44 Pułk Strzelców Legii Amerykańskiej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
44 pułk strzelców Legii Amerykańskiej
44 pułk piechoty Strzelców Kresowych
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1918

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Legii Amerykańskiej

Tradycje
Święto

28 kwietnia[1]

Nadanie sztandaru

1918 i 1931

Rodowód

2 pułk strzelców polskich

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Józef Grabiński

Ostatni

płk Józef Frączek

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Romanowem (23 XII 1919)
bitwa pod Biłką Szlachecką (18 VIII 1920)
Bitwa pod Tyszowcami (2 IX 1920)
kampania wrześniowa
bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
bitwa pod Tomaszowem M. (6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Równe

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

13 Kresowa DP

Ochotnicy do Armii Hallera ze Stanów Zjednoczonych i Kanady w drodze do Francji

44 Pułk Strzelców Legii Amerykańskiej (44 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Sformowany został w 1918 jako 2 pułk strzelców polskich 1 Dywizji Strzelców Polskich Armii Polskiej we Francji. Po powrocie do kraju oddział przemianowany został na 2 pułk strzelców pieszych, a po zjednoczeniu Błękitnej Armii z Wojskiem Polskim w kraju, na 44 pułk strzelców kresowych. Po wojnie z bolszewikami nazwę oddziału ustalono na 44 pułk piechoty Strzelców Kresowych, a w 1939 jednostka przemianowana została na 44 pułk strzelców Legii Amerykańskiej[2].

W okresie międzywojennym pułk stacjonował w Równem i wchodził w skład 13 Kresowej Dywizji Piechoty. W 1939 wszedł w skład Korpusu Interwencyjnego, a po jego rozwiązaniu walczył w składzie macierzystej dywizji w obszarze działania Armii „Prusy”.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Po ogłoszeniu dekretu prezydenta Republiki Francuskiej, do obozu Sille le Guillaume zaczęli przybywać pierwsi oficerowie i szeregowi zwolnieni z armii francuskiej. Dołączyli do nich jeńcy – byli żołnierze państw zaborczych oraz ochotnicy z różnych krajów Europy. 7 lutego 1918 przybył do Mamers pierwszy transport Polaków z Ameryki. Z ochotników tych utworzono I i II batalion 2 pułku strzelców polskich. Już 16 lutego wydzielono z pułku I batalion, który stał się zalążkiem 3 pułku strzelców polskich. Drugi transport z USA przybył do Mayenne 29 lutego. Jego żołnierze utworzyli II batalion i pododdziały gospodarcze. Obsadą kolejnego transportu odtworzono I batalion i kompanię sztabową[3]. Pułk został zorganizowany według etatu francuskiego pułku piechoty. 13 marca pułk liczył 66 oficerów, około 460 podoficerów i 2500 strzelców[4]. Zewnętrznymi oznakami przynależności narodowej były czapki rogatywki, orzełki polskie na naramiennikach, a z czasem i orzełki na guzikach. Każdy oficer posiadał odznakę – orła jagiellońskiego. Z dniem 19 sierpnia pułk wszedł pod rozkazy dowódcy 1 Dywizji Strzelców Polskich Armii Polskiej we Francji. Dywizję polską wcielono do XX Korpusu, podporządkowując ją dowódcy 4 Armii, generałowi Gauroud[5].

Po powrocie do kraju oddział przemianowany został na 2 pułk strzelców pieszych. 1 września 1919, po zjednoczeniu Armii Polskiej we Francji z Wojskiem Polskim, przemianowany został na 44 pułk Strzelców Kresowych. Po wojnie z bolszewikami nazwę oddziału ustalono na 44 pułk piechoty Strzelców Kresowych. W 1939 jednostka przemianowana została na 44 pułk strzelców Legii Amerykańskiej[2].

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Łucku[6].

Obsada personalna pułku w 1920[7]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Czasokres
Dowódca pułku czpo. mjr Grabiński był III 1918
płk Ryszard Edward Berecki 3 IV -
ppłk Antoni Szylling
wz ppłk Wilhelm Lawicz-Liszka VII
wz ppłk Stanisław Powroźnicki X
Adiutant por. Stanisław Bobrowski
Oficer łączności p.o. plut. Józef Krupa
Oficer broni ppor. Jan Błachowicz
Oficer gazowy ppor. Antoni Poczobut
Lekarz ppłk lek. Stefan Garczyński
por. lek. dr Henryk Kochanowicz
Oficer prowiantowy ppor. Antoni Librach
Referent oświatowy ppor. Jan Mazur
Kapelan ks. Antoni Wojdeszuk do 18 VII
ks. Jan Wielebiński
Oficer wywiadowczy por. Władysław Leśniak
Dowódca taborów pułku ppor. Witalis Olszewski
Dowódca I batalionu mjr. Grabiński był III 1920
ppłk Wilhelm Lawicz-Liszka
kpt. Mikołaj Pieślak
Adiutant ppor. Stanisław Michno
Oficer prowiantowy ppor. Jan Mazur
Oficer gazowy ppor. Majer Griffel do 27 VIII
Lekarz por. lek. dr Włodzimierz Missiuro
Oficer kasowy ppor. Ferdynand Rudnicki
Dowódca 1 kompanii por. Michał Poźniak do 5 VI
ppor. Paweł Bilicki
ppor. Wacław Matuszek od 1IX
Dowódca plutonu ppor. Stanisław Cychański do 1 VII
Dowódca plutonu ppor. Majer Griffel
Dowódca 2 kompanii por. Kazimierz Mikuliński
Dowódca plutonu ppor. Antoni Kozieradzki
Dowódca 3 kompanii por. Stanisław Solon
Dowódca plutonu ppor. Wacław Matuszek
Dowódca 4 kompanii por. Władysław Kargol
por. Stanisław Łączkowski
Dowódca plutonu por. Wawrzyniec Krzanowski
Dowódca 1 kompanii km kpt. Mikołaj Pieślak
por. Kazimierz Dombrowski
Dowódca plutonu por. Zygmunt Więckus
Dowódca II batalionu kpt. Rafał Zieleniewski
Adiutant ppor. Wacław Mosiewicz
Oficer prowiantowy ppor. Aleksander Krajewski
Oficer gazowy ppor. Józef Hapoński
Dowódca 5 kompanii por. Antoni Wiącek
Dowódca plutonu pchor. Stanisław Świacki
Dowódca 6 kompanii por. Stanisław Sosień
Dowódca plutonu ppor. Izaak Segal
Dowódca plutonu ppor. Zygmunt Zawilski
Dowódca 7 kompanii por. Jan Małachowski
Dowódca plutonu ppor. Józef Węglicki
Dowódca 8 kompanii por. Tadeusz Kwaśniewski
por. Władysław Pawłowski
Dowódca plutonu ppor. Kazimierz Laskowski
Dowódca 2 kompanii km por. Bronisław Brzeziński
Dowódca III batalionu kpt. Stanisław Bilmin ranny 10 IX
Adiutant ppor. Michał Stankiewicz
Oficer prowiantowy ppor. Antoni Librach
Lekarz ppor. lek. dr Emil Głowacki
Dowódca 9 kompanii por. Władysław Kargol
Dowódca plutonu por. Roman Gutkowski ranny 17 VIII
Dowódca 10 kompanii por. Piotr Andruszkiewicz
Dowódca 11 kompanii por. Ludwik Grynkiewicz do 2 VIII
ppor. Tadeusz Śniechowski od 3 VIII
Dowódca plutonu ppor. Stanisław Kawka
Dowódca plutonu ppor. Michał Marszewski
Dowódca 12 kompanii por. Leon Gąsior
Dowódca plutonu ppor. Bronisław Czaczkowski
Dowódca 3 kompanii km por. Wincenty Pryba do 13 VIII
por. Jan Baraniecki
Oficer baonu ppor. Jan Haliński do 13 VIII
Dowódca kompanii technicznej por. Stanisław Sielawa
Dowódca 4 kompanii km por. Jan Seiler
Dowódca oddziału dział piechoty ppor. Paweł Bilicki
Oficer pułku por. Stanisław Gierwatowski
Oficer pułku por. Władysław Szwagiel
Oficer pułku ppor. Stanisław Fabowski †18 VIII
Oficer pułku pchor. Romuald Grister do 10 VIII

2 psp w walkach na froncie zachodnim[edytuj | edytuj kod]

Stanisław Bobrowski, Zarys historji wojennej 44-go pułku Strzelców Kresowych[8]

Jesienią 1918 pułk został przydzielony do X Korpusu francuskiej 7 Armii gen. Mangin'a i skierowany do Raon l'Etape. Tam 18 października zluzował amerykański 324 pułk piechoty na odcinkach de la Plaine i Croix Charpentiers[9]. Na pierwszej linii trwał jedynie słaby ogień artyleryjski i karabinów maszynowych. Pułk wysyłał do walki bojowe patrole. Straty pułku na tym odcinku to 2 zabitych i 11 rannych[10]. 4 listopada pułk został zluzowany przez oddziały francuskiej 69 Dywizji Piechoty[11].

W listopadzie dowództwo koalicji zaplanowało ofensywę, której celem było oskrzydlenie armii niemieckiej w Belgii. Polska dywizja, a w jej składzie 2 pułk strzelców, miała atakować fort w obszarze twierdzy Metz. Podczas transportu zawarto zawieszenie broni i pułk powrócił do Moriville, a w następnych dniach wszedł w skład wojsk okupacyjnych przygotowujących się do wyjazdu do Alzacji. Także to zadanie zostało odwołane, a pułk przegrupował się do Haussonville, gdzie poddany został reorganizacji. Pułk składał się z dowództwa i sztabu, kompanii sztabowej, trzech baonów piechoty, po trzy kompanie strzelców i jednej kompanii ckm[12].

Pułk w walce o granice[edytuj | edytuj kod]

Ofensywa na Wołyń[edytuj | edytuj kod]

12 maja 1919, już jako 2 pułk strzelców pieszych, pułk ruszył na front polsko-ukraiński. Maszerował w dwóch kolumnach: prawą, pod dowództwem ppłk. Józefa Grabińskiego, którą stanowił I batalion, jedna bateria 1 pułku artylerii oraz pluton kawalerii dywizyjnej i lewą pod dowództwem kpt. Bronisława Prugara-Kettlinga w składzie III batalion i jedna bateria artylerii[13][13]. II batalion podporządkowany został grupie gen. Aleksandra Karnickiego i maszerował na Łuck.

Pierwsze walki stoczono w Zabłotowcach i Iwaniczach. Oddziały ukraińskie były za słabe, aby mogły stawiać dłuższy opór. Stację Iwanicze zdobyto poprzez zastosowanie manewru oskrzydlającego przez 3 kompanię. Po drobnych potyczkach w Baranich Perytokach i Świniuchach obie kolumny dotarły do brzegów Styru i obsadziły go na południe od Łucka do Topól[13]. II batalion walczył z powodzeniem o Łuck. Zajęcie miasta hatalion okupił stratą 8 szeregowyoh[14]. W tym czasie nadchodzący od wschodu bolszewicy wypierali oddziały ukraińskie, które przechodziły przez front na stronę polską[15].

1 czerwca wojska bolszewickie podeszły pod Łuck. Naprzeciw siebie stanęły oddziały Wojska Polskiego i Armii Czerwonej. Naczelne Dowództwo WP zdecydowało się zająć Równe. 2 pułk strzelców uderzył II i III batalionem w pierwszym rzucie, a piechurów wspierał pociąg pancerny, bateria 1 pułku artylerii i szwadron kawalerii dywizyjnej[16]. Po krwawych walkach toczonych w dniach 8 i 9 czerwca pododdziały polskie nie odnotowały sukcesu, wróciły na swoje dawne pozycję i pozostawały na nich do sierpnia. W tym czasie pułk przechodził reorganizację. Odeszli doradcy francuscy, zmieniło się też dowództwo[15].

11 sierpnia pułk brał udział w kolejnym natarciu na Równe. II i III batalion przerwały obronę bolszewicką koło Klewania i Bielowa, natomiast I batalion zdobył fort „Obarów”. Nad ranem 13 sierpnia zajęto miasto, a pododdziały pułku obsadziły pozycje obronne od Bereźna do Horodyszczy[17].

1 września nastąpiło scalenie Błękitnej Armii przybyłej z Francji z „Armią w kraju”. 2 pułk strzelców pieszych przemianowany został na 44 pułk strzelców kresowych, a jego macierzysta dywizja na 13 Kresową Dywizję Piechoty. Pułk wszedł w skład XXV Brygady Piechoty płk. Leona Pachuckiego[18].

Na linii Horynia i Słuczy[edytuj | edytuj kod]

W drugiej połowie września I batalion bronił Olewska, a II batalion obsadził odcinek BuhryńBrody. 29 września pułk przeszedł do Zdołbunowa, skąd I batalion atakował Zwiahel i następnego dnia zdobył miejscowość.

Jesienią 1919 nastąpiła stabilizacja działań na froncie polsko-bolszewickim. Prowadzono jedynie walki o znaczeniu lokalnym. 8 listopada pułk obsadził linię Słuczy od Baranówki do Lubaru. 23 grudnia dwie kompanie I batalionu wspierane ogniem pociągu pancernego zaatakowały z sukcesem Romanów. Dwa dni później skutecznie na tę samą miejscowość uderzył III batalion i spowodował ucieczkę nieprzyjaciela z miasta. 5 stycznia II batalion z 8 baterią 13 pal, wsparty 10 kompanią ckm, odbił Lubar i do 8 stycznia bronił się w okrążeniu[19].

W styczniu 1920 pułk przeszedł kolejną reorganizację. Zwolniono amerykańskich ochotników, a ich miejsce zajęli żołnierze z batalionu zapasowego. Prowadzono nadal wypady o znaczeniu lokalnym. Atakowano między innymi Prywitów, Kamień i Romanów. W marcu pułk bronił pozycji pod Miropolem i Czartonią. 27 marca pułk odszedł do Połonnego, a 1 kwietnia przeprowadził wypad na Romanów. W Bubnowie rozbił sowieckie 518. i 519. pułki strzelców i zmusił przeciwnika do wycofania się aż do Wróblewki. Po wykonaniu zaplanowanych zadań, pułk wycofał się do Miropola, a następnie przeszedł do Połonnego na dwutygodniowy odpoczynek[19].

Działania pułku w ofensywie kijowskiej[edytuj | edytuj kod]

Przed ofensywą na Ukrainie Naczelne Dowództwo WP zadecydowało się zreorganizować siły. W miejsce frontów utworzono armie. Na południowym kierunku operacyjnym sformowano 6 Armię gen. por. Wacława Iwaszkiewicza, 2 Armię gen. ppor. Antoniego Listowskiego i 3 Armię Józefa Piłsudskiego.

25 kwietnia 44 pułk strzelców kresowych uderzył ze stanowisk pod Lubarem na wieś Filińcy. I i III batalionem opanował umocnioną pozycję Awratyn–Mały Bratałów bronioną przez oddziały sowieckiej 44 Dywizji Strzelców i przeszedł do pościgu maszerując trzema kolumnami. 27 kwietnia zajął na swoim kierunku linię starych okopów niemieckich[19]. Sowieci nie pogodzili się z utratą terenu i przeprowadzali gwałtowne kontrataki. Dochodziło do walki wręcz. Stosując manewr oskrzydlenia nieprzyjaciel wychodził na tyły i skrzydła wojsk polskich. Dopiero uderzenie przeprowadzone przez mjr. Szyllinga przechyliło szalę zwycięstwa na stronę polską[20]. Ostatecznie wzięto około 4 000 jeńców, zdobyto 14 dział i 200 karabinów maszynowych[21]. W rocznicę tych walk pułk obchodził corocznie swoje święto[22].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Holendrami.

Pułk w działaniach odwrotowych[edytuj | edytuj kod]

Po zajęciu przez Wojsko Polskie Kijowa ofensywa polska zatrzymała się. Na zajętej pozycji przygotowywano się do obrony[22]. 44 pułk strzelców kresowych przeszedł do odwodu 2 Armii i ześrodkował się w okolicach Koziatyna, a jego II batalion pozostał w odwodzie XXV Brygady Piechoty i rozbudował obronę w oparciu o punkty oporu w Nowochwastowie, Śnieżnej, Oziernej i Samhorodku[23].

25 maja nastąpiła reorganizacja sił polskich na ukraińskim teatrze działań wojennych. Rozwiązano 2 Armię, a 3. i 6 Armia utworzyły Front Ukraiński gen. por. Antoniego Listowskiego.

Z końcem maja ruszyła sowiecka ofensywa na Ukrainie. Wiodącą rolę odgrywała w niej 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. Do pierwszego starcia z konnicą Budionnego doszło 29 maja. W tym dniu III/44 pp kpt. Bilmina toczył ciężki bój z nacierającą 4 Dywizją Jazdy[24]. Mimo zaciekłych szarż jazdy sowieckiej utrzymano obronę. Przeciwnik przebił się jednak przez ugrupowanie 50 pułku piechoty i wyszedł na drugorzutowy I/44 pp. Jednocześnie odkryte zostało skrzydło III/44 pp i zagrożone tyły XXV Brygady w Pohrebyszczu[25]. Nazajutrz w wyłom uderzyła z powodzeniem 3 Brygada Jazdy gen. Sawickiego[21], a 4 czerwca obronę zorganizował tam III/44 pp[26]. W tym samym czasie dowodzony przez ppłk. Antoniego Szyllinga odwód dywizyjny, w składzie II/40 pp oraz I i II/44 pp z 9/13 pap, atakował sowiecką 6 Dywizję Kawalerii. Po ciężkich walkach zdobyto Dołżek, a wieczorem 31 maja luka między 43. i 45 pułkiem strzelców została zlikwidowana[25].

5 czerwca Armia Konna Budionnego przełamała front polski w pasie obrony polskich 7 Dywizji Piechoty i 1 Dywizji Kawalerii i wdarła się około 20 km za polskie linie. Uderzenie 44 pułku strzelców kresowych na Czemiawkę i potem na Skałę trafiło w próżnię. Zarządzony odwrót nakazał pułkowi cofać się na południe z pozycji Zazuliniec, Macheryniec Dubowych, poprzez pozycję pośrednią Biczowa–Mały Bratałów na pozycję w okolicach Lubaru[25].

2 lipca grupa ppłk. Szyllinga (I i II batalion z kompanią ckm) weszła w podporządkowanie dowódcy 18 Dywizji Piechoty; III batalion pozostał w macierzystej 13 DP[27]. 17 lipca 18 Dywizja Piechoty gen. Krajowskiego uderzyła na Ostróg i Równe, dla połączenia się z 3 Armią. 44 pułk zajął Ostróg wychodząc na tyły kawalerzystów Budionnego. Kontratak na zdobyte miasto wykonała sowiecka 14 Dywizję Kawalerii. Po całodziennym boju w okrążeniu, pułk wycofał się w nocy z miasta i dotarł do Wesołówki[28]. Po stoczonym tam ciężkim boju, przeszedł do Krzemieńca, a następnie do Horynki, w celu połączenia się z macierzystą 13 Dywizją Piechoty[29].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Ostrogiem.

13 lipca pułk walczył z brygadą kawalerii Kotowskiego i rozbił ją[30]. Nawiązał też łączność taktyczną z 43 pułkiem strzelców i we współdziałaniu z nim w kolejnych dniach odpierał ataki w Horynce, Wiśniowcu i Załoźcach. 28 lipca zdobył Pieniaki, skąd III batalion pozorował atak na Ponikwę, wspierając oddziały 18 Dywizji Piechoty walczące pod Brodami[28].

3 lipca 44 pułk piechoty, wzmocniony dwoma bateriami 13 pułku artylerii polowej, przeszedł do natarcia z rejonu Ponikwy w kierunku na Podkamień. Rejonu Podkamienia broniła sowiecka brygada ze składu 45 Dywizji Strzelców komdywa Iony Jakira. Brygadę wspierały trzy baterie artylerii[31]. W rejonie walk operowały też pododdziały 6 Dywizji Kawalerii konarmii Budionnego. Stanowiący ubezpieczenie III batalion nacierał z Żarkowa przez Litowisko, z zadaniem zniszczenia przeciwnika zgrupowanego przed pozycją wyjściową pułku. Grupa uderzeniowa w składzie I i II batalion, pod osobistym dowództwem ppłk. Antoniego Szyllinga, nacierała wzdłuż drogi Pieniaki – Podkamień. Po przełamaniu sowieckiej obrony pod Pieniakami i Litowiskiem, obie grupy połączyły się w Maleniskach i rozpoczęły bezpośrednie natarcie na Podkamień. Kozacy Budionnego, wspierani ogniem ciężkich karabinów maszynowych na „taczankach", opóźniali działania polskiego pułku i utrudniali rozwijanie się wspierających piechotę baterii artylerii 13 pap[32].

Po całodziennych walkach pododdziały polskie opanowały Podkamień[33]. Jego obronę na okres nocy oparto przede wszystkim o umocnienia murów piętnastowiecznego klasztoru dominikańskiego. Przy bramach wjazdowych klasztoru ustawiono posterunki, a baterie artylerii zajęły stanowiska na wałach. Żołnierze polscy, wychowani w dużej części na Trylogii Henryka Sienkiewicza, od razu zauważyli podobieństwo do obrony klasztoru jasnogórskiego podczas szwedzkiego potopu. Wrażenie podniosłości potęgował fakt, iż przeor klasztoru, ojciec Matula, odziany w biały habit chodził po dziedzińcu, po murach, rozmawiał z żołnierzami, starał się zapewnić wszystkim posiłek i otoczyć opieką rannych[31].

Nocą oddziały sowieckiej 45 Dywizji Strzelców otoczyły klasztor, ale nie zdecydowały się na atak. O świcie 4 lipca I/44 pułku piechoty dokonał wypadu i po krótkiej walce odrzucił przeciwnika spod murów. Po udanym wypadzie, inne pododdziały zorganizowały obronę na wschód od Podkamienia, na linii PalikrowyPopowceNakwasza. Tę rubież pułk utrzymywał do 13 sierpnia, kiedy to otrzymał rozkaz odwrotu[31].

 Osobny artykuł: bitwa pod Podkamieniem.

Następnie wycofywał się przez Majdan i Podhorce i 16 sierpnia bronił się w Sassowie i Białym Kamieniu. O świcie 17 sierpnia pułk rozpoczął dalszy odwrót do Krasnego. Tu zorganizowano obronę. Bolszewicy, nie mogąc zdobyć miejscowości, ominęli ją i maszerowali na Lwów[34].

18 sierpnia przed południem 44 pułk piechoty Strzelców Kresowych ppłk. Antoniego Szyllinga otrzymał rozkaz zajęcia stanowisk na wschód od Lwowa, powstrzymania naporu kawalerii sowieckiej i ułatwienia odwrotu opóźnionej XXVI Brygady Piechoty[35]. W tym czasie do dyspozycji miał około 1200 „bagnetów” i 8 dział. Dowódca pułku zdecydował przyjąć ugrupowanie bojowe w trzech rzutach: III batalion zajął stanowiska na dominujących wzgórzach na wschód od Biłki Szlacheckiej, z oparciem prawego skrzydła o lasek, II batalion bezpośrednio na wschodnim skraju wsi, a I batalion na zachodnim jej skraju. Wsparcie ogniowe zapewnić miały 5 i 6 bateria 13 pułku artylerii polowej, rozmieszczone na zachód od Biłki, pod ogólnym dowództwem dowódcy II dywizjonu kpt. Napoleona de Latoura[36][37].

Około 18.00 pod polskie stanowiska nadciągnęły kolumny 6 Dywizji Kawalerii. Oceniano, że liczyły w sumie około 3000 „szabel” i 8 dział. Artyleria sowiecka ostrzelała kilkoma salwami pozycje III batalionu, po czym do szarży ruszyły zwarte ławy kozackie, uszykowane w trzech-czterech rzutach na froncie szerokości ponad jednego kilometra[38]. Pomimo dużych strat sowieckiego pierwszego rzutu od ognia polskiej broni maszynowej, kawaleria sowiecka przełamała obronę III batalionu i nie zatrzymując się uderzyła na II batalion. Dwadzieścia karabinów maszynowych rozmieszczonych między zabudowaniami zahamowało jednak gwałtowną szarżę, a przeciwnik poniósł dotkliwe straty. Sowieccy kawalerzyści spróbowali uderzyć na prawe skrzydło polskiej obrony i obeszli pozycje II batalionu od południa. Wtedy walkę z szarżującymi szwadronami przejęły obie baterie artylerii, które ogniem na wprost zatrzymały atak[39]. Wykorzystując zamieszanie w szeregach przeciwnika, ppłk Szylling wyprowadził kontratak I batalionem. Atakujący batalion porwał za sobą kompanie II batalionu, a ukryci w zaroślach żołnierze III batalionu ostrzeliwali tyły sowieckiej kawalerii. Zdecydowana akcja piechoty zmusiła przeciwnika do odwrotu na pozycje wyjściowe[38].

 Osobny artykuł: bitwa pod Biłką Szlachecką.

Ostatecznie nieprzyjaciel wycofał się, a pułk przyjął w Winnikach uzupełnienie od krakowskiego batalionu etapowego i obsadził pozycje od Czartowskiej Skały do Drugiej Wólki. 22 sierpnia wykonał wypad na Mogiłę[40].

Walki pod Zamościem[edytuj | edytuj kod]

W związku z marszem Budiennego ku północy, Naczelny Wódz zadecydował, aby cała jazda 6-ej armji, wraz z najlepszą tam dywizją piechoty, ruszyły za konną armją Budiennego. Jako „najlepsza” wyznaczona została 13 Dywizja Piechoty[41]. Zluzowana przez oddziały 5 Dywizji Piechoty załadowała się na transporty kolejowe i odjechała do Rawy Ruskiej. Tymczasem Budionny odszedł na północ w kierunku Zamościa, by uderzyć na tyły uderzających znad Wieprza polskich 3. i 4 Armii[42].

W tej sytuacji taktycznej grupa operacyjna gen. Stanisława Hallera otrzymała zadanie nie dopuścić do utraty Zamościa i zamknąć Konnej Armii drogi na południe i na Wschód. 23 sierpnia 44 pułk przeszedł do Przewodowa i tam zagrodził drogę oddziałom sowieckiej kawalerii. 29 sierpnia pomaszerował na Czartowczyk i Kraczów, a 30 sierpnia wspólnie z 43 pułkiem uderzył na Łabunie i Komarów i zajął obie te miejscowości[42]. W trakcie akcji na Komarów szarża jednej sowieckiej brygady kawalerii wyszła na tyły pułku. Interweniował stojący w odwodzie III batalion i odparł kontratak[43].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Komarowem.

Następnego dnia pułk atakował dalej. Wyzwolił Ruszczyznę, Wolę Śniatycką i Bródek i stanął w Barchaczowie[42]. Od 2 września pułk ścigał Budionnego[30].

 Osobny artykuł: bitwa pod Tyszowcami.

Pułk wziął też udział w natarciu na Koniuchy i pościgu przez Werbkowice na zachodni brzeg Bugu. Potem przeszedł odszedł do odwodu i odpoczywał pod Hrubieszowem do 11 września[42].

Pułk w ofensywie za Bug[edytuj | edytuj kod]

12 września pułk przeprawił się przez Bug w Horodku, opanował przedmoście i rozbił oddziały sowieckiej 44 Dywizji Piechoty w Zielinowie, Hoszczatynie i Laskowym[44]. 15 września natarciem nocnym zaatakował Łuck i zdobył miasto przy niewielkich stratach własnych. Kontynuując natarcie, obsadził Równe, w Kamiennej Górze pobił 62. i 65. pułk strzelców, a 26 września zajął Tuczyn. Po walkach powrócił do Równego[45]. W kolejnych dniach w Zwiahlu zluzował 43 pułk strzelców i stąd prowadził wypady na przeciwnika broniącego się w Kuce, Iwaszówce i Katerynówce. Swoimi działaniami rozbił sowiecki 56. i 47 pułk strzelców.

18 października odparł sowieckie natarcie na Czyżewkę i tym zakończył działalność bojową[46]. Ostatni meldunek sytuacyjny pułku o godzinie 24.00 podawał[47]:

Zawieszenie broni odbyło się bez kontaktu z nieprzyjacielem. W Czyżewce nieprzyjaciel wycofał się w popłochu. Białe rakiety wystrzelone przez własne oddziały dały znak zawieszenia broni. Na froncie cisza, straże czuwają.

Bilans walk[edytuj | edytuj kod]

Podczas walk pułk stracił 7 poległych oficerów i 169 żołnierzy; 1 oficer i 289 żołnierzy zmarło z chorób, a 20 oficerów i 430 żołnierzy zostało rannych.

Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari odznaczono 22 oficerów i 27 żołnierzy, a Krzyżem Walecznych 113 oficerów i 372 żołnierzy. Dwaj oficerowie zostali odznaczeni Legią Honorową, 9 oficerów Medalem Zwycięstwa, 16 Medalem Pamiątkowym Wielkiej Wojny, 28 oficerów i szeregowych francuskim krzyżem wojennym Croix de Guerre[30][48].

Pułk wziął 4959 jeńców oraz zdobył 27 dział i 297 karabinów maszynowych[46][49].

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za walki w latach 1919-1920[48][a]
por. Piotr Andruszkiewicz (5642) por. Stanisław Bobrowski * kpt. Stanisław Bilmin *
szer. Józef Brzoza st. szer. Jakub Chruszczyk st. szer. Stanisław Ciura
kpr. Bronisław Dzięgielewski chor. Stefan Glora-Godłowski por. Władysław Gorczyca
por. Roman Gutkowski ś.p. por. Władysław Kargoł kpr. Stanisław Komar
por. Jan II Laskowski kpr. Józef Kowalski por. Tadeusz Kwaśniewski *
chor. Stanisław Laskowski ś.p. kpt. Napoleon de Latour[b] * ppłk Wilhelm Lawicz-Liszka *
sierż. Bronisław Lewicki por. Stanisław Łączkowski por. Józef Małachowski-Mikołajczak
por. Stanisław Michno plut. Andrzej Morys szer. Józef Niejadlik
szer. Kazimierz Nowicki por. Witalis Olszewski kpr. Franciszek Parus
sierż. Edward Pędrak szer. Wojciech Filip vel Wojciech Pękała[c] sierż. Jan Piekielniak
kpt. Mikołaj Pieślak[d] * chor. Paweł Piński-Piechocki kpr. Władysław Polak
plut. Jan Sadowski plut. Aleksander Sokołowski por. Stanisław Solon *
por. Stanisław Sosień * sierż. Józef Straszewski ppłk Antoni Szylling *
szer. Andrzej Śladowski st. szer. Stanisław Śledź por. Tadeusz Śniechowski
szer. Michał Trawiński por. Antoni Wiącek * por. Zygmunt Więckus
st. sierż. Jan Woliński vel Józef Wierzelewski kpt. Rafał Zieleniewski * chor. Stanisław Zieliński
st. szer. Maciej Żylak

Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

Zakwaterowanie[edytuj | edytuj kod]

13 Dywizja Piechoty w 1938
Kościół garnizonowy w Równem – widok od strony fasady frontowej.
Święto 44 pp – gen. Edmund Knoll-Kownacki przyjmuje defiladę przed siedzibą pułku; czerwiec 1932.
Święto 44 pp w Równem – defilada artylerii konnej przed siedzibą pułku.
Pomnik Józefa Piłsudskiego w koszarach 44 pp w Równem
Uczestnicy zjazdu członków Stowarzyszenia Weteranów byłej Armii Polskiej we Francji na peronie w Równem; lipiec 1934.

Po podpisaniu rozejmu 44 pułk Strzelców Kresowych stacjonował w Zwiahlu[46]. Od 22 listopada 1919 pułk stacjonował w garnizonie Równe[53] (batalion zapasowy we Włodzimierzu Wołyńskim)[54]. Wchodził w skład 13 Kresowej Dywizji Piechoty[55]. Rozmieszczony był na przedmieściu Wola nieopodal stacji kolejowej, w dawnych carskich koszarach przy ul. Koszarowej. Wspólnie z nim stacjonowały: 21 pułk ułanów nadwiślańskich, 13 pułk artylerii lekkiej i 45 pułk strzelców kresowych[56]. Jesienią 1930, z inicjatywy komendanta garnizonu gen. Edmunda Knolla-Kownackiego, rozpoczęto w Równem wznoszenie kościoła dla wojsk garnizonu. Pomocy finansowej udzieliło Ministerstwo Spraw Wojskowych; ponadto żołnierze wszystkich stopni ofiarowywali datki na jego budowę. Patronat nad przedsięwzięciem objął Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki. Prace murarskie prowadziła Państwowa Szkoła Rzemieślników Budowlanych w Krzemieńcu pod kierownictwem inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego. 8 grudnia 1932 kościół garnizonowy pw. św. Piotra i Pawła poświęcił delegat biskupa polowego[57].

Życie kulturalne w pułku[edytuj | edytuj kod]

Co roku 22 kwietnia pułk niezwykle uroczyście obchodził swoje święto. W przeddzień organizowano na ulicach miasta capstrzyk. W dniu święta odprawiano okolicznościowe nabożeństwo, ulicami miasta defilowały pododdziały pułku, a w stołówce żołnierskiej organizowano uroczysty obiad. Kulminacyjnym punktem dnia był bal oficerski. Zapraszani byli nań goście z całej Polski. Bal zaczynał się polonezem, a w pierwszej parze kroczył najstarszy stopniem oficer wraz z małżonką najwybitniejszej osobistości. Imprezę o 5.00 kończył biały mazur. Bale organizowano również podczas karnawału, między innymi na zakończenie manewrów[58].

Uroczyście obchodzono też święto 11 listopada. W roku 1936, w przeddzień święta wieczorem, miał miejsce uroczysty capstrzyk na ulicach miasta. Następnego dnia o 7.00 orkiestra wojskowa oznajmiła mieszkańcom pobudkę, o 10.00 celebrowano nabożeństwa we wszystkich świątyniach, a o 12.00 ulicą 3 Maja przemaszerowały oddziały garnizonu. W kinie miejskim o 15.00 odbyła się akademia okolicznościowa. Wieczorem w kinie w hali kolejowej zorganizowano odczyt dla uczącej się młodzieży. Wykłady wygłosili wizytator szkół Adolf Shön i poseł ukraiński Skrzypiński. Uroczystości zakończyły występy orkiestry wojskowej i popisy szkolnych chórów: polskiego i ukraińskiego[59].

Szkolenie w pułku[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 44 pułk piechoty zaliczony został do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywany był do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowiło 68 oficerów i 2200 podoficerów i żołnierzy[60].

Ruch kombatancki[edytuj | edytuj kod]

Dla utrwalenia tradycji Armii Błękitnej i jej związków z ochotnikami z USA, rozkazem nr 9/1939, poz. 90 Dziennika Rozkazów MSWojsk. pułk otrzymał nazwę 44 pułku strzelców Legii Amerykańskiej. Uruchomiono także procedurę odznaczeniową weteranów, a wszystkich żołnierzy „Błękitnej Armii” zamierzano objąć świadczeniami kombatanckimi. 1 czerwca 1939 attaché wojskowy i lotniczy przy ambasadzie RP w Waszyngtonie, ppłk Andrzej Chramiec, na ręce komendanta SWAP Lucjusza Kajki przesłał imienny wykaz 2210 ochotników – byłych żołnierzy 44 pp, podanych do odznaczenia Medalem Za Wojnę 1918-1921 oraz listę 1363 żołnierzy z tego pułku, także ochotników z Ameryki, mających prawo do noszenia tego odznaczenia. Z ogólnej liczby odznaczonych Krzyżem Niepodległości 35 258 osób, odznaczono 57 ochotników z Ameryki. Zaplanowaną akcję nadawania odznaczeń tym weteranom pogrzebał wybuch wojny[61].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[62][e]
Stanowisko Stopień imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku płk Józef I Frączek
I zastępca dowódcy ppłk dypl. Aleksander Jędruch
adiutant kpt. Andrzej Paluch
naczelny lekarz kpt. dr Augustyn Szozda
młodszy lekarz ppor. lek. Jerzy Ginelli
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Tadeusz Gołąb
oficer mobilizacyjny kpt. Edward Eisele †1940 Bykownia
zastępca oficera mobilizacyjnego kpt. adm. (piech.) Władysław Antoni Pucek
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Jan Michniewicz
oficer gospodarczy kpt. int. Feliks Wiktor Kański
oficer żywnościowy por. adm. (piech.) Antoni Pluta
oficer taborowy[f] kpt. Tadeusz Wolfgang Zieliński
kapelmistrz ppor. adm. (kapelm.) mgr Tadeusz Głodziński
dowódca plutonu łączności por. Władysław Józef Podgórski
dowódca plutonu pionierów por. Wojciech Kabza
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. Walenty Parat
dowódca plutonu ppanc. ppor. Jan Rus
dowódca oddziału zwiadu por. Stanisław Zabłocki
I batalion
dowódca batalionu mjr Marian Władysław Kokular
dowódca 1 kompanii por. Wiktor Świercz
dowódca plutonu ppor. Józef Gargasz
dowódca 2 kompanii kpt. kontr. Gedwan Chundadze
dowódca plutonu ppor. Zygmunt Czeszejko-Sochacki
dowódca plutonu ppor. Cezary Grabowski
dowódca 3 kompanii kpt. adm. (piech.) Józef Ciapka
dowódca plutonu por. Mieczysław Czyżewski
dowódca plutonu ppor. Mieczysław Michał Chmiel
dowódca 1 kompanii km kpt. Michał Dowgielewicz
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Gajewski
dowódca plutonu ppor. Felicjan Pawlak
II batalion
dowódca batalionu mjr Aleksander Nowosielski
dowódca 4 kompanii kpt. Jan Żakiewicz
dowódca plutonu ppor. Stefan Leon Grajewski
dowódca 5 kompanii p.o. por. Zenon Minkiewicz
dowódca plutonu ppor. Adrian Borkowski
dowódca 6 kompanii p.o. por. Zbigniew Tadeusz Walczyk
dowódca plutonu ppor. Leonid Teliga
dowódca 2 kompanii km kpt. Stanisław Wacław Kulawik
dowódca plutonu por. Tadeusz Józef Romanowski
dowódca plutonu ppor. Józef Baumann
III batalion
dowódca batalionu mjr Tadeusz Grzeszczyński
dowódca 7 kompanii kpt. Roman Julian Szpindura
dowódca plutonu por. Józef Bartkowiak
dowódca 8 kompanii kpt. Edmund Danielewski
dowódca plutonu ppor. Stanisław Franciszek Midura
dowódca plutonu chor. Andrzej Rozynek
dowódca 9 kompanii kpt. Antoni Brodnicki
dowódca plutonu por. Antoni Bartłomiej Gąsowski
dowódca plutonu ppor. Stanisław II Mazur
dowódca 3 kompanii km kpt. Stefan Dziekoński
dowódca plutonu por Stefan Piotr Bilski
dowódca plutonu ppor. Józef Tucki
dowódca plutonu chor. Piotr Lipiński
na kursie kpt. Michał Franciszek Burzyński
na kursie por. Marcin Józef Bochenek
na kursie por. Antoni Słomski
na kursie por. Tadeusz Białek
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 13 DP
dowódca mjr Rolke Brunon
dowódca plutonu kpt. Tomasz Srokowski (45 pp)
dowódca plutonu por. Wilhelm Auterhoff
dowódca plutonu por. Edwin Bednarek
dowódca plutonu por. Tadeusz Bryłka (43 pp)

44 pp w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]

Pułk rozpoczął mobilizację alarmową w grupie zielonej w dniu 14 sierpnia, o godz. 24.00 w czasie Z+18 do Z+36 w garnizonie Równe. Oprócz mobilizacji własnych pododdziałów na etatach wojennych, zmobilizowano dywizyjną kompanię kolarzy nr 22 w czasie Z+44[64]. Do pułku przybyli rezerwiści w dużym procencie wywodzący się z mniejszości narodowych oraz w wielu przypadkach niezgodnie z przewidzianymi specjalnościami wojskowymi. Uzbrojenie i sprzęt pobrano zgodnie z należnościami etatowymi. I batalion mobilizowano poza koszarami, we wsi Szpanów koło Równego. 17 sierpnia 44 pp został załadowany na dworcu w Równem do transportów kolejowych i poprzez Kowel, Brześć n/B, Siedlce, Warszawę, Kutno, Toruń przewieziony został w rejon koncentracji 13 Dywizji Piechoty na wschód od Bydgoszczy. Wyładowany w dniu 18 sierpnia w Bydgoszczy Fordonie, przeszedł do miejsca nowej dyslokacji i zakwaterowania. Dowództwo pułku w Bartodziejach Wielkich, I batalion w hucie szkła Przeździeckiego, II batalion w Kapuściskach Małych i Bartodziejach Wielkich, III batalion w tartaku państwowym i nieczynnej cegielni na południe od stacji Kapuściska. Przystąpiono do szkolenia, przetasowania żołnierzy pomiędzy pododdziałami, w ramach pułku w wojskowych specjalnościach. Stwierdzono wzmożoną akcję dywersyjną i propagandową ze strony miejscowej ludności pochodzenia niemieckiego. 44 pp wraz z macierzystą 13 DP wszedł w skład Korpusu Interwencyjnego[65]. W ramach planowanych działań, 44 pp z dywizjonem I/13 pułku artylerii lekkiej, 22 kompanią kolarzy i 2 pułkiem szwoleżerów pod dowództwem płk. Wacława Szalewicza miał osłaniać działania KI na Gdańsk, od strony Prus Wschodnich. Realizując nowy rozkaz Naczelnego Wodza z dnia 31 sierpnia o likwidacji Korpusu Interwencyjnego, 1 września w godzinach popołudniowych 44 pułk piechoty podjął marsz do dworca w Bydgoszczy. Nocą 1/2 września pułk został załadowany do transportów kolejowych i wyruszył nimi przez Toruń, Włocławek, Kutno, Łowicz, Skierniewice w rejon Koluszek[66].

Działania bojowe 44 pp[edytuj | edytuj kod]

Bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim[edytuj | edytuj kod]

W trakcie załadunku i przejazdu transportów przez Kutno i Łowicz, żołnierze pułku byli świadkami bombardowań lotniczych, a także uszkodzenia linii kolejowych. Wyładunek z transportów kolejowych przebiegał następująco: w nocy 3/4 września na stacji Rokiciny dowództwo pułku i I batalion, 4 września w godz. 13.00–14.00 w Koluszkach II batalion, a w Regnach III batalion. Wieczorem 4 września dotarły do Koluszek pododdziały pułkowe. W trakcie wyładunku II i III batalionu rejon ten bombardowało niemieckie lotnictwo, jednak obeszło się bez strat. Wyładunek pułku i innych oddziałów 13 DP osłaniała dywizyjna 13 bateria artylerii plot[67]. 44 pp w składzie macierzystej 13 DP wszedł w skład Odwodowej Armii „Prusy”. Pułk skoncentrowano w lesie Jelenia Góra na północ od Regn. Z chwilą przyjazdu pułk nie otrzymał zaopatrzenia z organów kwatermistrzowskich Armii „Prusy” a ze sztabu armii otrzymał tylko jedną mapę. Nocą 4/5 września strzelcy Legii Amerykańskiej podjęli wraz z dywizjonem II/13 pal marsz do lasów na północny zachód od Tomaszowa Mazowieckiego. Po osiągnięciu nakazanego rejonu o godz. 7.00 5 września, dowódca armii zadysponował bataliony II i III do lasu koło wsi Kaczka, a I batalion do lasu koło Bronisławowa, nie powiadamiając dowództwa 13 DP. Dowódca armii gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki zmienił koncepcję obrony Tomaszowa i kierunku warszawskiego, planowanego przez dowództwo 13 DP. W wyniku narzuconego ugrupowania, w jego środku została 7 km luka. 44 pp został zatrzymany w odwodzie dywizji, z II i III batalionem w lesie koło Luboszewa-Jabłoni, a I batalion na północ od Skrzynek w rejonie wsi Bronisławów–Zaosie. Dowództwo pułku z częścią pododdziałów pułkowych rozlokowało się w gajówce Chrzemce. Do pułku została przydzielona bateria 6/13 pal. Na własną rękę usiłowano zdobyć zaopatrzenie, żołnierze głodowali. W sąsiednim lesie Lubochnia rozlokowano tabory 44 pp, 43 pp i 13 pal[68].

Od godzin porannych 44 pułk strzelców był atakowany przez lotnictwo niemieckie; poniesiono małe straty, ale wprowadziło to zamęt w zaprzęgach konnych. O godz. 18.00 II i III batalion, wraz z dywizjonem 13 pal, na rozkaz dowódcy dywizji podjęły marsz na skrzydło północne 43 pp, celem osłony przed prawdopodobnym oskrzydleniem pozycji 13 DP od strony północnej. W tym czasie część niemieckich oddziałów z 1 i 4 Dywizji Pancernych wjechało w lukę pomiędzy liniami obronnymi pierwszorzutowych 43 pp i 45 pp. Czołgi niemieckie zlikwidowały lub rozbiły będące w luce punkty obserwacyjne artylerii, a następnie uderzyły na stanowiska ogniowe baterii artylerii, która to ogniem na wprost rozbiła kilkanaście czołgów. Następnie czołgi niemieckie częściowo rozbiły broniące się baterie artylerii, z których część zdołała wycofać się. W lesie Lubochnia zostały zaatakowane stojące tam tabory, które wprowadziły swoją paniczną ucieczką bałagan i nieład. Uciekające tabory 13 DP, cofające się grupy rozbitków oraz taborów 19 DP i 29 DP dopełniły skali chaosu i narastającej paniki. O godz. 19.00 maszerujące w kierunku miejscowości Skrzynki-Małecz, na wschód od toru kolejowego Koluszki–Tomaszów Maz., oba bataliony 44 pułku zostały ogarnięte przez tę uciekającą masę taborów i żołnierzy rozbitków. Kolumny batalionów zostały rozerwane i rozproszone; część żołnierzy została porwana przez uciekinierów. O godz. 23.00 pułk otrzymał rozkaz odwrotu. I batalion pododdziały pułkowe wraz z baterią 6/13 pal bez walki pomaszerowały w kierunku wsi Glinnik i lasów spalskich. III i II bataliony przekroczyły szosę warszawską w przerwach pomiędzy niemieckimi kolumnami zmotoryzowanymi.

O świcie 7 września pułk zajął obronę; I batalion zajął pozycje na zachodnim skraju wsi Glinnik, III batalion zajął stanowiska w rejonie wsi Dąbrowa do szosy spalskiej. II batalion, który poniósł największe ubytki, został w odwodzie 1,5 km za batalionami pierwszorzutowymi. Ok. godz.11.00 na pozycje obronne 44 pułku uderzyła grupa ok. 60 czołgów wspartych artylerią z niemieckiej 1 DPanc. Główne uderzenie skierowane zostało na obronę batalionu I/44 pp. Po dwóch godzinach walk I batalion został zmuszony wycofać się z Glinnika na zachodni skraj lasu spalskiego. Batalion poniósł ciężkie straty. Zajął stanowiska na skraju lasu na wysokości wsi Konewki i przedłużył obronę wprowadzonego do I rzutu II batalionu[69]. III i II batalion odparły wszystkie natarcia i utrzymały swoje stanowiska, kompania przeciwpancerna zniszczyła kilka niemieckich czołgów. O godz. 15.30 44 pułk strzelców pod ostrzałem niemieckim rozpoczął odwrót za Pilicę. Ze względu na wysadzenie mostu w Spale, część pułku, w sile dwóch niepełnych batalionów, podjęła przeprawę po kładkach lub wpław; utracono dużą część broni ciężkiej i sprzętu. Ta część pułku po przeprawie skierowała się do lasu koło miejscowości Brzustów za Pilicą. Pozostała część pułku z dowództwem, pododdziałami specjalnymi i niepełnym batalionem przekroczyła Pilicę w Inowłodzu i pomaszerowała do lasów Brudzewice.

Przedzieranie się ku Wiśle[edytuj | edytuj kod]

8 września, na rozkaz gen. dyw. Stefana Dąba-Biernackiego, w ramach 13 DP 44 pp podjął marsz ku Wiśle. Pułk maszerował w dwóch grupach. Ze względu na wyznaczenie płk. Józefa Frączka na stanowisko dowódcy piechoty 13 DP, dowództwo tej części pułku objął kpt. Walenty Parat. Z tej części zorganizowano zbiorczy batalion 44 pp z 2 armatami piechoty, 4 armatami ppanc. i 16 ckm. Trwał powolny marsz ku Wiśle, po zatłoczonych i wąskich leśnych drogach; żołnierze nadal pozostali bez zaopatrzenia. Po południu 8 września batalion zbiorczy kpt. Walentego Parata dotarł w okolice Klwowa, tocząc potyczki z niemieckimi dywersantami i niemieckimi patrolami pancerno-motorowymi. Batalion podjął dalszy marsz w kolumnie głównej dywizji, pod dowództwem płk. dypl. Władysława Zubosz-Kalińskiego, w nocy 8/9 września z Ulowa w kierunku Dąbrówka, Stawiszyn, który osiągnięto przed południem 9 września. Kolumna była dwukrotnie atakowana przez niemieckie lotnictwo. Pozostała grupa 44 pp, po odpoczynku w lesie pod Brzustowem, podjęła 7 września marsz na wschód, docierając rano 8 września do lasów w rejonie Brudziewic. Grupa ta nie dołączyła do pozostałej części pułku i macierzystej dywizji. W nocy 8 września dotarła do lasu na południe od Łęgonic na południowy zachód od Nowego Miasta. 9 września rano zgrupowanie dotarło w rejon Kostrzynia i rozkazem dowódców batalionów zostało rozwiązane. Oba bataliony rozeszły się, pozostawiając broń i sprzęt. Nieliczne grupy podjęły marsz ku Wiśle, osiągając ją w okresie 10–13 września, a nieliczni jeszcze 20 września. Większość żołnierzy rozeszła się do domów lub dostała się do niemieckiej niewoli[70].

Ponowny marsz podjął batalion zbiorczy 44 pp w kolumnie 13 DP wieczorem 9 września przez Pągowiec, Dobieszyn, Głowaczów i Ryczywół do mostu w Maciejowicach. 10 września na zajęty przez oddziały 1 Dywizji Lekkiej Głowaczów natarcie wykonał batalion zbiorczy 44 pp wsparty przez czołgi 1 batalionu czołgów lekkich. Batalion wspólnie z czołgistami zdobył po dwugodzinnej walce Głowaczów. Następnie batalion odszedł do lasów Wygoda koło Studzianek. W godzinach popołudniowych 10 września, na rozkaz dowódcy 13 DP, w oddziałach zniszczono sprzęt i bron ciężką. W trakcie marszu nocnego 10/11 września batalion został ostrzelany przez niemieckie czołgi i samochody pancerne oraz niemiecką obsadę Ryczywołu ogniem broni maszynowej i armatnim i rozproszył się. Większość żołnierzy powtórnie zebrano; podczas przeprawy na łodziach i pontonach batalion był atakowany przez niemieckie lotnictwo.

Walki nad Wisłą[edytuj | edytuj kod]

Przeprawiono ok. 200 żołnierzy 44 pp, zebrano w zbiorczą kompanię kpt. Parata i wcielono do batalionu zbiorczego 13 DP pod dowództwem kpt. Rzeczkowskiego. Część żołnierzy 44 pp, z uwagi na rozgłaszane przez dywersantów fałszywe rozkazy, pomaszerowała do garnizonu pułku w Równem. Przez następne dni ściągano zza Wisły broń i amunicję. Kompania 44 pp, wraz z batalionem kpt. Rzeczkowskiego, broniła 15 września po południu Łaskarzewa. Odparto atak trzech niemieckich czołgów, po czym kompania wycofała się. Dalsze walki 16 września batalion zbiorczy 13 DP stoczył o Maciejowice i Domaszew, z których został wyparty przez oddziały niemieckie. Wieczorem 16 września batalion wraz z kompanią kpt. Parata pomaszerował ku Warszawie.

Dalszy marsz resztek 13 DP wiódł 17 września przez Pogorzel, 18 września przez Emów pod Wiązowną, 19 września przedarto się do Falenicy, gdzie zajęto obronę okrężną. Batalion zbiorczy 13 DP, w tym kompanię 44 pp kpt. Parata, wspierały armaty 3 dak. Kompania broniła prawej części odcinka północnego, obok Sanatorium im. Władimira Medema. Od godz. 9.40 był ostrzeliwany przez ogień artylerii, a o godz. 10.30 atakowany przez niemiecki batalion piechoty, który odparto. O godz. 13.30 nastąpił powtórny szturm niemieckiej piechoty wspartej czołgami. Po odparciu wszystkich natarć niemieckich zniszczono broń ciężką i kolumną przebijano się ku Wiśle, a następnie do Warszawy. Na skraju Miedzeszyna, podczas przekraczania torów kolejowych, kolumna została ostrzelana z broni maszynowej przez niemieckie placówki i uległa rozproszeniu. Część dotarła do Warszawy, część kluczyła po okolicznych lasach, błądziła i dostała się do niewoli, gdzie niektórzy żołnierze zostali rozstrzelani. Grupa 160 żołnierzy, z kpt. Walentym Paratem, 20 września stoczyła w Zerzniu tragiczną walkę do ostatniego naboju. Poległo 107 żołnierzy, a reszta dostała się do niemieckiej niewoli wraz z dowódcą. Ci z żołnierzy 44 pp, którzy przedarli się do Warszawy, 21 września weszli w skład odtworzonej 13 DP, która była odtwarzana na Czerniakowie, a od 26 września na Żoliborzu[71]. Skapitulowali wraz z załogą Warszawy.

Działania bojowe odtworzonego 44 pp[edytuj | edytuj kod]

Dowódca piechoty 13 DP płk Wacław Szalewicz dotarł do Lublina rano 12 września. Dowódca Armii „Lublin” gen. dyw. Tadeusz Piskor wydał mu rozkaz udania się do Chełma Lubelskiego, zorganizowania obrony miasta i stworzenia kordonu z żandarmerii i oficerów celem zbierania żołnierzy i odtwarzania jednostek bojowych. W dniach 13–16 września kordon wychwytujący, rozwinięty od Janowa Lubelskiego do Lublina, wcielał zatrzymanych żołnierzy do odtwarzanych jednostek z Armii „Prusy”. Przystąpiono do odtwarzania również 44 pułku piechoty, w składzie XIII Brygady Piechoty. Podstawą do odtworzenia pułku był Oddział Zbierania Nadwyżek 7 pułku piechoty Legionów w sile 1,5 batalionu piechoty pod dowództwem mjr Czeszejko-Sochackiego. 13 września na rozkaz płk. Szalewicza oddział ten udał się do Horodyszcza, celem zamknięcia drogi na Sawin. Tam kierowano rozbitków, głównie z 44 pp, przemieszczających się od Wisły. 44 pp liczył dwa bataliony i pododdziały pułkowe pod dowództwem płk. Józefa Frączka. W składzie XIII BP i wraz z XIX Brygadą Piechoty wszedł w skład Kombinowanej Dywizji gen. bryg. Jerzego Wołkowickiego.

17 września pułkowy pluton kolarzy patrolował odcinek Zawoda-Grabowiec. 18 września 44 pp maszerował ze wsparciem baterii haubic 155 mm w kierunku Hrubieszowa jako straż przednia XIII BP. Po południu pułk zajął Hrubieszów i 19 września rozpoznawał w kierunku na Włodzimierz Wołyński. 20 września o świcie 44 pp pomaszerował w kolumnie brygady jako oddział przedni, przez Mircze, Starą Wieś, Telatyń. W Telatynie szpica przednia zlikwidowała bojówki ukraińskie ostrzeliwujące oddziały WP. Tu pułk zatrzymał się na postój.

Udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim[edytuj | edytuj kod]

21 września XIII BP podjęła dalszy marsz, przez Żerniki i Podlodów; w trakcie marszu pułk dla wsparcia 43 pp wykonał natarcie na wieś Grodysławice, ale oddziały niemieckie wycofały się z niej wcześniej. Na noc pułk pozostał w Podlodowie. 22 września od rana 44 pp, wraz z pozostałą częścią dywizji i sąsiednią 1 DP Leg., uderzył w kierunku Tomaszowa Lubelskiego na niemiecką 28 DP. 44 pp ze wsparciem 4 i 6 baterii 9 pac wykonał natarcie jednym batalionem na Podhorce, a drugim batalionem na wzg. 349, tzw. „Białą Górę”[72]. Bataliony poniosły starty, szczególnie duże nacierający na „Białą Górę”, jako że atakował on na odkrytym terenie.

23 września o godz. 8.00 do natarcia przeszły oddziały niemieckie i sąsiednia 1 DP Leg. została rozbita przez niemiecką 8 DP. Dywizja Kombinowana została zaatakowana przez niemiecką 28 DP wspartą czołgami 2 DPanc. od strony Tomaszowa Lub. XIII BP odparła niemieckie natarcie; 44 pp bronił się koło wsi Justynówki i Podhorce, ze wsparciem baterii 4/9 pac i 6/9 pac. Grupa płk. Mariana Ocetkiewicza została rozbita przez niemiecką 2 DPanc. Sąsiednia XIX BP, po uderzeniu na nią, została rozdzielona; jej pułki wycofały się w dwóch rozbieżnych kierunkach. 44 pułk piechoty przystąpił do planowego natarcia, które zaległo po przejściu około kilometra w ostrzale z broni maszynowej z flanki, gdzie powinny znajdować się inne nacierające oddziały. Na tyły pułku dostały się niemieckie czołgi, które zdezorganizowały pododdziały tyłowe i tabory. Z uwagi na brak broni przeciwpancernej, drugorzutowe kompanie zostały rozbite. Widząc odcięcie od tyłów, żołnierze pierwszorzutowych kompanii rozpierzchli się. Część rozbitych żołnierzy dołączyła do pozostałości XIII BP, XXIX BP oraz do 39 DP rez. i resztek 10 DP. Wraz z tymi jednostkami walczyli jeszcze 24 września o Krasnobród i Podklasztor. 25 i 26 września próbowali przedrzeć się do Puszczy Solskiej, na Górecko Stare i Brzeziny. Większość żołnierzy rozeszła się do domów. 27 września pozostali w szeregach złożyli broń na rynku w Tereszpolu Zaorendzie[73].

Obsada dowódcza odtworzonego 44 pp w okresie 13-23 IX 1939 [74]

  • Dowódca pułku - płk Józef Frączek
  • I adiutant pułku - kpt. Andrzej Paluch
  • II adiutant pułku - por. Zenon Minkiewicz
  • kwatermistrz - kpt. Edmund Danielewski
  • dowódca plutonu kolarzy - NN
  • dowódca II batalionu - mjr Piotr Nowosielski[75]
  • dowódca 4 kompanii strzeleckiej - kpt. Jan Żakiewicz[75]
  • dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Adam Borkowski
  • dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Stefan Bilski
  • dowódca III batalionu - mjr Tadeusz Grzeszczyński
  • dowódca 7 kompanii strzeleckiej - por. Edwin Bednarek
  • dowódca 8 kompanii strzeleckiej - por. Antoni Gąsowski
  • dowódca 9 kompanii strzeleckiej - kpt. Antoni Brodnicki

Oddział Zbierania Nadwyżek 44 pp[edytuj | edytuj kod]

Po mobilizacji pułku i wyjeździe jego na zachód w koszarach 44 pp pozostały nadwyżki żołnierzy, które zostały znacznie powiększone od chwili ogłoszenia mobilizacji powszechnej i wybuchu wojny. Dowództwo OZN 44 pp sprawował mjr Tadeusz Gołąb. Na jego rozkaz, w pierwszych dniach po wybuchu wojny, przeniesiono stan osobowy oddziału, broń, wyposażenie i wszelkie mienie pułku do wsi, majątku i fortu Szpanów koło Równego. W koszarach pozostawiono pododdział wartowniczy oraz kompanię ckm do obrony przeciwlotniczej koszar i części miasta pod dowództwem por. Wilhelma Auterhoffa. 7 września miał miejsce pierwszy nalot lotnictwa niemieckiego na miasto i jego obiekty wojskowe i komunikacyjne. Naloty odbywały się niemal codziennie. W pierwszych dniach września OZN 44 pp wszedł w skład Ośrodka Zapasowego 13 Dywizji Piechoty pod dowództwem ppłk. Kazimierza Czarneckiego. 13 września Równe i okolice były trzykrotnie bombardowane. 14 września z żołnierzy 44 pp i 45 pp sformowano bojowy batalion piechoty pod dowództwem ppłk. Jana Wańtucha, nazywany później batalion piechoty „Równe”, który skierowano jako osłonę Dubna. Wszedł on w skład Grupy „Dubno”.

17 września o godz. 4.30 sowieckie samoloty zrzuciły na koszary ulotki. W kierunku Równego skierowano z sowieckiej 45 Dywizji Strzelców grupę szybką, w składzie batalionu piechoty doraźnie zmotoryzowanego i wzmocnionego czołgami, celem opanowania miasta. Został on ostrzelany ogniem artylerii przez pociąg pancerny nr 51 „Pierwszy Marszałek”, prowadzący rozpoznanie na rzecz pułku KOP „Sarny”. Garnizon Równego, na rozkaz Komendanta Miasta ppłk. Rudolfa Ksieniewicza, i pozostające w mieście pododdziały otrzymały rozkaz kapitulacji przed wkraczającą do miasta sowiecką 45 DS. Sprzeciwił się temu por. Wilhelm Auterhoff z 44 pp, który wybrał ze swojego pododdziału ochotników i udał się na zachód, dołączając 19 września do macierzystego odtworzonego 44 pp w Hrubieszowie. 18 września, na północ i zachód od Równego, działania wojsk sowieckich spowalniał ostrzał pociągu pancernego nr 51. O godz. 8.30 ostrzelał on sowiecką kolumnę zaopatrzeniową jadącą do Kostopola; zniszczono kilka samochodów pancernych, ciągników gąsiennicowych i kilkanaście ciężarówek. Dzięki tym działaniom pododdziały wywodzące się z OZ 13 DP, sformowane z OZN 44 pp pod dowództwem mjr. Tadeusza Gołębia, odmaszerowały na północny zachód likwidując 18 września dywersantów i grupy uzbrojonych Ukraińców. 18 września po południu oddział 44 pp mjr. Gołębia został otoczony w rejonie Łucka, rozbrojony i w większości wzięty do niewoli. Część żołnierzy, którzy zbiegli, dołączyła do Grupy „Dubno” lub Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Nieliczni przedostali się do Rumunii lub na Węgry[76].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[77]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca płk Józef Frączek (do 8 IX 1939)

kpt. Walenty Parat

I adiutant kpt. Andrzej Paluch
II adiutant por. Zenon Minkiewicz
oficer informacyjny ppor. Wiktor Świercz
oficer łączności Józef Celica
kwatermistrz kpt. Edmund Danielewski
oficer płatnik NN
oficer żywnościowy NN
naczelny lekarz kpt. lek. dr Augustyn Szozda
kapelan ks. Władysław Świderek
dowódca kompanii gospodarczej NN
I batalion
dowódca I batalionu mjr Marian Władysław Kokular
adiutant batalionu ppor. rez. Józef Bauman
dowódca 1 kompanii strzeleckiej kpt. Stanisław Czyżewski
dowódca 2 kompanii strzeleckiej kpt. Gedeon Chundadze
dowódca 3 kompanii strzeleckiej por. Mieczysław Czyżewski
dowódca 1 kompanii ckm kpt. Michał Dowgielewicz
II batalion
dowódca II batalionu mjr Aleksander Nowosielski
dowódca 4 kompanii strzeleckiej kpt. Jan Żakiewicz (zm. 25 XII w Lublinie w następstwie odniesionych ran)
dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. Adam Borkowski
dowódca 6 kompanii strzeleckiej kpt. Tadeusz Wolfgang Zieliński (do 7 IX 1939)[78]

por. Stefan Bilski

dowódca 2 kompanii ckm por. Marcin Józef Bochenek
III batalion
dowódca III batalionu mjr Tadeusz Grzeszczyński
adiutant batalionu ppor. Stefan Grajewski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej por. Edwin Bednarek
dowódca 8 kompanii strzeleckiej por. Antoni Bartłomiej Gąsowski
dowódca 9 kompanii strzeleckiej kpt. Antoni Brodnicki
dowódca 3 kompanii ckm kpt. Stefan Dziekoński
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej kpt. Stanisław Wacław Kulawik
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. Walenty Parat
dowódca kompanii zwiadowców por. Stanisław Zabłocki
dowódca plutonu pionierów por. Wojciech Kabza
dowódca plutonu przeciwgazowego ppor. rez. Marian Chladek [79]
Przydziały nieustalone
dowódca plutonu por. piech. rez. Antoni Pietrzak[80]

Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

Uroczystość wręczenia sztandarów 44 pp i 45 pp w Równem 14 czerwca 1931 – msza polowa.
Wręczenie sztandarów 44 pp i 45 pp w Równem. Generał Victor Denain ze sztandarem ofiarowanym pułkowi.
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

22 czerwca 1918 w Dienville pułk otrzymał chorągiew ofiarowaną przez miasto Verdun. Chorągiew wręczył dowódcy pułku, pułkownikowi Ryszardowi Bereckiemu, Prezydent Republiki Francuskiej Raymond Poincaré, w obecności prezesa Komitetu Narodowego w Paryżu, Romana Dmowskiego[5].

Fundatorem nowego sztandaru było także miasto Verdun. Przepisowy sztandar wręczył pułkowi 14 czerwca 1931 gen. dyw. Jan Romer[81]. Na uroczystości gościł Prezydent RP Ignacy Mościcki. Obecne były władze miasta, przedstawiciele duchowieństwa z ks. biskupem Stanisławm Gallem celebrującym mszę polową, delegacja rządu Republiki Francuskiej i przedstawicielstwa Paryża oraz Verdun, których mieszkańcy powtórnie ufundowali sztandary dla pułku. O 12.00 odbyła się defilada wojskowa, a potem żołnierski obiad. Po południu miały miejsce zawody wojskowe, a wieczorem uroczystości kończył bankiet[82].

Opis sztandaru

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 44 w wieńcach laurowych[83].
Na lewej stronie, na środku krzyża, w wieńcu laurowym, widniał napis HONOR I OJCZYZNA, a między ramionami krzyża w rogach płatu znajdowały się na tarczach – herb Wołynia, miniatura sztandaru 2 pułku strzelców pieszych, herb Verdun. Na ramionach krzyża znajdowały się napisy z nazwami miejscowości i datami głównych bojów pułku. Pod orłem na drzewcu zawiązana była kokarda ze wstęgi biało-czerwonej[82].

Losy sztandaru po 1939 nie są znane[84]

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

Zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 17, poz. 202 z 7 czerwca 1930 roku. Odznakę stanowi srebrny krzyż pokryty błękitną emalią. Na ramionach krzyża numer i inicjały dawnego 2 pułku strzelców polskich oraz inicjały i data jego powstania 2 PSP 13 III 1918. Środek odznaki stanowi wygięta w koło srebrna trąbka strzelecka, wewnątrz której wpisano numer 44. Krzyż nałożony jest na romb. Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona czterema nitami. Wymiary: 4lx31 mm. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa[53].

Odznakę nadawał dowódca pułku, a z racji pełnionej funkcji, automatycznie przysługiwało mu prawo jej noszenia. Nadanie odznaki ogłaszano w rozkazie dziennym pułku, wręczenie odbywało się w dniu jego święta lub w terminie zwolnienia rocznika do rezerwy. Prawo do jej noszenia mieli oficerowie i żołnierze, służący w pułku co najmniej rok podczas wojny lub byli na froncie przez 3 miesiące. W czasie pokoju: oficerowie i podoficerowie zawodowi po odsłużeniu 2 lat, oficerowie niezawodowi – po odsłużeniu jednego roku w stopniu oficera lub szeregowego albo po odbyciu 2 ćwiczeń rezerwy. Mogli też nosić odznakę inni żołnierze, cywile lub osoby prawne zasłużone dla pułku. Odznakę noszono na lewej piersi, na gwintowanym sztyfcie, 4 cm poniżej guzika górnej kieszeni lub na wysokości trzeciego guzika kurtki (starego wzoru). Prawo do noszenia odznaki tracili skazani wyrokiem sądowym za dezercję lub inne czyny karane więzieniem, wykluczeni orzeczeniem oficerskiego sądu honorowego[85].

Strzelcy kresowi[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 44 Pułku Strzelców Legii Amerykańskiej.

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku[edytuj | edytuj kod]

Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku[86][g]
mjr/ppłk Jan Jean Grabiński 13 III 1918 - 2 IV 1918
płk Ryszard Edward Berecki 3 IV 1918 - I 1919
ppłk Jan (Jean) Grabiński I 1919 - 21 VI 1919
mjr Antoni Szylling 21 VI 1919 - 30 IX 1920
ppłk Stanisław Powroźnicki 30 IX 1920 - 18 X 1920
ppłk Wilhelm Lawicz-Liszka XII 1920 - X 1921
płk Rudolf Siwy 1923 - † 15 IX 1924
płk Mikołaj Korszun-Osmołowski 1924)
płk piech. Roman Witorzeniec 18 I 1925 - 23 X 1931 dowódca piechoty dywizyjnej 17 DP
płk Józef Werobej XII 1931 - XII 1934
ppłk dypl. Marian Porwit XII 1934 - 18 X 1936
ppłk dypl. piech. Bolesław Ciechanowski p.o. 18 X 1936 - 4 II 1937[88]
ppłk / płk Józef Frączek 4 II 1937 - IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku[h]
ppłk piech. Aleksander Potrykowski VII 1922 - IV 1924 dowódca 54 pp
ppłk piech. Ludwik Okniński od VIII 1924[90][i]
ppłk piech. Rudolf Körner 20 I 1926[91] - 20 I 1928 dyspozycja dowódcy OK II[92]
ppłk SG Franciszek Dudziński od I 1928[93]
ppłk piech. Franciszek Smelkowski I 1930 – III 1932
ppłk piech. Karol Świnarski III 1932 - VI 1933 dowódca 2 pspodh
ppłk dypl. piech. Bolesław Ciechanowski VI 1933[94] – 1938 dowódca 64 pp
ppłk piech. Aleksander Jędruch 1939 szef Oddziału I Sztabu Armii „Kraków”

Żołnierze 44 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[95] oraz Muzeum Katyńskie[96][j][k].

Stopień, nazwisko i imię zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
mjr rez. Bilmin Stanisław inżynier rolnik właściciel ziemski Katyń
ppor. rez.Borkowski Tadeusz inżynier leśnik Nadleśnictwo Suraż Katyń
kpt. Brodnicki Antoni[99] żołnierz zawodowy dowódca 9/44 pp Charków
ppor. rez.Chladek Marian handlowiec Charków
ppor. rez.Chochlewicz Jan nauczyciel kier. szkoły w Główczynie Katyń
ppor. rez.Cichocki Witold urzędnik Charków
ppor. rez.Czarnecki Feliks prawnik Dyrekcja Poczt i Telegrafów w Lublinie Katyń
ppor. rez.Czerwonka Stanisław nauczyciel Szkoła Powszechna w Równem Katyń
ppor. rez.Danielewski Edmund ULK
kpt. Dziekoński Stefan żołnierz zawodowy dowódca 3 kompanii ckm ULK
kpt. Ejzel Edward żołnierz zawodowy oficer mobilizacyjny 44 pp ULK
por. rez. Glejh Włodzimierz ULK
ppor. rez.Godula Władysław nauczyciel kier. szkoły powszechnej w Równem Katyń
ppor. rez.Gotfrid Hirsch handlowiec Katyń
ppor. rez.Góral Bolesław student UJK Katyń
ppor. rez.Grabowski Cezary ULK
Grabowski Witold urzędnik urząd skarbowy Charków
ppor. rez.Gumułka Jan nauczyciel kier. szkoły na Polesiu Charków
ppor. rez.Hubert Jan urzędnik Charków
ppor. rez.Jakubowski Stefan inżynier leśnictwa Nadleśnictwo Solec Katyń
ppor. rez.Kapłański Henryk nauczyciel Katyń
por. rez.Kotecki Marian Józef PKO w Warszawie Katyń
st. sierż. Krzesaj Władysław ULK
kpt. Kulawik Stanisław[100] żołnierz zawodowy dca 2 kkm; dca kppanc/44 pp Charków
ppor. rez.Mazur Stanisław Katyń
kpt. rez. Mękarski Włodzimierz nauczyciel Inspektorat Szkolny w Równem Katyń
kpt. Michniewicz Jan[101] żołnierz zawodowy oficer administracyjny 44 pp Katyń
ppor. rez. Miżołębski Marian nauczyciel kier. szkoły w Dębszczyźnie Katyń
por. rez. Nusbek Edmund księgowy Charków
ppor. rez. Piskadło Wiktor absolwent WSH Katyń
ppor. Pluta Antoni[102] żołnierz zawodowy oficer żywnościowy 44 pp Katyń
ppor. rez. Ptak Jan Romuald prawnik Starostwo Katyń
por. Pucek Władysław[103] żołnierz zawodowy zastępca of. mob. 44 pp Charków
por. Rutkowski Edward[104] żołnierz zawodowy ? Katyń
ppor. rez. Seweryn Kazimierz ekonomista Katyń
ppor. rez. Siudak Tomasz urzędnik Urząd Skarbowy w Równem Katyń
ppor. rez. Skoniecki Henryk nauczyciel szkoła w Hallerowie Katyń
ppor. rez. Szczuka Adam drukarnia Katyń
ppor. rez. Szulimowski Jan mierniczy Katyń
ppor. rez. Tarka Władysław prawnik Sąd Grodzki we Włodzimierzu Woł. Katyń
ppor. rez. Zawrotnik Jerzy Biuro Funduszu Pracy we Lwowie Katyń
por. rez. Zdeb Marcin Katyń

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Gwiazdką oznaczono żołnierzy odznaczonych dekretem L. 2862 Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza z 13 kwietnia 1921 roku[50].
  2. Kpt. Napoleon de Latour został wykazany także wśród kawalerów VM – żołnierzy 13 Pułku Artylerii Polowej
  3. Na podstawie przedłożonej metryki urodzenia parafii rzymskokatolickiej w Mogilnie k. Tarnowa oraz wyciągu ewidencyjnego PKU Stryj minister spraw wojskowych sprostował nazwisko kawalera orderu wojennego Virtuti Militari szer. Pękały Wojciecha z 44 pp z „Pękała Wojciech” na „Filip Wojciech”[51].
  4. Kpt. Mikołaj Pieślak od 1 lipca 1923 do lipca 1924 roku był przydzielony do PKU Równe na stanowisko I referenta. W kwietniu 1925 roku został przeniesiony z 44 do 48 pp w Stanisławowie[52].
  5. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[63].
  6. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  7. Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[87].
  8. 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[89]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 29 z 25 marca 1924 roku, s. 148, sprostowano omyłkę drukarską zamieszczoną w Dz. Pers. MSWojsk. Nr 23 z 11 marca 1924 roku, s. 113, w którym ogłoszono przydział ppłk. piech. Ludwika Oknińskiego z Rezerwy Oficerów Sztabowych DOK I do 2 psp na stanowisko zastępcy dowódcy pułku.
  10. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[97].
  11. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[98].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dziennik rozkazów MSWojsk. nr.16 z 19 maja 1927 roku
  2. a b Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. z 1939 nr 9, poz. 90.
  3. Bobrowski 1929 ↓, s. 5.
  4. Bobrowski 1929 ↓, s. 6.
  5. a b Bobrowski 1929 ↓, s. 7.
  6. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  7. Tuliński 2020 ↓, s. 915.
  8. Bobrowski 1929 ↓, s. 4.
  9. Bobrowski 1929 ↓, s. 8.
  10. Bieliński 2010 ↓, s. 7.
  11. Bobrowski 1929 ↓, s. 9.
  12. Bieliński 2010 ↓, s. 8.
  13. a b c Bobrowski 1929 ↓, s. 11.
  14. Bobrowski 1929 ↓, s. 12.
  15. a b Bieliński 2010 ↓, s. 9.
  16. Bobrowski 1929 ↓, s. 13-14.
  17. Bieliński 2017 ↓, s. 47.
  18. Bieliński 2010 ↓, s. 9-10.
  19. a b c Bieliński 2010 ↓, s. 10.
  20. Bieliński 2010 ↓, s. 10-11.
  21. a b Bieliński 2017 ↓, s. 48.
  22. a b Bobrowski 1929 ↓, s. 27.
  23. Bieliński 2010 ↓, s. 11.
  24. Bobrowski 1929 ↓, s. 28.
  25. a b c Bieliński 2010 ↓, s. 12.
  26. Bobrowski 1929 ↓, s. 29.
  27. Bobrowski 1929 ↓, s. 32.
  28. a b Bieliński 2010 ↓, s. 13.
  29. Bobrowski 1929 ↓, s. 33.
  30. a b c Bieliński 2017 ↓, s. 49.
  31. a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 326.
  32. Bobrowski 1929 ↓, s. 34.
  33. Tarczyński (red.) 2002 ↓, s. 897.
  34. Bobrowski 1929 ↓, s. 35.
  35. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 45.
  36. Odziemkowski 2004 ↓, s. 41.
  37. Bobrowski 1929 ↓, s. 36.
  38. a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 46.
  39. Odziemkowski 1998 ↓, s. 24.
  40. Bieliński 2010 ↓, s. 49.
  41. Bobrowski 1929 ↓, s. 37.
  42. a b c d Bieliński 2010 ↓, s. 14.
  43. Bobrowski 1929 ↓, s. 38.
  44. Bieliński 2010 ↓, s. 14-15.
  45. Bobrowski 1929 ↓, s. 41.
  46. a b c Bieliński 2010 ↓, s. 15.
  47. Bobrowski 1929 ↓, s. 42.
  48. a b Bobrowski 1929 ↓, s. 45.
  49. Bobrowski 1929 ↓, s. 46.
  50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 kwietnia 1921 roku, s. 811-812.
  51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1937 roku, s. 56.
  52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 2 kwietnia 1925 roku, s. 186.
  53. a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 86.
  54. Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 51.
  55. Satora 1990 ↓, s. 95.
  56. Bieliński 2010 ↓, s. 17.
  57. Bieliński 2010 ↓, s. 20.
  58. Bieliński 2010 ↓, s. 19.
  59. Bieliński 2010 ↓, s. 21.
  60. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  61. Bieliński 2010 ↓, s. 24.
  62. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 600-601 i 676.
  63. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  64. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 97.
  65. Bieliński 2010 ↓, s. 25-26.
  66. Bieliński 2017 ↓, s. 56.
  67. Bieliński 2010 ↓, s. 27.
  68. Bieliński 2010 ↓, s. 28.
  69. Bieliński 2010 ↓, s. 29-32.
  70. Bieliński 2010 ↓, s. 33-36.
  71. Bieliński 2017 ↓, s. 59-64.
  72. Bieliński 2010 ↓, s. 46-48.
  73. Bieliński 2010 ↓, s. 49-51.
  74. Jarno 2012 ↓, s. 235.
  75. a b Bieliński 2010 ↓, s. 55.
  76. Bieliński 2010 ↓, s. 51-53.
  77. Bieliński 2010 ↓, s. 54–56.
  78. Jarno 2012 ↓, s. 230.
  79. Jarno 2012 ↓, s. 229.
  80. Antoni Pietrzak. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.20 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-02].
  81. Satora 1990 ↓, s. 95-96.
  82. a b Bieliński 2010 ↓, s. 57.
  83. Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980.
  84. Satora 1990 ↓, s. 96.
  85. Bieliński 2010 ↓, s. 59.
  86. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  87. Almanach 1923 ↓, s. 49.
  88. Jarno 2012 ↓, s. 46.
  89. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
  90. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 76 z 7 sierpnia 1924 roku, s. 433.
  91. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 6 z 20 stycznia 1926, s. 32..
  92. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 2 z 20 stycznia 1928, s. 3..
  93. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 2 z 20 stycznia 1928, s. 10..
  94. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
  95. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  96. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  97. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  98. Wyrwa 2015 ↓.
  99. Księgi Cmentarne – wpis 4665.
  100. Księgi Cmentarne – wpis 6041.
  101. Księgi Cmentarne – wpis 2351.
  102. Księgi Cmentarne – wpis 2899.
  103. Księgi Cmentarne – wpis 7002.
  104. Księgi Cmentarne – wpis 3200.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]