Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Lwowie

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Архікафедральна базиліка Успіння Пресвятої Діви Марії
	nr rej. 46-101-0548
	kościół parafialny, archikatedra,; bazylika mniejsza
	; Katedra Łacińska, widok z wieży ratusza
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Miejscowość	Lwów
Adres	pl. Katedralny 1
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
archidiecezja	archidiecezja lwowska
bazylika mniejsza; • nadający tytuł	od 1910; papież Pius X
Wezwanie	Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny
	Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	Obraz Matki Bożej Łaskawej Ślicznej Gwiazdy Lwowa
Historia
Data rozpoczęcia budowy	XIV w.
Data zakończenia budowy	XV w.
Data poświęcenia	1405
Aktualne przeznaczenie	archikatedra archidiecezji lwowskiej
Dane świątyni
	; rzut poziomy przyziemia
Styl	gotyk
Architekt	nieznany
Świątynia; • długość; • szerokość	; 67 m; 23 m
Wieża kościelna; • liczba wież; • wysokość wież	; 1; 65 m
Liczba naw	3
	Położenie na mapie Ukrainy Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
	Położenie na mapie Lwowa Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
	49°50′26″N 24°01′50″E/49,840556 24,030556
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny^[2] (potocznie Katedra Łacińska; ukr. Архікафедральна базиліка Успіння Пресвятої Діви Марії) – jeden z najstarszych kościołów Lwowa, znajdujący się przy południowo-zachodnim narożniku lwowskiego rynku. Kościół rozpoczęto budować, w miejscu starszego drewnianego, w latach 60. XIV wieku, a budowę prowadzono jeszcze w połowie XV wieku^[3]. Trójnawowy gmach w stylu gotyckim ma długość 67 m i szerokość 23 m i w niektórych elementach dostrzegalne jest wzorowanie się jego budowniczych na kościele Mariackim w Krakowie^[3].

Siedziba lwowskich arcybiskupów obrządku łacińskiego. Kościół parafialny parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Historia

Budowę świątyni rozpoczęto około 1360 roku w czasach panowania króla Kazimierza III Wielkiego^[3]^[4]. Najwcześniej rozpoczęto budować prezbiterium, które zasklepiono w 1404 roku. Kościół został konsekrowany już rok później w roku 1405 przez biskupa przemyskiego Macieja Janinę. Początkowo kościół nie miał rangi katedry, stał się nią dopiero w 1412 roku, kiedy Lwów stał się siedzibą biskupią. Jednocześnie prowadzono prace przy partii wieżowej, natomiast nawę przykryto sklepieniem dopiero w 1481^[3]. W 1440 roku ukończono pierwszą kaplicę rodziny Buczackich^[3]. Po wielkim pożarze Lwowa w roku 1527 runęło sklepienie katedry w nawach wykonane przez mistrza kamieniarskiego z Wrocławia, mistrza Joachima Groma (Grana)^[5]

1 kwietnia 1656 roku w tej katedrze, przed cudownym obrazem Matki Boskiej Łaskawej złożył śluby lwowskie król Jan II Kazimierz, a 21 października 1677 chrzest w katedrze otrzymał późniejszy król Polski Stanisław Leszczyński.

W latach 1765–1772 za rządów arcybiskupa Wacława Sierakowskiego dokonano gruntownej restauracji katedry, usuwając wiele starych gotyckich i renesansowych grobowców, epitafiów i ołtarzy, otynkowano ściany i filary gotyckie, nadając świątyni charakter późnobarokowy z domieszką rokoka (abp Sierakowski w kwietniu 1776 konsekrował świątynię^[6]). Z lat 1771–1775 pochodzą obrazy o tematyce maryjnej pokrywające ściany i sklepienia naw (pędzla Stanisława Stroińskiego). W roku 1777 jedna z dwóch wież (o wys. 65 m) otrzymała rokokowy hełm. W końcu XIX wieku dokonano odnowienia prezbiterium w stylu gotyckim według projektów Juliana Zachariewicza, a także wykonano witraże (w części według projektu Józefa Mehoffera). Z 1899 roku pochodzą organy wykonane przez Jana Śliwińskiego (trzy lata wcześniej organmistrz ten wykonał też małe organy w prezbiterium). W roku 1910 katedra otrzymała od papieża Piusa X tytuł bazyliki mniejszej. W 1917 dach katedry wykonany z blachy miedzianej zarekwirowali Austriacy, pozostawiając miedź jedynie na wieży.

Po drugiej wojnie światowej z katedry zostali usunięci arcybiskupi lwowscy – powrócili tutaj dopiero w roku 1991. W latach 1999–2000, z okazji planowanej wizyty papieża Jana Pawła II, wnętrze katedry zostało poddane gruntownej restauracji przez polskich i ukraińskich konserwatorów zabytków. Przeprowadzono wówczas renowację prezbiterium, wielkiego ołtarza, zakrystii oraz kaplicy św. Józefa. 25 czerwca 2001 roku w czasie swojej pielgrzymki na Ukrainę wizytę w katedrze złożył papież Jan Paweł II. Upamiętnia to tablica znajdująca się przed wejściem do katedry.

Główne wejście do katedry, znajdujące się dawniej w osi ołtarza głównego, zamurowano w 1772 roku – w proteście przeciwko aneksji miasta przez Austrię.

Wielki ołtarz

Wielki ołtarz w stylu barokowym został wzniesiony w roku 1766. Zdobią go marmurowe kolumny oraz cztery rokokowe posągi dłuta Macieja Polejowskiego przedstawiające świętych Augustyna, Grzegorza, Ambrożego, Hieronima. W ołtarzu znajduje się kopia niewielkiego, słynącego cudami obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwanej Łaskawą lub Domagaliczowską. Po stronie lewej znajduje się neogotycka loża zwana „królewską”.

Obraz Matki Bożej Łaskawej

Osobny artykuł: Obraz Matki Bożej Łaskawej Ślicznej Gwiazdy Lwowa.

W 1765 roku w głównym ołtarzu umieszczono obraz Matki Boskiej Łaskawej – „Ślicznej Gwiazdy miasta Lwowa”, zwanej Domagaliczowską. Namalowany w 1598 roku temperą na deseczkach sosnowych o grubości 1 cm, o wymiarach 61,2x43,7 cm przez mieszczanina lwowskiego Józefa Szolc-Wolfowicza jako epitafium dla zmarłej wnuczki Katarzyny Domagaliczówny, został zawieszony na ścianie prezbiterium od strony cmentarza katedralnego. Nazwany był też obrazem Matki Bożej „Murkowej”. W roku 1776 obraz został oficjalnie uznany przez Kościół za cudowny. Po II wojnie światowej, podczas ekspatriacji lwowskiej kurii metropolitalnej ze Lwowa do Lubaczowa w kwietniu 1946 roku, obraz został przewieziony do Polski. W 1974 umieszczono go w głównym ołtarzu prokatedry w Lubaczowie. W 1980 obraz poddano gruntownej konserwacji w Krakowie, wykonano dwie wierne kopie, a oryginał złożono w skarbcu katedry na Wawelu. Pierwszą kopię wizerunku przeznaczoną do prokatedry w Lubaczowie ukoronował na Jasnej Górze 19 czerwca 1983 Jan Paweł II, drugą kopię wizerunku przeznaczoną do katedry we Lwowie, Jan Paweł II ukoronował we Lwowie w 2001 roku.

Kaplice

Dookoła katedry biegnie szereg kaplic zbudowanych w XVI, XVII i XVIII wieku:

kaplica Jezusa Miłosiernego, zwana też kaplicą Milewskich lub arcybiskupa Bilczewskiego. Zbudowana w latach 1770-1771, restaurowana i przebudowana w 1905-1907 przez Władysława Sadłowskiego w stylu historyzmu z elementami secesyjnymi. Marmurowe fryzy autorstwa rzeźbiarzy Alojzego Bunscha i Tomasza Dykasa
kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z marmurowym grobowcem komendanta Lwowa generała Pawła Grodzickiego (zm. 1634)
kaplica Ukrzyżowania, rokokowa, z XVIII wieku z relikwiami błogosławionego Jakuba Strepy (Strzemię) (zm. 1411)
kaplica Zamoyskich (św. Anny^[7]) z dwoma alabastrowymi grobowcami arcybiskupów: Jana Zamoyskiego (zm. 1614) i Jana Tarnowskiego (zm. 1669)
kaplica Buczackich z kopią Zwiastowania Rubensa i obrazem Syn marnotrawny w manierze Luca Giordano
kaplica Najświętszego Sakramentu, rokokowa z XVIII wieku z freskami Stanisława Stroińskiego
kaplica Matki Boskiej
kaplica Kampianów, pod względem artystycznym najbogatsza w katedrze, zbudowana w XVI wieku z fundacji burmistrza i doktora medycyny Pawła Kampiana, ukończona w początku XVII wieku przez jego syna Marcina. Jest to najcenniejszy zabytek późnego renesansu we Lwowie. Ściany kaplicy są pokryte rzeźbami z czarnego i szarego marmuru. Rzeźby są prawdopodobnie autorstwa Jana Pfistera i Henryka Horsta. Od zewnątrz kaplica ta ma ciekawą architekturę i ornamentykę. Trzy kamienne płaskorzeźby przedstawiają: Złożenie do grobu, Chrystusa i Marię Magdalenę oraz Zmartwychwstanie. Fasada ta jest prawdopodobnie autorstwa Pawła Rzymianina.

Witraże

Wszystkie witraże wykonano w końcu XIX wieku według konkursowych projektów znanych artystów.

Po lewej (północnej) stronie znajdują się trzy okna z witrażami:
- Wyświęcenie Grzegorza z Sanoka na arcybiskupa lwowskiego Tadeusza Popiela
- Śluby Jana Kazimierza Józefa Mehoffera
- Kazimierz Wielki fundatorem katedry Edwarda Lepszego
W oknie środkowym, nad głównym ołtarzem jest witraż Najświętsza Maryja Panna Królowa Korony Polskiej wykonany w roku 1902 według projektu E. Lepszego.
Po prawej, południowej stronie jest pięć okien z witrażami:
- Obrona Lwowa przez św. Jana z Dukli Stanisława Kaczor Batowskiego
- Święci Patronowie Polski Jana Matejki i Tomasza Lisiewicza
- Święta Rodzina Ferdynanda Lauferberga
- Matka Boska Podkamieniecka Tadeusza Kruszewskiego
- Święty Konstantyn i św. Helena Juliana Makarewicza

Tablice i pamiątki

Na absydzie katedry wiszą na łańcuchach dwie kule kamienne z czasów oblężenia Lwowa w roku 1672. Jest tu też portret Wojciecha Domagalicza, fundatora kaplicy, jaka stała w tym miejscu do połowy XVII wieku. Na tej samej przyporze czerwony, nieotynkowany mur wskazuje miejsce, które 5 marca 1919 roku wyrwał pocisk ukraiński podczas walk o Lwów.

Na zewnętrznej ścianie katedry wmurowane są dwie tablice pamiątkowe: jedna poświęcona Tadeuszowi Kościuszce w 100-lecie jego śmierci, zaś druga – papieżowi Janowi Pawłowi II, który odwiedził Lwów w 2001 roku. Ta druga tablica znajduje się w miejscu, gdzie hitlerowcy usunęli podczas okupacji tablicę poświęconą viktorii Grunwaldzkiej zawieszonej w 500 rocznicę bitwy, w roku 1910.

Wewnątrz katedry znajduje się szereg pamiątkowych tablic i epitafiów związanych z wybitnymi postaciami polskiej i lwowskiej historii, w tym tablica Profesorów Lwowskich zamordowanych w lipcu 1941 roku, tablica poświęcona Włodzimierzowi Dzieduszyckiemu – założycielowi Muzeum Przyrodniczego, a także tablica poświęcona twórcom polskiego harcerstwa, Oldze i Andrzejowi Małkowskim, którzy w roku 1911 we Lwowie założyli pierwszą na ziemiach polskich drużynę harcerską, z szeregów której wywodziło się wiele Orląt Lwowskich. W przejściu do nawy głównej, po lewej stronie, znajdują się renesansowe nagrobki Stanisława Hanla, kupca lwowskiego i Baltazara Bzowskiego h. Ostoja, podstarościego jaworowskiego^[8].

Do prezbiterium przylegają dwie zakrystie, niegdyś gotyckie.

Obok katedry, od strony ulicy Halickiej wznosi się jedyna z pozostawionych kaplic grobowych dawnego cmentarza, manierystyczna kaplica Boimów, zbudowana w latach 1609–1611 przez pochodzącego z Węgier bogatego kupca lwowskiego Jerzego Boima. Cała fasada, kopuła i ściany wnętrza tej kaplicy są pokryte rzeźbami figuralnymi i ornamentowymi z piaskowca. Budowniczym kaplicy był Andrzej Bemer, jednocześnie autor rzeźb elewacji północnej, dekoracja rzeźbiarska autorstwa Johanna (Hanusza) Scholza (fasada) i Jana Pfistera (wnętrze).

W katedrze znajdują się relikwie świętych: arcybiskupa Józefa Bilczewskiego i księdza Zygmunta Gorazdowskiego, których beatyfikował Jan Paweł II 26 czerwca 2001 roku we Lwowie, a kanonizował Benedykt XVI 23 października 2005 roku w Rzymie. W świątyni zostały złożone także wnętrzności króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (serce znajduje się w Warszawie, a doczesne szczątki w Krakowie). W krypcie kaplicy Pana Jezusa Ukrzyżowanego z kolei spoczywają doczesne szczątki ojca Rafała Władysława Kiernickiego.

Tradycje muzyczne

W latach 1920-1990 organistą katedralnym był Józef Nowakowski, dzięki któremu zostały podtrzymane tradycje wykonawcze katedry, w tym melodie unikalnych lwowskich „Gorzkich Żali”. Wykształcił on swojego ucznia i następcę, Bronisława Pacanę, który w 1971 r. założył chór mieszany, noszący dziś nazwę - Chór Katedry Lwowskiej im. św. Jana Pawła II^[9].

Galeria

Chór
Kaplica Najświętszego Sakramentu (Wiśniowieckich)
Widok na kaplicę Wiśniowieckich
Rzeźby wewnątrz kaplicy Kampianów
Kopuła kaplicy Boimów

Zobacz też kategorię: Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Lwowie.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Zabytków Nieruchomych Ukrainy
↑ Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e JakubJ. Adamski JakubJ., Gotycka architektura katedry łacińskiej we Lwowie – problem na nowo rozpatrzony, [w:] Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań 2014, s. 9–31. [online] [dostęp 2020-02-14] (ang.).
↑ Catalogus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MDCCCXCIV. Leopoli, 1894, s. 14. (łac.)
↑ Goliński 2015 ↓, s. 263.
↑ Według jednych danych 21 kwietnia (zob. Catalogus… Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MDCCCXCIV. Leopoli, 1894, s. 14. (łac.), według innych 31 kwietnia tego roku (zob. Catalogus… Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MCMXII. Leopoli, 1912, s. 26. (łac.); Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini. MCMXIV. Leopoli, 1914, s. 24. (łac.)), co jest pomyłką.
↑ Antoni Schneider. Encyklopedya do Krajoznawstwa Galicyi. T. 1. Lwów : Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1871, s. 84.
↑ P. Włodek, A. Kulewski, Lwów. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2006, s. 79.
↑ 30. rocznica śmierci Józefa Nowakowskiego [online], Nowy Kurier Galicyjski, 19 marca 2020 [dostęp 2023-11-20] (pol.).

Bibliografia

Stanisław Wasylewski: Lwów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 87–90, seria: Cuda Polski: Piękno przyrody / pomniki pracy / zabytki dziejów. ISBN 83-04-03421-2.
Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.

Linki zewnętrzne

[1] Państwowy Rejestr Zabytków Nieruchomych Ukrainy

[2] Polski egzonim przyjęty na 121. posiedzeniu KSNG.

[:0-3] JakubJ. Adamski JakubJ., Gotycka architektura katedry łacińskiej we Lwowie – problem na nowo rozpatrzony, [w:] Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań 2014, s. 9–31. [online] [dostęp 2020-02-14] (ang.).

[Sch_1894-4] Catalogus Universi Saecularis et Regularis Cleri Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MDCCCXCIV. Leopoli, 1894, s. 14. (łac.)

[CITEREFGoliński2015263-5] Goliński 2015 ↓, s. 263.

[6] Według jednych danych 21 kwietnia (zob. Catalogus… Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MDCCCXCIV. Leopoli, 1894, s. 14. (łac.), według innych 31 kwietnia tego roku (zob. Catalogus… Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MCMXII. Leopoli, 1912, s. 26. (łac.); Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini. MCMXIV. Leopoli, 1914, s. 24. (łac.)), co jest pomyłką.

[7] Antoni Schneider. Encyklopedya do Krajoznawstwa Galicyi. T. 1. Lwów : Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1871, s. 84.

[8] P. Włodek, A. Kulewski, Lwów. Przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2006, s. 79.

[9] 30. rocznica śmierci Józefa Nowakowskiego [online], Nowy Kurier Galicyjski, 19 marca 2020 [dostęp 2023-11-20] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]