Archidiecezja gnieźnieńska

{{{nazwa}}}
	; Bazylika Prymasowska
Państwo	Polska
Siedziba	Gniezno
Data powołania	1000
Wyznanie	katolickie
Kościół	łaciński
Metropolia	Gnieźnieńska
Katedra Diecezjalna	Bazylika Prymasowska
Biskup diecezjalny	Wojciech Polak; (Metropolita Gnieźnieński,; Prymas Polski)
Biskup pomocniczy	Krzysztof Wętkowski; (Wikariusz generalny Gnieźnieński)
Biskup senior	Józef Kowalczyk; (Prymas senior); Henryk Muszyński; (Prymas senior); Szczepan Wesoły; Bogdan Wojtuś
	Dane statystyczne (2017)
Liczba wiernych	639 469
Liczba kapłanów; • w tym diecezjalnych; • w tym zakonnych	556; 523; 33
Liczba osób zakonnych	192
Liczba dekanatów	30
Liczba parafii	266
Powierzchnia	8122 km²
	Położenie na mapie Gniezna Gniezno
	Położenie na mapie Polski Gniezno
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Gniezno
	Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Gniezno
	52°32′N 17°36′E/52,533333 17,600000
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 13 kwi 2018, była oparta na tej wersji.

Archidiecezja gnieźnieńska (łac. Archidioecesis Gnesnensis) – jedna z 14. archidiecezji obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim, pierwsza metropolia kościelna w Polsce ze stolicą w Gnieźnie założona w 1000, siedziba prymasów Polski od 1417, legatów papieskich od 1515. Unia personalna aeque principaliter z archidiecezją poznańską (1821–1946) i in persona episcopi z archidiecezją warszawską (1946–1992).

Historia

Utworzenie pierwszej na terenie Polski diecezji miało miejsce w latach 968 za rządów Mieszka I i pontyfikatu papieża Jana XIII, zaś siedzibą pierwszego biskupa, Jordana, był najprawdopodobniej Poznań. W 999 na synodzie rzymskim erygowano kanonicznie nową archidiecezję z siedzibą w Gnieźnie, a na jej pasterza prekonizowano Radzima Gaudentego - przyrodniego brata św. Wojciecha. W 1000 podczas Zjazdu Gnieźnieńskiego z udziałem Cesarza Ottona III oraz legata papieskiego Roberta zrealizowano dekret o powstaniu archidiecezji.

Po napadzie księcia Brzetysława I na Gniezno w roku 1038 archidiecezja upadła. Najprawdopodobniej w roku 1075 król Polski Bolesław Śmiały przywrócił metropolię gnieźnieńską oraz reorganizował Kościół polski. Archidiecezja miała obejmować teraz najprawdopodobniej tereny wschodniej części Wielkopolski, Kujawy, Łęczyckie, Sieradzkie, rozległe tereny Mazowsza. Po raz pierwszy terytorium archidiecezji określa bulla papieska papieża Innocentego II zwana bullą gnieźnieńską, określająca tereny archidiecezji, do której należały kasztelanie: gnieźnieńska, ostrowska, łeknińska, nakielska, żnińska, kaliska, czestramska (nad Baryczą), rudzka, część milicka, sieradzka, spicimierska, małogoska, rozpierska, łęczycka, łowicka, wolborska, żarnowska i skarżyńska oraz niezidentyfikowane kasztelanie "Trablovici et Radlici"^[2]. Drobne zmiany terytorialne miały miejsce w drugiej połowie XIV w. na granicy z diecezją poznańską i krakowską. Włączono wówczas do archidiecezji gnieźnieńskiej parafie: Żoń, Grylewo, Jaktorowo, Kłobuck i Krzepice. W połowie XV stulecia parafia Czestram została odłączona od Gniezna i wcielona do diecezji poznańskiej.

Obszar archidiecezji gnieźnieńskiej, ukształtowany w średniowieczu, wynosił ok. 40 100 km² i był opisany następującymi granicami: najdalej wysuniętym na północ punktem archidiecezji była parafia Borzyszków k. Bytowa. Od miasta Białoborga na Pomorzu linię graniczną między archidiecezją a biskupstwem poznańskim stanowiła rzeka Głód aż do Noteci pod Miasteczkiem, a stąd biegła na południe do Pobiedzisk (...) i dalej zwężała się na niekorzyść archidiecezji ku południowi aż do rzeki Lutyni, pozostawiając Wrześnię po stronie archidiecezji. Od Lutyni poprzez Grabów, Wieruszów i Bolesławiec, dalej Prosną biegła granica aż do Krzepic, gdzie rozpoczynało się sąsiedztwo z diecezją krakowską. Ostrzeszów, Kępno i Byczyna pozostawały po stronie wrocławskiej. Od Krzepic granica biegła w kierunku południowo-wschodnim aż do źródeł Nidy i Chęcin w rejonie Kielc. Od Chęcin linia graniczna szła w kierunku zachodnim korytem rzeki Pilicy aż do Nowego Miasta, a następnie w kierunku północnym aż do parafii Kociarzów, Gębice i Kwieciszewo. Od Kwieciszewa na Kujawach lina graniczna biegła na północ i korytem Noteci aż do Nakła, a stąd do Borzyszkowa k. Bytowa. Do archidiecezji należała nadto enklawa na pograniczu diecezji poznańskiej i wrocławskiej z parafiami Kobylin, Krotoszyn i Zduny^[3].

W pierwszym spisie parafii gnieźnieńskich z ok. 1512 z inicjatywy prymasa Jana Łaskiego archidiecezja liczyła ok. 680 parafii. Również w średniowieczu nastąpił podział archidiecezji gnieźnieńskiej na archidiakonaty, oficjalaty i dekanaty. Pierwsza wzmianka o urzędzie archidiakona w Polsce pochodzi z 1108 i dotyczy prawdopodobnie archidiakona gnieźnieńskiego, jednego dla całej archidiecezji.

Podział archidiecezji na dekanaty nastąpił w XV wieku, a rozbudowa ich w latach 1583-1589. Na okres średniowiecza przypada tworzenie się instytucji oświatowych (szkoła katedralna, szkoły kolegiackie, zakonne i parafialne). Szkoła katedralna, powstała prawdopodobnie w XI w., miała początkowo charakter wyższej uczelni, która przygotowała duchowieństwo dla katedry i okolic. Z czasem jej rola zmalała, zwłaszcza po założeniu seminarium duchownego w Gnieźnie. Pod koniec XVIII w., z uwagi na brak funduszy, spadła do rzędu szkół elementarnych, a w XIX w. została zamknięta.

Prawdopodobnie w czasach Bolesława Chrobrego założono opactwa benedyktyńskie w Trzemesznie i Łęczycy, które uległy zniszczeniu w czasie walk wewnętrznych w latach 1034-38. Pierwsze trwałe fundacje benedyktyńskie powstały w Mogilnie (2 poł. XI w.), Jeżowie (poł. XII w. i Kościelnej Wsi (ok. 1190). W XII w. założyli swoje klasztory cystersi (3), kanonicy regularni (1 opactwo, 4 klasztory, 11 prepozytur), bożogrobcy (7), norbertanie (1); w XIII w. - dominikanie (6), franciszkanie konwentualni (7), augustianie eremici (4) i duchacze (2); w XIV w. - paulini (4 i 2 rezydencje); w XV w. - bernardyni (19), w XVI w - jezuici (6); XVII w. - franciszkanie reformaci (7), karmelici trzewiczkowi (2), bonifratrzy (2), kartuzi (1), filipini (1), pijarzy (4), kameduli (1), kapucyni (1); XVIII - misjonarze św. Wincentego a Paulo (2) oraz trynitarze (1). Żeńskie wspólnoty zakonne przed rozbiorami miały w archidiecezji gnieźnieńskiej słabo rozwiniętą sieć swych domów. Pierwsze osiedliły się w Witowie norbertanki (1179-1265), które następne domy założyły dopiero w XVII w. (3). Od XIII w. zakładały klasztory cysterki (1), klaryski (3); od XV w. - bernardynki (6) oraz dominikanki (1), a w 1765, w przyłączonej do archidiecezji Bydgoszczy istniały dwa klasztory - klarysek i bernardynek. W roku 1773 dwadzieścia dwa zakony męskie posiadały na terytorium archidiecezji gnieźnieńskiej 103 klasztory oraz 5 zakonów żeńskich - 14 klasztorów^[4].

Pod koniec XVI w. abp Stanisław Karnkowski rozpoczął wprowadzanie w życie reformy trydenckiej (m. in. sprowadził jezuitów, założył 2 seminaria duchowne, bursę dla młodzieży szlacheckiej w Kaliszu), której percepcja trwała prawie dwa następne wieki. Kolejne zmiany terytorialne nastąpiły w latach sześćdziesiątych XVIII w. W wyniku zamiany diecezja włocławska otrzymała od Gniezna 8 parafii w okolicach Wolborza, archidiecezji gnieźnieńskiej oddała zaś 12 parafii: Bydgoszcz, Gębice, Barcin, Strzelów, Dąbrowa, Ostrów k. Kościelca, Ludzisko, Skulsk, Wawrzynowo, Broniszewo, Brdów i Modzerowo.

Już po pierwszym rozbiorze Polski, w 1787 archidiecezja gnieźnieńska posiadała 8 archidiakonatów, 3 oficjalaty generalne (Gniezno, Łowicz, Kamień Kraj.), 41 dekanatów, 808 parafii (w tym 666 w Polsce i 142 w zaborze pruskim), 11 kolegiat, 1.140 kościołów i kaplic (w tym 104 kaplice publiczne i 52 kościoły szpitalne), 14 opactw i prepozytur zakonnych, 2 seminaria duchowne (Gniezno, Łowicz), 1.031 kapłanów diecezjalnych, 697 zakonników, 106 sióstr zakonnych, 513203 osób sposobnych do sakramentów. Pod względem wyznaniowym było na jej terenie 25.551 Protestantów i 23.721 Żydów^[5].

Rozbiory Polski, utworzenie i powiększenie Księstwa Warszawskiego oraz powołanie do życia Królestwa Polskiego spowodowały największe w dziejach archidiecezji gnieźnieńskiej zmiany granic. Tereny archidiecezji znalazły się najpierw w granicach Prus i Austrii, a następnie również i Rosji. Jako pierwsze odpadły od Gniezna obszary na południe od rzeki Pilicy, które weszły w skład zaboru austriackiego. Najbardziej niekorzystną sytuację dla archidiecezji stworzył jednak uchwalony na Kongresie Wiedeńskim (1815) nowy podział ziem polskich. W granicach zaboru pruskiego znalazło się tylko 26-29% dawnego terytorium arcybiskupstwa ze 178 parafiami, natomiast 429 parafii było na terenie zaboru rosyjskiego. Tę zakoordowaną część archidiecezji, nad którą faktycznie już od 1815 arcybiskup gnieźnieński nie sprawował jurysdykcji, wcielono w 1818 do diecezji włocławskiej i warszawskiej. W tej sytuacji dalsze istnienie archidiecezji gnieźnieńskiej stanęło pod znakiem zapytania.

Naczelny prezes Wielkiego Księstwa Poznańskiego Joseph von Zerboni di Sposetti zaproponował w 1817 włączenie tzw. pruskiej części archidiecezji gnieźnieńskiej do diecezji chełmińskiej. Z kolei na życzenie władz pruskich radca konsystorza poznańskiego Marcin Dunin (późniejszy arcybiskup) wysunął dwa niekorzystne dla archidiecezji gnieźnieńskiej projekty. W pierwszym - z 17.XI.1818 przewidywał całkowite jej zlikwidowanie, a w drugim z 6.V.1820 zachowanie jej w granicach rejencji bydgoskiej, unię personalną z diecezją poznańską i zredukowanie katedry prymasowskiej do rzędu kolegiaty. Stanowczy opór kapituły gnieźnieńskiej i przedstawicieli szlachty wielkopolskiej z księciem Antonim Radziwiłłem na czele zniweczyły te plany. Król pruski postanowieniem z 30.VIII.1820 polecił utrzymać archidiecezję gnieźnieńską.

Bulla cyrkumskrypcyjna "De salute animarum" z 16.VII.1821 określiła nowe granice archidiecezji gnieźnieńskiej, do której włączono archidiakonat kruszwicki (dekanaty: inowrocławski, gniewkowski, kruszwicki), odłączono natomiast archidiakonat kamieński (dekanaty: człuchowski, tucholski i kamieński) i wcielono go do diecezji chełmińskiej. Wspomnianą bullą papież "wyniósł Poznań do godności metropolii (...) a zarazem aeque principaliter na zawsze dołączył do arcybiskupiego kościoła gnieźnieńskiego św. Wojciecha i zjednoczył go z nim". Obydwa arcybiskupstwa były odtąd połączone unią personalną w osobie jednego arcybiskupa, zachowując jednak odrębne konsystorze (później kurie), kapituły, seminaria, sufraganów, a w czasie wakansu własnych wikariuszy kapitulnych. W wyniku tej reorganizacji archidiecezja gnieźnieńska utraciła swoje dawne pierwszoplanowe znaczenie. Odtąd, aż do nowej reorganizacji terytorialnej w XX w., obszar archidiecezji gnieźnieńskiej składał się z trzech enklaw, największej, obejmującej swymi granicami 14 dekanatów (trzy gnieźnieńskie, nakielski, bydgoski, gniewkowski, inowrocławski, kcyński, żniński, rogowski, kruszwicki, łekneński, powidzki i pleszewski), drugiej - dekanat ołobłocki oraz trzeciej, oddzielonej diecezją poznańską - dekanat krotoszyński.

Pod koniec XIX wieku, w 1890, został utworzony dekanat łobżenicki, a nieco później erygowano w dekanacie pleszewskim trzy parafie dla osadników niemieckich: Strzydzew (1898), Broniszewice Nowe (1909) i Wieczyn (1918). Wszystkie klasztory zostały zlikwidowane w latach 1821-1841 przez rząd pruski. Podobny los spotkał domy, nielicznych zresztą na terenie archidiecezji, zakonów żeńskich - przed rokiem 1840 wszystkie ich domy zostały skasowane. Nowe zaczęły powstawać dopiero pod koniec XIX stulecia. W 1845 archidiecezja podzielona była na 17 dekanatów, 211 parafii, 11 filii oraz posiadała seminarium praktyczne dla kleryków obu archidiecezji, dwie kolegiaty (Gniezno, Kruszwica), 214 kapłanów i ok. 250 tysięcy wiernych. Dla obsadzenia jednak wszystkich placówek duszpasterskich (nie tylko parafii, ale także prebend, altarii, mansjonarii i wikariatów) brakowało 79 kapłanów.

Od 1866 pojawia się nowa instytucja kościelna: "Kongregacja Księży Dziekanów", zwoływana wspólnie dla obu archidiecezji. Twórcą jej był abp Mieczysław Ledóchowski, według którego celem jej było nawiązanie, poprzez dziekanów, ściślejszego kontaktu z duchowieństwem i wiernymi. Miała ona odbywać się co rok w ostatnią środę sierpnia. Do udziału w niej byli zobowiązani wszyscy dziekani i prodziekani, a nadto, aż do 1929, uczestniczyli w niej członkowie obu kapituł katedralnych, radcy kurialni i profesorowie seminarium duchownego. Wydawane przez arcybiskupa na kongregacji dekrety miały moc obowiązującego prawa diecezjalnego. Akta i dekrety każdej kongregacji były każdorazowo publikowane do 1929. Na ogół starano się zwoływać kongregację każdego roku, choć - nie licząc okresu kulturkampfu (1873-1891) - zdarzały się dwu-trzyletnie przerwy. Od 1927, z wyjątkiem okupacji niemieckiej, do 1992 zwoływano kongregacje w zasadzie rokrocznie^[6].

Na okres międzywojenny przypadła zmiana granic archidiecezji. Bulla cyrkumskrypcyjna Piusa XI Vixdum Poloniae unitas z 28 października 1925 przyłączyła do archidiecezji gnieźnieńskiej dwa poznańskie dekanaty: miłosławski i jarociński (23 parafie), a odłączyła na rzecz archidiecezji poznańskiej dekanaty ołobocki i krotoszyński (24 parafie). W ten sposób zlikwidowano istniejące dotychczas enklawy i archidiecezja otrzymała jedno zwarte terytorium o ok. 12 000 km² obszaru. W jej skład wchodziły etnograficznie: ziemia gnieźnieńska, Pałuki, część ziemi zbarskiej i część Krajny oraz Kujawy Zachodnie i Białe.

W okresie międzywojennym nastąpił rozwój sieci dekanalnej i parafialnej. W momencie odzyskania niepodległości archidiecezja gnieźnieńska podzielona była na 19 dekanatów (w tym pobiedziski został erygowany w 1916, czermiński - 1918). Wzrastająca liczba parafii, a także nieaktualny już, sięgający średniowiecza, podział wymagał dokonania rewizji sieci parafialnej. W pierwszej kolejności abp Edmund Dalbor podzielił w 1921 dekanat bydgoski na dwa dekanaty: bydgoski miejski i bydgoski wiejski. Następnie w 1923 zlikwidował posiadające średniowieczną metrykę trzy dekanaty gnieźnieńskie (Św. Trójcy, św. Michała Zbarskiego i świętych Piotra i Pawła) i powołał do życia w to miejsce 4 nowe dekanaty: gnieźnieński, wrzesiński, janowiecki i trzemeszeński. Odtąd aż do wybuchu II wojny światowej archidiecezja gnieźnieńska była podzielona na 21 dekanatów (gnieźnieński, bydgoski miejski i wiejski, czermiński, gniewkowski, inowrocławski, janowiecki, jarociński, kcyński, kruszwicki, łekneński, łobżenicki, miłosławski, nakielski, pleszewski, pobiedziski, powidzki, rogowski, trzemeszeński, wrzesiński, żniński). Jeszcze większemu rozwojowi uległa sieć parafialna, co spowodowane było kilkoma czynnikami. Należały do nich: szybki wzrost liczebny ludności polskiej, zwłaszcza w miastach, z których odpływały fale ludności niemieckiej, przeważnie protestanckiej, ratowanie ziemi przed parcelacją i wprowadzenie w życie konkordatu, w związku z czym obowiązywały już nieco inne normy i przepisy prawne.

Po zakończeniu I wojny światowej archidiecezja liczyła 208 parafii (w 2 poł. XIX w. kilka zostało zlikwidowanych). Pierwszą erygowaną w tym okresie była parafia Damasławek (25.IX.1922). Do 1924 zostało powołanych do życia 12 dalszych parafii (w tym 5 w Bydgoszczy i 3 w Inowrocławiu). W drugim okresie, obejmującym krótki czas od podpisania do wejścia w życie konkordatu (10.II - 2.VIII.1925) erygowane były 34 parafie (z tego cztery wkrótce znalazły się w granicach archidiecezji poznańskiej). W trzecim okresie, przypadającym na lata 1926-1939, powstało 10 nowych parafii. W okresie międzywojennym łącznie erygowano 57 nowych parafii. W rzeczywistości jednak sieć parafialna powiększyła się o 55 parafii, ponieważ jedną straciła w 1925 na rzecz archidiecezji poznańskiej, a jedna została zlikwidowana (Górka Klasztorna). W 1939 sieć administracyjna archidiecezji gnieźnieńskiej składała się z 21 dekanatów i 261 parafii. Najmniejszymi dekanatami były: gnieźnieński (4 parafie), bydgoski wiejski (8 parafii) i bydgoski miejski (7 parafii), a największym żniński (21 parafii). Pozostałe dekanaty obejmowały od 12 do 17 parafii^[7].

W czasie II wojny światowej (1939-1945) Kościół gnieźnieński doznał zniszczeń na nienotowaną dotąd skalę. Polityka hitlerowska, zmierzająca do totalnej likwidacji Kościoła katolickiego, zniszczyła wszystkie struktury diecezjalne. Terytorium archidiecezji gnieźnieńskiej znalazło się w dwóch okręgach administracji niemieckiej: niewielka część okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie (40 parafii) oraz reszta w Kraju Warty. Granica pomiędzy obydwoma Okręgami Rzeszy biegła wzdłuż południowych granic powiatów: toruńskiego, bydgoskiego i wyrzyskiego. Podział ten jest istotny, bo w obydwu okręgach Niemcy prowadzili różną politykę wyznaniową.

Po wyjeździe z Polski kard. Augusta Hlonda rządy diecezją sprawował, mianowany w maju 1939 wikariuszem generalnym kan. Edward Blericq. Kuria została zlikwidowana z dniem 1.IV.1941, czynniki państwowe nie uznawały władzy diecezjalnej, a wikariusz generalny został przez gestapo zmuszony do opuszczenia Gniezna i zamieszkania w Inowrocławiu, gdzie od 19.VII.1941 pełnił obowiązki duszpasterza polskiej parafii. Po opuszczeniu Gniezna, kan. Blericq scedował 15.VII.1941 jurysdykcję nad terenem leżącym w okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie księdzu pochodzenia niemieckiego, nauczycielowi religii w gimnazjum niemieckim, Alojzemu Kaluschke, mianując go wikariuszem generalnym. Rezydujący w Bydgoszczy ksiądz Kaluschke jako wikariusz niechętnie podporządkowywał się antypolskim zarządzeniom władz niemieckich.

Decyzją Stolicy Apostolskiej z dniem 4.III.1946 została rozwiązana unia personalna z Poznaniem, a Gniezno połączono "pro hac vice" unią personalną z archidiecezją warszawską przy zachowaniu samodzielności i odrębności terytorialnej obu archidiecezji. Życie religijne zaczęło się powoli stabilizować. Księża archidiecezji wrócili z zagranicy, doszły nowe kadry kapłanów wyświęconych po wojnie. W 1947 w diecezji pracowało 285 księży, z tego 227 w duszpasterstwie parafialnym (193 proboszczów i 34 wikariuszy), 24 w szkolnictwie i 23 w administracji i seminarium. Nadal jednak wakowało 59 parafii, które obsługiwane były przez proboszczów sąsiednich.

Od 1948 polskie władze komunistyczne rozpoczęły zdecydowaną walkę z Kościołem katolickim. Zlikwidowano wszystkie stowarzyszenia kościelne i Caritas. Usunięto religię ze wszystkich typów szkół (okresowo przywrócono w l. 1957-61). Zabroniono pielgrzymek. Wielu księży szykanowano. W 1953 aresztowano kard. Stefana Wyszyńskiego. Utrudniano budowę nowych kościołów i erygowanie nowych parafii.

Sieć parafialna, mimo stwarzanych trudności władz komunistycznych, nigdy od średniowiecza nie rozwijała się tak dynamicznie jak w czasach PRL-u. Do czynników o tym decydujących należało m.in. wzrost liczby ludności w ośrodkach miejskich oraz zbyt rozległe terytoria tradycyjnych parafii. W rozwoju sieci parafialnej można wyróżnić kilka etapów. W latach 1945-1958 powstało 15 nowych parafii, 1966-1970 - 20 nowych parafii, 1971-1979 - 27 nowych parafii, 1980-1991 - 33 nowych parafii.

W okresie powojennym powstały nowe instytucje centralne: Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (1960), Caritas Archidiecezji Gnieźnieńskiej (1989), Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum (1990), Księgarnia Archidiecezjalna (1990) i Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej (1991). W celu kształcenia katechetów powołano do życia w 1979 Studium Katechetyczne. Dla pogłębienia wiedzy religijnej wiernych zorganizowano w 1982 instytuty teologiczne w Gnieźnie i Bydgoszczy, które z czasem otrzymały rangę szkół wyższych uznanych przez państwo.

W życiu religijnym archidiecezji odnotować należy: Wielką Nowennę przed Tysiącleciem Chrztu Polski (1957-1966), w latach 1965-1976 koronacje 10 obrazów Matki Bożej słynących łaskami (Górka Klasztorna, Markowice, Żegocin, Bydgoszcz-Fara, Pieranie, Tursko, Dąbrówka Kościelna, Golina, Lutynia, Biechowo, Ostrowo k. Gniewkowa), obchody milenijne Chrztu Polski w 1966, peregrynację kopii cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (1978-1981), wizytę w Gnieźnie Ojca św. Jana Pawła II (3.VI.1979) oraz peregrynację po parafiach relikwii św. Wojciecha przed tysięczną rocznicą jego męczeńskiej śmierci (1991-1996).

W święto Zwiastowania NMP 1992, o godz. 12.00 weszła w życie bulla cyrkumskrypcyjna Jana Pawła II "Totus tuus Poloniae populus" dokonująca reorganizacji terytorialnej polskiego Kościoła. Struktura Kościoła w Polsce została zmodernizowana w sposób nie spotykany dotąd w dziejach.

Mocą tej decyzji nowym arcybiskupem gnieźnieńskim został mianowany dotychczas ordynariusz włocławski bp Henryk Muszyński (rządy archidiecezją gnieźnieńską objął 3 IV 1992). Terytorium archidiecezji doznało kolejnych uszczupleń. Od Gniezna odłączono 5 dekanatów: na południu - pleszewski, czermiński i jarociński, na północy - wierzchuciński i toruński, a dołączono z diecezji chełmińskiej "część dekanatu Fordon, położonego w obrębie granic administracyjnych miasta Bydgoszcz-Fordon". Archidiecezja łącznie utraciła 47 parafii, 8 kościołów pomocniczych, 62 kapłanów diecezjalnych i 14 zakonnych, otrzymała natomiast 9 parafii, 20 księży diecezjalnych i 4 zakonnych. W rezultacie zmniejszeniu uległa sieć parafialna o 38 parafii, a stan duchowieństwa - o 40 księży diecezjalnych i 10 zakonnych.

kard. Józef Glemp i abp Henryk Muszyński (2009)

W czerwcu 1997 oddano do użytku nowo wybudowany dom dla księży emerytów. Największym jednak wydarzeniem na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat była wizyta w Gnieźnie Ojca Świętego Jana Pawła II (3.VI.1997) wieńcząca uroczystości tysiąclecia męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Wyjątkowym wydarzeniem w dziejach diecezji był III Powojenny Synod Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Rozpoczął się on 2 lutego 1995, a promulgacja jego Statutów miała miejsce 8 grudnia 2000.

Zgodnie z decyzją papieża Jana Pawła II w sprawie zmian administracyjnych w Kościele w Polsce z dniem 24 lutego 2004 z archidiecezji gnieźnieńskiej wyłączonych zostało 114 parafii, które weszły w skład nowo utworzonej diecezji bydgoskiej, a przybyły 53 parafie z diecezji włocławskiej i poznańskiej. Zmiany weszły w życie 25 marca 2004. Po reorganizacji archidiecezja gnieźnieńska liczy 28 dekanatów obejmujących w sumie 266 parafii. W 2005 na mocy dekretu abpa Henryka Muszyńskiego powstały także nowe dekanaty: kiszkowski oraz strzałkowski.

19 grudnia 2009 tytuł Prymasa Polski powrócił do Gniezna. Abp Henrykowi Muszyńskiemu tytuł przekazał ustępujący kard. Józef Glemp. 26 czerwca 2010 decyzją papieża Benedykta XVI nowym arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim został abp Józef Kowalczyk. Obecnie godność Prymasa Polski jest godnością wyłącznie honorową bez przysługującej jej w dawnych czasach jurysdykcji. Kompetencje Prymasa określa szczegółowo nowy statut Konferencji Episkopatu Polski, który stanowi, że Prymas Polski zachowuje honorowe pierwszeństwo wśród biskupów, jest członkiem Rady Stałej Episkopatu i obok kardynałów kierujących diecezjami jest faktycznie jedynym niewybieralnym członkiem tejże Rady, co zapewnia mu znamię jedności i ciągłości.

Biskupi

Biskup diecezjalny: abp Wojciech Polak (metropolita gnieźnieński, prymas Polski) (od 2014)
Biskup pomocniczy: bp Krzysztof Wętkowski (wikariusz generalny gnieźnieński) (od 2012)
Biskup senior: abp Józef Kowalczyk (prymas senior) (od 2014)
Biskup senior: abp Henryk Muszyński (prymas senior) (od 2010)
Biskup senior: abp Szczepan Wesoły (od 2003)
Biskup senior: bp Bogdan Wojtuś (od 2012)

Instytucje archidiecezjalne

Kuria Metropolitalna
Trybunał Metropolitalny
Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne
Caritas Archidiecezjalne
Kapituła Prymasowska
Muzeum Archidiecezjalne
Archiwum Archidiecezjalne
Prymasowski Instytut Teologiczny
Prymasowski Uniwersytet Ludowy
Archidiecezjalne Studium Pastoralne dla Kapłanów
Studium Życia Rodzinnego
Studium Muzyki Kościelnej
Dom Księży Seniorów
Fundacja Gaudentinum
Fundacja św. Wojciecha-Adalberta
Zespół Szkół Katolickich
Katolicka Szkoła Podstawowa
Szkoła Nowej Ewangelizacji im. Jana Pawła II

Główna świątynia

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie (rocznica poświęcenia: 1 lutego)

Sanktuaria

Patroni

Główny

Święty Wojciech

Drugorzędni

Kapituły

Prymasowska przy Bazylice Prymasowskiej w Gnieźnie
Kolegiacka przy Kościele Kolegiackim pw. św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim
Kolegiacka przy Bazylice Kolegiackiej pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Kruszwicy
Kolegiacka przy Kościele Kolegiackim pw. św. Floriana w Chodzieży

Zobacz też

Przypisy

↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4
↑ A. Ornatowski: Genealogia. Heraldyka. Nazwiska różne. Archiwalia. [dostęp 2009-10-16]. (pol.).
↑ B. Kumor
↑ Średniowiecze. archidiecezja.pl. [dostęp 01-04-2013].
↑ Czasy Nowożytne. archidiecezja.pl. [dostęp 01-04-2013].
↑ Okres niewoli narodowej. [dostęp 20-04-2013]. (pol.).
↑ Dwudziestolecie międzywojenne. [dostęp 20-04-2013]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Szablon:Gnieźnieńskie dekanaty

[1] Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4

[2] A. Ornatowski: Genealogia. Heraldyka. Nazwiska różne. Archiwalia. [dostęp 2009-10-16]. (pol.).

[3] B. Kumor

[4] Średniowiecze. archidiecezja.pl. [dostęp 01-04-2013].

[5] Czasy Nowożytne. archidiecezja.pl. [dostęp 01-04-2013].

[6] Okres niewoli narodowej. [dostęp 20-04-2013]. (pol.).

[7] Dwudziestolecie międzywojenne. [dostęp 20-04-2013]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]