Socjalizm demokratyczny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Socjalizm demokratyczny opowiada się za socjalizmem jako ustrojem gospodarczym i demokracją jako formą rządów w państwie. Postuluje, aby środki produkcji były w posiadaniu całej populacji, a władza w rękach ludu kontrolującego w sposób demokratyczny procesy gospodarcze. Demokratyczni socjaliści preferują republikański ustrój państwowy.

W najszerszym znaczeniu terminu, demokratyczny socjalizm odnosi się do wszelkich usiłowań wprowadzenia socjalizmu w drodze pokojowych demokratycznych zmian, w przeciwieństwie do sposobu nagłego i brutalnego (socjalizm rewolucyjny). Sytuuje się na lewo od socjaldemokracji, postulując zniesienie kapitalizmu, nie zaś tylko jego reformę, za czym opowiadają się socjaldemokraci. Termin często błędnie używany jako synonim socjaldemokracji.

Definicja[edytuj | edytuj kod]

Demokratyczny socjalizm jest trudny do zdefiniowania, różne grupy uczonych mają diametralnie różne definicje tego pojęcia. Niektóre definicje odnoszą się do wszystkich reformistycznych, ewolucyjnych form socjalizmu. Często definicja ta jest używana do odróżnienia socjalizmu od stalinizmu. Robert M. Page lektor na Uniwersytecie w Birmingham pisze o demokratycznym socjalizmie w odniesieniu do polityki rządu Clementa Attlee[1]. Attlee jako premier dążył do budowy silnego państwa opiekuńczego, częściowej nacjonalizacji i redystrybucji fiskalnej nie negując przy tym podstaw rynku. Obecnie niektórzy zwolennicy socjalizmu rynkowego uważają się za ostatnią formę demokratycznego socjalizmu[2].

Ekonomista Joseph Schumpeter, w swojej pracy z 1941 pod tytułem Capitalism, Socialism and Democracy, dowodzi że liberalne demokracje ewoluują od „liberalnego kapitalizmu” do demokratycznego socjalizmu, wraz z rozwojem samorządności pracowniczej, demokracji przemysłowej i instytucji regulacyjnych. Socjalizm demokratyczny różni się w kilku kwestiach od socjaldemokracji przez co łączenie tych dwóch pojęć jest błędne. Polityk brytyjskiej Partii Pracy Peter Hain klasyfikuje demokratyczny socjalizm, razem z socjalizmem wolnościowym, jako formę antyautorytarnego socjalizmu w przeciwieństwie do stalinizmu i socjaldemokracji które uważa za przejaw autorytarnego socjalizmu państwowego[3]. Jeszcze inni badacze uważają, że socjalizm demokratyczny jest ściśle związany z tradycją polityczną socjaldemokracji[4]. Robert G. Picard jako demokratyczno-socjalistyczne opisuje poglądy myślicieli takich jak Eduard Bernstein, Karl Kautsky, Evan Durbin i Michael Harrington.

Termin demokratyczny socjalizm może być używany w sposób trzeci, aby odnosić się do modelu radzieckiego, który został zreformowany w sposób demokratyczny. Michaił Gorbaczow opisał pieriestrojkę jako budowanie „nowego, humanitarnego i demokratycznego socjalizmu”[5]. W związku z tym niektóre dawne partie komunistyczne przemianowały się na Demokratyczno-Socjalistyczne, jak na przykład Partia Demokratycznego Socjalizmu w Niemczech.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Prekursorzy[edytuj | edytuj kod]

Termin „socjalistyczny” w języku angielskim po raz pierwszy został użyty w brytyjskim „Cooperative Magazine” w 1827 roku. Wkrótce termin zaczął być kojarzony ze zwolennikami walijskiego reformatora Roberta Owena, którzy założyli ruch spółdzielczy. Zwolennicy filozofii Owena podkreślali zarówno demokracje uczestniczącą, jak i gospodarkę socjalistyczną, w formie spółdzielni, związków kredytowych i towarzystw wzajemnej pomocy. Brytyjski filozof John Stuart Mill opowiadał się za socjalistyczną działalnością gospodarczą w liberalnym kontekście[6].

Nowoczesny demokratyczny socjalizm[edytuj | edytuj kod]

James Keir Hardie założyciel brytyjskiej Niezależnej Partii Pracy
Prezydent Włoch w latach 1964–1971 Giuseppe Saragat

Demokratyczny socjalizm popularnym ruchem stał się pod koniec XIX wieku. W Australii powstała organizacja „Labour and Socialist” (1891) która później przeobraziła się w partię polityczną działającą pod nazwą Australian Labor Party. W 1899 w Queensland w Australii powstał pierwszy demokratyczno-socjalistyczny rząd, co prawda był to rząd mniejszościowy i utrzymał się u władzy jedynie przez tydzień. Tamtejsza organizacja socjalistyczna „Labour and Socialist” została założona w 1891. Z czasem przeobraziła się w partię polityczną działającą pod nazwą Australian Labor Party. Wraz z kolejnymi rządami kontynuowała walkę o prawa pracownicze i prawa mniejszości (w tym LGBT), choć obecnie przesunęła się nieco w kierunku trzeciej drogi i socjaldemokracji.

W USA myśl demokratycznego socjalizmu rozwinął Eugene V. Debs jeden z najbardziej znanych amerykańskich socjalistów i pięciokrotny kandydat na urząd prezydenta (1900 rok jako kandydat Partii Socjaldemokratycznej, a następnie cztery razy z Socjalistycznej Partii Ameryki)[7]. Innym promotorem ideologii w Stanach Zjednoczonych był przywódca Socjalistycznej Partii Pracy Daniel De Leon. Tradycję Debsa i De Leona kontynuował Norman Thomas który stał na czele Socjalistycznej Partii Ameryki powstałej z połączenia w 1901 roku Partii Socjaldemokratycznej i Socjalistycznej Partii Pracy. Obecnie senator Bernie Sanders powiązany z regionalną Postępowa Partia Vermont promuje demokratyczny socjalizm[8].

W Wielkiej Brytanii, demokratyczno-socjalistyczne tradycje były reprezentowane w szczególności przez Ligę Socjalistyczną Williama Morrisa, a od 1880 roku przez Towarzystwo Fabiańskie i powstałą trzy lata później Niezależną Partię Pracy[9]. Na początku lat 20, George Douglas Howard Cole próbował stworzyć szeroką alternatywą wobec radzieckiego autorytaryzmu, co przyczyniło się do ponownego wzrostu zainteresowania demokratycznym socjalizmem którego propagowanie rozpoczął min. George Orwell, jak i wielu innych ludzi ze świata kultury, nauki i sztuki którzy konsekwentnie mówili o tym że system ZSRR nie jest w rzeczywistości socjalistyczny[10].

W innych częściach Europy wiele demokratyczno-socjalistycznych partii było zjednoczonych w Międzynarodowej Wspólnocie Pracy Partii Socjalistycznych, stanowiąc tym samym opozycję względem socjaldemokratów z II Międzynarodówki, którzy byli według przedstawicieli MWPPS niedostatecznie socjalistyczni, jak i antydemokratycznej ich zdaniem III Międzynarodówki[11]. We Włoszech na gruncie rozłamu we Włoskiej Partii Socjalistycznej powstała Włoska Partia Socjaldemokratyczna, jej lider Giuseppe Saragat został prezydentem Włoch w 1964 roku. Tak zwany folkesocialisme pojawił się jako nurt skandynawskiej lewicy w 1950 roku, nurt ten często charakteryzowany jest jako demokratyczny socjalizm. W przeszłości szwedzki premier Olof Palme uchodził za ważnego rzecznika socjalizmu demokratycznego[12].

W czasie rozwoju ruchu wolnościowego w Indiach, wielu działaczy z lewej strony Indyjskiego Kongresu Narodowego zorganizowało się w Socjalistycznej Partii Kongresowej. Ten prąd ideologiczny kontynuowany był przez organizacje takie jak „Praja Socialist Party” „Janata Party” i „Samajwadi Party”[13][14]. W Pakistanie pojęcie demokratycznego socjalizmu wprowadził czołowy działacz Pakistańskiej Partii Ludowej Zulfikar Ali Bhutto.

Relacje ekonomiczne socjalizmu demokratycznego[edytuj | edytuj kod]

Socjaliści demokratyczni przyjęli szereg różnych socjalistycznych modeli ekonomicznych. Część demokratycznych socjalistów opowiada się za socjalizmem rynkowym, w którym przedsiębiorstwa społeczne działające w spółdzielniach pracy posiadają środki produkcji w rękach pracowników i są przez nich dystrybuowane. Inni przedstawiciele tej polityki opowiadają się za nierynkową ekonomią uczestniczącą opierającą się o zdecentralizowane planowanie gospodarcze[15].

Socjalizm demokratyczny był historycznie zaangażowany w popularyzowanie socjalizmu opartego na zdecentralizowanej formie planowania gospodarki, stając w opozycji do planowania gospodarki w stylu komunizmu, w którym centralna gospodarka planowa zarządzana jest przez jeden organ i dystrybuowana w oparciu o samorządność.

Współcześni zwolennicy socjalizmu rynkowego, argumentowali, że głównymi porażkami radzieckiej centralnie planowanej gospodarki, była jej totalitarna natura, połączona z brakiem demokracji i niskim prosperowaniem państwowych przedsiębiorstw, przez niezrozumienie potrzeb mieszkańców danego terytorium przez władze centralną.

Partie socjalizmu demokratycznego w parlamentach[edytuj | edytuj kod]

Partie parlamentarne, które przejęły doktrynę socjalizmu lub socjalizmu demokratycznego na świecie.

     Partie które rządzą, lub są partią koalicyjną

Partia Kraj Data założenia % głosów
w wybranych wyborach 		miejsca w niższej izbie
(jeżeli dwuizbowa)
Sandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego  Nikaragua
1961
65.9% (2016)
71/92
Ruch na rzecz Socjalizmu  Boliwia
1998
61.4% (2014)
88/130
Alianza PAIS  Ekwador
2006
39.07% (2017)
74/137
Partia Pracy  Wielka Brytania
1900
40.0% (2017)
262/650
Partia Pracy NZ  Nowa Zelandia
1916
36.89% (2017)
46/120
Partia Socjalistyczna  Portugalia
1973
32.31% (2015)
86/230
Wspólnota Ludzka[16]  Grenlandia
1976
33.5% (2014)
11/31
Zjednoczona Partia Socjalistyczna Wenezueli  Wenezuela
2007
40.9% (2015)
52/165
Sinn Féin[17][18]  Irlandia Północna
1905
26.2% (2011)
29/108
Partia Socjalistów[19]  Mołdawia
1997
20.5% (2014)
25/101
Ruch Zieloni-Lewica[20]  Islandia
1999
16.9% (2017)
11/63
Broad Front  Peru
2013
13.9% (2016)
20/130
Sinn Féin[17]  Irlandia
1905
13.8% (2016)
23/166
Partia Pracujących  Brazylia
1980
13.9% (2014)
58/513
Ludowa Partia Demokratyczna  Turcja
2012
10.8% (11/2015)
59/550
Lewica (Die Linke)[21]  Niemcy
2007
9.2% (2017)
69/709
Partia Socjalistyczna  Holandia
1971
9.1% (2017)
14/150
Socjalistyczna Partia Serbii  Serbia
1990
10.9% (2016)
20/250
Czerwono-Zieloni  Dania
1989
7.8% (2015)
14/179
Blok Lewicy  Portugalia
1999
10.2% (2015)
19/230
Armeńska Federacja Rewolucyjna[22][23]  Armenia
1890
6.58% (2017)
7/105
Zjednoczona Lewica[24]  Słowenia
2014
6% (2014)
6/90
Sojusz Lewicy[25]  Finlandia
1990
7.1% (2015)
12/200
Partia Lewicy  Szwecja
1917
5.7% (2014)
21/349
Lewica, Ekologia, Wolność/Sinistra Italiana[26]  Włochy
2010
3.2% (2013)
37/630
Partia Pracy[27]  Chorwacja
2010
5.1% (2011)
6/151
Sosialistisk Venstreparti[28]  Norwegia
1975
4.1% (2013)
7/169
Lewica[29]  Luksemburg
1999
4.9% (2013)
2/60
Left Front  Francja
2008
6.9% (2012)
10/577
Lewica Razem  Polska
2015
N/A (2019)
6/460
Democratic Socialists of America  Stany Zjednoczone
2018
N/A (2018)
3/435
Movement of Socialist Democrats  Tunezja
1978
N/A (2014)
1/217
Socjalistyczna Partia Malezji  Malezja
1998
N/A (2013)
1/222

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Robert M Page, „Without a Song in their Heart: New Labour, the Welfare State and the Retreat from Democratic Socialism,” Jnl Soc. Pol., 36, 1, 19–37 2007.
  2. ↑ For example, David Miller, Market, State, and Community: Theoretical Foundations of Market Socialism (Oxford University Press, 1990).
  3. ↑ Peter Hain: Ayes to the Left Lawrence and Wishart.
  4. ↑ What is Democratic Socialism? Questions and Answers from the Democratic Socialists of America. dsausa.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-01)]..
  5. ↑ Paul T. Christensen „Perestroika and the Problem of Socialist Renewal” Social Text 1990.
  6. ↑ Wilson 2007 ↓.
  7. ↑ Donald Busky, „Democratic Socialism in North America,” Democratic Socialism: A Global Survey especially str.153-177.
  8. ↑ „Exceedingly Social, But Doesn’t Like Parties”.
  9. ↑ Donald Busky, „Democratic Socialism in Great Britain and Ireland,” Democratic Socialism: A Global Survey, s. 83–85.
  10. ↑ On Cole as democratic socialist, see also volume 7 of David Reisman, ed, Democratic Socialism in Britain: Classic Texts in Economic and Political Thought, 1825–1952.
  11. ↑ F. Peter Wagner, Rudolf Hilferding: Theory and Politics of Democratic Socialism (Atlantic Highlands 1996).
  12. ↑ „Därför är jag demokratisk socialist,” speech by Olof Palme at the 1982 Social Democratic party congress.
  13. ↑ A. Appadorai, „Recent Socialist Thought in India,” The Review of Politics Vol. 30, No. 3 (Jul., 1968), s. 349–362.
  14. ↑ „Vikas Kamat Democratic Socialism in India”.
  15. ↑ Anderson i inni, Encyclopedia of activism and social justice, Thousand Oaks, ISBN 978-1-4129-1812-1, OCLC 809772647, Cytat: Some have endorsed the concept of market socialism, a postcapitalist economy that retains market competition but socializes the means of production, and in some versions, extends democracy to the workplace. Some holdout for a nonmarket, participatory economy. All democratic socialists agree on the need for a democratic alternative to capitalism..
  16. ↑ Wolfram Nordsieck, Parties and Elections in Europe [dostęp 2016-10-06].
  17. ↑ a b What Sinn Féin stands for, Sinn Féin.
  18. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  19. ↑ Wolfram Nordsieck, Parties and Elections in Europe [dostęp 2017-11-09].
  20. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  21. ↑ Alex Evans, Your Guide – The Left Party (Die Linke), The Local, 16 września 2013.
  22. ↑ Armenian Revolutionary Federation Program.
  23. ↑ Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun], Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia, 2011 [dostęp 2017-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-29].
  24. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  25. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  26. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  27. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  28. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.
  29. ↑ Wolfram Nordsieck. „Parties and Elections in Europe”. parties-and-elections.eu. Retrieved on 30 December 2015.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Socjalizm
Nurty
Warianty regionalne
Nurty filozoficzne
Idee
Historia ruchu według państw
Organizacje
historyczne
współczesne
Teoretycy i intelektualiści
Tematy powiązane

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Socjalizm_demokratyczny&oldid=70716928”