Delaware: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
poprawa linków |
→Religia: uściślenie |
||
| Linia 98: | Linia 98: | ||
=== Religia === |
=== Religia === |
||
Dane z |
Dane z 2014 r.<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.pewforum.org/religious-landscape-study/state/delaware/|tytuł= Adults in Delaware|data=|opublikowany=Pew Research Center, 2014|data dostępu=2019-01-14}}</ref>: |
||
* [[protestantyzm]] – |
* [[protestantyzm]] – 46%: |
||
| ⚫ | |||
** [[Zjednoczony Kościół Metodystyczny]] (53,7 tys. wiernych) |
|||
| ⚫ | |||
** bezdenominacyjni (23 tys.) |
|||
** pozostali – 20% (głównie: [[kalwini]], bezdenominacyjni, [[zielonoświątkowcy]], [[anglikanie]], [[luteranie]] i [[ruch uświęceniowy]]), |
|||
** [[Kościół Episkopalny]] (10,8 tys.) |
|||
* brak religii – 23% (w tym: 3% [[agnostycyzm|agnostycy]] i 2% [[ateizm|ateiści]]), |
|||
** [[Kościół Prezbiteriański USA]] (9,9 tys.) |
|||
| ⚫ | |||
** [[Afrykański Kościół Metodystyczno-Episkopalny]] (9,4 tys.) |
|||
* [[judaizm]] – 3%, |
|||
** [[Południowa Konwencja Baptystów]] (7,4 tys.) |
|||
* inne religie – 6% (w tym: [[hinduizm]], [[islam]], [[mormoni]], [[świadkowie Jehowy]], [[prawosławie]], [[unitarianizm]], [[buddyzm]] i [[bahaizm]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.thearda.com/rcms2010/r/s/10/rcms2010_10_state_adh_2010.asp|tytuł=State Membership Report|data=|opublikowany=The ARDA|data dostępu=2019-01-14}}</ref>). |
|||
** [[Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce]] (6,5 tys.) |
|||
** [[Zbory Boże]] (5,7 tys.) |
|||
| ⚫ | |||
* bez religii – 19% |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* pozostali – 4% |
|||
== Hrabstwa Delaware == |
== Hrabstwa Delaware == |
||
Wersja z 19:47, 14 sty 2019
| stan | |||||
| 1. stan od 7 grudnia 1787 | |||||
| |||||
| Dewiza: Liberty and Independence | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
US-DE | ||||
| Gubernator |
John Carney Jr. (D) | ||||
| Powierzchnia |
6446[1] | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
179 | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA.svg)
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Delaware
|
|
Ten artykuł jest częścią serii: |
Delaware (ⓘwymowa:/ˈdɛləwɛər/) – stan na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, w regionie Stanów Środkowoatlantyckich, na Nizinie Atlantyckiej, nad zatoką Delaware. Na zachodzie i południu graniczy ze stanem Maryland, na północy ze stanem Pensylwania, a na północnym wschodzie z New Jersey. Jeden z trzynastu stanów pierwotnych. Leży na obszarze Niziny Nadbrzeżnej i obok Florydy jest najniżej położonym stanem Stanów Zjednoczonych. Nazwa stanu pochodzi od Thomasa Westa, trzeciego hrabiego De La Warr, angielskiego arystokraty i pierwszego gubernatora kolonialnego stanu Wirginia[3].
Delaware znajduje się w północno-wschodniej części półwyspu Delmarva. Jest drugim od końca co do wielkości, szóstym od końca pod względem zaludnienia i szóstym pod względem gęstości zaludnienia stanem Stanów Zjednoczonych. Delaware dzieli się na trzy hrabstwa: New Castle, Kent i Sussex. W hrabstwach Sussex i Kent największą rolę w gospodarce odgrywa rolnictwo, natomiast w New Castle – przemysł.
Przed przybyciem Europejczyków w XVI w., Delaware był zamieszkany przez plemiona Lenni Lenape (na północy) i Nanticoke (na południu). W 1631 r. przybyli tu pierwsi Europejczycy, którymi byli Holendrzy. Zamieszkiwali obszar położony w pobliżu dzisiejszego miasta Lewes, który został przyłączony do kolonii Zwaanendael.
Duża część ziem uprawnych leży poniżej 18 m n.p.m. Na południu tereny bardziej piaszczyste i mniej urodzajne.
Drugi od końca pod względem powierzchni stan Stanów Zjednoczonych po Rhode Island. Pierwszy, który ratyfikował Konstytucję Stanów Zjednoczonych. Stąd przydomek: First State.
Historia
- 1609 – na teren zajmowany dzisiaj przez stan dotarła ekspedycja Henry’ego Hudsona, angielskiego żeglarza i odkrywcy
- po 1638 – powstało pierwsze osiedle (zbudowane przez Szwedów) – Fort Christine (obecnie Wilmington)
- 1655 – kolonia przeszła na własność Holendrów z Nowego Amsterdamu (dziś Nowy Jork)
- 1664 – obszar Delaware został przyłączony do Prowincji Pensylwanii (kolonia stała się własnością Wielkiej Brytanii)
- 1703 – kolonia Delaware otrzymała ograniczoną autonomię
- 1776 – kolonia została przekształcona w stan po uzyskaniu niepodległości przez Stany Zjednoczone
- 1787 – na terenie stanu został wprowadzony zakaz sprowadzania murzyńskich niewolników
- 7 grudnia 1787 – zgromadzenie stanowe ratyfikowało Konstytucję Stanów Zjednoczonych (kolonia stała się pierwszym stanem Stanów Zjednoczonych)
- 1861-1865 – wojna secesyjna. Mimo, że był to stan niewolniczy, Delaware walczył po stronie Unii
Etymologia
Pochodzi od nazwiska Tomasza Westa, lorda De La Warr, pierwszego gubernatora Kompanii Wirginijskiej. Początkowo nazwano tak rzekę, później nazwę nadano zamieszkującemu te tereny plemieniu Indian[4].
Geografia
Delaware jest drugim od końca pod względem wielkości stanem Stanów Zjednoczonych – jego długość wynosi 154 km, natomiast szerokość od 14 do 56 km, co daje powierzchnię 5060 km2.
Granice Delaware są wyznaczone przez granicę ze stanem Pensylwania od północy, rzekę Delaware i Ocean Atlantycki od wschodu, a od zachodu i południa przez stan Maryland. Niewielkie obszary stanu są też usytuowane za wschodnią stroną estuarium rzeki Delaware, i te obszary graniczą na lądzie z New Jersey. Określenie północnej granicy stanu jest nietypowe. Większość z niego to łuk o okręgu o promieniu 12 mil (19.3 km) i środku w kopule budynku sądu w New Castle i jest znany jako Twelve Mile Circle. Jest to jedyna zaokrąglona granica międzystanowa w Stanach Zjednoczonych.
Granica ta rozciąga się od brzegu stanu New Jersey, po czym biegnie łukiem o długości 19 km wzdłuż rzeki Delaware. W pobliżu doliny, w sąsiedztwie stanu Maryland, granica zmierza na zachód. Około kilometr dalej granica ta kieruje się na południe. W pobliżu drogi międzystanowej U.S. Route 50 granica kieruje się na wschód, do wybrzeża Oceanu Atlantyckiego w mieście Ocean City. Klin o powierzchni 3 km, leżący w północno-zachodniej części stanu Delaware, przy zbiegu granic stanów Maryland i Pensylwania, na skutek problemów wiążących się z osiemnastowiecznymi technikami pomiarowymi stał się przedmiotem ciągnącego się przez wiele lat sporu pomiędzy otaczającymi go stanami, rozstrzygniętego na korzyść Delaware dopiero w 1921 roku.
Stan Delaware, razem z hrabstwami wschodniego wybrzeża należącymi do Maryland i dwoma hrabstwami Wirginii, tworzą Półwysep Delmarva, który rozciąga się wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.
Topografia
Ukształtowanie powierzchni stanu Delaware ma charakter równinny. Stan ten posiada najniższą średnią wysokość ze wszystkich stanów USA[5]. Jego najwyższym wzniesieniem jest Ebright Azimuth, znajdujący się w pobliżu szkoły Concord High School - jego wysokość wynosi 137 m n.p.m.[5] W północnym krańcu Delaware znajduje się płaskowyż Piedmont, charakteryzujący się pofałdowanym terenem oraz licznymi wzgórzami. Resztę obszaru Delaware zajmuje Nizina Atlantycka charakteryzująca się płaskim, piaszczystym i, w niektórych miejscach, bagnistym terenem[6]. Granica między Piedmontem a Niziną Atlantycką biegnie wzdłuż drogi stanowej Delaware Route 2 biegnącej między miastami Newark i Wilmington. Wzdłuż zachodniej granicy Delaware biegnie grzbiet o wysokości od 23 do 24 metrów, który oddziela dorzecza rzeki Delaware od wschodu i zatoki Chesapeake.
Klimat
Delaware znajduje się w strefie przejściowej między wilgotnym klimatem subtropikalnym i klimatem kontynentalnym. Pomimo niewielkich rozmiarów (ok. 160 km długości z północy na południe) istnieją znaczne różnice w średniej temperaturze oraz opadach śniegu między hrabstwami Sussex i New Castle. W południowej części stanu panuje łagodniejszy klimat i dłuższy okres wegetacyjny niż w jego północnej części. Najwyższa temperatura powietrza w Delaware, zanotowana 21 lipca 1930 r. w Millsboro, wynosiła 43 °C. Najniższa temperatura, zanotowana 17 stycznia 1893 r. również w Millsboro, wynosiła -27 °C.
Środowisko
Przyroda stanu Delaware jest dosyć zróżnicowana. Hrabstwo New Castle jest porośnięte przez lasy nadbrzeżne północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych (składające się głównie z lasów mieszanych) oraz mieszane lasy dębowe, typowe dla tej części Stanów Zjednoczonych[7]. Hrabstwa Sussex i Kent są porośnięte przez środkowoatlantyckie lasy nadbrzeżne, składające się z lasów iglastych[8]. Park stanowy Trap Pond jest jednym z najbardziej wysuniętych na północ miejsc w USA, gdzie rosną cypryśniki błotne.
Zarządzanie środowiskiem
Stan Delaware zapewnia subwencję w celu odtworzenia środowiska skażonego przez odpady[9].
Demografia
Delaware ma 767 303 mieszkańców (2005). Najpowszechniej używanymi językami są:
- język angielski – 89,07%,
- język hiszpański – 6,25%[10].
Religia
Dane z 2014 r.[11]:
- protestantyzm – 46%:
- metodyści – 14%,
- baptyści – 12%,
- pozostali – 20% (głównie: kalwini, bezdenominacyjni, zielonoświątkowcy, anglikanie, luteranie i ruch uświęceniowy),
- brak religii – 23% (w tym: 3% agnostycy i 2% ateiści),
- katolicyzm – 22%,
- judaizm – 3%,
- inne religie – 6% (w tym: hinduizm, islam, mormoni, świadkowie Jehowy, prawosławie, unitarianizm, buddyzm i bahaizm[12]).
Hrabstwa Delaware
| Nazwa | Rok założenia | Stolica | Ludność | Powierzchnia (km²) | Nazwane od | Strona WWW |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kent | 1680 | Dover | 126 697 | 1103 | Hrabstwo Kent, Anglia | [1] |
| New Castle | 1664 | Wilmington | 500 265 | 1528 | Miasto New Castle | [2] |
| Hrabstwo Sussex | 1680 | Georgetown | 156 638 | 2429 | Hrabstwo Sussex, Anglia | [3] |
| SUMA | 783 600 | 5061 | ||||
Uczelnie
- University of Delaware (Newark, oddziały w: Dover, Wilmington, Lewes, Georgetown)
- Delaware State University (Dover, oddziały w: Wilmington, Georgetown)
- Wesley College (Dover)
- Drexel University (oddział w Wilmington)
- Widener University (szkoła prawa, zlokalizowana w Wilmington)
- Goldey-Beacom College (Pike Creek Valley, przedmieście Wilmington)
- Wilmington College (New Castle, oddziały w: Dover, Georgetown, Rehoboth Beach)
- Delaware Technical and Community College
Inne informacje
- Klimat: umiarkowany ciepły, na pograniczu z podzwrotnikowym morskim; opady roczne ok. 1140 mm, średnia dobowa temperatura powietrza (na północy stanu) od 30 st.C w lipcu do -5 st.C w zimie.
- Główne rzeki: Delaware, Brandywine, Christiana
- Roślinność:
- Liczba parków stanowych: 13
- 5 największych miast: Wilmington, Dover, Newark, Milford, Seaford (rok 2000)
- Dewiza: Liberty and Independence (Wolność i niepodległość)
- Symbole: kurak błękitny, ostrokrzew amerykański, kwiat brzoskwini
- Przemysł i bogactwa naturalne:
- chemiczny (barwniki, nylon, wyroby petrochemiczne)
- rolnictwo: hodowla drobiu, uprawa soi, kukurydzy, fasoli i szparagów
- turystyka (liczne zabytki)
- Kanał Chesapeake i Delaware – główna arteria komunikacyjna, dostępna nawet dla statków oceanicznych
- Sławni ludzie: Joe Biden, Annie Jump Cannon, Howard Pyle, Oliver Evans
Przypisy
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Delaware [online], www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ ''Delaware'', Online Etymology Dictionary
- ↑ Władysław Kopaliński „Drugi kot w worku – czyli z dziejów nazw i rzeczy”, str.115, KAW Warszawa 1987, ISBN 83-03-02492-2
- ↑ a b „Elevations and Distances in the United States”, United States Geological Survey
- ↑ A Summary of the Geologic History of Delaware, Delaware Geological Survey
- ↑ Olson, D. M, E. Dinerstein et al. (2001). „Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth”.BioScience 51 (11): str. 933–938. doi:10.1641/0006-3568(2001)051[0933:TEOTWA 2.0.CO;2.] ISSN 0006-3568.
- ↑ Olson, D. M, E. Dinerstein et al. (2001). „Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth”.BioScience 51 (11): str. 933–938. doi:10.1641/0006-3568(2001)051[0933:TEOTWA 2.0.CO;2.] ISSN 0006-3568.
- ↑ Montgomery, Jeff (May 14, 2011). „Cleaning up contamination”. The News Journal [[The News Journal|]](New Castle, Delaware: Gannett). DelawareOnline
- ↑ Modern Language Association. Podane są wszystkie języki używane przez więcej niż 0,5% ogółu ludności.
- ↑ Adults in Delaware. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
