Siekieromłot

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Siekieromłot – narzędzie pełniące jednocześnie funkcje siekiery i młota^[1].

Narzędzie prehistoryczne

Prehistoryczne siekieromłoty

Oręż

Współczesne siekieromłoty

Porównanie głowic siekieromłota (nachylenie lica ok. 20°) i siekiery ciesielskiej (nachylenie lica ok. 10°)

Innowacyjna siekiera rozłupująca firmy Vipukirves (*Leveraxe*)

Siekieromłoty występują licznie wśród narzędzi kamiennych, np. neolityczny siekieromłotek wydobyty spod Kopca Kościuszki^[2], znaleziony podczas budowy drogi do Kolendzian siekieromłot kamienny z dziurą na toporzysko długi na 8,5 cm, szeroki na 4,5 cm, gruby na 4 cm^[3], siekieromloty z diorytu znalezione w Siedliskach i Grębałowie^[4].

Na wzór narzędzi kamiennych odlewano również siekieromłoty miedziane. Do najbardziej znanych należą siekieromłoty typu Szendrő (od Szendrő), którego reprezentantem jest znalezisko z Karłowic Małych. Zabytek ten, charakteryzujący się kształtem pięciobocznym w rzucie prostopadłym i częścią siekierową o zarysie klinowatym, należy do kategorii typologicznej siekieromłoty (ang. hammer-axes, niem. Hammeräxte, słow. sekeromlaty), jednak polscy badacze częściej stosują określenie „topory”. Siekieromłot w Karłowic Małych jest łączony z kulturą lendzielsko-polgarską lub kulturą pucharów lejkowatych^[5].

Metalowy siekieromłot pojawia się wśród przedmiotów metalowych odnalezionych w Kałdusie^[6].

Według części badaczy te neolityczne narzędzia, ze względu na właściwości miedzi, nie nadawały się do pełnienie funkcji oręża. Ich przeznaczeniem była funkcja reprezentacyjne – były symbolem władzy^[7].

Oprócz siekieromłotów kamiennych (z diorytu, serpentynu, kwarcytu^[8]) oraz metalowych spotyka się także prehistoryczne siekieromłoty wykonane z rogu^[a] jelenia, m.in. w Tczewie^[9] i Uwiśle^[10].

Broń

Siekieromłoty wymieniane są wśród broni dawnej^[11] od czasów prehistorycznych przez starożytność do średniowiecza. Było to zarówno narzędzie funkcjonalnie przeznaczone do walki, jak i broń improwizowana. Ze względu na swój charakter są podobne do innych rodzajów broni obuchowo-siecznej. Zapewne niektóre egzemplarze siekieromłotów są klasyfikowane jako topory czy młoty bojowe itp. Jak wcześniej wspomniano, niektóre siekieromłoty pełniły wyłącznie funkcję broni reprezentacyjnej.

Współczesność: siekieromłot, młotosiekiera, klinomłot, siekiera rozłupująca

Siekieromłot^[12] (merlin), młotosiekiera^[13], klinomłot/młotoklin^[14]^[15]^[b], siekiera rozłupująca/siekiera do rozłupywania – współcześnie narzędzie przeznaczone do rąbania (rozłupywania) drewna. Granice pomiędzy powyższymi terminami w ofertach poszczególnych firm są bardzo rozmyte.

Młotoklin/klinomłot bywa definiowany jako młot z długim trzonkiem i ostrym obuchem (przypominającym obuch siekiery); służy do rozbijania pieńków drewnianych. Jest on wbijany za pomocą dużego młota o wadze 5 kg lub więcej. Rozrywa drewno wzdłuż słojów^[14].

Niekiedy wskazuje się różnice między siekieromłotem (merlinem) a siekierą rozłupującą, jednak nie zawsze owe różnice są widoczne w definicji^[16]^[17]^[18]^[19] – łatwiej wskazać elementy wspólne w budowie: proste i długie trzonki, duży kąt ostrzenia (lica), duża masa głowicy – ok. 3-4 i więcej kg; oraz przeznaczeniu: przede wszystkim przygotowywanie drewna na opał (rozłupywanie), a dodatkowo wbijanie kołków w ziemię czy ciosanie drewna.

Siekieromłot w kulturze współczesnej

Prastary, przepięknej roboty, kamienny Święty Siekieromłot, wiszący na Ołtarzowej Ścianie, broń, a zarazem narzędzie pracy Prastarego Bractwa Kamieniarzy pojawia się w powieści Marty Tomaszewskiej „Królowa Niewidzialnych Jeźdźców”^[20].

Siekieromłot (fr. le merlin) występuje także w herbie Essert-Romand.

Zobacz też

Uwagi

↑ Właściwie z poroża.
↑ Często, wbrew polskim zasadom ortograficznym, pisane z łącznikiem: siekiero-młot, młoto-siekiera, klino-młot itd.

Przypisy

↑ Michał Arct: Słownik ilustrowany języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1916.
↑ Henryk Hoyer. Zwierzęta kopalne okolic Krakowa. „Ziemia. Miesięcznik Krajoznawczy Ilustrowany”. 6, s. 23, 1923. Warszawa. [dostęp 2019-10-02].
↑ Bohdan Janusz: Zabytki przedhistoryczne Galicyi wschodniej. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej, 1918, s. 58. [dostęp 2019-10-02].
↑ Włodzimierz Demetrykiewicz. Neolityczne groby szkieletów tak zw. siedzących (Hockergräber) w Przemyskiem i Krakowskiem. „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”. 3, s. 78, 91, 1898. Kraków: Akademia Umiejętności. [dostęp 2019-10-02].
↑ Kamil Adamczak, Łukasz Kowalski, Aldona Garbacz-Klempka, Krzysztof Dobrzański. Siekieromłot typu Szendrõ z Karłowic Małych w świetle analiz archeologicznych i metaloznawczych. „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”. 57, s. 81-92, 2015. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. DOI: 10.17427/SSA15005. [dostęp 2019-10-02].
↑ Kolejne cmentarzysko odkryte w Kałdusie. naukawpolsce.pap.pl, 2015-10-31. [dostęp 2019-10-02].
↑ Krzysztof Dobrzański (oprac.): Lipiec – Neolityczna siekiera miedziana (V/IV tysiąclecie p.n.e.). Muzeum Powiatowe w Nysie. [dostęp 2019-10-02].
↑ Bogdan Balcer. Kamieniarstwo w kulturze pucharów lejkowatych w świetle materiałów z osady na stanowisku Gawroniec w Ćmielowie, pow. Ostrowiec Świętokrzyski. „Archeologia Polski”. 51, 2006. ISSN 0003-8180. [dostęp 2019-10-02].
↑ Mieczysław Haftka. Przeszłość wykopana z ziemi. „Kociewski Magazyn Regionalny”. 3, s. 13-20, 1987. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Tczewskiej w Tczewie. ISSN 0860-1917. [dostęp 2019-10-02].
↑ GotfrydG. Ossowski GotfrydG., Sprawozdanie drugie z wycieczki paleoetnologicznej po Galicyi (w roku 1890), 1890 [dostęp 2019-10-02] .
↑ Np. Słownik starożytności słowiańskich. Władysław Kowalenko (red.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 655.
↑ Np. Siekieromłot. e-drwal.com. [dostęp 2019-10-02].
↑ Młoto-siekiera. proline-tools.com.pl. [dostęp 2019-10-02].
↑ ^a ^b Np. Młoto-klin. ekspertbudowlany.pl. [dostęp 2019-10-02].
↑ Np. Siekiero Młot, młotoklin JUCO 4kg zagroda.cieszyn.pl. zagroda.cieszyn.pl. [dostęp 2019-10-02].
↑ Jaką siekierę kupić?. ogrodosfera.pl, 2012-11-09. [dostęp 2019-10-02]. Cytat: Siekiery rozłupujące – to najbardziej specjalistyczna odmiana siekier. Ich konstrukcja sprawia, że doskonale nadają się do przygotowywania drewna na opał, do pieców czy kominków. Są to siekiery bardzo ciężkie. Sama głowica często waży ponad 4 kg. Charakteryzują się one bardzo długim, prostym trzonkiem i masywną, krótką głowicą. Ich szlif jest dość charakterystyczny – z dużym kątem ostrzenia, przez co głowica szybko rozszerza się od ostrza w stronę czepca i przypomina klin. Taki kształt sprawia, że nawet nie do końca przecięte drewno, zostaje na tyle rozsunięte na boki, że pęka pod wpływem wewnętrznych napięć. Niektóre modele, są wyposażone w specjalny klin na policzkach głowicy, ułatwiający rozdrabnianie poszczególnych szczap drewna. [...] Merliny – czyli tzw. siekieromłoty. Jak sama nazwa wskazuje, są one połączeniem młotów z siekierą. Z jednej strony znajduje się ostrze, natomiast w pozycji obucha jest młotek. Mają proste i długie trzonki. Rozwiązanie to, sprawdza się w warsztatach ciesielskich i przy pracach takich jak rozłupywanie pni, wbijanie kołków lub słupów w ziemie czy ciosaniu drewna.
↑ Siekierka – jak wybrać? Która najlepsza?. budujesz.pl, 2018-06-27. [dostęp 2019-10-02]. Cytat: Siekiery do rozłupywania: łupanie drewna wymaga olbrzymiej siły, a tę, zgodnie z zasadami fizyki, uzyskać można na dwa sposoby – przez zwiększenie masy ostrza albo wydłużenie ramienia dźwigni, czyli trzonka. Ten typ siekier może ważyć ponad 4 kilogramy, a trzonek jest bardzo długi, dzięki czemu ostrze nachylone pod niewielkim kątem jest w stanie rozłupać nawet twarde drewno. [...] Siekiery ciesielskie, zwane też merlinami albo siekieromłotami mają proste, niezbyt długie trzonki, a zamiast obucha zamocowany jest młot. Takie narzędzia nadają się nie tylko do rozłupywania drewna, ale także do ciosania nawet twardych pni.
↑ Siekiera niejedno ma imię... Rodzaje siekier. przydomu.pl, 2015-12-16. [dostęp 2019-10-02].
↑ Rodzaje siekier do drewna. bau-tec.pl, 2018-03-27. [dostęp 2019-10-02].
↑ Marta Tomaszewska: Królowa Niewidzialnych Jeźdźców. Prószyński i S-ka, 1999, s. 40-42. ISBN 83-7255-552-4.

[9] Właściwie z poroża.

[17] Często, wbrew polskim zasadom ortograficznym, pisane z łącznikiem: siekiero-młot, młoto-siekiera, klino-młot itd.

[Arct-1] Michał Arct: Słownik ilustrowany języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1916.

[Hoy-2] Henryk Hoyer. Zwierzęta kopalne okolic Krakowa. „Ziemia. Miesięcznik Krajoznawczy Ilustrowany”. 6, s. 23, 1923. Warszawa. [dostęp 2019-10-02].

[Jan-3] Bohdan Janusz: Zabytki przedhistoryczne Galicyi wschodniej. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej, 1918, s. 58. [dostęp 2019-10-02].

[Dem-4] Włodzimierz Demetrykiewicz. Neolityczne groby szkieletów tak zw. siedzących (Hockergräber) w Przemyskiem i Krakowskiem. „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne”. 3, s. 78, 91, 1898. Kraków: Akademia Umiejętności. [dostęp 2019-10-02].

[Adam-5] Kamil Adamczak, Łukasz Kowalski, Aldona Garbacz-Klempka, Krzysztof Dobrzański. Siekieromłot typu Szendrõ z Karłowic Małych w świetle analiz archeologicznych i metaloznawczych. „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”. 57, s. 81-92, 2015. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. DOI: 10.17427/SSA15005. [dostęp 2019-10-02].

[pap-6] Kolejne cmentarzysko odkryte w Kałdusie. naukawpolsce.pap.pl, 2015-10-31. [dostęp 2019-10-02].

[muzeum-7] Krzysztof Dobrzański (oprac.): Lipiec – Neolityczna siekiera miedziana (V/IV tysiąclecie p.n.e.). Muzeum Powiatowe w Nysie. [dostęp 2019-10-02].

[Balcer-8] Bogdan Balcer. Kamieniarstwo w kulturze pucharów lejkowatych w świetle materiałów z osady na stanowisku Gawroniec w Ćmielowie, pow. Ostrowiec Świętokrzyski. „Archeologia Polski”. 51, 2006. ISSN 0003-8180. [dostęp 2019-10-02].

[kociew-10] Mieczysław Haftka. Przeszłość wykopana z ziemi. „Kociewski Magazyn Regionalny”. 3, s. 13-20, 1987. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Tczewskiej w Tczewie. ISSN 0860-1917. [dostęp 2019-10-02].

[oss-11] GotfrydG. Ossowski GotfrydG., Sprawozdanie drugie z wycieczki paleoetnologicznej po Galicyi (w roku 1890), 1890 [dostęp 2019-10-02] .

[Kow-12] Np. Słownik starożytności słowiańskich. Władysław Kowalenko (red.). Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 655.

[e-dr-13] Np. Siekieromłot. e-drwal.com. [dostęp 2019-10-02].

[prol-14] Młoto-siekiera. proline-tools.com.pl. [dostęp 2019-10-02].

[eks-15] Np. Młoto-klin. ekspertbudowlany.pl. [dostęp 2019-10-02].

[zag-16] Np. Siekiero Młot, młotoklin JUCO 4kg zagroda.cieszyn.pl. zagroda.cieszyn.pl. [dostęp 2019-10-02].

[ogród-18] Jaką siekierę kupić?. ogrodosfera.pl, 2012-11-09. [dostęp 2019-10-02]. Cytat: Siekiery rozłupujące – to najbardziej specjalistyczna odmiana siekier. Ich konstrukcja sprawia, że doskonale nadają się do przygotowywania drewna na opał, do pieców czy kominków. Są to siekiery bardzo ciężkie. Sama głowica często waży ponad 4 kg. Charakteryzują się one bardzo długim, prostym trzonkiem i masywną, krótką głowicą. Ich szlif jest dość charakterystyczny – z dużym kątem ostrzenia, przez co głowica szybko rozszerza się od ostrza w stronę czepca i przypomina klin. Taki kształt sprawia, że nawet nie do końca przecięte drewno, zostaje na tyle rozsunięte na boki, że pęka pod wpływem wewnętrznych napięć. Niektóre modele, są wyposażone w specjalny klin na policzkach głowicy, ułatwiający rozdrabnianie poszczególnych szczap drewna. [...] Merliny – czyli tzw. siekieromłoty. Jak sama nazwa wskazuje, są one połączeniem młotów z siekierą. Z jednej strony znajduje się ostrze, natomiast w pozycji obucha jest młotek. Mają proste i długie trzonki. Rozwiązanie to, sprawdza się w warsztatach ciesielskich i przy pracach takich jak rozłupywanie pni, wbijanie kołków lub słupów w ziemie czy ciosaniu drewna.

[bud-19] Siekierka – jak wybrać? Która najlepsza?. budujesz.pl, 2018-06-27. [dostęp 2019-10-02]. Cytat: Siekiery do rozłupywania: łupanie drewna wymaga olbrzymiej siły, a tę, zgodnie z zasadami fizyki, uzyskać można na dwa sposoby – przez zwiększenie masy ostrza albo wydłużenie ramienia dźwigni, czyli trzonka. Ten typ siekier może ważyć ponad 4 kilogramy, a trzonek jest bardzo długi, dzięki czemu ostrze nachylone pod niewielkim kątem jest w stanie rozłupać nawet twarde drewno. [...] Siekiery ciesielskie, zwane też merlinami albo siekieromłotami mają proste, niezbyt długie trzonki, a zamiast obucha zamocowany jest młot. Takie narzędzia nadają się nie tylko do rozłupywania drewna, ale także do ciosania nawet twardych pni.

[przy-20] Siekiera niejedno ma imię... Rodzaje siekier. przydomu.pl, 2015-12-16. [dostęp 2019-10-02].

[bau-21] Rodzaje siekier do drewna. bau-tec.pl, 2018-03-27. [dostęp 2019-10-02].

[Tom-22] Marta Tomaszewska: Królowa Niewidzialnych Jeźdźców. Prószyński i S-ka, 1999, s. 40-42. ISBN 83-7255-552-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[b]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]