Przejdź do zawartości

Karolina Północna

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Karolina Północna
State of North Carolina
stan
12. stan od 21 listopada 1789
Ilustracja
Looking Glass Falls, 2025
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Esse quam videri
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Raleigh

Kod ISO 3166-2

US-NC

Gubernator

Josh Stein (D)

Powierzchnia

139 391 km²[1]

Populacja (2024)
• liczba ludności


11 046 024

• gęstość

87,7 os./km²

Strefa czasowa

UTC-05:00
UTC-04:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Mapa stanu

Karolina Północna (ang. North Carolina, wymowa: /ˌnɔrθ kærəˈlaɪnə/ⓘ) – stan w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, graniczący od północy z Wirginią od południa z Georgią i Karoliną Południową, a od zachodu z Tennessee. Granicę wschodnią stanowi Ocean Atlantycki. Stan charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem, obejmującym szczyty Pasma Błękitnego w Appalachach na zachodzie oraz rozległe równiny przybrzeżne i malownicze mierzeje wzdłuż wybrzeża Atlantyku.

Największy obszar metropolitalny Charlotte liczy 2,8 mln mieszkańców i rozciąga się na Karolinę Południową. Stolicą jest Raleigh z 1,5 mln mieszkańców w obszarze metropolitalnym[2].

Karolina Północna jest jedną z trzynastu pierwotnych kolonii brytyjskich. Znana jest również jako "First in Flight" (pierwszy w locie) ze względu na dokonania braci Wright w Kitty Hawk. Gospodarka stanu jest zdywersyfikowana i obejmuje tradycyjne rolnictwo (głównie tytoń i bataty), jak również rozwijające się sektory nowoczesnych technologii, finansów i badań naukowych, skupione m.in. w Research Triangle Park.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

4 lipca 1584 na wybrzeżu dzisiejszej Karoliny Północnej wylądowała angielska ekspedycja pod wodzą Philipa Amadasa i Arthura Barlowe'a z zadaniem założenia kolonii. W 1585 założono pierwszą kolonię na wyspie Roanoke, która jednak nie przetrwała (tzw. Zaginiona Kolonia). Pierwsi stali angielscy osadnicy przybyli z sąsiedniej Wirginii na początku XVII wieku. Od 1663 do 1712 istniała kolonia pod nazwą Prowincja Karoliny, ustanowiona na podstawie przywilejów wydanych przez króla Anglii Karola II Stuarta i nazwana na cześć jego ojca Karola I Stuarta. Około 1712 kolonia ta formalnie podzieliła się na Karolinę Północną i Karolinę Południową (faktycznie te dwie części rozwijały się samodzielnie od początku europejskiego osadnictwa). 21 listopada 1789 kolonia ratyfikowała Konstytucję Stanów Zjednoczonych. Podczas wojny secesyjnej Karolina Północna była jednym ze stanów Konfederacji. 17 grudnia 1903 na mierzei między miejscowościami Kitty Hawk a Kill Devil Hills miał miejsce pierwszy lot samolotu konstrukcji braci Wright[3][4].

Po wojnie secesyjnej Karolina Północna uprzemysłowiła swoje miasta setkami fabryk, aby stać się światową stolicą produkcji mebli i głównym producentem tekstyliów i wyrobów tytoniowych. Z czasem nowe linie kolejowe pozwoliły przekształcić tytoń, bawełnę i drewno w dochodowe produkty[5].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Stan rozciąga się od Atlantyku na wschodzie do Appalachów na zachodzie. Główne rzeki to Neuse, Tar, Cape Fear, Roanoke oraz Pee Dee. Stan podzielony jest na 100 hrabstw.

Najwyższy szczyt stanu, Mount Mitchell (2037 m n.p.m.) w łańcuchu Appalachów, jest najwyższym w Stanach Zjednoczonych na wschód od rzeki Mississippi[6].

Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżu zwrotnikowy morski, średnia temperatura wynosi 19 stopni. Karolina Północna, a zwłaszcza Outer Banks, jest często nawiedzana przez gwałtowne burze tropikalne i huragany, a pod względem cyklonów tropikalnych stan ten ustępuje jedynie Florydzie[7].

Miejscowości

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie stanu Karolina Północna znajduje się 551 miast (city lub town) i wsi (village), w tym 10 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 90 powyżej 10 000 mieszkańców, a 330 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[8].

Największe miasta w stanie Karolina Północna, powyżej 75 000 mieszkańców (2021)[8]

Lista miejscowości zamieszkanych przez 10 000 lub więcej osób (2021 r.)[8]:

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
Mapa gęstości zaludnienia w Karolinie Północnej

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Karolina Północna liczy 10 439 388 mieszkańców, co oznacza wzrost o 903 905 (9,5%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 21,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 16,7% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,4% ludności stanu stanowią kobiety[10].

Po 2020 roku populacja Karoliny Północnej wzrosła o 605 tys. osób do lipca 2024 roku, głównie dzięki migracji (ok. 95% wzrostu). 85-90% napływających to migranci wewnętrzni (z innych stanów USA, zwłaszcza z Północnego Wschodu i Kalifornii), szukający niższych kosztów życia i pracy. Pozostałe 10-15% to migracja międzynarodowa[11].

Język

[edytuj | edytuj kod]

Najpowszechniej używanymi językami są[12]:

  • język angielski – 89,66%
  • język hiszpański – 6,93%
  • język francuski – 0,32%
  • język niemiecki – 0,27%.

Rasy i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Według danych pięcioletnich z 2023 roku, 63,3% mieszkańców stanowiła ludność biała (60,6% nie licząc Latynosów), 20,6% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 7,1% miało rasę mieszaną, 3,2% stanowili Azjaci, 1% rdzenna ludność Ameryki, 0,06% Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi to 10,9% ludności stanu[13].

Poza osobami pochodzenia afroamerykańskiego, do największych grup należały osoby pochodzenia angielskiego (12%), niemieckiego (9,4%), „amerykańskiego” (8,9%), irlandzkiego (8,2%) i meksykańskiego (5,5%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia włoskiego (346,9 tys.), szkockiego (230,2 tys.), szkocko–irlandzkiego (203,1 tys.), nieokreślonego europejskiego (196 tys.), francuskiego lub francusko–kanadyjskiego (181,4 tys.), polskiego (148,8 tys.), afrykańskiego subsaharyjskiego (138,6 tys.), portorykańskiego (130,9 tys.), hinduskiego (120,6 tys.) i szwedzkiego lub norweskiego (103,8 tys.)[13].

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy Kościół Baptystów w Durham
 Osobny artykuł: protestantyzm w Karolinie Północnej.

Dane z 2014[14][15]:

Polityka

[edytuj | edytuj kod]
Budynek legislatury stanu Karolina Północna

Karolina Północna przez długi czas był twierdzą Partii Republikańskiej. Z wyjątkiem 1976 roku, w wyborach prezydenckich od 1968 do 2004 roku w stanie konsekwentnie wygrywał kandydat Partii Republikańskiej. W 2008 roku nastąpiła zmiana, gdy wygrał nieznacznie Barack Obama, co było sygnałem rosnącej konkurencyjności[17].

Obecnie Karolina Północna jest niezmiennie uważana za stan swingowy, gdzie obie główne partie polityczne, Demokraci i Republikanie, rywalizują o wpływy. Choć stanowisko gubernatora często obejmowali Demokraci (jak obecny gubernator Josh Stein), większość w stanowym Sądzie Najwyższym oraz w obu izbach Zgromadzenia Ogólnego Karoliny Północnej (legislatury stanowej) kontrolują Republikanie. W 2020 roku Donald Trump wygrał w Karolinie Północnej przewagą 1,35% nad Joe Bidenem[18]. To pokazuje złożony i podzielony krajobraz polityczny stanu.

Na poziomie federalnym, delegacja z Karoliny Północnej do Kongresu Stanów Zjednoczonych przechyla się w stronę konserwatywną. Obecnie stan reprezentują dwaj republikańscy senatorowie: Thom Tillis i Ted Budd. W Izbie Reprezentantów zaś, ze względu na podział na 14 okręgów wyborczych, skład delegacji (kadencja 2023-2025) to 10 Republikanów i 4 Demokratów[19].

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Produkt krajowy brutto Karoliny Północnej w 2023 osiągnął wartość 788,1 mld USD, co uplasowało stan na 11. miejscu w Stanach Zjednoczonych[20][21]. Dla Karoliny Północnej prognozuje się wzrost realnego PKB o 2,7% w 2025 roku, co oznacza, że był wyraźnie powyżej średniej krajowej prognozowanej na 1,8% dla całych Stanów Zjednoczonych[22]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca, w 2024 roku PKB per capita wyniósł około 64 855 USD, co uplasowało stan na 30. miejscu spośród amerykańskich stanów pod względem PKB per capita[23].

Kluczowe branże przemysłu obejmują: lotnictwo i obronę, produkcję samochodów i ciężarówek, biotechnologię i farmaceutykę, usługi biznesowe i finansowe, energię, przetwórstwo spożywcze, meble, technologię informacyjną, tworzywa sztuczne i chemikalia, oraz tekstylia[7]. Charlotte stało się drugim co do wielkości centrum bankowym w kraju, a Research Triangle Park jest siedzibą dla znacznie ponad 300 firm[5].

Karolina Północna jest ważnym, historycznym ośrodkiem produkcji mebli w USA i nadal jest jednym z czołowych stanów pod względem zatrudnienia w przemyśle meblarskim (np. 9,2% miejsc pracy w produkcji mebli w USA w 2015 roku)[24].

Rolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Karolina Północna produkuje ponad połowę krajowych zasobów tytoniu i batatów w Stanach Zjednoczonych. Oprócz tego, jest również jednym z trzech największych stanowych producentów wieprzowiny, drobiu i jajek, indyka, pstrąga i choinek[6].

Uczelnie

[edytuj | edytuj kod]

Uniwersytet Karoliny Północnej składa się z 17 uczelni. Wśród nich największą renomą cieszy się Uniwersytet Karoliny Północnej w Chapel Hill, najstarszy uniwersytet stanowy w Stanach Zjednoczonych, a innym znanym jest Uniwersytet Stanu Karolina Północna. Najbardziej znaną uczelnią prywatną jest Uniwersytet Duke’a (w Durham).

Karolina Północna była jednym z dwóch pierwszych stanów (obok Pensylwanii), w których konstytucji pojawił zapis o utworzeniu uniwersytetu stanowego (1776).

Dodatkowe informacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Liczba parków stanowych: 30
  • Dewiza: Esse Quam Videri („Prawda ważniejsza niż pozory”)
  • Przydomek: The Tar Heel State („Stan wysmołowanej pięty” – według przekazów żołnierze Karoliny Północnej podczas wojny domowej wygrażali chcącym umknąć z pola bitwy, że wysmołują im pięty, by wytrwali)
  • Symbole: sosna, kardynały, dereń
  • Parki narodowe i atrakcje turystyczne: Park Narodowy Great Smoky Mountains, Blue Ridge Parkway

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. ↑ Census profile: Raleigh-Cary, NC Metro Area [online], Census Reporter [dostęp 2025-05-22] (ang.).
  3. ↑ Wright Brothers National Memorial. Outer Banks. [dostęp 2018-12-18]. (ang.).
  4. ↑ National Memorial. National Park Service. [dostęp 2018-12-18]. (ang.).
  5. ↑ a b North Carolina [online], US News [dostęp 2021-11-10].
  6. ↑ a b Seth Cline, 10 Things to Know About North Carolina [online], US News, 2018 [dostęp 2021-11-10].
  7. ↑ a b North Carolina - State Energy Profile Analysis - U.S. Energy Information Administration (EIA) [online], eia.gov [dostęp 2021-11-10].
  8. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-14]. (ang.).
  9. ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10].
  10. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: North Carolina; UNITED STATES [online], census.gov [dostęp 2021-11-10] (ang.).
  11. ↑ North Carolina Now Home to Over 11 Million People | NC OSBM [online], www.osbm.nc.gov, 20 grudnia 2024 [dostęp 2025-05-23] (ang.).
  12. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-22].
  13. ↑ a b 2023: ACS 5-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2025-05-23].
  14. ↑ Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics, [w:] Pew Research Center [online] [dostęp 2019-01-13] (ang.).
  15. ↑ State Membership Report - North Carolina [online], thearda.com [dostęp 2019-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-17].
  16. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 200 tys. członków.
  17. ↑ Swing states: North Carolina - a purple state in the balance [online], news.cgtn.com [dostęp 2021-11-10] (ang.).
  18. ↑ Live election results: 2020 North Carolina results [online], www.politico.com [dostęp 2025-05-22] (ang.).
  19. ↑ Office of the Clerk, U.S. House of Representatives [online], clerk.house.gov [dostęp 2025-05-22].
  20. ↑ Gross Domestic Product: All Industry Total in North Carolina [online], fred.stlouisfed.org, 28 marca 2025 [dostęp 2025-05-23] (ang.).
  21. ↑ Gross domestic product by state U.S. 2023 [online], Statista [dostęp 2025-05-23] (ang.).
  22. ↑ Phillip Brown, While North Carolina economy is expected to grow, factors add uncertainty, Belk College analysis finds [online], Inside UNC Charlotte, 19 maja 2025 [dostęp 2025-05-23] (ang.).
  23. ↑ What is the gross domestic product (GDP) in North Carolina? [online], USAFacts [dostęp 2025-05-23] (ang.).
  24. ↑ Built With Care and Made to Last: The North Carolina Furniture Manufacturing Industry | NC Commerce [online], www.commerce.nc.gov, 2 października 2015 [dostęp 2025-05-23] (ang.).
Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne
Nieinkorporowane terytoria stowarzyszone
Nieinkorporowane terytoria zorganizowane
Nieinkorporowane terytoria niezorganizowane
Inkorporowane terytorium niezorganizowane:

Flaga Stanów Zjednoczonych

Hrabstwa stanu Karolina Północna

Flag of North Carolina

Gubernatorzy Karoliny Północnej

Karoliny Północnej

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karolina_Północna&oldid=76854345”