Edward Osóbka-Morawski

Edward Osóbka-Morawski

Data i miejsce urodzenia	5 października 1909 Bliżyn
Data i miejsce śmierci	9 stycznia 1997 Warszawa
Przewodniczący PKWN
Okres	od 21 lipca 1944 do 31 grudnia 1944
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Minister spraw zagranicznych
Okres	od 21 lipca 1944 do 2 maja 1945
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Następca	Wincenty Rzymowski
Kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych PKWN
Okres	od 9 października 1944 do 31 grudnia 1944
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Poprzednik	Andrzej Witos
Następca	Edward Bertold (jako minister)
Premier Rządu Tymczasowego
Okres	od 31 grudnia 1944 do 28 czerwca 1945
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Poprzednik	(jako przewodniczący PKWN)
Następca	(jako premier TRJN)
Premier TRJN
Okres	od 28 czerwca 1945 do 5 lutego 1947
Przynależność polityczna	Polska Partia Socjalistyczna
Poprzednik	(jako premier Rządu Tymczasowego)
Następca	Józef Cyrankiewicz
Minister administracji publicznej
Okres	od 5 lutego 1947 do 20 stycznia 1949
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Poprzednik	Władysław Kiernik
Następca	Władysław Wolski

{{Polityk infobox}} Nieoczekiwana grafika: "grafika".

Nagrobek Edwarda Osóbki-Morawskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, 23 lipca 2006

Edward Osóbka-Morawski, właśc. Edward Osóbka (ur. 5 października 1909 w Bliżynie k. Skarżyska-Kamiennej, zm. 9 stycznia 1997 w Warszawie) – działacz socjalistyczny, przewodniczący PKWN, członek KRN, premier Rządu Tymczasowego i Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

Początki kariery politycznej

Pochodził z wielodzietnej rodziny robotniczej, po śmierci ojca w 1914 rodzina utrzymywała się z pracy na roli oraz w tartaku. W latach 1918–1923 Osóbka uczęszczał do szkoły podstawowej w Bliżynie, a następnie podjął pracę przy budowie fabryki amunicji w Skarżysku. W 1925 objął posadę praktykanta gminnego. W 1928 przeniósł się do Końskich i podjął pracę w urzędzie gminy w Duraczowie; wówczas też wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej i Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. W 1934 za uprawianie agitacji przed wyborami samorządowymi został, na mocy decyzji wojewody kieleckiego, pozbawiony pracy. Następnie wyjechał do Wielunia, gdzie otrzymał posadę w Spółdzielczej Centrali Handlowej. Podjął tam także działalność w organizacjach o charakterze lewicowym, za co został ponownie zmuszony do zmiany miejsca pobytu – na podstawie ustawy O granicach państwa, wg której władze mogły nakazać usunięcie z pasa przygranicznego osób karanych (Osóbka był wówczas prawomocnie skazany na rok więzienia za przestępstwo prasowe).

W 1936 przybył do Warszawy, gdzie z ramienia Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej wszedł w skład zarządu warszawskiego oddziału Związków Zawodowych Pracowników Spółdzielczych. Był członkiem Zarządu Stowarzyszenia "Szklane Domy", Okręgowej Rady "Społem", Zarządu Towarzystwa Wolnomyślicieli, redakcji "Chłopskiej Prawdy" oraz sekretarzem Centralnej Sekcji Spółdzielczej przy Zarządzie Głównym TUR. W 1938 założył Spółdzielnię Spożywców "Wyzwolenie", której był prezesem do 1939. W tym czasie zatrudnił w swojej spółdzielni (jako księgowego) Bolesława Bieruta, a w żoliborskiej komórce PPS współdziałał m.in. z Wandą Wasilewską. W 1938 rozpoczął naukę w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie na Wydziale Prawa i Ekonomii.

Działalność w latach II wojny światowej

We wrześniu 1939 działał w Batalionach Obrony Warszawy oraz kierował zaopatrzeniem Spółdzielni Spożywców "Wyzwolenie". 5 października 1939 udał się do radzieckiej strefy okupacyjnej, zatrzymując się na trzy miesiące w Hajnówce, skąd, za zgodą władz radzieckich, często wyjeżdżał w sprawach zaopatrzeniowych do różnych miast Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Pod koniec grudnia 1939 powrócił do Warszawy i nawiązał współpracę z Adamem Próchnikiem i jego grupą "żoliborskich socjalistów", organizując konkurencyjne ugrupowania wobec utworzonego przez działaczy PPS konspiracyjnego "Wolność, Równość, Niepodległość".

W maju 1941 wstąpił do organizacji "Barykada Wolności", a po aresztowaniu jej przywódców przez Niemców wraz ze Stanisławem Chudobą przejął nad nią kontrolę. 1 września 1941 wszedł do 6-osobowego kierownictwa organizacji Polscy Socjaliści, utworzonej w wyniku połączenia kilku grup lewicowo-socjalistycznych, konkurencyjnych wobec WRN. Na II zjeździe w kwietniu 1943, gdy PS zmieniło nazwę na Robotnicza Partia Polskich Socjalistów, został członkiem jej Komitetu Centralnego. Partia ta na swoim III zjeździe we wrześniu 1943 za podstawę programową przyjęła walkę o Polską Republikę Socjalistyczną, a jednocześnie odrzuciła możliwość współpracy z ZSRR i PPR, argumentując to tym, że ZSRR żywi tendencje zaborcze, a PPR jest partią politycznie niesamodzielną i utworzoną z inspiracji czynników radzieckich. Przeciwko tym uchwałom wystąpił Osóbka, który mimo ostrzeżeń, że PPR ma charakter agenturalny, stał się rzecznikiem porozumienia i współpracy z tą partią. Z powodu takiej postawy został usunięty z Komitetu Centralnego RPPS. Zdołał jednak skupić wokół siebie część działaczy, dla których opracował podstawę programową, tzw. "plan Tadeusza", zakładający m.in. przyjęcie propozycji PPR z 1 kwietnia 1943 – utworzenia jednolitego frontu partii robotniczych oraz włączenia do koalicji radykalnych ludowców w celu utworzenia sojuszu robotniczo-chłopskiego. Podjął następnie rozmowy z PPR i już w październiku 1943 zawarł porozumienie z Władysławem Gomułką i Aleksandrem Kowalskim.

31 grudnia 1943 wziął udział w spotkaniu założycielskim KRN, zostając jej wiceprzewodniczącym. Już 16 marca 1944 przewodniczył, wspólnie z Marianem Spychalskim, delegacji KRN, jaka wyruszyła do Moskwy w celu nawiązania kontaktów z komunistami polskimi przebywającymi w ZSRR; do Moskwy dotarła ona dopiero 16 maja 1944, a 22 maja została przyjęta przez Stalina, który uznał KRN za przedstawicielstwo narodu polskiego.

Przebywał w ZSRR do 27 lipca 1944; w tym samym dniu podpisał tajne porozumienie z Wiaczesławem Mołotowem w sprawie uznania linii Curzona za wschodnią granicę Polski; a następnie, jako przewodniczący powołanego w Moskwie PKWN, został przetransportowany do Chełma.

Stosunek do powstania warszawskiego i AK

5 sierpnia 1944 w rozmowie ze Stanisławem Mikołajczykiem zaprzeczył, jakoby w Warszawie wybuchło powstanie:

Żadnych walk w Warszawie nie było. W Warszawie panuje zupełny spokój.

Jednak już 1 września, przemawiając w Lublinie, obarczył odpowiedzialnością za wybuch powstania emigracyjne władze, stwierdzając:

Tragedia Warszawy to również złowrogi wynik nieodpowiedzialnej i podstępnej gry, podjętej przez klikę sanacyjną, która z brudnych pobudek żądzy władzy nad narodem dała hasło do przedwczesnej, nieprzygotowanej, beznadziejnej i nieuzgodnionej z sojusznikami walki powstańczej.

Swoje oskarżenia kierował zwłaszcza pod adresem gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego.

11 września 1944 podczas obrad KRN, omawiając dotychczasowy sukces rządów PKWN, Osóbka potępiał niepodległościowe podziemie:

Na szczęście w narodzie naszym jest tylko garstka warchołów, od których cały naród odwraca się z odrazą i wzgardą. Szeregi ludzi dobrej woli, którzy dotychczas ulegali podszeptom tej gry bankrutów, topnieją z każdym dniem i najbliższe tygodnie pokażą, że bankruci londyńscy są zupełnie sami, odizolowani całkowicie od narodu.

Premier rządu tymczasowego

Od października 1944 był kierownikiem resortów spraw zagranicznych oraz rolnictwa i reform rolnych. 30 października 1944 wspólnie z Bierutem, Michałem Żymierskim i Stanisławem Radkiewiczem podpisał Dekret o ochronie państwa. 31 grudnia 1944 został premierem rządu tymczasowego, w czerwcu 1945 przekształconego w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. W odezwie Do ludności wyzwolonej Warszawy pisał:

Władzę w stolicy objął Rząd Tymczasowy, prawowity Rząd Polski, wyłoniony przez Krajową Radę Narodową na podstawie konstytucji z 1921 roku. [...] Odrzućcie precz podszepty rozbijaczy jedności narodowej, reakcyjnych bankrutów politycznych, sprawców naszych klęsk i nieszczęść narodowych, winowajców tragicznego powstania we wrześniu ubiegłego roku, podżegaczy wojny domowej z AK i NSZ.

W przemówieniu w Polskim Radiu mówił o Stalinie i Armii Czerwonej:

Nie ma słów, którymi można by wyrazić ogrom szczęścia, jakie przepełnia serce każdego z nas, nie ma słów, którymi można by wyrazić w całej pełni podziękowanie i hołd naszej wyzwolicielce, bohaterskiej Armii Czerwonej, i jej genialnemu wodzowi, Marszałkowi Stalinowi.

21 kwietnia 1945 podpisał w Moskwie ze Stalinem Układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a ZSRR, jak również szereg innych, niekorzystnych dla Polski porozumień.

Na bocznym torze

29 czerwca 1947 został odwołany z funkcji przewodniczącego Centralnego Komitetu Wykonawczego, a we wrześniu stracił również miejsce w składzie CKW. Nie wziął udziału w kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS. 20 stycznia 1949 został odwołany z funkcji ministra administracji publicznej. Do 1968 był dyrektorem Centralnego Zarządu Uzdrowisk. Był posłem na Sejm Ustawodawczy w latach 1947–1952. W 1956 wstąpił do PZPR, z której wystąpił w 1970. W 1990 podjął próbę reaktywacji PPS, jednak założona przez niego partia, jedna z kilku o tej nazwie, nie odegrała żadnej roli w polityce.

Rodzina

Od 1944 był mężem Wisły Pankiewicz.

Bibliografia

• Tadeusz Żenczykowski: Polska lubelska. Sussex: Editions Spotkania, 1987. ISBN 2-869-028-2.brak strony w książce
• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945. Londyn: t. 3, 1976.brak strony w książce
• Leon Chajn: Kiedy Lublin był Warszawą. Warszawa: 1964.brak strony w książce
• Jan M. Ciechanowski: Powstanie warszawskie. Warszawa: PIW, 1984. ISBN 83-06-01135-X.brak strony w książce
• Andrzej Paczkowski: Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty. Agencja Omnipress, Warszawa 1991, ISBN 83-85028-82-X