82 Syberyjski Pułk Piechoty
| ||
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 1920 | |
| Rozformowanie | 1939 | |
| Nazwa wyróżniająca | Syberyjski | |
| Patron | Tadeusz Kościuszko | |
| Tradycje | ||
| Święto | 1 lipca | |
| Rodowód | 1 Pułk Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki 1 Syberyjski Pułk Piechoty | |
| Kontynuacja | 82 Pułk Piechoty Armii Krajowej | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | płk Franciszek Dindorf-Ankowicz | |
| Ostatni | ppłk dypl. Antoni Chruściel | |
| Działania zbrojne | ||
| wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa | ||
| Organizacja | ||
| Dyslokacja | garnizon Brześć | |
| Rodzaj sił zbrojnych | wojsko | |
| Rodzaj wojsk | piechota | |
| Podległość | Syberyjska Brygada Piechoty Syberyjska Dywizja Piechoty 30 Poleska Dywizja Piechoty | |
82 Syberyjski Pułk Strzelców im. Tadeusza Kościuszki (82 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego.
Spis treści
Geneza[edytuj | edytuj kod]
10 lipca 1920 roku na pokładzie statku „Jarosław” przypłynęła do Gdańska ocalała część żołnierzy 1 pułku strzelców polskich im. Tadeusza Kościuszki z większością oficerów oraz część zesłańców z rodzinami. Następnego dnia „Odrębny baon 1 pułku strzelców” i Legia Oficerska została załadowana do pociągu. 3 lipca oba oddziały przybyły do Chełmna. Legia Oficerska i rodziny zostały zakwaterowane w Grupie. 10 lipca baon został skierowany na tereny plebiscytowe na Warmii i Mazurach, stając garnizonem w Działdowie i Lubawie. Dowództwo pozostało w Chełmnie[1].
Część batalionu pułku i część Legii Oficerskiej stała się ostatecznie kadrą 1 Syberyjskiego pułku piechoty, organizującego się przy 63 pułku piechoty w Toruniu. 16 lipca został wydany pierwszy rozkaz pułku[2].
13 sierpnia 1 Syberyjski pułk piechoty przybył nad Wkrę w okolice Borkowa, gdzie wszedł w skład 5 Armii. Od 22 sierpnia walczył z bolszewickimi oddziałami 4 Armii i 3 Korpusu Konnego Gaj-Chan.
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
22 sierpnia 1921 roku 1 Syberyjski pułk piechoty został przemianowany na 82 Syberyjski pułk piechoty. W październiku 1921 roku pułk został skierowany na miejsce postoju do Brześcia nad Bugiem, na teren Okręgu Korpusu Nr IX[3] gdzie stacjonował do 1939 roku[4]. 20 grudnia 1920 roku został włączony w skład Syberyjskiej Dywizji Piechoty, która później została przemianowana na 30 Dywizję Piechoty.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 1 lipca, jako datę święta pułkowego[5].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 82 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[6]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców i 12 karabinów maszynowych[7].
31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 82 pułkowi piechoty nazwę „82 Syberyjski Pułk Strzelców imienia Tadeusza Kościuszki”[8].
Udział w wojnie obronnej 1939[edytuj | edytuj kod]
W 1939 82 Syberyjski pułk strzelców w składzie 30 Dywizji Piechoty[9] gen. Leopolda Cehaka miał przydział mobilizacyjny do Grupy Operacyjnej "Piotrków" w ramach Armii "Łódź". Został zmobilizowany systemem alarmowym 23-27 marca 1939, a następnie przerzucony do Szczercowa, gdzie przygotowywał pozycje obronne nad rzeką Widawką. Po zarządzeniu pogotowia marszowego (27 sierpnia 1939 i wymarszu nad Wartę (30 sierpnia 1939) pułk objął odcinek obrony od Kochlewa do Bobrownik.
1 września pułk nie brał udziału w walce – wszedł do niej następnego dnia w zajętym rejonie. Tego dnia 82 pp znalazł się pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii XI Korpusu, po którym niemiecka 19 DP przypuściła atak na jego pozycje. Po zaciętej walce Niemcy odrzucili broniącą się 2. kompanię strzelecką. Tu też na odcinku 82 pułku udało się im zrobić pierwszy wyłom. Przeciwuderzenie I batalionu pułku wyrzuciło Niemców za rzekę, przy czym na polu polegli dowódca I baonu major Zygmunt Rosiński i adiutant porucznik Leon Żaczek. Ok. 19:00 Niemcy przypuścili generalny atak i po zaciętej walce odrzucili I i II bat. 82 pp i zajęli rej. Bobrownik wraz z zakolem Warty, ponosząc przy tym duże straty. Ok. 22:00 pułk wraz z innymi oddziałami 30 DP rozpoczął przegrupowanie na główną pozycję obrony. Wojska niemieckie wyczerpane całodzienną walką i poniesionymi stratami nie przeszły do pościgu. W ciągu całego dnia 3 września i w nocy z 3/4 września Niemcy nie nawiązali styczności z pułkiem.
3 września wieczorem pułk obsadził swój odcinek na głównej pozycji obronnej na rz. Widawce pod Szczercowem.
4 i 5 września pułk i cała 30 DP toczyła pod Szczercowem zacięte walki z niemieckim XI Korpusem i utrzymał swoje pozycje.
5 września w czasie walk w rejonie Magdalenowa – Teofilowa – Żar pułk udanym kontrnatarciem odrzucił Niemców z zajętych wcześniej miejscowości.
7 września, obawiając się oskrzydlenia z odsłoniętych boków, 30 DP wycofała się do rejonu Woli Cyrusowej, a 82 pp został przesunięty w rejon Głowna nad rzeką Mroga. Po drodze część oddziałów dostała się do niewoli niemieckiej.
9 września 30 DP stanęła w lasach w rejonie Przyłęku. Stąd postanowiono przebijać się dalej przez wrogie oddziały. Siły dywizji liczyły wówczas 40% sił wyjściowych, tj. ok. 5000 żołnierzy. 82 pp obsadził zachodnią część lasów w rejonie Józefowa. Środkową i wschodnią część tego rejonu obsadziły pozostałe pułki piechoty. Generał Cehak wraz ze sztabem (punktem dowodzenia) zajęli odpowiednie pozycje w Przyłęku. Patrole zostały wysłane we wszystkich kierunkach. Miały one za zadanie odnaleźć i zlokalizować siły nieprzyjaciela. Okazało się, że Niemcy znajdowali się na przedpolach. Bardzo złe, alarmujące wręcz wiadomości przychodziły z rejonu Jeżowa i Słupi – stwierdzono tam wrogie oddziały zmotoryzowane. Postanowiono (pomimo przewagi liczebnej wroga) uderzyć na Niemców i otworzyć drogę na Skierniewice. O godzinie 10, 82 pp otrzymał rozkaz uderzenia w kierunku na folwark Krosnowa – Słupię – Julków – Suliszew i uchwycenia tam mostu na Rawce. W czasie przygotowania do uderzenia, o godz. 9.15 ruszyło niemieckie natarcie od strony Słupi w kierunku na Przyłęk Duży. Polskie przeciwnatarcie ruszyło o godz. 10.00 przy silnym wsparciu artylerii. O godz. 11.30 82 pp opanował folwark Krosnowa, a następnie w zażartym boju zajął Słupię. W natarciu zginęło 2 dowódców polskich batalionów: major Stefan Pękalski i major Kazimierz Klimczak. Strona niemiecka poniosła znaczne straty wycofując się w kierunku Modły i Przybyszyc. Pod Modłą część sprzętu zmechanizowanego 18 niemieckiej Dywizji Piechoty utknęła w bagnach powstałych po spuszczeniu wody ze stawów. 30 DP wyszła z okrążenia tracąc ok. 1400 żołnierzy, w tym 465 zabitych.
10-11 września pułk wraz z pozostałościami 30 DP został skierowany do Puszczy Mariańskiej. Gen. Cehak postanowił przegrupować nocą z 10 na 11 września swoją dywizję w rejon Mszczonowa i opanować miasto z zaskoczenia. Jej przegrupowanie rozpoczęło się po zmierzchu i po przejściu ok. 20 km 82 pp, jako jej czołowy oddział, zatrzymał się w rejonie miejscowości Rudki-Młyn, gdzie miał połączyć się ze strzelcami kaniowskimi. Tych jednak w tej okolicy nic było, gdyż w kierunku Mszczonowa przemieścili się innymi drogami kilka godzin wcześniej. 30 DP przebywała w osiągniętym rejonie 11 września, po czym, po przeanalizowaniu ogólnej sytuacji i własnych możliwości gen. Cehak ok. godziny 3.00 odwołał planowane natarcie na Mszczonów i nakazał powrót do Puszczy Mariańskiej, skąd miano przebijać się do stolicy przez Żyrardów.
13 września pułk znajdował się tak, jak i reszta dywizji w odwrocie na Modlin.
Po drodze część oddziałów dostała się do niewoli niemieckiej – pozostałe wraz z GO gen. Thommée przedostały się do twierdzy Modlin, gdzie obsadziły odcinek "Twierdza". Siły całej 30 DP wyglądały wówczas następująco: 1840 ludzi, 842 konie, 13 ciężkich karabinów maszynowych, 21 dział.
Żołnierze pułku i dywizji walczyli w obronie twierdzy do jej kapitulacji 29 września.
Batalion marszowy 82 pp pod dowództwem kpt. Wacława Radziszewskiego w składzie Zgrupowania "Brześć" walczył między innymi w obronie twierdzy brzeskiej.
W 1944 roku 82 pułk piechoty został odtworzony w składzie 30 Dywizji Piechoty Armii Krajowej.
Strzelcy syberyjscy[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy pułku
Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[10].
- mjr / płk piech. Franciszek Dindorf-Ankowicz (14 VII 1920 - 19 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 30 DP)
- ppłk / płk dypl. piech. Stanisław Świtalski (31 III 1927 – 23 X 1931 → dowódca piechoty dywizyjnej 9 DP)
- ppłk piech. Prymus Żelichowski (VIII 1931[11] – XI 1935 → kierownik Okr. Urz. WFiPW OK IX)
- ppłk dypl. piech. Stanisław Wiloch (XI 1935 – 1937 → I oficer sztabu generała do prac przy GISZ)
- ppłk dypl. piech. Antoni Chruściel (III 1938 - 28 IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku
Stanowisko zastępcy dowódcy pułku zostało utworzone latem 1922 roku. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
- mjr piech. Józef Liwacz (p.o. 10 VII 1922 – 1923)
- ppłk piech. Antoni Własak (15 X 1924 – 22 V 1925 → zastępca dowódcy 17 pp)
- ppłk piech. Eugeniusz Zuger (22 V 1925 – 22 VII 1927 → dowódca 2 pspodh)
- ppłk piech. Jan Załuska (31 X 1927 – XII 1930 → dowódca 8 pp Leg.)
- ppłk piech. Józef Giza (28 I 1931 – 20 V 1932 → zastępca dowódcy 2 pspodh)
- ppłk dypl. piech. Aleksander Misiurewicz (od 15 V 1932[12][13])
- ppłk piech. Franciszek Mieczysław Targowski (31 III – IX 1939 → dowódca rezerwowego 82 pp)
- Kwatermistrzowie pułku
W latach 1921-1923 zastępcą dowódcy pułku i jego pomocnikiem w zakresie służby administracyjno-gospodarczej był dowódca batalionu sztabowego[10]. W 1924 roku, w nowej organizacji pokojowej pułku piechoty, utworzono stanowisko kwatermistrza, a zlikwidowano batalion sztabowy i stanowisko dowódcy tego pododdziału. 1 kwietnia 1938 roku stanowisko kwatermistrza zostało zamienione na stanowisko II zastępcy dowódcy (zastępcy dowódcy do spraw gospodarczych)[14]. W 1939 roku, w organizacji wojennej pułku było ponownie stanowiskiem kwatermistrza.
- mjr piech. Wilhelm Popelka (p.o. 1923)
- kpt. piech. Wiktor Pikulski (p.o. 1924)
- mjr piech. Roman Błażewski (1925 – 5 XI 1928 → KOP)
- mjr piech. Jan Albin Rymsza (1928)
- kpt. Alojzy Mikołaj Badziąg (1939)
- Oficerowie pułku
- gen. bryg. Mieczysław Mackiewicz (oficer nadetatowy)
- gen. bryg. Stanisław Tessaro (oficer nadetatowy)
- ppłk piech. Ferdynand Andrusiewicz (w 1928 dowódca III batalionu)
- ppłk piech. Władysław Kudaj – dowódca baonu (5 XI 1928 – 21 I 1930 → dyspozycja dowódcy OK IX)
- mjr / ppłk piech. Julian Dadlez – dowódca baonu (23 XII 1929 – 23 III 1932 → zastępca dowódcy 37 pp)
- mjr piech. Mikołaj Korneluk – dowódca baonu (od 31 III 1930)
- mjr piech. Lucjan Mroczkowski – dowódca baonu (od 31 III 1930)
- mjr SG Michał Stefanicki – dowódca I baonu (23 V – 31 X 1927 → dowódca III/26 pp)
- mjr piech. Stanisław Sztarejko (m. in. dowódca I batalionu)
- mjr piech. Stanisław Wilczyński (1924 – 22 V 1925)
- por. Stanisław Undas
- ppor. rez. piech. inż. Zygmunt Okołów
- Dowódcy batalionów w sierpniu 1920[15]
- I batalion – mjr Jan Czaplo
- II batalion – mjr Zygmunt Grabowski
- III batalion – mjr Emil Werner
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku[edytuj | edytuj kod]
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku[16]
- Dowództwo
- dowódca pułku - ppłk dypl. piech. Antoni Chruściel
- I adiutant - kpt. Teodor Białobrzeski
- II adiutant - ppor. Zenon Jerzy Burski
- oficer informacyjny - kpt. Feliks Dziębowski
- kwatermistrz - kpt. Alojzy Mikołaj Badziąg
- I batalion
- dowódca I batalionu – mjr Zygmunt Rosiński †2 IX 1939
- dowódca 1 kompanii strzeleckiej - por. Leon Mierczyński
- dowódca 2 kompanii strzeleckiej - por. Piotr Nowik
- dowódca 3 kompanii strzeleckiej - por. Józef Szubert
- dowódca 1 kompanii ckm - por. Stefan Zdoliński
- II batalion
- dowódca II batalionu – mjr Stefan Pękalski
- dowódca 4 kompanii strzeleckiej - por. Mieczysław Postrach
- dowódca 5 kompanii strzeleckiej - por. Julian Szewczyk
- dowódca 6 kompanii strzeleckiej - por. Stanisław Mioduszewski
- dowódca 2 kompanii ckm - por. Józef Fedorowicz
- III batalion
- dowódca III batalionu – mjr Kazimierz Klimczak
- adiutant - por. rez. Leon Żaczek †9 IX 1939 Rogów
- dowódca 7 kompanii strzeleckiej - por. Aleksander Kędra
- dowódca 8 kompanii strzeleckiej - por. Mieczysław Leopold Rogaliński
- dowódca 8 kompanii strzeleckiej - kpt. Jan Narel
- dowódca 3 kompanii ckm - kpt. Bernard Kruczyński
- batalion marszowy
- dowódca baonu – kpt. Wacław Radziszewski
- dowódca 1 kompanii - ppor. Aleksander Gradziuk
- dowódca 2 kompanii - ppor. Witold Skwierczyński
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[17]
- ppor. Tadeusz Bandoła
- por. Arnold Bednarowski
- por. Władysław Białas
- kpr. Maksymilian Biderman
- por. Kazimierz Biernat
- por. Tadeusz Tomasz Brąglewicz
- por. Józef Bulowski
- kpt. Antoni Cieszkowski
- por. Kazimierz Cybulski
- ppor. Józef Czyżewski
- ppłk Franciszek Dindorf-Ankowicz
- szer. Michał Gołubowicz
- mjr Zygmunt Grabowski
- sierż. Stefan Halecki
- sierż. Jan Herich
- ppor. Stanisław Janik
- sierż. Michał Kadela
- por. Antoni Kamiński
- kpt. Aleksander Kierski
- ppor. Jan Koniuszewski
- por. Antoni Kruczyński
- por. Józef Książek
- kpt. Rudolf Ksieniewicz
- plut. Leon Kuntc
- kpr. Michał Kurneta
- kpt. Tadeusz Lipiński
- por. Leon Makowski
- plut. Kazimierz Markowski
- szer. Feliks Morawski
- plut. Józef Mroziński
- kpt. Tadeusz Niziński
- por. Stanisław Nowak-Skwarczyński
- chor. Franciszek Nowakowski
- ppor. Marian Ostrowski
- kpt. Wiktor Pawłowicz
- por. Wiktor Pikulski
- por. Jan Pindela-Emisarski
- por. Jan Poborowski
- kpr. Stefan Pokuciński
- mjr Wilhelm Popelka
- kpt. lek. Aleksander Rawa-Mazurkiewicz
- ppor. Feliks Robakiewicz
- por. Ignacy Rogowski
- kpt. Tomasz Rybotycki
- ppor. Stefan Sawicki
- mjr Władysław Sikorski
- por. lek. Jan Skotnicki
- por. Ludwik Sobolewski
- por. Kazimierz Sokołowski
- plut. Jan Sowiński
- ppor. Tadeusz Stolarczyk
- ppor. Stanisław Stolarz
- kpt. Ludwik Strugała
- plut. Czesław Szczerbo-Niefidowicz
- st. sierż. Stanisław Szczurek
- mjr Bronisław Szczyradłowski
- kpt. Stanisław Sztarejko
- por. Feliks Terpiłowski
- pchor. Piotr Trojnar
- mjr Ludwik Trznadel
- kpt. Józef Ulman
- kpt. Stanisław Undas
- pchor. Jan Ustrzycki
- por. Piotr Wasilewski
- kpr. Michał Wiącek
- mjr Emil Werner
- por. Edmund Wieprzewski
- sierż. Józef Zawada
- ppor. Edward Zdunowski
- por. Franciszek Żebrowski
- plut. Kazimierz Zerynger
- mjr Antoni Żurakowski
Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]
- Sztandar
16 lipca 1928 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 82 pułku piechoty[18]. 1 lipca 1928 roku w Brześciu Prezydent RP wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez ludność powiatu brzeskiego[9].
Według notatki muzeum WP: po kapitulacji Modlina, sztandar został zakopany 28 września 1939 roku w Kazuniu między blokami mieszkalnymi dla podoficerów. Obecni przy zakopywaniu byli: kpt. Teodor Białobrzeski, gen. Chruściel (wówczas płk) i sierż. Nuszkiewicz. Poszukiwania kpt. Białobrzeskiego w miejscu wskazanym przez Nuszkiewicza nie dały rezultatu, a świadek wkrótce zmarł. Sztandar odnaleźli żołnierze 2 Pułku Saperów w okolicy mostu w Kazuniu. 1 lutego 1960 roku Gabinet Ministra Obrony Narodowej przekazał do zbiorów Muzeum WP płat z orłem od sztandaru 82 pp[9].
- Odznaka pamiątkowa
28 czerwca 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 82 pułku piechoty[19]. Odznaka o średnicy 38 mm ma kształt okrągłej tarczy pokrytej ciemnozieloną emalią (nawiązanie do barwy dawnych mundurów strzelców) z numerem „1” i skrótem „SYB” wpisanym w koło z oksydowanego srebra z numerem i nazwą aktualną pułku „82 PUŁK PIECHOTY”. Odznaka oficerska jednoczęściowa tłoczona była w srebrze i emaliowana, żołnierska też jednoczęściowa, tłoczona w tombaku bez emalii. Autorem projektu odznaki był oficer pułku Tadeusz Tomasz Brąglewicz, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy[4].
- Emblematy
31 grudnia 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zarządził by żołnierze pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy nosili inicjały patrona „TK”, zamiast dotychczasowych numerów „82”, a także by nosili na kołnierzach (łapkach) kurtek sukiennych oraz kołnierzach płaszczy (peleryn sukiennych) emblematy wyobrażające stylizowanego orła z literą „S” na tarczy białociemnozielonej[20].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 32-33.
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 33-34.
- ↑ Almanach 1923 ↓, s. 52.
- ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 131.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 65-67.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937 roku, poz. 222.
- ↑ a b c Satora 1990 ↓, s. 154.
- ↑ a b Almanach 1923 ↓, s. 49.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 326.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 232.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 106, sprostowano, że przeniesienie dotyczyło 82 pp, a nie 75 pp.
- ↑ Kłoczewski 1987 ↓, s. 163, 168.
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 35.
- ↑ Bielski 1991 ↓, s. 355-357.
- ↑ Dindorf-Ankowicz 1929 ↓, s. 46-47.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 22 z 9 sierpnia 1928 roku, poz. 247.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 17 z 28 czerwca 1928 roku, poz. 198.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937 roku, poz. 222.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Franciszek Dindorf-Ankowicz: Zarys historii wojennej 82-go Syberyjskiego Pułku Piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.
- [red.]Bronisław Prugar-Ketling: Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
| ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
