Iowa
| stan | |||||
| 29. stan od 28 grudnia 1846 | |||||
| |||||
| |||||
| Dewiza: Our liberties we prize and our rights we will maintain | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
US-IA | ||||
| Gubernator | |||||
| Powierzchnia |
145 746 km²[1] | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
21,90 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone
| |||||
Iowa (wymowa:/ˈaɪ.əwə/) – stan w centralnej części Stanów Zjednoczonych. Jego granice wyznaczają rzeki Missisipi (na wschodzie), oraz Missouri i Big Sioux (na zachodzie).
Całe terytorium stanu zajmują rozległe równiny. Położony w centrum pasa kukurydzianego jest największym w kraju producentem wieprzowiny i kukurydzy[3].
Liczy 3,2 mln mieszkańców, w tym ponad 700 tys. zamieszkuje obszar metropolitalny stolicy Des Moines.
Stał się 29-tym stanem w 1846 roku. Jego nazwa wywodzi się od rdzennych Amerykanów Ioway, którzy niegdyś zamieszkiwali ten region[4].
Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: Our Liberties We Prize and Our Rights We Will Maintain – Cenimy swobody nasze i praw swoich strzec będziemy
- Przydomek: The Hawkeye State (Stan sokolego oka)
- Symbole: szczygieł, dzika róża, skała geoda i dąb
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi Europejczycy dotarli do terytorium przyszłego stanu Iowa w 1673. Byli to francuscy odkrywcy Louis Jolliet i Jacques Marquette. Do 1763 terytorium formalnie należało do Francji, będąc częścią Luizjany. Następnie do 1800 należało do Hiszpanii, potem do 1803 powróciło do Francji, by w końcu przejść w ręce Stanów Zjednoczonych w wyniku Zakupu Luizjany. Pierwsi amerykańscy osadnicy oficjalnie przybyli na terytorium stanu w 1833. Stan został przyjęty do Unii 28 grudnia 1846[5]. W latach czterdziestych XIX wieku zaczęli napływać niemieccy imigranci, którzy z czasem stali się największą grupą migrantów w stanie[6].
- 1857 – Des Moines zostaje stolicą stanu (wcześniej nią było Iowa City)[7].
- 1867 – Ukończono budowę pierwszej linii kolejowej[7].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Graniczy z Minnesotą na północy, Wisconsin i Illinois na wschodzie, na południu z Missouri, oraz z Nebraską i Dakotą Południową na zachodzie[4]. Jako stan Środkowego Zachodu, tworzy pomost między lasami na wschodzie i łąkami wysokich równin preriowych na zachodzie. Jej łagodnie pofałdowany krajobraz wznosi się powoli, gdy rozciąga się na zachód od rzeki Missisipi, która stanowi jego całą wschodnią granicę[7].
- Klimat: wilgotny kontynentalny z gorącymi latami i mroźnymi zimami
- Główne rzeki: Missisipi, Missouri
- Największe jezioro: Red Rock (283,3 km²)
- Liczba hrabstw: 99
- Największy park stanowy: Park stanowy Jeziora Macbride
| Lp. | Miasto | Ludność (2017) |
|---|---|---|
| 1 | Des Moines | 217 521 |
| 2 | Cedar Rapids | 132 228 |
| 3 | Davenport | 102 320 |
| 4 | Sioux City | 82 514 |
| 5 | Iowa City | 75 798 |
| 6 | Waterloo | 67 587 |
| 7 | Ames | 66 498 |
| 8 | West Des Moines | 65 608 |
| 9 | Ankeny | 62 416 |
| 10 | Council Bluffs | 62 316 |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Iowa liczy 3 190 369 mieszkańców, co oznacza wzrost o 144 014 (4,7%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,9% populacji, 23,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,7% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,8% ludności stanu stanowią kobiety[10].
Język[edytuj | edytuj kod]
Najpowszechniej używanymi językami są[11]:
- język angielski – 93,19%,
- język hiszpański – 3,76%,
- język niemiecki – 0,48%.
Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 2021 roku, 84,5% mieszkańców stanowiła ludność biała (83% nie licząc Latynosów), 6,8% było rasy mieszanej, 3,6% to Afroamerykanie lub czarnoskórzy Amerykanie, 2,4% to Azjaci, 0,5% to rdzenna ludność Ameryki, 0,15% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 6,6% ludności stanu[12].
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (31,3%), irlandzkiego (12,7%) i angielskiego (10,4%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia: meksykańskiego (153,9 tys.), „amerykańskiego” (139,4 tys.), norweskiego (132,2 tys.), holenderskiego (106,7 tys.), szwedzkiego (67,3 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (64,2 tys.), włoskiego (57,8 tys.), afrykańskiego lub arabskiego (55,6 tys.), francuskiego (55,2 tys.), czeskiego (49,1 tys.), europejskiego (48,6 tys.), duńskiego (43,9 tys.) i polskiego (37 tys.)[12].
Religia[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Dane z 2014 r.[13]:
- protestanci – 59%:
- głównego nurtu – 30% (gł. metodyści, luteranie i kalwini[14]),
- ewangelikalni – 28% (gł. luteranie, bezdenominacyjni, baptyści i zielonoświątkowcy[15]),
- historycznie czarni – 2%,
- brak religii – 21% (w tym: 2% agnostycy i 4% ateiści),
- katolicy – 18%,
- inne religie – 2% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, żydzi, scjentyści, unitarianie uniwersaliści, prawosławni, hinduiści, buddyści i bahaiści[16]).
Największe wyznania religijne w stanie obejmują katolicyzm (18%) i luteranizm (14%)[17][13]. We wschodniej części stanu znajdują się dwa skupiska amiszów obejmujące około 8 tys. wyznawców[17][16].
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Iowa jest stanem rolniczym gdzie 85% gruntów wykorzystywanych jest w celach rolniczych. Głównym źródłem dochodu z hodowli w stanie są świnie, zaraz za nimi plasuje się bydło mięsne – a Iowa hoduje więcej świń niż jakikolwiek inny stan. To także lider w produkcji mleka, kurczaków i jaj. Iowa prowadzi również w kraju pod względem uprawy kukurydzy i jest liderem w produkcji soi[4].
Przetwórstwo żywności jest największym przemysłem produkcyjnym w The Hawkeye State. Iowa ma jeden z największych młynów zbożowych w kraju i największy zakład przetwórstwa popcornu. Na drugim miejscu plasuje się produkcja maszyn – zwłaszcza maszyn rolniczych i budowlanych, a także sprzętu AGD[4].
Energia[edytuj | edytuj kod]
Iowa jest największym producentem etanolu i biodiesla jako paliwo w kraju i ma około jednej czwartej całkowitej zdolności produkcyjnej etanolu w USA[18].
Większość energii elektrycznej w stanie pochodzi ze źródeł odnawialnych, prawie w całości z wiatru. Stan jest drugim po Teksasie największym producentem energii wiatrowej w kraju. Posiada znaczne zasoby węgla, a jego wydobycie zakończono w latach 90. XX wieku[18].
Uczelnie[edytuj | edytuj kod]
- Iowa State University
- University of Iowa
- Drake University
- St. Ambrose University
- Clarke University
- Grinnell College
- University of Northern Iowa
Kultura[edytuj | edytuj kod]
- Slipknot – grupa muzyczna
- Bill Bryson – amerykański pisarz, autor książek podróżniczych i popularnonaukowych
- Jeremy Soule – amerykański kompozytor muzyki do gier komputerowych
- Ashton Kutcher – amerykański aktor, producent, scenarzysta filmowy i telewizyjny
- Elijah Wood – amerykański aktor
Sport[edytuj | edytuj kod]
- Cap Anson (1852–1922) – baseballista uważany za jednego z najlepszych zawodników swojej epoki
- Frank Wykoff (1909–1980) – trzykrotny mistrz olimpijski w sprinterskim biegu sztafetowym
- Shawn Johnson East (ur. 1992) – gimnastyczka, mistrzyni olimpijska
- Mike Burton (ur. 1947) – trzykrotny mistrz olimpijski w pływaniu
- Kurt Warner (ur. 1971) – mistrz rozgrywający w futbolu amerykańskim
- Zach Johnson (ur. 1976) – zawodowy golfista, który ma na swoim koncie 12 zwycięstw PGA Tour
- Seth Rollins (ur. 1986) – wrestler, pięciokrotny mistrz świata
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ Population of Iowa. United States Census Bureau. (ang.).
- ↑ Casey Leins, 10 Things to Know About Iowa, US News, 2019 [dostęp 2022-10-25] (ang.).
- ↑ a b c d Overview of Iowa, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-10-26] (ang.).
- ↑ Informacje na temat przyłączenia stanu. (ang.).
- ↑ FAQs · German Iowa and the Global Midwest, germansiniowa.lib.uiowa.edu [dostęp 2022-10-27] (ang.).
- ↑ a b c Iowa History Timeline: Iowa Important Dates and Events, www.ereferencedesk.com [dostęp 2022-10-27] (ang.).
- ↑ Biggest US Cities By Population - Iowa, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-21].
- ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Iowa; United States, www.census.gov [dostęp 2022-10-26] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-20].
- ↑ a b 2021: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02), data.census.gov [dostęp 2022-10-26].
- ↑ a b Adults in Iowa. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
- ↑ W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 100 tys. członków.
- ↑ W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 50 tys. członków.
- ↑ a b Congregational Membership, www.thearda.com [dostęp 2022-10-25].
- ↑ a b Iowa - People | Britannica, www.britannica.com [dostęp 2022-10-25] (ang.).
- ↑ a b U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis, www.eia.gov [dostęp 2022-10-26].
