43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków

43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	„Legion Bajończyków”
Tradycje
Święto	25 lipca
Nadanie sztandaru	25 lipca 1929
Dowódcy
Ostatni	ppłk Franciszek Kubicki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Dubno
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	13 Kresowa Dywizja Piechoty
Odznaczenia

Tablo oficerów 43 pp z 1927 roku

Szkoła podoficerska 43 pułku piechoty

Wręczenie sztandaru 43 pułkowi piechoty w Dubnie

13 DP w 1938

Pomnik Nieznanego Żołnierza w Dubnie

43 Pułk Strzelców Legionu Bajończyków (43 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Formowanie pułku

Oddział wywodził swój rodowód od Legionu Bajończyków, pierwszej polskiej formacji wojskowej we Francji, w czasie I wojny światowej.

Wówczas do służby w armii francuskiej zgłosili się członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Paryża oraz emigranci w łącznej liczbie 1200, z których 800 na początku września 1914 został przydzielonych do 1 pułku Legii Cudzoziemskiej w Bajonnie w Pirenejach. W wyniku przeszkód stawianych przez ambasadora rosyjskiego, Izwolskiego, nie sformowano osobnego polskiego pułku, zaś batalion przy oddziale LC. Pierwsze walki Polacy stoczyli we wrześniu 1914 na obszarze Szampanii. Po zdziesiątkowaniu na wiosnę 1914 oddział został rozwiązany.

W czerwcu 1918 resztki Bajończyków wcielone zostały do 1 pułku Strzelców Polskich sformowanego Loval i Mayenne. W jego skład weszły resztki pierwotnego oddziału z 1914. We wrześniu 1919 pułk przemianowany został na 43 pułk strzelców kresowych.

Pułk w okresie pokoju

W okresie międzywojennym 43 pułk piechoty stacjonował w garnizonie Dubno, a batalion zapasowy w Kowlu, na terenie Okręgu Korpusu Nr II. Drugi batalion miał swój garnizon w Brodach, eksterytorialnie, na terenie Okręgu Korpusu Nr VI.

Do 1924 roku pułk obchodził swoje święto 10 stycznia, w rocznicę powstania 1 pułku strzelców polskich. W 1924 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego na dzień 25 lipca, rocznicę bitwy stoczonej przez 1 pułk strzelców polskich w 1918 roku pod Reims w Szampanii. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 25 lipca, jako datę święta pułkowego.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 43 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych.

5 kwietnia 1929 Minister Spraw Wojskowych nadał 43 pułkowi piechoty nazwę „43 pułk piechoty Legionu Bajończyków”.

W 25 rocznicę powstania na święcie pułkowym (ostatnim) 25 lipca 1939 otrzymał nazwę 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków.

Pułk w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie macierzystej 13 Dywizji Piechoty. Za kampanię został odznaczony orderem Virtuti Militari.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• ppłk Mikołaj Korszun-Osmołowski (5 VIII 1918 – 26 IX 1919)
• mjr Wacław Piekarski (27 IX 1919 – 18 X 1920)
• płk piech. Jan Skorobohaty-Jakubowski (IX 1921 – 8 XII 1922 → dowódca piechoty dywizyjnej 13 DP)
• ppłk / płk Edmund Koczorowski (1923 – 31 III 1927 → członek OTO
• ppłk piech. Karol Paryłowski (31 III 1927 – 28 I 1928 → praktyka poborowa w PKU Jarosław)
• ppłk / płk dypl. piech. Benedykt Chłusewicz (28 I 1928 – 22 XI 1937)
• ppłk piech. Franciszek Kubicki (23 XI 1937 – 30 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

W latach 1938–1939, w organizacji pokojowej było to stanowisko I zastępcy dowódcy pułku. W 1939 roku, w organizacji wojennej, stanowisko to nie występowało.

• ppłk piech. Mikołaj Koiszewski (od 22 VII 1922 → PKU Szamotuły)
• ppłk piech. Juliusz Jan Prymus (1923 – 19 II 1924 → dowódca 16 pp)
• ppłk piech. Roman Witorzeniec (24 V 1924 – 18 I 1925 → dowódca 44 pp)
• ppłk piech. Karol Paryłowski (6 III 1925 – 31 III 2927 → dowódca pułku)
• ppłk SG Ernest Giżejewski (5 V 1927 – 26 IV 1928 → Oddział IV SG)
• ppłk piech. Józef Zych (26 IV 1928 – 23 XII 1929 → p.o. komendanta PKU Siedlce)
• ppłk piech. Władysław Józef Mikołajczak (21 I 1930 – 4 VII 1935 → dowódca 15 pp)
• ppłk piech. Stefan Warchoł (4 VII 1935)
• ppłk piech. Stanisław Undas (1936 – 1939)

Kwatermistrzowie pułku

• ppłk piech. Juliusz Jan Prymus (18 XI 1922 – 1923 → zastępca dowódcy 43 pp)
• kpt. piech. Jan Dańkowski (p.o. 1923)
• ppłk piech. Symeon Chodakowski (1924)
• mjr piech. Stefan Wyczółkowski (1925)
• mjr Bogumierz Marian Syrowatka (1928)
• mjr piech. Jan Ferdynand Stettner (od 31 III 1930)
• mjr / ppłk piech. Józef Owczarski (VI 1934 – 1939)
• kpt. Antoni Alojzy Ptasznik (IX 1939)

Oficerowie pułku

• ppłk Walery Sławek (oficer nadetatowy)
• ppłk Stefan Rychalski – dowódca batalionu (1922-1923)
• mjr dypl. SG Karol Jeżowski (dowódca II batalionu)
• mjr piech. Marian Hyla – dowódca I baonu (1923-1924) i II baonu (1925)
• mjr SG Stanisław Lityński (oficer nadetatowy)
• kpt. Franciszek Górecki (dowódca plutonu, dowódca kompanii, adiutant batalionu sztabowego)
• por. Mieczysław Sylwester Bobrownicki-Libchen
• por. Antoni Zdrojewski
• kpt. Adolf Porębski
• kpt. SG Jerzy Stawiński

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku

• dowódca pułku – ppłk Franciszek Kubicki
• I zastępca dowódcy – ppłk Stanisław Undas
• adiutant – kpt. Jan Paweł Kaucz
• starszy lekarz – kpt. dr Bolesław Kamiński
• oficer placu Dubno – kpt. adm. (piech.) Franciszek Górecki
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – ppłk Józef Owczarski
• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Władysław Jezierski
• zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. adm. (piech.) Antoni Pełka
• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Władysław Kanicki
• oficer gospodarczy – por. int. Stanisław Garbarczyk
• oficer żywnościowy – kpt. Antoni Alojzy Ptasznik
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. adm. (piech.) Juliusz Müller
• kapelmistrz – por. adm. (kapelm.) Jozef Wilczek
• dowódca plutonu łączności – kpt. Stanisław V Krawczyk
• dowódca plutonu pionierów – por. Bolesław Bylczyński
• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. art. Józef Grzywacz
• dowódca plutonu ppanc. – por. Franciszek Karwacki
• dowódca oddziału zwiadu – por. Franciszek Wiewiórka

I batalion

• dowódca batalionu – vacat
• dowódca 1 kompanii – kpt. Stanisław VIII Piotrowski
• dowódca plutonu – ppor. Jan Drechny
• dowódca plutonu – ppor. Zbigniew Józef Hruby
• dowódca 2 kompanii – kpt. Stanisław Borczyk
• dowódca plutonu – por Kazimierz Woźniak
• dowódca plutonu – ppor. Zygfryd Hennenegild Jaworski
• dowódca plutonu – ppor. Franciszek Omilon
• dowódca 3 kompanii – kpt. Antoni Eugeniusz Kłosowski
• dowódca plutonu – por. Jan I Wójtówicz
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Jan Rosół
• dowódca 1 kompanii km – kpt. Jan Radzik
• dowódca plutonu – ppor. Henryk Aleksander Jankiewicz
• dowódca plutonu – ppor. Franciszek Piechówicz

II batalion

• dowódca batalionu – ppłk Władysław Warchoł
• adiutant dowódcy batalionu – kpt. Franciszek Teodor Knapik
• pomocnik ds. gospodarczych dowódcy batalionu – kpt. adm. (piech.) Kamil Rafał Sykora
• oficer gospodarczy batalionu – kpt. int. Władysław Grzymkowski
• lekarz batalionu – por. lek. Stefan Leszek Marciniak
• dowódca 4 kompanii – kpt. Tadeusz Dębski
• dowódca plutonu – ppor. Jerzy Jan Godorowski
• dowódca 5 kompanii – kpt. Aleksander Zawada
• dowódca plutonu – ppor. Robert Sawicki
• dowódca 6 kompanii – kpt. Mieczysław Malinowski
• dowódca plutonu – por. Józef Pawlak
• dowódca plutonu – ppor. Jozef Krężel
• dowódca 2 kompanii km – kpt. Zygmunt Jędryszek
• dowódca plutonu – por. Paweł Górski

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Feliks Miklas
• dowódca 7 kompanii – kpt. Stanisław Krawczyk
• dowódca plutonu – por. Mieczysław Jan Dziurzyński
• dowódca plutonu – por. Antoni Szczurowski
• dowódca 8 kompanii – kpt. Stanisław Sosnowski
• dowódca plutonu – ppor. Michał Zieliński
• dowódca plutonu – ppor. Władysław Żebrowski
• dowódca 9 kompanii – por. Zbigniew Tadeusz Dubicki
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Cioch
• dowódca 3 kompanii km – p.o. por. Wilhelm Jurago
• dowódca plutonu – por. Kazimierz Kowalewski
• dowódca plutonu – ppor. Klemens Puzynowski
• na kursie – por. Władysław Mazur
• odkomenderowany – por. Tadeusz Bryłka

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku

Dowództwo

• dowódca - ppłk Franciszek Kubicki (do 30 IX 1939 – w Warszawie)
• ppłk Władysław Warchoł w 13 Brygadzie Piechoty (13 IX 1939 Chełm – 25 IX 1939 koło Suchowoli)
• I adiutant - kpt. Stanisław Piotrowski
• II adiutant - ppor. Władysław Żebrowski
• oficer informacyjny - ppor. rez. Kazimierz Wójcik „I"
• oficer łączności - kpt. Stanisław Krawczyk „V"
• zastępca oficera łączności - sierż. Bolesław Żukowski
• kwatermistrz - kpt. Antoni Ptasznik
• oficer płatnik- por. int. Stanisław Garbarczyk
• oficer żywnościowy - kpt. Antoni Alojzy Ptasznik
• naczelny lekarz - kpt. lek. dr Bolesław Kamiński
• kapelan - st. kap. ks. Longin Wiśniewski
• dowódca kompanii gospodarczej - kpt. adm. Juliusz Muller

I batalion

• dowódca I batalionu - mjr Zygmunt Rylski
• adiutant batalionu - ppor. rez. Nikodem Józef Jaruga
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej - por. Mieczysław Dziurzyński
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej - kpt. Stanisław Borczyk
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej - por. rez. Czesław Bogdanowicz
• dowódca 1 kompanii cekaemów - kpt. Jan Radzik

II batalion

• dowódca II batalionu - kpt. Antoni Eugeniusz Kłopotowski (kpt. Antoni Eugeniusz Kłosowski)
• adiutant batalionu - NN
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej - por. Jan Wojtowicz
• dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Bolesław Bylczyński
• dowódca 6 kompanii strzeleckiej - por. rez. Wacław Marian Kobusiewicz
• dowódca 2 kompanii cekaemów - por. Wilhelm Jurago

III batalion

• dowódca III batalionu - mjr Feliks Miklas
• adiutant batalionu - NN
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej - kpt. Stanisław Krawczyk „II"
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej - kpt. Stanisław Sosnowski
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej - por. rez. Jerzy Iwiński
• dowódca 3 kompanii cekaemów - por. Kazimierz Kowalewski

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii przeciwpancernej - kpt. Franciszek Karwacki
• dowódca plutonu artylerii piechoty - kpt. Józef Grzywacz
• zastępca dowódcy plutonu artylerii pułku - st. sierż. Brunon Schreiber
• dowódca kompanii zwiadowców - por. Franciszek Wiewiórka
• dowódca plutonu pionierów - por. Feliks Bylczyński
• dowódca plutonu przeciwgazowego - por. Kazimierz Woźniak

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari

1. kpr. Zygmunt Arend
2. ś.p. ppor. Franciszek Bauer
3. ś.p. Antoni Bartman
4. strz. Jan Bekta
5. sierż. Edward Białous
6. sierż. Antoni Biedka
7. ś.p. ppor. Ludwik Czerwonka
8. ś.p. ppor. Henryk Czupreta
9. ś.p. ppor. Lucjan Chwałkowski
10. kpr. Wincenty Chmielewski
11. strz. Stanisław Cichocki
12. strz. Antoni Daniel
13. sierż. Stefan Delikowski
14. st. sierż. Filip Fonder
15. kpr. Franciszek Fuśniak
16. strz. Jan Gawroński
17. strz. Piotr Gawryłowicz
18. ppor. Franciszek Górecki
19. mjr Stanisław Edward Grodzki
20. mjr armii franc. Benedykt Haciski
21. ś.p. sierż. Jan Inglod
22. kpr. Stanisław Jarmusz
23. płk Julian Jasieński
24. ks. kpl. Józef Jaworski
25. sierż. Stanisław Kaźmierczak
26. ś.p. kpt. Jan Marian Krzywkowski-Woliński
27. por. Antoni Kurcz
28. por. Franciszek Klich
29. sierż. Jan Kwiatkowski
30. sierż. Stanisław Kosiński
31. kpt. Jan Kozierowski
32. sierż. Teofil Langowski
33. ppor. Michał Lewandowski
34. por. Jerzy Ledoux
35. ppor. Stanisław Łączkowski
36. strz. Antoni Matejek
37. strz. Stanisław Mazurowski
38. ś.p. ppor. Leonard Martynowicz
39. ś.p. por. Jan Michniewicz
40. kpt. armii franc. Moittier
41. por. Zygmunt Nowak
42. ppłk Wacław Piekarski
43. kpt. Zygmunt Piątkowski
44. ppor. Antoni Paszkowski
45. sierż. Władysław Pawlaczek
46. por. Nikodem Polak
47. por. Jan Pela
48. sierż. Józef Ordęga
49. sierż. Kazimierz Reychman
50. kpr. Wojciech Badek
51. ś.p. mjr Mieczysław Rodzyński
52. kpr. Sergiusz Siwek
53. por. Bruno Rolke
54. strz. Aleksander Sobotka
55. st. sierż. Stefan Skrzetuski
56. por. Antoni II Szymański
57. strz. Ludwik Trojanowski
58. kpr. Jan Trzejowski
59. strz. Jan Urban
60. ś.p. strz. Franciszek Walkowski
61. strz. Józef Wilkowski
62. st. sierż. Paweł Walczak
63. ś.p. por. Walenty Walaszczyk
64. sierż. Jan Wesołowski
65. ks. proboszcz dr Jan Więckowski
66. ś.p. strz. Jan Więcek
67. ś.p. strz. Michał Włodarski
68. por. Franciszek Wójcik
69. ś.p. ppor. Stanisław Wronowski
70. kpt. Stefan Wyczółkowski
71. strz. Albin Zawiła
72. ś.p. ppor. Ignacy Zakrzewski
73. ppor. Michał Zakrzewski
74. strz. Stefan Zygadlewicz

Symbole pułkowe

Sztandar z 1914

Sztandar z 1929

Sztandar

Pułk posiadał trzy sztandary. Podczas ważnych uroczystości występowały w pułku trzy poczty sztandarowe: ze sztandarem z 1914 roku - poczet w mundurach żuawów, ze sztandarem z 1918 roku - poczet w błękitnych mundurach armii gen. Hallera i z przepisowym sztandarem z 1929 roku - poczet w ówczesnych mundurach Wojska Polskiego. Sztandar bojowy Legionu Bajończyków, wręczono ochotnikom polskim jako dar miasta Bayonne we wrześniu 1914 roku. Sztandar z białym orłem bez korony na płacie, wykonano według projektu Xawerego Dunikowskiego i Jana Żyznowskiego. Poległy podczas walk we Francji sierżant Szujski bronił sztandaru, przedziurawionego 40 razy przez kule nieprzyjaciela. Po wojnie, w płacie sztandaru, doliczono się 43 przestrzelin. Prezydent Republiki Francuskiej Raymond Poincaré udekorował chorągiew Krzyżem Wojennym z Palmą, a marszałek Polski Józef Piłsudski - Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Był to najstarszy sztandar odrodzonego Wojska Polskiego.

W czerwcu 1918 społeczeństwo Paryża ufundowało sztandar 1 Pułkowi Strzelców Polskich, do którego wcielono resztki Bajończyków. We wrześniu 1919 roku w Wojsku Polskim pułk przemianowano na 43 pp.

Przepisowy sztandar, jako dar Paryża, wręczył pułkowi gen. dyw. Jan Romer 25 lipca 1929. Dopiero 8 października 1929 Prezydent RP zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 43 pp. Na ofiarowanym przez Francuzów sztandarze zostały wymienione zwycięskie bitwy na polach ziem francuskiej i polskiej, herby Paryża i Wołynia oraz szarfa z napisem w języku francuskim Français et Polonais tout le temps Amis (pol. dosł. Francja i Polska przez cały czas Przyjaciele).

Losy przepisowego sztandaru i sztandaru 1 psp we wrześniu 1939 i w czasie okupacji nie zostały wyjaśnione. 20 maja 1946 roku przepisowy sztandar został przekazany do Muzeum WP przez Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy Wojska Polskiego, który to otrzymał go od dowództwa Okręgu Wojskowego Łódź. Sztandar Legionu Bajończyków zwrócono do Muzeum Wojska już 14 sierpnia 1939 roku i zachował się do dnia dzisiejszego. Losy sztandaru 1 psp nadal są nieznane

Odznaka pamiątkowa

14 grudnia 1928 minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 43 pp. Odznakę o wymiarach 44 x 44 mm stanowi krzyż o ostro zakończonych ramionach z kulkami. Na każdym ramieniu symbole związane z tradycją pułku: orzeł jagielloński na tle krzyża i wstążki francuskiego orderu Croix de Guerre, herb miasta Paryża, miniatura Orderu Virtuti Militari, herb miasta Dubna na białym tle. Środek odznaki wypełnia tarcza w otoku wieńca laurowego, od którego odchodzą 4 grupy promieni. W centrum tarczy wpisano numer i inicjały 43 PSK. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera WG. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Piotr Bieliński, "43 pułk strzelców Legionu Bajończyków", Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Warszawa 2011.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• [red.]Bronisław Prugar-Ketling: Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Piotr Bieliński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 13 Dywizja Piechoty Legionów. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-605-5.
• Stefan Wyczółkowski: Zarys historji wojennej 43-go Pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.