Przejdź do zawartości

Śnieżka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Śnieżka
Ilustracja
Widok na Śnieżkę od strony zachodniej
Państwo

 Polska
 Czechy

Położenie

Karpacz (DS)
Malá Úpa, Pec pod Sněžkou (KR)

Pasmo

Karkonosze, Sudety

Wysokość

1603,3 m n.p.m.

Wybitność

1184 m

Położenie na mapie Sudetów
Mapa konturowa Sudetów, u góry nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Śnieżka”
Ziemia50°44′09,7″N 15°44′22,6″E/50,736028 15,739611
Śnieżka z Równi
Śnieżka od południa
Śnieżka późną zimą, widok z Kruczych Skał w Karpaczu
Restauracja i obserwatorium na szczycie
Obserwatorium na Śnieżce – zdjęcie krótko po katastrofie budowlanej
Obserwatorium na Śnieżce – czerwiec 2009. Widoczne skutki katastrofy budowlanej, z marca 2009
Schronisko na Śnieżce i kaplica św. Wawrzyńca – sierpień 2012
Kaplica św. Wawrzyńca zimą
Nowy budynek czeskiej poczty na szczycie

Śnieżka (cz. Sněžka, niem. Schneekoppe) – najwyższy szczyt Karkonoszy oraz Sudetów, jak również Czech, województwa dolnośląskiego, a także całego Śląska. Najwybitniejszy szczyt Polski i Czech (MDW 1184 m[1]). Jego oficjalna wysokość bezwzględna to 1603,30 m n.p.m. względem średniego poziomu Morza Bałtyckiego[2][3]. Podawana powszechnie w publikacjach sprzed 2014 roku wysokość 1602 m[4][5][6][7] odnosi się nie do wierzchołka góry, lecz do jednego z punktów osnowy geodezyjnej, zlokalizowanych w obrębie kopuły szczytowej[8].

Zlokalizowana na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską (deniwelacja wynosząca około 1200 metrów), wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Po stronie polskiej znajduje się w granicach administracyjnych Karpacza[9] oraz na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Po stronie czeskiej na terenie Krkonošského národního parku (KRNAP). Widoczność z wierzchołka przy sprzyjających warunkach przekracza 200 km.

Należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów, Korony Sudetów Polskich, Korony Gór Dolnego Śląska[10], Korony Sudetów Czeskich. Jest najwyższym szczytem Republiki Czeskiej[11].

Śnieżka znacznie góruje nad otaczającymi ją grzbietami. Wznosi się w zachodniej części Czarnego Grzbietu. Na zachodzie Przełęcz pod Śnieżką oddziela ją od Równi pod Śnieżką, ku wschodowi ciągnie się Czarny Grzbiet, natomiast ku południowi odchodzi długie, boczne ramię ze wzniesieniami: Růžová hora, Pěnkavčí vrch i Červený vrch, kończące się na południowym wschodzie, przy ujściu Małej Úpy do Úpy. Ramię to nosi nazwę Růžohorská hornatina.

Od północnego zachodu piramidę Śnieżki podcinają Kocioł Łomniczki i dolina Łomniczki, od południowego wschodu – Jelení důl i dolina Jeleniego potoku, od południowego zachodu – Úpská jáma i Obří důl.

Budowa geologiczna

[edytuj | edytuj kod]

Śnieżka zbudowana jest z bardzo odpornych na wietrzenie hornfelsówskał metamorficznych, powstałych w wyniku przeobrażenia łupków w wyniku oddziaływania intrudującej magmy granitowej w okresie karbońskim. Dzięki większej odporności na erozję budujących szczyt hornfelsów od skał otaczających, selektywna erozja doprowadziła w kenozoiku do powstania Śnieżki jako twardzielca wznoszącego się 200 metrów nad penepleną. Po wypiętrzeniu się Karkonoszy w czasie orogenezy alpejskiej, niewysokie wzgórze stało się najwyższym szczytem nowo powstałego pasma górskiego. Zbocza Śnieżki pokrywa gołoborze, powstałe w czasie zlodowacenia w plejstocenie, w warunkach peryglacjalnych. W tym samym czasie powstały kotły lodowcowe, podcinające ją od północnego zachodu i południowego zachodu.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Średnie ciśnienie atmosferyczne w latach 1951–1975 wyniosło 834,3 hPa. W okresie maj-wrzesień było ono wyższe: średnie miesięczne znajdowały się w przedziale 835–838 hPa. Dla Śnieżki charakterystyczne są silne krótkookresowe zmiany ciśnienia. Późnojesienna pogoda niżowa powoduje skoki ciśnienia przekraczające nawet 20 hPa/dobę. Podczas pogody wyżowej naturalny dobowy cykl zmian ciśnienia daje zazwyczaj amplitudę 2–5 hPa. W przekroju całego roku dominują wyżowe typy cyrkulacji powietrza, stanowiąc 33,8%. Odznaczają się największą trwałością i występują głównie jesienią.

Śnieżkę charakteryzują stosunkowo wysokie średnie prędkości wiatru. Średnia z lat 1951–1975 wyniosła 11,4 m/s. Najczęstsze są wiatry wiejące ogólnie z kierunków zachodnich. 24,7% stanowią wiatry z kierunku SW (śr. 13,1 m/s), 18,6% to wiatry NW (śr. 12,0 m/s) a 18,0% to wiatry W (śr. 12,8 m/s). Na Śnieżce często występują bardzo silne, porywiste wiatry, o prędkości przekraczającej 15 m/s (wiatry te w porywach nierzadko przekraczają 35 m/s). Najwyższa zanotowana średnia 10-minutowa prędkość wiatru (21 lutego 2004 roku[12]) wynosi 65 m/s, czyli 234 km/h. Najwyższa prędkość wiatru zanotowana na stacji to porywy dochodzące do 80 m/s, czyli 288 km/h[13]. Choć niektóre źródła podają, że najwyższa prędkość wiatru zanotowana na szczycie Śnieżki to 345 km/h[14] (9 marca 1990), to jednak zarejestrowane dane ze stacji meteorologicznej nie potwierdzają tej informacji. Średnio rocznie notowano 206 dni z silnymi wiatrami. Podczas zimnego półrocza, od listopada do marca, dominują porywiste wiatry. Jest ich średnio od 19,5 dnia w listopadzie do 23,5 dnia w styczniu. W konsekwencji Śnieżkę charakteryzuje bardzo niska częstość występowania okresów bezwietrznych: od 1,5% w lutym do 2,7% w czerwcu – średnia wieloletnia wynosi tylko 1,8%.

Średnia temperatura powietrza w latach 1931–1970 wyniosła 0,4 °C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień ze średnimi wynoszącymi odpowiednio 8,9 °C i 8,3 °C. Zimą najchłodniej bywa w styczniu i lutym, kiedy średnie temperatury wynoszą −7,8 °C i −7,4 °C. Przeciętnie przez 105 dni w roku średnia dobowa wynosi poniżej −5 °C (od 3 grudnia do 19 marca), co świadczy o surowości klimatu. Średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 0 °C utrzymuje się aż przez 186 dni (od 21 października do 26 kwietnia). Cieplejsze dni, ze średnią dobową powyżej 5 °C występują od 2 czerwca do 15 września (łącznie przez 104 dni). Na Śnieżce praktycznie nie występują dni ze średnią temperaturą przekraczającą 10 °C.

Oronimia

[edytuj | edytuj kod]

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił górę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Gigantaeus mons[15]. Nazwa Śnieżka pochodzi z XIX wieku i wzięła się od przymiotnika śnieżna, czyli pokryta śniegiem.

Polską nazwę Śnieżka wprowadzono urzędowo w 1949 roku[16].

Granica państwowa

[edytuj | edytuj kod]

Śnieżka położona jest na granicy państwowej. Była to w latach:

Przez szczyt przebiega Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej (dawniej: Polsko-Czechosłowackiej).

Obiekty na Śnieżce

[edytuj | edytuj kod]

Na szczycie Śnieżki na przestrzeni lat zbudowano kilka obiektów służących obsłudze ruchu turystycznego, kultowi religijnemu, jak również obserwacjom meteorologicznym. Należą do nich:

po stronie polskiej

[edytuj | edytuj kod]

po stronie czeskiej

[edytuj | edytuj kod]
  • budynek czeskiego schroniska na Śnieżce (istniejący w latach 1868–2005, ale zamknięty dla turystów już 31 maja 1990[18]),
  • górna stacja gondolowej kolei linowej (z gondolami 4-osobowymi), oddanej do użytku 22 lutego 2014[19], powstałej w miejsce istniejącego do 2012 wyciągu krzesełkowego z miasta Pec pod Sněžkou i o niezmienionej przepustowości 250 osób na godzinę; w roku 2019 z kolei skorzystało 311 948 osób, a w 2020 - 230 842 osoby[20],
  • kiosk czeskiej poczty; po wybudowaniu nowego budynku został rozebrany i przeniesiony do kempingu w miejscowości Sedlec-Prčice (tam służy także jako poczta i sklepik)[21],
  • nowy budynek czeskiej poczty w miejscu rozebranego schroniska[22], otwarty 1 sierpnia 2008, najwyżej położony punkt pocztowy w Czechach (rozpoczął działalność w czeskim schronisku w 1899, zamknięto go po aneksji Kraju Sudetów przez III Rzeszę, ponownie otwarty w 1995). Budynek składa się z 6000 elementów stalowych, prawie 12 000 drewnianych i z półtora tysiąca elementów systemu hydraulicznego sterującego żaluzjami zewnętrznymi, chroniącymi obiekt przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Podziemia, wykorzystujące dawną piwnicę Českiej boudy, widoczne są z zewnątrz tylko w postaci małych okien, bowiem pozostała część konstrukcji obłożona jest kamieniami pozostałymi z rozbiórki starego schroniska.

Ponadto, na południowo-zachodnim stoku szczytu, znajduje się budynek dawnej stacji pomp wodnych z turbiną Peltona, funkcjonujący w latach 1912–1956 w celu zaopatrzenia w wodę schronisk na Śnieżce.

W roku 2001 na prowadzącej czeską stroną szczytu ścieżce, zwanej Trawersem, odsłonięto obelisk, upamiętniający ofiary katastrofy lotniczej samolotu Junkers Ju 52 ewakuującego rannych żołnierzy z oblężonego Wrocławia, który rozbił się w lutym 1945.

Historia ruchu turystycznego

[edytuj | edytuj kod]
Śnieżka pod koniec XIX wieku
Szczyt Śnieżki około roku 1900

Śnieżka była jedną z pierwszych gór europejskich licznie odwiedzanych przez turystów. Wiązało się to głównie ze względnie niewielkimi trudnościami technicznymi wejścia na szczyt oraz z tym, że już od XVI wieku liczni kuracjusze przybywali do pobliskich Cieplic Zdroju i dobrze widoczna Śnieżka, dominująca wizualnie nad całymi Karkonoszami, była dla nich istotną atrakcją. Ważnymi czynnikami były też liczne, jak na owe czasy, duże budy pasterskie i dobra sieć dróg prowadzących pod kopułę szczytową, co wiązało się z dość znacznym jak na owe czasy zaludnieniem przedgórza Karkonoszy i powszechnością wypasu w samych górach. Poza tym w latach 1563–1566 rektor szkoły w Jeleniej Górze – Krzysztof Schilling dokonał pomiarów i obliczeń wysokości Śnieżki. Choć otrzymany wynik 30 stadiów, czyli około 5500 m ponad dno Kotliny Jeleniogórskiej był bardzo błędny, to dał podstawę do utrzymywania przez długi czas, że jest to jedna z najwyższych gór Europy[23].

Jednego z pierwszych potwierdzonych grupowych wejść na Śnieżkę dokonano 7 sierpnia 1577, gdy znalazła się tam grupa 12 mieszczan z Trutnova. W 1677 weszli na szczyt pierwsi polscy turyści Michał Kazimierz Radziwiłł i Teodor Billewicz. Ten ostatni pozostawił opis tej wycieczki. Kiedy 10 sierpnia 1681 na szczycie Śnieżki opat cystersów z Krzeszowa poświęcił, budowaną od 1665 z bloków miejscowych skał, kaplicę pod wezwaniem jednego z bardziej czczonych wówczas świętych – św. Wawrzyńca, to do walorów turystycznych szczytu doszły też walory pielgrzymkowe. Przez pierwsze 100 lat po zbudowaniu kaplicy odbywały się w niej msze 5 razy w sezonie letnim, a na najbardziej uroczystą z nich 10 sierpnia, przybywało około 200 pielgrzymów. Oprócz tego kaplica służyła schronieniem w razie częstej na Śnieżce niepogody. W 1696 wyłożono w kaplicy księgę wpisów dla turystów i pielgrzymów. Tegoż roku górę zdobyła pierwsza kobieta, Maria Adlerin, która zresztą po ośmiu dniach od wejścia na górę odbyła udany poród. W ostatnich latach XVII wieku na Śnieżkę wchodził kilkakrotnie pierwszy naukowiec badający jej przyrodę i historię górnictwa, Georg Anton Volkmann, autor Silesia subterranea z 1720.

Choć wielu wędrowców skarżyło się w księdze na duże trudności wędrówki, to w istocie wspinaczka nie była zbyt ciężka, skoro w roku 1715 szczyt zdobył 83-letni mężczyzna. Już w XVIII wieku na górę wchodzili turyści z odległych krańców Europy: w 1792 pierwszy Rosjanin, w 1795 pierwszy Hiszpan, a w 1800 Amerykanin John Quincy Adams, przyszły prezydent USA, który Śnieżce poświęcił nie tylko relację, ale i wiersze opublikowane w 1804 (w następnych latach wydane też po francusku i niemiecku). W drugiej połowie XVIII wieku osłabł ruch pielgrzymkowy i większość wejść miała charakter turystyczny. W sezonie 17 maja – 27 września 1786 w księdze na szczycie zapisało się 230 osób, w 1801 – 551, a w 1828 – 808. Wobec szybkiego wzrostu ruchu turystycznego i spadku liczby pielgrzymów w 1824 kaplicę tymczasowo przekształcono na schronisko turystyczne. 23 lipca 1873 ze szczytu Śnieżki wysłano pierwszą ilustrowaną kartkę pocztową, w 1897 wysłano ich 12 tys., a w roku 1900 dzienna sprzedaż pocztówek na Śnieżce wynosiła 1500 sztuk.

W roku 1884 rozpatrywano projekt budowy na szczyt elektrycznej kolei zębatej z Cieplic Zdroju przez Karpacz[24]. Podobne projekty rozpatrywano aż do wybuchu I wojny światowej[25].

W roku 2006 szczyt Śnieżki zdobył niepełnosprawny sportowiec – Jarosław Rola i był pierwszą osobą poruszającą się na wózku, której udało się wjechać na ten szczyt[26].

Każdego roku w dniu św. Wawrzyńca (10 sierpnia) na szczycie przy kaplicy odprawiane jest nabożeństwo, w którym uczestniczą przewodnicy sudeccy i ratownicy GOPR. W uroczystości tej brali udział m.in. byli prezydenci Czech (Vaclav Klaus) oraz Polski (Bronisław Komorowski)[27].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
Niemy znak” na Śnieżkę
 Osobny artykuł: Schroniska na Śnieżce.

Przez Śnieżkę przebiegają następujące szlaki turystyczne[28]:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Przełęcz graniczna o wysokości 419 m n.p.m. zlokalizowana jest na Europejskim Dziale Wodnym przy kanale Ren–Men–Dunaj w pobliżu Hilpoltstein; w przypadku uwzględnienia sztucznego przekopu kanału i poziomu wody w nim (406 m n.p.m.) wybitność Śnieżki wynosi 1197 m.
  2. Waldemar Brygier, Nowa, oficjalna wysokość Śnieżki [online], Nasze Sudety, 25 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26].
  3. Waldemar Brygier, Śnieżka już nie mierzy 1602 metry! [online], Nasze Sudety, 11 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26].
  4. Wysokość według map zamieszczonych na Geoportalu: mapie ogólnogeograficznej 1:250 000, mapie ogólnogeograficznej 1:500 000 i mapie ogólnogeograficznej 1:1 000 000 (wszystkie opracowane w 2003), na mapie topograficznej 1:25 000 (opracowanej w 1977) podana jest natomiast wysokość 1601,5 m, na mapach topograficznych w pozostałych skalach (1:10 000, 1:50 000, 1:100 000) wysokość szczytu nie jest podana. Należy zauważyć, że z interpretacji poziomic zaznaczonych na mapie w skali 1:10 000 otrzyma się wartość przekraczającą 1602 m, przy czym należy pamiętać, że zgodnie z Instrukcją techniczną K-2 – mapy topograficzne do celów gospodarczych, poziomice wykreślane są na mapach topograficznych z dokładnością 2/3 wielkości zasadniczego cięcia warstwicowego, co w przypadku terenów wokół szczytu oznacza 3,33 m. W haśle przytoczona jest zatem wysokość podana przez Geoportal wprost.
  5. Śnieżka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2011-01-02].
  6. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, s. 28 m, GUS 2010. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-17)].
  7. Danuta Dziel i inni, Ochrona środowiska 2010, Halina Sztrantowicz i inni, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 2010, s. 80, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.).
  8. Geodetické údaje trigonometrického bodu [online], Zeměměřický úřad, 5 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-14].
  9. Według map topograficznych i Państwowego Rejestru Granic dostępnych w Geoportalu.
  10. Korona Gór Dolnego Śląska - wspaniałe szczyty czekają na Ciebie [online], Korona Gór Dolnego Śląska - wspaniałe szczyty czekają na Ciebie [dostęp 2024-04-30] (pol.).
  11. Magiczne miejsca u naszych sąsiadów. Piesze wędrówki przy polsko-czeskiej granicy. wp.pl. [dostęp 2020-11-29].
  12. Ogimet Dane Obserwacyjne.
  13. IMGW Rekordy klimatyczne w Polsce. [dostęp 2010-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)].
  14. Wiatr 345 km/h w Polsce?
  15. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
  16. Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 28 maja 1949 r. (M.P. z 1949 r. nr 44, poz. 592, s. 2).
  17. Anna Zygma: Obserwatorium na Śnieżce otwarte dla turystów!. Nasze Sudety, 2017-03-16.
  18. Pocztę na Śnieżce kupił włoski przedsiębiorca
  19. Waldemar Brygier, Kolejką linową na szczyt Śnieżki [online], Nasze Sudety, 25 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26].
  20. Drożej za wjazd na Śnieżkę
  21. Stará poštovna ze Sněžky poprvé otevřela na nové adrese na Monínci.
  22. Projekt nowego budynku pocztowego. snezka.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]..
  23. Toż to szczyt pomiarów!. Blog pomiarowy.
  24. Andrzej Scheer Elektryfikacja linii kolejowych na Dolnym Śląsku w latach 1914–1939
  25. Pociągiem na Śnieżkę. [dostęp 2016-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-27)].
  26. Śnieżka – Jarosław Rola. sport-on.com, 11 sierpnia 2009. [dostęp 2010-08-09].
  27. Kilka słów o Karpaczu
  28. Snezka. mapy.cz. [dostęp 2012-01-05]. (cz.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]