72 Pułk Piechoty (II RP)

72 Pułk Piechoty

21 pułk Strzelców Polskich
145 pp Strzelców Kresowych

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	grudzień 1918
Rozformowanie	13 września 1939
Patron	płk Dionizy Czachowski
Tradycje
Święto	14 sierpnia
Nadanie sztandaru	19 sierpnia 1923
Rodowód	I/pp im. Zawiszy Czarnego 145 pp SK
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Jan Chlebek
Ostatni	ppłk Karol Chrobaczyński
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Hajsynem (7 VI 1920) bitwa pod Biełopolem (4 VII 1920) Bitwa pod Mławą bitwa nad Wkrą (14–18 VIII 1920) kampania wrześniowa bój pod Pabianicami (7 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	La Mandria di Chivasso, Pińsk Sarny Brześć Warszawa Radom
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	7 DSP 18 Dywizja Piechoty 28 Dywizja Piechoty

Tereny działań Pułku 1919-1920

Pieczęć dowódcy pułku

72 Pułk Piechoty im. płk. Dionizego Czachowskiego (72 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Pułk sformowany został w strukturach Armii Polskiej we Francji w 1919 roku. W okresie pokoju stacjonował w Radomiu. W kampanii wrześniowej walczył w składzie 28 Dywizji Piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na przełomie 1918/1919 Polacy, dawni żołnierze armii austro-węgierskiej, przebywający w obozach jenieckich we Włoszech przystąpili do formowania polskich oddziałów wojskowych. Pierwszym zawiązkiem 72 pp był utworzony około 20 grudnia 1918 w obozie La Mandria di Chivasso pod Turynem 6 pułk piechoty im. Zawiszy Czarnego.

W kwietniu 1919 pułk przegrupowano do Francji, a tam został przydzielony do francuskiego 416 rezerwowego pułku piechoty, w Lure, w departamencie Haute-Saône. Ten, demobilizując się, przekazywał stopniowo Polakom broń i ekwipunek. W tym okresie stanowiska dowódców obejmowali oficerowie francuscy mając do pomocy oficerów Polaków. Stan pułku został uzupełniony ochotnikami przybyłymi z Ameryki, Francji, Holandii oraz Polakami z zaboru pruskiego zwolnionymi z obozów jenieckich we Francji.

26 maja 1919 roku pułk został przemianowany na 21 pułk Strzelców Polskich. Wszedł on w skład 7 Dywizji Strzelców Polskich. W połowie czerwca 1919 roku pułk przybył do Polski będąc w pogotowiu bojowym przeciw Niemcom w okolicach Sochaczewa, a później Łowicza. W związku z przejściem oddziałów „Błękitnej Armii” na etat wojsk krajowych, we wrześniu 1919 roku pułk został przemianowany na 145 pułk piechoty Strzelców Kresowych. Pod tą nazwa walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Dowódca jednostki posługiwał się pieczęcią urzędową z nazwą „145. Pułk Pieszych Strzelców Kresowych”.

Obsada personalna 145 pułku piechoty w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	mjr/ppłk Karol Steinbach (do 21 VII)
Adiutant pułku	kpt. Stanisław Trzebunia
	kpt. Jan Uldanowicz
Lekarz	por. lek. dr Stanisław Czarliński
Dowódca I batalionu	kpt. Lucjusz Orłowski
	kpt. Jan Uldanowicz
Oficer gazowy	ppor. Bronisław Karol Knebloch
Dowódca 1 kompanii	N.N.
Dowódca 2 kompanii	ppor, Franciszek Znamirowski (ranny 31VII)
Dowódca 3 kompanii	N.N.
	ppor. Ignacy Bochenek (20 VI – 19 VII)
Dowódca 4 kompanii	N.N.
Dowódca 1 kompanii km	N.N.
Dowódca II batalionu	kpt Władysław Suboczewski
	por. Henryk Jancarz (V – VI)
	kpt Hipolit Wojciechowski
Oficer gazowy	ppor. Stanisław Hankiewicz
Lekarz	pchor. podlek. Klemens Apperman (do 30 VI)
Dowódca 5 kompanii	ppor. Anatol Rutkowski (†19 VI)
Dowódca 6 kompanii	N.N.
Dowódca 7 kompanii	ppor, Kazimierz Ryziński
Dowódca 8 kompanii	N.N.
Dowódca 2 kompanii km	N.N.
Dowódca III batalionu	kpt. Jan Uldanowicz (V)
	kpt. Adam Borowik (V – VI)
	ppor. Franciszek Piotrowiak
Adiutant baonu (oficer gazowy)	ppor./por. Teodor Bloch
Oficer kasowy	ppor. Józef Nowak
Oficer prowiantowy	ppor. Abraham Halpern (ranny 25 VII)
Dowódca 9 kompanii	wz. ppor. Antoni Szepelski
	ppor. Ignacy Bochenek (19–21 VII, nast. w niewoli)
Dowódca 10 kompanii	ppor. Franciszek Piotrowiak
Dowódca 11 kompanii	ppor Janusz Korab Laskowski
	ppor. Jan Szul (od 14 IV)
	ppor. Edward Wróblewski
Dowódca 12 kompanii	N.N.
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Feliks Frank († 20 VII)
Dowódca kompanii technicznej	por. Teodor Serednicki
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Olgierd Piotrowski (ranny 16 VII)
Oficer pułku	kpt. Jan Gawda
Oficer pułku	kpt. Dionizy Kręgielski
Oficer pułku	kpt. Ignacy Szafir
Oficer pułku	por. Antoni Kulwieć
Oficer pułku	por. Wacław Raciąski
Oficer pułku	por. Władysław Szymański
Oficer pułku	por. Jerzy Zieleniewski
Oficer pułku	ppor. Witold Cywiński
Oficer pułku	ppor. Wacław Haas
Oficer pułku	ppor. Edward Harasymow
Oficer pułku	ppor. Zygmunt Kronn
Oficer pułku	ppor. Roman Lazarowicz
Oficer pułku	ppor. Łopiński
Oficer pułku	ppor. Marian Łoś
Oficer pułku	ppor. Stefan Majewski
Oficer pułku	ppor. Walery Mańkowski († 20 VII)
Oficer pułku	ppor. Emil Potkaehl
Oficer pułku	ppor. Alojzy Sabich
Oficer pułku	ppor. Tadeusz Szindler
Oficer pułku	ppor. Antoni Trapelski
Oficer pułku	ppor, Stanisław Truszkowski?
Oficer pułku	ppor. Tadeusz Wasylenko († 16 VII)
Oficer pułku	ppor. Witold Witkowicz
Lekarz (przydział nieustalony)	por. lek. dr Edward Stoeckel
Lekarz (przydział nieustalony)	ppor. lek. dr Ludwik Ossowski

Pułk w walkach o granice

W trzeciej dekadzie czerwca 1919, z Francji, do stacji Kąkolewo dotarł 145 pułk Strzelców Kresowych. Dalsza droga prowadziła w rejon Łowicza. Tam przechodził niezbędną reorganizację i uzupełniał wyszkolenie. Pod koniec września 1919 odjechał nad Zbrucz w rejon miejscowości Skała, gdzie organizował obronę.

W listopadzie zajął Kamieniec Podolski i w jego rejonie, na linii rzek Zbrucz i Uszyca, otrzymał do obrony odcinek „ziemi niczyjej”. Pierwszy chrzest bojowy przeszedł 7 i 8 marca 1920 pod miejscowością Struga.

Do 25 kwietnia prowadził wypady i przeciwuderzenia przeciw wojskom sowieckim. W tym dniu ruszył na wschód razem z polską ofensywą w grupie gen. Iwaszkiewicza. Doszedł do obszaru rzeki Dżuryn i został odesłany do odwodu dywizji. W pierwszej dekadzie maja ruszył dalej na wschód przez: Tomaszpol, Tulczyn, Bracław doszedł pod Hajsyn, którego bronił skutecznie przed kolejnymi atakami wojsk sowieckich do 12 czerwca 1920. W dniu tym otrzymał rozkaz odwrotu. Marsze odwrotowe wiodły przez: Woronowo, Winnicę, Lityn i Warynkę.

25 maja 145 pułk piechoty Strzelców Kresowych zluzował 19 pułk piechoty ze składu 5 Dywizji Piechoty odchodzącej na front północny i zajął odcinek od Kropiwny do Hajsyna. Północnego skrzydła rejonu obrony bronił II batalion. Tam też zgrupowane były odwody pułkowe. Zgrupowaniem tym dowodził osobiście dowódca pułku ppłk Karol Steinbach. Południowego skrzydła (odcinek „Hajsyn”) bronił I i III batalion pod ogólnym dowództwem kpt. Jana Uldanowicza. Wsparcie artyleryjskie zapewniał dywizjon 18 pułku artylerii polowej. Oddziały dywizji były mocno osłabione niedawną demobilizacją tzw. „amerykanów” - żołnierzy „Błękitnej Armii” nie będących obywatelami Polski oraz starszych roczników.

28 maja do sowieckiej ofensywy przystąpiła 14 Armia Ijeronima Uborewicza i uderzyła na centrum i prawe skrzydło polskiej 6 Armii. 21 Dywizja Strzelców nacierała na Hajsyn. W tym dniu wszystkie ataki jej 63 Brygady Strzelców załamywały się przed linią okopów bronionych przez I i III/145 pułku piechoty. Następnego dnia Sowieci ponowili natarcie i około południa opanowali stację kolejową oraz zabudowania cukrowni. Kpt. Jan Uldanowicz kontratakował odwodowymi kompaniami i odzyskał utracone okopy pierwszej linii. Po południu, po silnym przygotowaniu artyleryjskim, nieprzyjaciel sforsował pod Kuną Sob i wyszedł na tyły polskich batalionów. Kontratak pod dowództwem ppor. Teodora Serednickiego wyrzucił przeciwnika za rzekę. Polskie pozycje zostały obronione.

W kolejnych dniach na odcinku obrony 145 pułku piechoty nieprzyjaciel nie atakował. Wykorzystał to ppłk Steinbach i zorganizował kilka wypadów na wschodni brzeg rzeki celem rozpoznania zamiarów wroga. 5 czerwca wypadu na Czeczelówkę dokonał III batalion. We wsi zaskoczono pododdziały 188 pułku strzelców, rozbito je, biorąc jeńców i sprzęt. Podczas drogi powrotnej we wsi Kuszczenice batalion rozproszył sowiecki oddział, który próbował odbić jeńców. W tym samym czasie wypadu na Tymar dokonała grupa kapitana Uldanowicza i rozbiła nieprzyjaciela grupującego się w tej miejscowości. Jego resztki wycofały się na południe.

Dzięki przeprowadzonym wypadom strona polska była dobrze zorientowana w planach Sowietów i odpowiednio wzmocniła odcinek „Hajsyn”. 7 czerwca piechota 21 Dywizji Strzelców uderzyła na Hajsyn od wschodu i południa. Sowieci nacierali kolejnymi falami tyralier nie zważając na straty i po kilku godzinach wdarli się do Hajsyna. Kontrataki 1 i 4 kompanii wyparły przeciwnika z miasta. W czerwcowych walkach pod Hajsynem Polacy stracili 12 poległych i 60 rannych. Na polu bitwy znaleziono ponad 120 poległych czerwonoarmistów. W związku z wycofywaniem się wojsk polskich z Ukrainy, 12 czerwca 1920 oddziały polskie opuściły Hajsyn.

29 czerwca ze stacji Dereźna pułk został przerzucony do Starokonstantynowa nad Słucz. Walczył nadal w składzie 18 Dywizji Piechoty i toczył w czasie odwrotu boje pod: Białopolem i Ostrogiem. Tu po raz pierwszy dowództwo dywizji zastosowało, skutecznie, tzw. ”jeża”, tworząc z poszczególnych pułków zamknięte na pozycjach obronnych koło, w środku którego znajdowało się dowództwo, artyleria i służby.

2 lipca dywizja ruszyła na Zasław i Michnów. Kolumna gen. Mieczysława Lindego kierowała się na Zasław. Jej zadaniem było uderzenie na tyły i skrzydło skoncentrowanych tam oddziałów nieprzyjaciela. Ubezpieczenie boczne kolumny stanowiły dwa bataliony 145 pułku piechoty mjr. Karola Steinbacha, które to nocą 4 lipca dotarły do Biełopola. Tam zauważono długą kolumnę czerwonoarmistów, kierujących się na południe. Polskie bataliony natychmiast rozwinęły się do walki i z odległości 300 m otworzyły ogień. Zaskoczenie było tak wielkie, że przeciwnik porzucił broń, tabory i rozproszył się w terenie. Oddział mjr. Steinbacha zatrzymał się w Biełopolu na odpoczynek. Nad ranem kawaleria 45 Dywizji Strzelców zaatakowała miejscowość. Atak został skutecznie odparty.

Kolejne walki staczał pod Moszczanicą Wielką i 13 lipca ruszył do natarcia na Dubno. Ciężkie boje o miasto trwały do 23 lipca i zakończyły się powodzeniem. Pułk poniósł bardzo duże straty. Dywizja była zmuszona do dalszego odwrotu na południe, w kierunku Brodów. Pułk osiągnął miasto 25 lipca i w dalszym marszu na Krasne a potem Toporów zdobył miasto 31 lipca. Następnego dnia ruszył w kierunku Łopatyna a w kolejnym dniu ponownie na Brody. Ostatni, zakończony pełnym sukcesem, bój z wojskami Budionnego stoczył 4 sierpnia wzdłuż szosy Radziwiłłów – Brody, po czym został zluzowany i przetransportowany, przez Warszawę, do Twierdzy Modlin.

18 Dywizja Piechoty, a w jej składzie pułk, została podporządkowana nowo utworzonej 5 Armii i skierowana 13 sierpnia 1920 do Płońska. Następnego dnia, 22 km na północ od Płońska, pułk otrzymał rozkaz ataku na kierunku Raciąż a następnie na Mystków i Rzewin. W prowadzonych walkach nie napotkał większego oporu nieprzyjaciela. Następnie skierował się na wschód na Smardzewo i Gutarzewo, zajmując w boju te miejscowości. W dalszym marszu zajął Sarnową Górę i Ojrzeń. O Ojrzeń toczył ciężkie walki, miejscowość trzykrotnie przechodziła z rąk do rąk i została ostatecznie zajęta 18 sierpnia. Pułk ruszył na północ i 20 sierpnia zajął Ciechanów a 22 sierpnia Mławę. Po krótkim wypoczynku, I. i III. bataliony zdobyły 23 sierpnia Szumsk, zaś II. batalion, w składzie 144 pułku Strzelców Kresowych, Chorzele, po czym pododdziały wróciły do Mławy.

Po kilkudniowym wypoczynku, 5 września 1920 pułk odjechał do Chełma a następnie do Dorohuska. Stąd kontynuował dalszy, zwycięski marsz. Przez Chworostów i Piługę podszedł pod Kowel, gdzie 14 września stoczył wielogodzinny bój o miasto. Kolejne walki toczył o Rożyszcze, po czym skierował się na Skirycze a dalej w kierunku północnym na Pińsk, który już był zajęty przez Ochotniczą Sprzymierzoną Armię gen. Bałachowicza. Ostatni ciężki bój stoczył pułk 2 października o Łuniniec i ruszył w pościgu za cofającym się nieprzyjacielem na Łachwę, praktycznie bez styczności z nim. Po wielu zmianach, ustalił swoje stanowisko na wschód od Jeziora Kniaź (powiat mozyrski). 18 października wszedł życie rozejm. Pułk wycofał się na zachód od rzeki Cny.

Mapy walk pułku w 1920

• 
  nad rzeką Boh
• 
  Bitwa pod Brodami
• 
  Bitwa pod Toporowem
• 
  Bitwa nad Wkrą
• 
  Bitwa nad Wkrą

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920:
ppor. Teodor Błoch	śp. ppor. Feliks Frank	kpr. Jan Gajda
sierż. Antoni Groll	śp. ppor. Wacław Haas	pchor. Zbigniew Jaruzelski
plut. Wincenty Jurczyk	plut. Stanisław Klasa	ppor. Czesław Kopański
kpr. Dionizy Kręgielski	plut. Bronisław Łakota	ppor. Stefan III Majewski
kpr. Ignacy Marek	szer. Andrzej Pietrzak	ppor. Franciszek Piotrowiak
ppłk. Włodzimierz Rachmistruk	ppor. Kazimierz Ryziński	ppor. Teodor Serednicki
śp. ppor. Antoni Szepelski	śp. ppor. Jan Szut	pchor. Julian Tarnawski
kpt. Stanisław Trzebunia	st. szer. Ludwik Tyliński	kpt. Jan Uldanowicz
mjr Witold Wartha	sierż. Michał Zarzycki

Ponadto 38 oficerów i 63 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Pułk w okresie pokoju

Święto 72 pułku piechoty w Radomiu w 1932 roku - defilada

Szef Gabinetu MSWojsk. mjr dypl. kaw. Adam Korwin-Sokołowski (trzeci od prawej), w imieniu marszałka Józefa Piłsudskiego, odbiera od płk Gwido Kawińskiego odznakę pamiątkową i historię 72 pp. Trzeci od lewej stoi mjr dypl. piech. Aleksander Dmytrak. Warszawa 1932.

Odsłonięcie tablicy pamiątkowej ku czci Józefa Piłsudskiego w świetlicy 72 pp. Płk Karol Weiss de Helmenau, żołnierze w strojach historycznych; listopad 1933.

Nieistniejący obecnie budynek dawnych koszar wojskowych przy ul. Chrobrego w Radomiu

W listopadzie i grudniu 1920 roku pułk przeszedł na leże zimowe do Pińska. Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych z 14 stycznia 1921 roku we Włodzimierzu Wołyńskim został zorganizowany batalion zapasowy 145 pułku piechoty pod dowództwem podpułkownika Jana Diaka. 5 marca roku oddział został przemianowany na 72 pułk piechoty, a batalion zapasowy 145 pułku piechoty na batalion zapasowy 72 pułku piechoty. 18 kwietnia pułk wyruszył do Sarn, gdzie pełnił służbę garnizonową i kordonową. 31 sierpnia pułk udał się do garnizonu Brześć, lecz już 8 października przybył do Warszawy i zajął koszary przy ulicy Nowowiejskiej. 24 kwietnia 1922 roku pułk przybył do Radomia.

Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 72 pp i 49 pp zostały wydzielone ze składu 18 DP, a w ich miejsce wszedł 33 pp zorganizowany na Ziemi Łomżyńskiej. 72 pp wszedł wówczas w skład 28 Dywizji Piechoty.

6 sierpnia 1922 roku pułk obchodził swoje święto przypadające na dzień 14 sierpnia, rocznicę krwawych i zwycięskich walk w roku 1920, uwieńczonych zajęciem Sochocina. Obchody święta zostały przesunięte z uwagi na planowane odejście pułku na kilka tygodni do Obozu Ćwiczeń Dęblin.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 14 sierpnia, jako datę święta pułkowego.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 72 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb 3 batalionu strzelców CWP w Rembertowie.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku	ppłk Karol Chrobaczyński
I zastępca dowódcy pułku	ppłk Stanisław V Kowalski
adiutant	kpt. Jan Grzybowski
starszy lekarz	kpt. dr Józef Wiłkomirski
młodszy lekarz	vacat
II zastępca dowódcy pułku (kwatermistrz)	mjr Ksawery Wierzbowski
oficer mobilizacyjny	kpt. Józef Wiktor Muszyński
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Leoncjusz Stanisław Wancerski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (piech.) Józef Łapinkiewicz
oficer gospodarczy	kpt. int. Franciszek I Michalik
oficer żywnościowy	chor. Mikołaj Mazurek
oficer taborowy	por. tab. Maksymilian Wincenty Krapel
kapelmistrz	kpt. adm. (kapelm.) Anatoliusz Więckowski
dowódca plutonu łączności	por. Stefan Pawiński
dowódca plutonu pionierów	kpt. Wacław Syczyński
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Antoni Wacław Chmielewski
dowódca plutonu ppanc.	por. Michał Bolesław Bartoszewski
dowódca oddziału zwiadu	por. Eugeniusz Burski
I batalion
dowódca batalionu	mjr Jan Bryda
dowódca 1 kompanii	mjr Władysław Antoni Kulesza
dowódca plutonu	por. Bolesław Nowacki
dowódca plutonu	ppor. Alojzy Bruski
dowódca 2 kompanii	kpt. Jan Józef Papiz
dowódca plutonu	por. Józef Miernik
dowódca 3 kompanii	kpt. Jerzy Wolanowski
dowódca plutonu	por. Marian Nowakowski
dowódca 1 kompanii km	por. Zenon Jerzy Mędrzycki
dowódca plutonu	por. Tomasz Kostewicz
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Michał Wolszakiewicz
II batalion
dowódca batalionu	mjr Stanisław Jaszczuk
dowódca 4 kompanii	por. Stanisław Rzepka
dowódca plutonu	por. Ignacy Wybranowski
dowódca 5 kompanii	kpt. Czesław Wincenty Majewski
dowódca plutonu	ppor. Hieronim Hofer
dowódca plutonu	ppor. Jan Sobieniak
dowódca 6 kompanii	kpt. Jakub Wajda
dowódca plutonu	ppor. Walenty Maksymilian Przybylski
dowódca plutonu	ppor. Józef I Ostrowski
dowódca 2 kompanii km	por. Stanisław Poreda
dowódca plutonu	por. Stefan Paczyński
dowódca plutonu	ppor. Stefan Orliński
III batalion
dowódca batalionu	mjr Władysław Musielski
dowódca 7 kompanii	por. Wacław Wiatr
dowódca plutonu	por. Feliks Waszczykowski
dowódca 8 kompanii	por. Walenty Mikulski
dowódca plutonu	ppor. Lech Antoni Dunin-Karwicki
dowódca 9 kompanii	kpt. adm. (piech.) Julian Więcek
dowódca plutonu	por. Józef Roman Utnicki
dowódca plutonu	ppor. Eugeniusz Alfons Dymitrów
dowódca 3 kompanii km	kpt. Jan Chmiel
dowódca plutonu	por. Jan Anyszka
dowódca plutonu	ppor. Antoni Natkański
na kursie	por. Jerzy Jabłoński

72 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

72 pułk piechoty im. Dionizego Czachowskiego z Radomia w ramach mobilizacji alarmowej grupie brązowej zmobilizował:

• kompanię km plot. typ B nr 110,
• kompanię km plot. typ B nr 111.

W grupie czarnej zmobilizował swoje własne pododdziały w terminie od A+24 do A+42. Dodatkowo do dyspozycji 28 Dywizji Piechoty zmobilizował:

• samodzielna kompania km i bt. nr 13
• kolumna taborowa nr 119.

W II rzucie mobilizacji powszechnej mobilizował:

• batalion I/ 93 pułku piechoty rez.,
• dowództwo i pododdziały pułkowe 93 pp rez.

Mobilizacja alarmowa pułku rozpoczęła się 25 sierpnia o godz. 6.00 pododdziały pułku były częściowo rozwinięte, gdyż przebywała w nim duża grupa rezerwistów powołana na ćwiczenia letnie. Celem dalszej mobilizacji bataliony i kompanie w miejscowościach pod Radomiem: I/72 pp w Gołębiów-Brzustówka, II/72 pp Rajec Poduchowny, III/72 pp, tabory i pluton artylerii w Idalinie. Wieczorem 26 sierpnia i w nocy 26/27 sierpnia bataliony i pododdziały pułkowe złożyły przysięgę. Od popołudnia 27 sierpnia do rana 29 sierpnia pododdziały 72 pp odjechały sukcesywnie pięcioma transportami kolejowymi z Radomia przez Dęblin, Warszawa, Koluszki, Łódź, Karsznice lub przez Dęblin, Siedlce, Małkinia, Warszawa, Koluszki, Łódź i Karsznice do stacji Widawa i Łask. W koszarach pozostał batalion rekrucki wcielenia wiosennego oraz z dalszych rezerwistów w przyspieszonym terminie podjęto mobilizację pododdziałów 93 pp rez. pod dowództwem ppłk. Stanisława Kowalskiego. 1 września przybył do koszar 72 pp, OZ 16 DP z którego sformowano 3 września improwizowany pułk piechoty OZ 16 DP. Oba pułki weszły w skład Grupy "Radom". 72 pp po dojechaniu w rejon wyładowczy przemieściły się do rejonu Patoki-Józefów na linii obrony macierzystej 28 Dywizji Piechoty gen. bryg. Władysława Bończy-Uzdowskiego, wchodzącej w skład Armii „Łódź”. Od rana 30 sierpnia batalion I budował umocnienia polowe na północny wschód od miejscowości Borowiec, II batalion w rejonie folwarku Józefów, a III batalion w drugim rzucie obrony w folwarku Masłowice. 4 kompania strzelecka pozostała w rejonie Patoków, prowadziła tam prace przy fortyfikacjach polowych. Działania pułku miał wspierać ogniem III dywizjon 28 pułku artylerii lekkiej (rozwinął się pomiędzy miejscowościami: Kraszkowice, Masłowice, Borowiec).

Działania bojowe

Tereny walk Pułku w 1939 roku

Od Warty do Widawki

1 września 1939 o godz. 8.00 stanowiska 72 pp w miejscowości Borowiec zostały zbombardowane, kolejne naloty zadały straty I batalionowi i w taborach. Zginęło 21 żołnierzy, a rannych zostało ponad 20 żołnierzy. Po południu stanowiska pułku były ponownie bombardowane. Jedyną styczność z niemieckim patrolem pancernym miał jeden z plutonów kompanii ppanc., który unieruchomił dwa czołgi lekkie i samochód pancerny i pluton artylerii piechoty, który zniszczył dwa niemieckie samochody pancerne. Nocą przez pozycje 72 pp wycofał się z przedpola 36 pułk piechoty Legii Akademickiej. 2 września niemiecka broń pancerna prowadziła rozpoznanie na odcinku 72 pp. Artyleria pułkowa oraz dywizjon III/28 pal unieruchomiły 8 niemieckich pojazdów pancernych. Pluton zwiadowców konnych w rejonie Kraszkowice zlikwidował patrol motocyklistów niemieckich z 13 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej i wziął jeńców. Natomiast pluton kolarzy w majątku Kraszkowice stoczył potyczkę z patrolem niemieckim unieruchomił samochód pancerny i wziął jeńca kierowcę. Nocą 2/3 września zgodnie z rozkazem dowódcy 28 DP, 72 pułk piechoty im. D. Czachowskiego opuścił dotychczas zajmowane stanowiska i prowadził opóźnianie niemieckich oddziałów. Wycofał się na pośrednią rubież obrony na Warcie w rejonie Rychłocice-Konopnica. 3 września o świcie I i II batalion obsadził wschodni brzeg Warty. I/72 pp w rejonie Rychłocic, II/72 pp w miejscowości Konopnica. Natarcie niemieckie wyprowadzone o godz. 8.00 na Rychłocice zostało załamane, ze stratą zniszczonych czterech czołgów i trzech samochodów pancernych. W godzinach popołudniowych odcinek II batalionu był dwukrotnie atakowany, oba natarcia niemieckie zostały odparte. Ok. godz. 18.30 pod Konopnicą udało się oddziałom niemieckim sforsować Wartę i dokonać wyłomu w obronie batalionu II/72 pp, w trakcie walk o likwidację niemieckiego przyczółka poległ mjr Stanisław Jaszczuk, por. Lucjan Szczepański, dalszych trzech oficerów i 3 podoficerów i ok. 60 strzelców. 2 września 15 pułk piechoty był wspierany przez batalion III/72 pp, marszem nocnym 2/3 września zmierzał on do macierzystego pułku. Ok. godz. 8.00 rano zbliżał do Rychłocic, lotnictwo niemieckie zbombardowało most na Warcie. Straż tylna III batalionu zaatakowana została przez pancerny oddział rozpoznawczy 1 Dywizji Lekkiej. Batalion odparł atak mimo poniesionych strat. Przeprawił się przez Wartę w bród i po częściowo zniszczonym moście. Jednak podczas przeprawy utracił znaczną część sprzętu i większość taboru. Batalion ten przeszedł do odwodu pułku w rejonie Wrońska.

O zmroku 3 września zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji gen. bryg. Władysława Bończy-Uzdowskiego, pułk odszedł na linię głównego oporu na rzece Widawka. Pod Rychłocicami zginęli: strzelcy – Antoni Deja, Michał Grudzień, Edward Kania, Ludwik Kądziala, Jan Stachurski, Stefan Wlazło, st. strz. Józef Majda, plut. Środa. Ich mogiły znajdują się na miejscowym cmentarzu. Wieczorem Niemcy podpalili Konopnicę i Rychłocice. 72 pp zajął obronę na wschodnim brzegu rzeki Widawka w pierwszym rzucie: z II batalionem w rejonie Rogoźno-Ruda i III batalionem w rejonie Chrząstawy. I batalion pozostał w odwodzie pułku. 4 września od godzin porannych lotnictwo niemieckie prowadziło rozpoznanie stanowisk pułku, następnie pozycje obronne zostały ostrzelane ogniem artylerii. Niemieckie natarcie na odcinku pułku zostało odparte. Działania bojowe nieprzyjaciel prowadził na sąsiednich odcinkach obrony, poza działaniami patroli na odcinku pułku przez pozostałą część dnia 4 września i noc 4/5 września był spokój. 5 września pozycje pułku były ostrzeliwane przez artylerię niemiecką i atakowane przez lotnictwo, na pozycje III batalionu w rejonie Patoki i sąsiedniego 83 pułku piechoty 30 Dywizji Piechoty, uderzyła niemiecka 18 Dywizja Piechoty. Batalion wsparty ogniem 28 pułku artylerii lekkiej odparł niemieckie natarcia, poległo kilkudziesięciu żołnierzy, w tym część od zbyt krótkiego ostrzału własnej artylerii. Nocą 5/6 września 72 pp na rozkaz z dowództwa dywizji wycofał się do rejonu Stary Dwór-Gucin na południowy wschód od Łasku i na skraju lasu zajął obronę. W I rzucie stanowiska zajął I i II batalion z III batalionem w odwodzie. W dniu 6 września pododdziały pułku prowadziły walkę ogniową z niemieckimi patrolami rozpoznawczymi.

Bój o Pabianice

Realizując nowy rozkaz dowódcy 28 DP, 72 pułk piechoty w dniu 7 września miał prowadzić manewrowe działania opóźniające na trzech osiach: Łask-Pabianice batalionem II/72 pp, Róża-Pabianice batalionem III/72 pp i Dłutów-Pabianice batalionem I/72 pp. Ubezpieczająca od południa wzmocniona 9 kompania strzelecka została rozbita w rejonie Bud Dłutowskich przez niemiecki oddział pancerno-motorowy. Przez lukę pomiędzy 72 pp i 30 DP od strony południowej niemieckie oddziały pancerno-motorowe wyprzedziły kolumny 72 pp. Odcięły 72 pułk od reszty macierzystej dywizji organizującej obronę rejonu Pabianic. O godz. 15.00 72 pp podjął natarcie przez wieś Chechło na szosę Łask-Pabianice, przy wsparciu artylerii do natarcia przystąpiły bataliony II i III w pierwszym rzucie i za nimi I batalion. Obrona niemiecka z pułku zmotoryzowanego SS "Leibstandarte Adolf Hitler" i I batalionu 23 pułku czołgów, nie dała się zaskoczyć na atakujące bataliony 72 pp nieprzyjaciel położył silny ostrzał artyleryjski i wszelkiej broni piechoty oraz czołgów. II batalion nie mógł ruszyć z podstawy wyjściowej, do walki wprowadzono I batalion. Batalion III ze wsparciem I zdobyły palącą się wieś Chechło, dalsze natarcie pułku zostało wstrzymane. Na Chechło niemiecka piechota i czołgi wykonały kontrataki, odparte przy obopólnych stratach. Częściowo został rozbity I batalion. Na rozkaz ppłk. Karola Chrobaczyńskiego po zmroku pułk przerwał walkę i wycofał się z Chechła i innych pozycji do lasu w pobliżu miejscowości Róża. W ciężkich walkach poległo 9 oficerów, w tym dowódcy 7 i 8 kompanii por. Wacław Wiatr i Walenty Makulski, 12 podoficerów i 161 strzelców, wielu zostało rannych i duża grupa dostała się do niewoli. W trakcie walk i po nich doszło do rozdzielenia się sił pułku. Reszta I batalionu i luźne grupy z II i III batalionów pomaszerowały w kierunku Łodzi, 8 września pod Brzezinami starły się ze zmotoryzowanym oddziałem niemieckim. W wyniku walki zostały rozbite, duża grupa wraz z dowódca I/72 pp mjr Janem Brydą dostała się do niewoli. Jedna z grup I batalionu st. sierż. Stefana Barcikowskiego i 75 żołnierzy przez Skierniewice, Żyrardów, Grodzisk i Błonie przebiła się do Warszawy. 14 września została przydzielona do 360 pułku piechoty. Zebrane w nocy 7/8 września pozostałości pułku pomaszerowały do Brzezin, rannych odesłano do szpitala w Pabianicach. Z żołnierzy 72 pułku, 9 września dowódca pułku utworzył zbiorczy batalion

• 
  Rejon walk pułku

Walki odwrotowe

Od świtu 9 września batalion 72 pp pomaszerował drogą Kamień-Pamiętno na zachód od Skierniewic do rejonu Mokra-Lewa, tam batalion bronił linii rzeki Rawka. W tym czasie pozostałości III batalionu por. Rzepki w sile ok. 200 żołnierzy dotarły w rejon Rudy Pabianickiej, a następnie Skoszewy i 8 września wzięły udział w walkach 36 pp LA w rejonie Skoszewy i Poćwiardówki. W nocy 10 września batalion zbiorczy ppłk Karol Chrobaczyński podzielił na dwie kompanie i przydzielił jedną do kolumny 2 Dywizji Piechoty Legionów, wraz z którą osiągnął 11 września Wiskitki i Gole. Druga kompania dotarła wraz z kolumną 28 DP do lasu pod Żyrardowem. Po odpoczynku kolejnej nocy pododdziały 72 pp podjęły dalszy marsz przez Baranów do Błonia. Z Błonia zgodnie z rozkazem dowódcy Grupy Operacyjnej gen. bryg. Wiktora Thommée ppłk Karol Chrobaczyński poprowadził batalion por. Rzepki i kompanię z batalionu zbiorczego w kierunku kolumny głównej 28 DP poprzez Rokitno, Milanówek, Brwinów. Pod Rokitnem stoczono potyczkę z niemieckimi czołgami. Po zajęciu przez oddziały 28 DP Brwinowa, cała piechota dywizji, a wśród nich batalion 72 pp por. Stanisława Rzepki, wykonała natarcie na Kotowice, w walce poległ por. Rzepka i 14 szeregowych z batalionu 72 pp. Po tej walce pozostałość batalionu 72 pp pod dowództwem por. Utnickiego przydzielono do 36 pp LA. Pozostałości 28 DP prowadziły dalej walki poprzez Pruszków i Włochy usiłowały przebić się 12 września do Warszawy. W opanowanym Milanówku w trakcie niszczenia dokumentacji pułkowej i ukrywania sztandaru pułku do niewoli niemieckiej, dostał się ppłk K. Chrobaczyński z grupą żołnierzy ze swojego pocztu. Resztki 72 pp wraz z innymi oddziałami 28 DP, wycofały się do Błonia i nocą 12/13 września pomaszerowały do Puszczy Kampinoskiej, przez Zaborówek, Czeczotki, Kazuń dotarły do Modlina. Do Warszawy z rejonu Brwinowa nocą 12/13 września przebiło się ok. 100 żołnierzy w sile dwóch plutonów i drużyny ckm, którzy zostali włączeni w szeregi 360 pp i wzięli udział w obronie stolicy.

W obronie Modlina

Z zebranych w Modlinie żołnierzy 72 pp utworzono zbiorczy batalion, a dowództwo 72 pp (odtworzonego) objął ppłk Ignacy Gayda. 1 kompania 72 pp wspólnie z 36 pp LA obsadziła Fort nr III i rejon Pomiechówka. Pozostałe pododdziały 72 pp, wraz z resztą 15 pp pozostały w odwodzie, za 36 pp LA okopując się na stanowiskach polowych. Od 19 września stanowiska oddziałów 28 DP były ostrzeliwane przez artylerię niemiecką i bombardowane przez lotnictwo. 20 września nastąpiło natarcie piechoty niemieckiej. W trakcie walk pozostałość batalionu 72 pp została włączona do obrony, w ich trakcie został ciężko ranny ppłk Gayda. 22 września po sforsowaniu Wkry i zajęciu bronionego przez pododdziały 36 pp LA i 72 pp Pomiechówka, linia obrony 28 DP była zagrożona przełamaniem. Od rana 27 września prowadzono bombardowanie i ostrzał artyleryjski Fortu III, a następnie do natarcia przystąpiła niemiecka piechota. Z uwagi na brak amunicji sytuacja obrony stała się krytyczna i natarcie odparto z wielkim trudem. 28 września po ostrzale artyleryjskim niemiecka piechota podjęła ponowne natarcie na fort, lecz o godz. 7.40 pododdziały 28 DP dostały rozkaz przerwania ognia, ze względu na rozmowy kapitulacyjne. 29 września nastąpiła kapitulacja twierdzy Modlin. Podczas walk we wrześniu 1939 r. poległo 19 oficerów i ok. 420 szeregowych, a rannych zostało 5 oficerów i kilkuset szeregowych 72 pułku piechoty.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
dowództwo, organa kwatermistrzowskie jednostek pozabatalionowych i kompania gospodarcza
dowódca pułku	ppłk Karol Chrobaczyński
I adiutant	kpt. piech. Jakub Wajda	†1940 Charków
II adiutant	por. piech. rez. Stefan Peters
oficer informacyjny	por. piech. rez. Aleksander Klochowicz
dowódca drużyny dowódcy pułku	kpr. pchor. Tadeusz Kośla
kwatermistrz	kpt. Julian Więcek
I batalion
dowódca I batalionu	mjr Jan Bryda
adiutant batalionu	ppor. rez. Stanisław Żurowski
dowódca plutonu łączności	kpr. Leon Ciechoński
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	por. Feliks Waszczykowski	†7 IX 1939 Rychłocice
	ppor. rez. Stanisław Kwapiński	†IX 1939 Modlin
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. rez. Stefan Kosicki	†7 IX 1939 Chechło
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	por. rez. Władysław Jędras	†3 IX 1939
dowódca 1 kompanii km	kpt. Jan Grzybowski
II batalion
dowódca II batalionu	mjr Stanisław Jaszczuk	†3 IX 1939 Konopnica
adiutant batalionu	ppor. rez. Andrzej Peszke
dowódca plutonu łączności	ppor. rez. Kazimierz Garbacz	†7 IX 1939 Chechło
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. Stanisław Rzepka	3–12 IX dowódca II baonu, †12 IX 1939 Brwinów
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	por. rez. Maciej Wybranowski
dowódca I plutonu	ppor. rez. Franciszek Gryla	†3 IX 1939 Konopnica
dowódca II plutonu	ppor. piech. rez. Kazimierz Walewski	†7 IX 1939 Dobroń k. Pabianic
dowódca III plutonu	ppor. rez. Tadeusz Rybicki	†3 IX 1939 Konopnica
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	por. rez. Lucjan Zygmunt Szczepański	†1940 Charków
dowódca 2 kompanii km	por. Stanisław Poreda
III batalion
dowódca III batalionu	mjr Władysław Musielski	do 7 IX 1939
	kpt. rez. Piotr (Eugeniusz?) Skrzypkowski	od 7 IX 1939
adiutant batalionu	ppor. rez. Kaczor
dowódca plutonu łączności	plut. Czesław Perzanowski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Wacław Wiatr	†7 IX 1939 Chechło
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. Walenty Makulski	†7 IX 1939 Chechło
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. Józef Roman Utnicki	od 12 IX 1939 dowódca II baonu
dowódca 3 kompanii km	kpt. Jan Chmiel	†IX 1939
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadu	por. piech. Eugeniusz Burski	†5 I 1943 KL Auschwitz
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Michał Bolesław Bartoszewski
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Antoni Wacław Chmielewski
dowódca plutonu pionierów	por. Marian Nowakowski
dowódca plutonu łączności	por. Jerzy Jabłoński	†IX 1939
dowódca plutonu przeciwgazowego	plut. Franciszek Kicior

Symbole pułku

Sztandar

19 sierpnia 1923 prezydent Stanisław Wojciechowski wręczył pułkowi przepisową, trzecią z rzędu chorągiew pułkową, ufundowaną przez Komitet miasta Radom i powiatu radomskiego (pierwszą chorągiew ufundowało włoskie miasto Chivasso, natomiast drugą Koło Ziemianek w Łowiczu). Podczas uroczystej mszy św. na dziedzińcu koszarowym ks. biskup polowy Stanisław Gall poświęcił chorągiew. Na sztandarze tym widniały nazwy miejscowości związanych z historią oddziału, odznaka Armii Hallera oraz herby miast Chivasso i Radom.

Odznaka pamiątkowa

28 grudnia 1927 roku kadra zawodowa pułku podjęła uchwałę o wprowadzeniu odznaki pamiątkowej. Autorem projektu odznaki był oficer pułku, kpt. Jan Grochot. 18 lipca 1931 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 72 pp. Odznaka ma kształt stylizowanej tarczy bojowej podzielonej na osiem segmentów w których wpisano numery i inicjały: 18 DP 1920 6, 21, 145 oraz tarcze herbowe miast: Chivasso, Lure, Łowicz, Radom. Środek odznaki zajmuje nałożona emaliowana tarcza herbowa z numerem i inicjałami 72 PP. Oficerska - jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana. Wymiary: 41x32 mm. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• kpt. Jan Chlebek (XII 1918 – V 1919)
• ppłk armii francuskiej Lucjan Maurel (26 V - 31 IX 1919)
• ppłk Teofil Świrski (15 X - 21 XII 1919)
• ppłk Karol Steinbach (22 XII 1919 - 21 VII 1920)
• kpt Jan Uldanowicz (p.o. od 22 VII 1920)
• ppłk Włodzimierz Rachmistruk (VII - 25 VII 1920)
• mjr Witold Wartha (26 VII - 25 X 1920)
• płk Włodzimierz Rachmistruk (26 X 1920 - XII 1923)
• ppłk Mikołaj Burzyński (p.o. XII 1924 - III 1924)
• płk piech. Karol Weiss de Helmenau (19 II 1924 – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Włodzimierz Wołyński)
• ppłk dypl. Alojzy Przeździecki (od 5 V 1927 – 6 VII 1929 → dyspozycja dowódcy OK I)
• ppłk / płk dypl. Gwido Kawiński (6 VII 1929 - XI 1935)
• ppłk Wincenty Wnuk (p.o. XI 1935 - IV 1936)
• płk Zdzisław Zajączkowski (IV 1936 - XII 1938 → dowódca Pułku KOP „Głębokie”)
• ppłk Karol Chrobaczyński (9 XII 1938 - 13 IX 1939)
• ppłk Ignacy Gayda (16 - 20 IX 1939)
• mjr Władysław Pawłowski (20 - 29 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Mieczysław Sokół-Szahin (10 VII 1922 – 1927 → dowódca 78 pp)
• ppłk piech. Adam I Lipiński (22 VII 1927 – 31 VIII 1931 stan spoczynku)
• mjr / ppłk dypl. piech. Włodzimierz Scholze-Srokowski (1 XI 1930 – 9 IV 1934 → wykładowca w Szkole Gazowej)
• ppłk Wincenty Wnuk (9 IV 1934 – 15 VII 1938 → dowódca 8 pp Leg.)
• ppłk Stanisław Kowalski (do VIII 1939)

II zastępcy dowódcy pułku - kwatermistrzowie pułku

• mjr piech. Ksawery Wierzbowski (1939)
• kpt. piech. Julian Więcek (VIII – IX 1939)

Żołnierze 72 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Bożek Daniel	ppor. rez.	technik kolejnictwa		Katyń
Ciepluch Wincenty	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Chęcinach	Katyń
Drobiński Stanisław	ppor. rez.	publicysta, mgr matematyki	z-ca prez. Oddziału SN w Radomiu	Katyń
Kupidura Władysław	ppor. rez.	technik budowlany	Zakłady Radiotechniczne nr 2	Katyń
Lindner Jan	ppor. rez.	inżynier	asystent PW	Katyń
Małek Antoni	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Sekuła Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Sworzycach	Katyń
Słyszewski Leon	ppor. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Nowych Łosienicach	Katyń
Stróżewski Witold	ppor. rez.	urzędnik	Ministerstwo Przemysłu i Handlu	Katyń
Szachowicz Zygmunt	por. rez.	inżynier	Wydział Planowania m. Warszawy	Katyń
Zambrzycki Stanisław	por. rez.	inżynier		Katyń
Bednarek Władysław	podporucznik rezerwy	nauczyciel	szkoła w Tczowie	Charków
Bryda Jan	major	żołnierz zawodowy		Charków
Czarniecki Stefan	podporucznik rezerwy	prawnik		Charków
Fleury Aleksander	porucznik rezerwy	handlowiec	instruktor JHP	Charków
Gdyk Stanisław	podporucznik rezerwy			Charków
Grad Józef	podporucznik rezerwy	nauczyciel		Charków
Klimczuk Radomir	podporucznik rezerwy	prawnik, mgr	Sąd Grodzki w Kozienicach	Charków
Kosicki Tadeusz Leon	podporucznik rezerwy	ekonomista, mgr		Charków
Kwarciński Zygmunt	porucznik rezerwy	inżynier leśnik	Nadleśnictwo Białowieża	Charków
Leśkiewicz Zygmunt	podporucznik rezerwy	leśnik		Charków
Łapinkiewicz Józef Łukasz	kpt. adm. (piech.)	oficer służby stałej	oficer administracyjno-materiałowy	Charków
Marcinek Zygmunt	podporucznik rezerwy			Charków
Mączyński Kazimierz	porucznik rezerwy	bibliotekarz, dr filozofii	Uniwersytet Warszawski (e)	Charków
Protasiewicz Edward	porucznik rezerwy	inżynier	Centrum Badań Balistycznych	Charków
Skibiński Tadeusz	podporucznik rezerwy	technik drogowo-budowlany		Charków
Szczepański Lucjan	podporucznik rezerwy			Charków
Wajda Jakub	kapitan	żołnierz zawodowy		Charków
Wybranowski Ignacy	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków

Pamięć o pułku

• Imię 72 pułku piechoty nosi jeden z placów w Radomiu (Plac 72 pułku piechoty w Radomiu) a także szkoła podstawowa przy ul. Szkolnej 18 w Konopnicy koło Wielunia.
• W Radomiu znajduje się pomnik poświęcony żołnierzom 72 pp.

• 
  Pomnik 72 pułku piechoty w Radomiu

Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej

Tradycje radomskiego 72 pp kontynuowały: 72 pułk piechoty AK Ziemi Radomskiej w Okręgu Radomsko-Kieleckim Armii Krajowej, oraz 72 pułk piechoty AK w Warszawie, który wchodził w skład 28 Dywizji Piechoty AK im. Stefana Okrzei w czasie powstania warszawskiego.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Franciszek Adam Arciszewski: Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armią Budionnego (1 lipca – 6 sierpnia 1920) (reprint). Oświęcim: Wydawnictwo „Napoleon”, 1923. ISBN 978-83-65652-00-3.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Jan Grochot: Zarys historji wojennej 72-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Stanisław Przybyszewski: 72 Pułk Piechoty im. pułkownika Dionizego Czachowskiego. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 2003, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 89. ISBN 83-88773-88-7.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.