys. florenów. Spowodowało to konflikt prawny między Polską i zakonem krzyżackim, ponieważ Opolczyk dokonał felonii, czyli złamania obowiązków wasala. Wkrótce Krzyżacy opanowali Dobrzyń. W dniu 10 czerwca 1405 r. Dobrzyń został wykupiony przez Polskę. Po wybuchu wielkiej wojny zamek w Dobrzyniu został 20 sierpnia 1409 r. zdobyty przez Krzyżaków przy użyciu artylerii. Miasto zostało spalone, a dowodzący obroną starosta Jan Chełmicki z Płomian ścięty przez Krzyżaków[8].
Do Polski Dobrzyń został przyłączony ostatecznie na mocy I pokoju toruńskiego w 1411 r. W granicach Polski stał się jednym z trzech miast w ziemi dobrzyńskiej, w których zorganizowano sąd ziemski (przetrwał on do końca I Rzeczypospolitej)[9]. Znaczenie miasta Dobrzynia spadło po potopie szwedzkim, kiedy miasto zostało zrabowane i spalone.
W 1807 r. Dobrzyń został włączony do Księstwa Warszawskiego[10].
Niemcy podczas okupacji zmienili nazwę miasta na niem. Dobrin an der Weichsel (1939–1945).
Obecnie jest lokalnym ośrodkiem handlowo-usługowym z nielicznymi zakładami przemysłowymi (zakład obuwniczy, spółdzielnia rybacka, rzeźnia).
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 30 czerwca 2007 r.[11] miasto miało 2246 mieszkańców. Według danych z 31 grudnia 2022 r. ich liczba spadła do 1984[1].
- Piramida wieku mieszkańców Dobrzynia nad Wisłą w 2014 roku[12].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Fragment ruin kościoła św. Krzyża i św. Szczepana przy ulicy Farnej, wzniesionego w końcu XIII wieku, a zniszczonego w 1656 r. Odbudowany jako kościół murowany i pełniący funkcję kościoła parafialnego. Wewnątrz kościoła znajdowało się sześć drewnianych ołtarzy i jeden murowany poświęcony Matce Boskiej Szkaplerznej. Ołtarz główny był natomiast poświęcony św. Szczepanowi. Poza tym wiadomo o dużym krzyżu w centralnej części kościoła i sześciogłosowych organach. Przy kościele wybudowano murowaną dzwonnicę z dwoma dzwonami. 15 kwietnia 1767[13] roku kościół spłonął i nie został już odbudowany. W 1805 roku jego ruiny zostały sprzedane budowniczym dworu w Leniach Wielkich.
- Kościół parafialny pofranciszkański Wniebowzięcia NMP zbudowany w latach 1279–1316, wielokrotnie przebudowywany (ostatnia przebudowa na początku XX w.). Wyposażenie głównie barokowe. Fasada zachodnia w stylu neoromańskim. Ołtarz główny z początku XIX w. klasycystyczny, przeniesiony z Zakroczymia. Na uwagę zasługuje kaplica św. Walentego, krucyfiks barokowy z XVIII wieku i marmurowa płyta nagrobna generała wojsk polskich Damazego Mioduskiego.
- Trójskrzydłowy klasztor pofranciszkański z końca XVIII wieku, przylegający do kościoła NMP i posiadający z nim wspólny wirydarz.
- Grodzisko zwane „Górą Zamkową”. W tym miejscu istniał gród, w którym od 1228 roku z nadania Konrada Mazowieckiego mieli swoją siedzibę bracia dobrzyńscy[14], którzy 5 lat później połączyli się z Krzyżakami. W 1235 roku gród wrócił w ręce książąt mazowieckich. W latach 1329 zajęty przez Krzyżaków, którzy zwrócili go Kazimierzowi Wielkiemu po podpisaniu pokoju kaliskiego w 1343 roku. Następnie od 1380 roku był lennem Władysława Opolczyka, który w roku 1392 oddał go w zastaw Krzyżakom. Dzięki wykupowi zastawu w 1404 roku ponownie w rękach polskich. Po wybuchu wielkiej wojny oblężony i spalony przez Krzyżaków w dniu 18 sierpnia 1409 roku[15].
- Układ urbanistyczny wraz z prostokątnym Rynkiem.
- Budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, głównie z XIX wieku. Najstarszy dom mieszkalny przy ulicy Słowackiego.
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Przez miasto przebiega:
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W mieście znajduje się:
- Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej
- Zespół Szkół im. Związku Młodzieży Wiejskiej
Działa tutaj również przyszkolne obserwatorium astronomiczne zrealizowana w ramach projektu Astrobaza Kopernik[16].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Siemowit dobrzyński
- Leszek dobrzyński
- Władysław Garbaty
- Bolesław dobrzyński
- Władysław Opolczyk
- Bracia dobrzyńscy
- Andrzej Koraszewski
- Zofia Czyżyńska
- Cmentarz parafialny w Dobrzyniu nad Wisłą
- Cmentarz żydowski w Dobrzyniu nad Wisłą
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-05-13] (pol.).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 28-29.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 103.
- ↑ Uchwała w nr 12/107/2000 ws. ustanowienia Święta Miasta Dobrzynia n. Wisłą.
- ↑ Janusz Bieniak, Recepcja prawa chełmińskiego na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, [w:] Studia Culmensia Historico-Juridica czyli Księga Pamiątkowa 750-lecia Prawa Chełmińskiego, t. 1, pod red. Zbigniewa Zdrójkowskiego, Toruń 1990, s. 194-197.
- ↑ Mirosław Krajewski, Powiat lipnowski. Materiały monograficzne i albumowe, Brodnica-Lipno 2018, s. 59-60, 526.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012
- ↑ Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej - SGZD [online], www.sgzd.com [dostęp 2020-07-08].
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2006. ISSN 1734-6118. (pol.).
- ↑ Dobrzyń nad Wisłą w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Dobrzyn.pl Dzieje Miasta. [dostęp 2017-05-03]. (pol.).
- ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda, Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 91, ISBN 83-215-7220-0, OCLC 831220291.
- ↑ Dobrzyń nad Wisłą - Zamek w Dobrzyniu - OPIS - (Polskie zamki ) [online], www.zamki.pl [dostęp 2020-07-08].
- ↑ Astrobazy Kopernik. [dostęp 2017-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-01)]. (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dobrzyń nad Wisłą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 87.
- Historia Żydów w Dobrzyniu nad Wisłą na portalu Wirtualny Sztetl
- Siedziba gminy: Dobrzyń nad Wisłą
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców |
|
| Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców |
