Armia Polska we Francji

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy Armii Józefa Hallera w latach 1917–1919. Zobacz też: Inne znaczenie.
Armia Polska we Francji
Błękitna Armia
(fr. L’Armée bleue)
Armia Hallera
Ilustracja
Plakat rekrutacyjny Armii Polskiej we Francji (Polska Misja Wojskowa w Anglii) autorstwa Władysława Bendy
Państwo  Francja
Historia
Sformowanie 4 czerwca 1917
Rozformowanie 1 września 1919
Pierwszy dowódca Louis Archinard
Dane podstawowe
Podporządkowanie Naczelne Dowództwo Sił Sprzymierzonych (1918)
Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1919)
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Armia polska we Francji - Sille-le Guillaume. Gen. Louis Archinard dekoruje polskich oficerów; 1917
Armia polska we Francji - powitanie generała Józefa Hallera; lipiec 1918 r.
Józef Haller przysięga na sztandar Armii Polskiej
Sztandar ofiarowany Armii Polskiej we Francji przez mieszkańców Filadelfii
Grupa ochotników do Armii Polskiej we Francji - Chicago
Transport oddziałów armii gen. Józefa Hallera z Francji do Polski - czołg Renault FT-17
Czołg FT-17 1 Pułku, okolice Dyneburga
Żołnierze w historycznych mundurach błękitnej armii w czasie obchodów Narodowego Święta Niepodległości, Warszawa, 11 listopada 2007
Louis Archinard, pierwszy dowódca Armii Polskiej we Francji
Mundur oficera błękitnej armii ze zbiorów Muzeum POW w Bydgoszczy
Żołnierz Armii Polskiej we Francji
Święto Zjednoczenia Armii Polskiej

Armia Polska we Francji, zwana też Błękitną Armią (fr. L’Armée bleue od koloru francuskich mundurów) lub Armią Hallera – polska ochotnicza formacja wojskowa powstała w czasie I wojny światowej w roku 1917, powołana dekretem prezydenta Francji Raymonda Poincarégo 4 czerwca 1917 z inicjatywy Romana Dmowskiego oraz kierowanego przez niego Komitetu Narodowego Polskiego.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

Tuż po wybuchu I wojny światowej koła polskie we Francji zwróciły się do rządu francuskiego o wyrażenie zgody na formowanie sił zbrojnych na terenie swojej drugiej ojczyzny. 21 sierpnia 1914 rząd Francji wyraził na to zgodę. Armia została zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego spośród Polaków służących w wojsku francuskim, polskich jeńców wojennych z armii państw centralnych, a także z polskiej emigracji z Francji, Stanów Zjednoczonych, Kanady (poprzez Obóz Kościuszko) i Brazylii. Kilkuset Polaków, w większości członków Sokoła i Strzelca zameldowało się w punktach meldunkowych. Pierwszą, 180 osobową, polską kompanię rekrucką skierowano 25 sierpnia do obozu szkoleniowego w Bayonne (stąd nazwa Bajończycy). Po przeszkoleniu wcielono Polaków jako 2. kompanię do 1. Pułku Legii Cudzoziemskiej. W ciężkich walkach stan osobowy polskiej kompanii stopniał do kilkudziesięciu, ale postawa w walkach zyskała Polakom sławę i uznanie Francuzów. Sztandar Polaków, według projektu Xawerego Dunikowskiego, został udekorowany w 1918 roku Croix de Guerre. Z dalszych ochotników nie tworzono jednak czysto polskich oddziałów ze względu na sprzeciw Rosji – sojusznika Francji. Kierowano ich do jednostek francuskich.

Do formowania polskich oddziałów we Francji powrócono po podpisaniu przez prezydenta Raymonda Poincarégo dekretu 4 czerwca 1917 roku[1][2]. W miesiąc później w obozie Sillé-le-Guillaume (region Loary) powstały pierwsze polskie oddziały, a 8 stycznia 1918 roku utworzono dwubatalionowy 1 Pułk Strzelców Polskich (dowódca płk Jasieński). Główny trzon stanowili Polacy z USA, zgłaszający się na apel Ignacego Jana Paderewskiego oraz emigranci z Kanady i Francji. Później doszli Polacy z przebywających we Francji i ogarniętych fermentem rewolucji dywizji rosyjskich. Oficerami byli głównie Francuzi. W czerwcu odbyła się uroczystość wręczenia pułkom sztandarów ufundowanych przez miasta Paryż, Nancy, Verdun i Belfort.

Pierwszym dowódcą był Francuz, generał Louis Archinard. Na mocy porozumienia z rządem Francji Komitet Narodowy Polski uzyskał 28 września 1918 roku pełną kontrolę polityczną nad Armią. Wskutek porozumienia została ona uznana za „jedyną, samodzielną, sojuszniczą i współwalczącą armię polską” (armee autonome alliee et belligerante sous un commandement polonais unique)[3]. Francuskiego dowódcę 4 października 1918 zastąpił gen. Józef Haller.

Z jednostek polskich w końcowych walkach I wojny światowej uczestniczył tylko 1 Pułk Strzelców od lipca 1918 w Szampanii, a od połowy października 1918 także 1 Dywizja Strzelców Polskich, która zajęła odcinek frontu w Wogezach.

Zakończenie działań wojennych na Zachodzie przyspieszyło rozwój organizacyjny Armii. Przestało istnieć wiele trudności związanych z rekrutacją i wcieleniem Polaków do Armii, zwłaszcza we Włoszech. Pozyskano tam ok. 25 tys. żołnierzy – byłych jeńców z armii austro-węgierskiej. Armia gen. Hallera organizowana była na bazie korpusów i dywizji, organizacyjnie odpowiadających armii francuskiej, wyposażonych i uzbrojonych sprzętem i uzbrojeniem demobilizowanych jednostek francuskich. Armia przyjęła błękitny kolor mundurów, stąd zwano ją „błękitną”. Armia Hallera była najlepiej wyszkoloną, uzbrojoną i wyposażoną częścią WP.

Według stanu na dzień 1 kwietnia 1919 roku organizacja armii wyglądała następująco[4]:

Dodatkowo w maju i czerwcu 1919 powstała Dywizja Instrukcyjna gen. Léonce Charles Moineville w składzie:

  • pięć pułków piechoty
  • jeden szwadron kawalerii
  • jeden batalion inżynieryjny.

Zasadniczy wzrost liczebności armii nastąpił już po wojnie, składała się wówczas z dwóch korpusów – I i III, dwóch samodzielnych dywizji strzelców, pułku czołgów i oddziałów lotniczych.

Skład Armii[edytuj | edytuj kod]

I Korpus[edytuj | edytuj kod]

sformowany na bazie francuskiego 36 Korpusu

II Korpus[edytuj | edytuj kod]

Armii Hallera podporządkowano także polskie formacje wojskowe w Rosji:

Obie dywizje stanowić miały II Korpus Polski.

III Korpus[edytuj | edytuj kod]

sformowany na bazie francuskiego 38 Korpusu

Oddziały samodzielne[edytuj | edytuj kod]

Kawaleria Armii Polskiej we Francji[edytuj | edytuj kod]

W okresie od marca do maja 1919 we Francji sformowane zostały trzy pułki szwoleżerów i jeden szwadron szkolny. Każdy pułk składać się miał z dwóch dywizjonów, a te z kolei z dwóch szwadronów i plutonu karabinów maszynowych. W przyjętej organizacji pułk był jednostką ewidencyjną, a dywizjon taktyczną. Liczba dywizjonów odpowiadała liczbie dywizji strzelców. Dywizjony miały działać jako kawaleria dywizyjna.

Szkolenie odbywało się w koszarach francuskich w departamentach Ormii Sarthe i Haute Saone[7].

W czerwcu i lipcu 1919 przeprowadzona została reorganizacja jazdy: 4 p.szw. przemianowany został na I dywizjon 1 Pułku Dragonów Kresowych, natomiast 1 i 3 pułki szwoleżerów połączone zostały w 4 Pułk Dragonów Kresowych.

Awiacja Armii Polskiej we Francji[edytuj | edytuj kod]

Powrót do Polski[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej, odsłonięty w 1998 w Warszawie

Po przedłużających się pertraktacjach z Anglią i Niemcami dotyczącymi przejazdu polskiej armii przez Gdańsk, 8 kwietnia gen. Foch wydał rozkaz dotyczący porządku wyjazdu i ustalono daty:

  • 14 kwietnia: kwatera główna gen. Hallera, 1 dywizja, oddziały lotnicze
  • 22 kwietnia: 2 dywizja
  • 6 maja: 3 dywizja
  • 13 maja: 6 dywizja
  • 3 czerwca: 7 dywizja

Przejazd oddziałów przez terytorium Rzeszy odbywał się bez broni, którą przewożono w oddzielnych zaplombowanych wagonach. Do każdego pociągu przydzielono 2 oficerów alianckich, którzy mieli załatwiać kwestie sporne. Za I Korpusem wysłano też żywność na 8 dni dla 50000 ludzi i 10000 koni[8].

16 kwietnia pierwszym pociągiem odjechał gen. Haller z częścią sztabu, który przekroczył granicę polską w nocy z 19 na 20 kwietnia 1919 i jako pierwszy transport żołnierzy Armii stanął na ziemi polskiej. Józef Haller wysłał z Leszna Wielkopolskiego depeszę do Józefa Piłsudskiego informującą o tym fakcie. Piłsudski odpowiedział depeszą następującej treści (pisownia oryginalna)[9]:

Przyjemnie mi było w świeżo zdobytym Wilnie z zachodniego końca Polski otrzymać od Generała depeszę o Jego przyjeździe do kraju. Proszę w moim imieniu wyrazić podwładnym Mu oficerom i żołnierzom moją radość z przybycia ich do Ojczyzny i pewność, że, jak każdy prawy żołnierz polski, osłonią zwycięsko zagrożone granice kraju.

Józef Piłsudski,

W dniu 26 kwietnia 1919 roku przetransportowano te oddziały do Chełma. W maju 1919 roku wojska te zostały wysłane na front polsko-rosyjski i następnie wzięły udział w wielu walkach z Armią Czerwoną – głównie z konnicą gen. Siemiona Budionnego. Transport oddziałów Armii do Ojczyzny trwał od kwietnia do czerwca 1919 roku. Armia liczyła wtedy ok. 68 tys. żołnierzy w pięciu dywizjach piechoty, dywizji szkolnej (instrukcyjnej), pułku czołgów i 7 eskadrach lotniczych. Przywiozła także dużą ilość sprzętu i uzbrojenia, co umożliwiło uzbrojenie powstających w kraju jednostek WP. Większość oficerów stanowili Francuzi, a od września 1919 zastępowani oficerami polskimi. Wielu oficerów francuskich pozostało w WP do końca 1920 roku. Armia wzięła także udział w wojnie polsko-ukraińskiej w Galicji Wschodniej i na Wołyniu, tworząc bazę Frontu Galicyjskiego. W październiku 1920 dywizjon otrzymał nazwę 2 Pułk Strzelców Konnych i został mu przydzielony garnizon w Hrubieszowie.

1 września 1919 przeformowano dowództwo Armii i dowództwa korpusów, a dywizje po przeformowaniu i przemianowaniu włączono we wrześniu 1919 organizacyjnie do Wojska Polskiego[10]. W ten sposób utworzono 11 Dywizję Piechoty (DP) z 2 Dywizji Strzelców (DS), 12 DP z 6 DS, 13 DP z 1 DS oraz 18 DP z 7 DS. Grupę gen. Petidemagne’a z 3 DS, Grupę gen. Bonina z 7 DS, a z dywizji (instrukcyjnej) szkolnej utworzono Grupę gen. Tranie. Z hallerowskich pułków stworzono z 1 pancernego pułku czołgów oraz ze strzeleckich: 3, 4, 5, 6 i 10 pułki strzelców podhalańskich. Hallerowski rodowód także miały 4, 5, 6 i 10 pułki strzelców konnych oraz 4, 16, 17, 18, 19 eskadry lotnicze WP. Jednostki te walczyły w wojnie polsko-bolszewickiej, a po okresie służby pokojowej w wojnie obronnej 1939 roku.

W okresie wzrostu napięcia z Niemcami, przed podpisaniem Traktatu Wersalskiego, oddziały Błękitnej Armii zostały przerzucone na granicę zachodnią, tworząc główne siły Frontu Południowo-Zachodniego i Południowego.

Po zakończeniu działań wojennych posłowie na Sejm Ustawodawczy z Narodowo-Chrześcijańskiego Klubu Robotniczego, m.in.: Bigoński, ks. dr Władysław Chrzanowski, Fiołka i inni, domagali się wzięcia zdemobilizowanych żołnierzy Błękitnej Armii pod opiekę i potraktowania ich na równi w prawach z żołnierzami 5 Dywizji Syberyjskiej.

W II Rzeczypospolitej funkcjonowało Stowarzyszenie Weteranów b. Armii Polskiej we Francji[11].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uchwałą Rady Miasta Lwowa z 21 listopada 1938 ustanowiono w tym mieście ulicę Błękitnej Armii[12].

Historii żołnierzy Błękitnej Armii poświęcono film dokumentalny z 2017 roku Leszka Wiśniewskiego p.t. "Błękitna Armia 1917-1919"[13][14]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Do roku 1917, pomimo wysiłków polskich środowisk niepodległościowych inicjatywa utworzenia Armii Polskiej na Zachodzie napotykała jednak trudności. We Francji liczono się z negatywnym stanowiskiem Rosji. Sytuacja zmieniła się wiosną 1917 r. po rewolucji lutowej w Rosji państwa Ententy uzyskały wolną rękę. (Dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji).
  2. ↑ Dekret o utworzeniu Armii Polskiej (fr.) podpisali premier i minister spraw zagranicznych Alexandre Ribot oraz minister wojny Paul Painlevé, tłumaczenie dekretu wraz z uzasadnieniem wniosku o powołanie tej Armii : Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej, Kraków – Warszawa 1924, s. 106n.
  3. ↑ Kumaniecki, s. 108.
  4. ↑ Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wolumen, 1990, s. 403–404. ISBN 83-85218-00-9.
  5. ↑ Marek Orłowski. Generał Józef Haller 1873-1960, Kraków 2007, s. 260.
  6. ↑ 1 Pułk Czołgów – pierwszy polski oddział pancerny; składał się ze 120 czołgów Renault FT-17 (75 albo 72 uzbrojonych w działko 37mm Puteaux SA-18 (wz.18) L/21), a pozostałe 45 albo 48 uzbrojone w karabin maszynowy 8 mm Hotchkiss wz.14.
  7. ↑ a b c Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. s. 136.
  8. ↑ Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wolumen, 1990, s. 405–406. ISBN 83-85218-00-9.
  9. ↑ J. Piłsudski Pisma zbiorowe, t. V, Instytut Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937, s. 74.
  10. ↑ Połączenie „Błękitnej Armii” z Wojskiem Polskim w 1920 r.
  11. ↑ Zjazd okręgowy Stow. Weteranów b. Armii Polskiej we Francji. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 63 z 19 marca 1937. 
  12. ↑ Symboliczne nadanie nazw związanych z Obroną Lwowa szeregowi ulic we Lwowie. „Gazeta Lwowska”. Nr 265, s. 2, 22 listopada 1938. 
  13. ↑ "Błękitna Armia 1917-1919" na portalu Filmweb.
  14. ↑ Film "Błękitna Armia 1917-1919" vod.tvp.pl.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939.
  • Witold Jarno 1 Dywizja Strzelców Armii Generała Hallera, 2006, ​ISBN 83-88679-55-4​.
  • Witold H. Trawiński Odyseja Polskiej Armii Błękitnej Ossolineum Wrocław 1989.
  • Armia Polska we Francji – Dzieje Wojsk Gen, Hallera Na Obczyźnie Opracował Józef Sierociński, Warszawa 1929.
  • Paul S. Valasek: Haller’s Polish Army in France, Chicago 2006, ​ISBN 0-9779757-0-3​.
  • Dorota Ceglarska: Błękitna Armia, Polska Zbrojna (magazyn tygodniowy) nr 33 (96).
  • J. Odziemkowski, Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920, Oficyna Wydawnicza „Rytm” Warszawa.
  • Michał Pawlikowski: Syn Ziemi Radomszczańskiej. Życie i działalność posła na Sejm II Rzeczypospolitej ks. dr Władysława Chrzanowskiego 1886-1933, Strzałków 2011, ​ISBN 978-83-933262-0-4​.
  • Marek Solarczyk: Duchowni katoliccy w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
  • Henryk Smaczny: Księga Kawalerii Polskiej 1914 – 1947. Warszawa: TESCO, 1989, s. 148. ISBN 83-00-02555-3..

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Armia_Polska_we_Francji&oldid=59773197”