Stryj (miasto)

Stryj

Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Burmistrz	Roman Szramowjat
Powierzchnia	16,95 km²
Wysokość	296 m n.p.m.
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość	60 112 3546 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3245
Kod pocztowy	82419
Tablice rejestracyjne	(UA) BC
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Ukrainy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN", "sekundE", "minutE", "stopniN", "minutN" oraz "stopniE".

Wielki pożar Stryja w kwietniu 1886

Herb Stryja w XVIII w

Zamek w Stryju

Stryj (ukr. Стрий, węg. Sztrij) – dawne polskie wolne miasto królewskie, położone nad rzeką Stryj, dopływem Dniestru. Obecnie w obwodzie lwowskim, na Ukrainie, centrum rejonu. W mieście znajduje się duży węzeł kolejowy, zakład produkcyjny materiałów budowlanych, przemysł maszynowy, drzewny, spożywczy.

Nazwa

Najprawdopodobniej miasto wzięło swą nazwę od rzeki Stryj, która jest prawym dopływem Dniestru. Oczywiście nazwa rzeki jest starsza od miasta, które zostało założone później. Nazwa rzeki Stryj jest starodawną nazwą, która znaczy strumień, struga, strumyk. Dawne nazwy: Stryg, Stry, Stryj, Strig, Strigenses, Stryi, Strey, Striig, Strya, Sthryensis, Sthrya, Stryei, Stri. Nazwa ma etymologię praindoeuropejską, w znaczeniu: niemiecki – stromm, perski – struth (rzeka), łotewski – straume, litewski – sriatas, strautas.

Stryj, pocztówka z 1915

Historia

• Pierwsze wzmianki pochodzą z 1385 r. Odnotowano istnienie osady i świątyni chrześcijańskiej;
• w 1403 r. został darowany przez Władysława Jagiełłę najmłodszemu bratu, księciu Świdrygielle;
• w 1431 r. uzyskał lokację – prawa miejskie;
• w 1460 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto otrzymało liczne przywileje i ulgi: pozwolenie na doroczne jarmarki i sobotnie targi, połów ryb, wycinkę drzew w królewskich lasach, sprzedaż wina i piwa beczkowego w piwnicy pod ratuszem, budowę na rynku sukiennic;
• Jako powiat był jednostką administracyjna w okresie I Rzeczypospolitej, Województwo ruskie od XV w. do 1772 r.;
• dalszych przywilejów udzielił Zygmunt I Stary, a następnie król Zygmunt II August przyznając z dóbr królewskich łany pod uprawę pasz dla bydła;
• król Stefan Batory zobowiązał kupców przywożących sól do zatrzymywania się w mieście na trzy dni, w 1576 r. nadał Żydom przywilej kupowania domów i zakładania sklepów. W połowie XVII w. istniały w Stryju liczne cechy: kupiecki, krawiecki, kuśnierski, tkacki, garncarski, kowalski, ślusarski, kołodziejski, piekarski, bednarski, słodowników, postrzygaczy i najliczniejszy szewski ze specjalnymi przywilejami nadanymi już w 1591 r. przez króla Zygmunta III Wazę;
• korzyści z królewskich przywilejów często były niwelowane przez najazdy Tatarów, Kozaków, Turków, Wołochów, morowe powietrze, pożary czy zbrojne zatargi mieszczan ze szlachtą pobliskiego Zapłatyna. W uporaniu się z tymi klęskami pomógł król Jan Sobieski, sprawujący urząd stryjskiego starosty. Na długiej liście starostów widnieją: hetman Jan Tarnowski, hetman Stanisław Koniecpolski, Mikołaj Sieniawski, syn hetmana wielkiego koronnego, Stanisław Poniatowski, ojciec króla Stanisława Augusta, a kończy Kazimierz Poniatowski;
• w 1772 w wyniku I rozbioru Polski miasto wraz z całą Małopolską Wschodnią wchodzi w skład Cesarstwa Austriackiego;
• 1872 – budowa pierwszej linii kolejowej;
• 1880 – miasto liczyło: 12 625 mieszkańców, w tym Polaków 8081;
• 1886 – wielki pożar w dniu 17 kwietnia zniszczył doszczętnie miasto (spłonęło 646 domów);
• w dwudziestoleciu międzywojennym siedziba powiatu (w województwie stanisławowskim);
• wrzesień 1939 – pierwsza okupacja sowiecka. Masowe aresztowania Polaków podejrzewanych o działalność patriotyczną;
• 1940-1941 – masowe deportacje mieszkańców na Syberię i do Kazachstanu;
• pod koniec czerwca enkawudziści wymordowali więźniów w więzieniu przy ul. Trybunalskiej oraz w siedzibie NKWD. Według polskich świadków, zabijano więźniów, prowadząc ich rzekomo do łaźni. Tam byli mordowani narzędziami do uboju bydła lub strzałem w potylicę, a następnie ich ciała – często tylko ogłuszonych – wrzucano do dołów kloacznych na podwórzu lub do wykopu z wapnem. Razem z ciałami ofiar wrzucono do kanałów zapasy żywności. Z masakry ocaleli tylko niektórzy – ci, którym udało się wydostać z więzienia po ucieczce NKWD, lub zostali uratowani przez przybyłych z pomocą mieszkańców miasta. Ocalała m.in. grupa Polaków, którzy po ucieczce strażników wydostali się z celi na korytarz przez piec. Tam napotkali już grupę polskich kolejarzy spieszących z pomocą. Wśród znalezionych w siedzibie NKWD zwłok, wiele nosiło ślady bestialskiego okaleczenia. Liczba ofiar narodowości polskiej i ukraińskiej sięgała od stu do kilkuset;
• w nocy z 1 na 2 lipca 1941 wycofujący się z miasta sowieci rozstrzelali wielu więźniów więzienia w Stryju;
• 1942 – utworzenie przez hitlerowców getta w którym uwięziono ok. 15 tys. Żydów z miasta i okolicy;
• 1943 – likwidacja getta przez hitlerowców i ukraińskie oddziały pomocnicze. Zamordowano wówczas na miejscu lub wywieziono na miejsce kaźni w pobliskim Hołbutowie lub do obozu zagłady w Bełżcu wszystkich Żydów;
• 5 sierpnia 1944 – zdobycie miasta przez Armię Czerwoną i współdziałające z nią oddziały Armii Krajowej (Akcja Burza).

W mieście znajduje się zbudowany z inicjatywy samorządowych władz ukraińskich pomnik Stepana Bandery. Utworzona przez Stepana Banderę frakcja OUN-B ponosi odpowiedzialność za zorganizowane ludobójstwo polskiej ludności cywilnej na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej.

W Stryju działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.

Demografia

Kościoły

Dworzec kolejowy w Stryju

Od 1396 parafia w Stryju należała do diecezji przemyskiej (dwa lata wcześniej należała do archidiecezji halickiej). W 1594 parafia weszła w skład dekanatu w Samborze, a w 1787 przeszła do archidiecezji lwowskiej, do dekanatu halickiego. Na początku XIX w. Stryj był centrum dekanatu stryjskiego. Aktualnie oprócz miasta w skład dekanatu stryjskiego wchodzą parafie: Borysław, Brzozdowce, Chodorów, Drohobycz, Medenice, Mikołajów, Morszyn, Nowosielce, Rozdół, Skole, Słońsk, Sucha Dolina, Truskawiec, Wołoszcza, Żydaczów, Żurawno.

• Kościół pw. Narodzenia Matki Bożej
  • 1396 – za założyciela kościoła pw. Narodzenia Matki Bożej uważa się Kazimierza Wielkiego
  • lata 20. XV w. – budowa murowanego kościoła
  • 1640 – po pożarze mieszczanie odbudowali świątynię, większą od poprzedniej
  • 1722 – po kolejnym pożarze (zniszczony dach, wieża i dzwony) siłami mieszczan i proboszcza ks. Franciszka Rogaczewskiego świątynia została odremontowana
  • 1743 – wizytował parafię abp. Wacław Sierakowski, metropolita lwowski
  • 1827, październik – pożar znów zniszczył dach, wieżę i dzwony
  • 17 kwietnia 1886 – pożar całkowicie zniszczył świątynię, również obraz z głównego ołtarza Narodzenie Matki Bożej
  • 1891 – koniec odbudowy kościoła, której dokonał ks. Ludwik Ollender – dobudowano nową zakrystię, poszerzono główną nawę, zbudowano nową wieżę
  • 1894 – kościół poświęcił ks. Jan Puzyna, biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej
  • 1935 – abp Bolesław Twardowski koronował obraz Matki Bożej Stryjskiej z głównego ołtarza i poświęcił dzwony
  • po wojnie kościół był cały czas czynny. Przyjeżdżali do niego wierni m.in. ze Skolego, Truskawca, Drohobycza.
  • 8 września 1995 – świątynia była ogłoszona Sanktuarium Matki Bożej Wspomożycielki Ludzkich Nadziei
  • 26 czerwca 2001 – Ojciec Święty Jan Paweł II podczas swojej pielgrzymki na Ukrainę we Lwowie poświęcił koronę Matki Bożej Stryjskiej
  • 9 września 2001 – kard. Marian Jaworski koronował obraz Matki Bożej Stryjskiej

• Kościół pw. Marii Magdaleny
  • XVI w. – został zbudowany kościół pw. Marii Magdaleny
  • 1687 – otrzymali ten kościół oo. Franciszkanie, którzy zbudowali przy kościele klasztor
  • 1787 – kasata józefińska, władze austriackie zamykają kościół i klasztor, w okresie późniejszym przekazali go grekokatolikom
  • 1945 – po wydarzeniach pseudosoboru lwowskiego cerkiew greckokatolicką zamknięto, a świątynię wkrótce przekazano Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej
  • 1990 – świątynię ponownie przekazano grekokatolikom

• Kościół pw. św. Józefa (ss. Serafitek)
  • 1897 – siostry rozpoczynają swoja posługę w Stryju
  • 1907 – abp J. Bilczewski, metropolita lwowski dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła pw. św. Józefa
  • 1910 – ukończenie budowy kościoła
  • 1946 – po wojnie kościół władze zamknęły; najpierw w nim był skład żelazny, później – meblowy
  • 1999 – kościół przekazany Ukraińskiej Prawosławnej Cerkwi Autokefalicznej

• Kaplica Najświętszej Marii Panny (XVII w.)

Słynni mieszkańcy

• Danuta Baduszkowa (1919–1978) – polska reżyser teatralny, pedagog, twórczyni i wieloletnia dyrektor Teatru Muzycznego w Gdyni, urodzona w Stryju
• Antoni Celowski (1783–1855) – polski naukowiec: opracował m.in. w 1827 r. technologię produkcji cukru z pszenicy, komisarz fabryk na terenie nowo powstałego Królestwa Polskiego, urodzony w Stryju
• Włodzimierz Godłowski (1900–1940) – polski lekarz neurolog i psychiatra, profesorem Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, urodzony w Stryju, zamordowany przez Rosjan w lesie katyńskim
• Irena Grabowska (ur. 1943) – polska rzeźbiarka, malarka i projektantka, urodzona w Stryju
• Benedykt Halicz (1903–1997) – polski biolog, nauczyciel, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, urodzony w Stryju
• Edward Heil (1903–1944) – polski założyciel i drużynowy VI Przemyskiej Drużyny Żeglarskiej im. Jana z Kolna, urodzony w Stryju
• Jan Kociniak (1937–2007) – polski aktor teatralny i filmowy, urodzony w Stryju
• Józef Koffler (1896–1944) – polski kompozytor, urodzony w Stryju
• Józef Kustroń (1892–1939) – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego II RP, urodzony w Stryju
• Kornel Makuszyński (1884–1953) – polski wybitny prozaik, poeta, felietonista, krytyk teatralny i publicysta, urodzony w Stryju
• Emil Niemiec – polski oficer, uczestnik obrony Polski z września '39, urodzony w Stryju
• Andrzej Nosowicz (1867–1940) – polski inżynier, minister kolei żelaznych, budowniczy wielu nowych linii kolejowych w Polsce m.in.: Tarnopol-Halicz, Lwów-Podhajce, urodzony w Stryju
• Kazimierz Nowak (1897–1937) – polski podróżnik, w latach 1931–1936 przebył samotnie kontynent afrykański z północy na południe i z powrotem (40 tys. km rowerem, pieszo, konno, na wielbłądzie, czółnem oraz pociągiem), urodzony w Stryju
• Zofia Rudnicka (1907–1981) – polska prawnik i sędzia, działaczka społeczna, członek Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj „Żegota”
• Julian Stryjkowski (1905–1996) – polski prozaik, autor opowiadań, dramaturg i dziennikarz, urodzony w Stryju
• Zygmunt Szendzielarz pseud. „Łupaszka” (1910–1951) – major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, żołnierz wyklęty, jeden ze sławnych kresowych powstańców-zagończyków, urodzony w Stryju
• Światosław Szewczuk – (ur. 1970) – arcybiskup większy kijowsko-halicki, urodzony w Stryju
• Stanisław Wasylewski – polski dziennikarz, eseista, krytyk literacki, tłumacz, autor opracowań pamiętników, starszy brat dziennikarza Bolesława Wasylewskiego
• Kazimierz Wierzyński (1894–1969) – polski poeta, prozaik, eseista. Syn Andrzeja Wirstleina-Wierzyńskiego (1853–1944) i Felicji z Dunin-Wąsowiczów (1852–1944)
• Zygmunt Wojciechowski (1900–1955) – polski historyk państwa i prawa, profesor, urodzony w Stryju
• Jadwiga Karolina Żak (1892–1943) – polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Najświętszej Rodziny z Nazaretu, błogosławiona Kościoła katolickiego, w latach 1922–30 nauczycielka i wychowawczyni w Gimnazjum „Nazaretanek” w Stryju

Sport

Przed wojną w Stryju działał klub piłkarski Pogoń Stryj.

Pobliskie miejscowości

• Bolechów
• Chodorów
• Derżów
• Dolina
• Drohobycz
• Kałusz
• Morszyn
• Sambor
• Skole
• Truskawiec
• Żydaczów
• Kochawina miejsce kultu Maryjnego, cudowny obraz MB Kochawińskiej, obecnie w Gliwicach

Bibliografia

• „Kresy Wschodnie – Stryj” opr. Adama Żarnowskiego

Linki zewnętrzne

• Kresy Wschodnie – Stryj
• Stryj, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 429 .
• Kościół NMP w Stryju

Miasta partnerskie

• Leszno
• Zbąszynek
• Nowy Sącz
• Bielce
• Zakopane