Przejdź do zawartości

Stanisław Moskal (1935–2019)

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Stanisław Moskal
Śledź Otrembus Podgrobelski
Ilustracja
Stanisław „Śledź” Moskal (2009)
Data i miejsce urodzenia

4 marca 1935
Kraków

Data i miejsce śmierci

8 maja 2019
Kraków

Profesor nauk rolniczych
Specjalność: ekonomika rolnictwa
Alma Mater

Akademia Rolnicza w Krakowie
zootechnika
Uniwersytet Jagielloński
socjologia

Doktorat

1970
Wyższa Szkoła Rolnicza w Krakowie

Habilitacja

1978
Akademia Rolnicza w Krakowie

Profesura

Akademia Rolnicza w Krakowie

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Autograf
„Śledź”
(pseudonim
literacki)

Stanisław Józef Moskal, ps. Śledź Otrembus Podgrobelski (ur. 4 marca 1935 w Krakowie, zm. 8 maja 2019 tamże) – polski naukowiec i pisarz, socjolog wsi, profesor nauk rolniczych, związany z Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Badał przemiany kulturowe i uwarunkowania rozwoju wsi polskiej, a szczególnie świadomość ekologiczną jej mieszkańców. Był znawcą lokalnych gwar Podhala. Miłośnik gór, etnolog i podróżnik. Przez wiele lat badacz uwarunkowań rozwoju rolnictwa w Algierii.

Był autorem Wstępu do imagineskopii[1] w formie prześmiewczego traktatu naukowego, którego fikcyjna metodologia i stylizacja były używane przez czytelników w różnych zastosowaniach praktycznych i teoretycznych. Stworzył postać Jeremiasza Apollona Hytza, któremu przypisał wiele tez związanych z imagineskopią. Książka, wydana po raz pierwszy w 1977, stała się przedmiotem szeregu analiz literackich, naukoznawczych i filozoficznych, a także kultowym tematem licznych blogów. Koncepcja imagineskopii okazała się inspiracją do licznych i nowatorskich eksperymentów artystycznych. Zainteresowanie nią rozwija się szczególnie w XXI wieku.

Doświadczenie profesjonalne autora jako naukowca i socjologa znalazło odbicie w humorystycznym tekście naukowym, który jest porównywany do dzieł czołowych przedstawicieli prozy podobnego gatunku. Autor pisał pod pseudonimem „Śledź Otrembus Podgrobelski”. W 2012 wydał także tom własnych wspomnień.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Stanisława (1903–1984) i Jadwigi z domu Jordan (1908–1964). Ojciec był inżynierem i dyrektorem technicznym fabryki chemicznej produkującej mydło i tłuszcze roślinne w Trzebini[2]. Matka była nauczycielką i pochodziła z historycznej rodziny dawnych żupników salin wielickich, której członkowie odznaczyli się w powstaniu listopadowym[3][4] i powstaniu węgierskim[a][5].

Stanisław Moskal (drugi od lewej) w czasie Juwenaliów Krakowskich w 1964

Urodził się w Krakowie. Był silnie związany z rodzinną (ze strony ojca) podbeskidzką wsią Sułkowice i jej tradycjami, gdzie przeżył okupację niemiecką. Maturę uzyskał w 1952 w jednej z najstarszych (1588) polskich szkół – I Liceum Ogólnokształcącym im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, którego absolwentami byli wcześniej jego dziadek i wuj[4].

Ukończył studia zootechniki (1957) w Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie, a następnie studia socjologii (1965) na Uniwersytecie Jagiellońskim[4]. Od 1960 pracował w Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie jako asystent, a od 1965 jako starszy asystent w Katedrze (od 1970 Instytucie) Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa. W 1970 na podstawie rozprawy Praca pozarolnicza jako czynnik zmian w gospodarstwie i rodzinie chłopskiej Podhala uzyskał stopień doktora nauk rolniczych i został zatrudniony jako adiunkt. Pracował tam także po przekształceniu WSR w 1972 w Akademię Rolniczą. W 1978 uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Ludność dwuzawodowa w procesie społeczno-gospodarczego rozwoju wsi[2].

Miejscowość rolnicza Belmont-sur-Yverdon, w prawym dolnym rogu, 5 km od miasta Yverdon i jeziora de Neuchâtel w Szwajcarii

Na przełomie lat 1959 i 1960 odbył roczną praktykę rolniczą u farmera w niewielkiej miejscowości Belmont-sur-Yverdon we francuskojęzycznym kantonie Vaud w Szwajcarii, dzięki której uzyskał na początku kariery zawodowej znaczące doświadczenie pracy i życia w społeczeństwie szwajcarskim w porównaniu do ówczesnych warunków gospodarczych i społecznych w Polsce. W 1971 zwiedzał Syberię przy okazji stażu naukowego w Nowosybirsku. Rok akademicki 1973/74 spędził na stypendium naukowym w Algierze. W 1975 odwiedził okolice Użhorodu na Rusi Zakarpackiej. W okresie 1976–1979 był konsultantem ekonomicznym Instytutu Zootechniki w Balicach[2].

Do Algierii powrócił w latach 1979–1986 i pracował w wyższej szkole rolniczej (od 2008 pod nazwą ENSA(inne języki)) w El Harrach(inne języki) na obrzeżach Algieru. Wykładał tam problematykę rozwoju gospodarczego oraz ekonomikę rolnictwa, a także sporządził na zlecenie ministerstwa rolnictwa Algierii szczegółowy bilans paszowy tego kraju[2]. Odbył wtedy szereg wypraw krajoznawczych, także w głąb Sahary[6].

Równocześnie od 1979 był zatrudniony w Akademii Rolniczej w Krakowie jako docent w Katedrze Polityki Agrarnej, od 1994 jako profesor nadzwyczajny Zakładu Socjologii i Rozwoju Wsi[4]. W 1989 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi[2].

W 1992 odbył pobyt studyjny na Uniwersytecie Lavala w Kanadzie. Tytuł naukowy profesora nauk rolniczych otrzymał w 2000[7]. W latach 1994–2004 był kierownikiem nowo utworzonego Zakładu (od 2004 Katedry) Socjologii i Rozwoju Wsi tej uczelni[8], skąd w 2007 przeszedł na emeryturę[9][b].

Zmarł 8 maja 2019 w Krakowie[11]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera P, rząd 2, grób 18)[12].

Praca naukowa

[edytuj | edytuj kod]
ENSA – wyższa szkoła rolnicza w El Harrach koło Algieru
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Collegium Godlewskiego

Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 220 pozycji o charakterze interdyscyplinarnym, z pogranicza socjologii wsi i ekonomiki rolnictwa. Tematami tych prac są problemy przekształcania rolnictwa w procesie rozwoju gospodarczego, przemiany struktury społeczno-ekonomicznej ludności, funkcjonowanie gospodarstw chłopskich, zasoby pracy na wsi, a także kulturowe i cywilizacyjne aspekty rozwoju wsi, w tym świadomość ekologiczna jej mieszkańców[2].

Był autorem wielokrotnie wydanego akademickiego podręcznika socjologii wsi[13] i dwóch monografii książkowych analizujących pozarolniczą pracę w rodzinach chłopskich na obszarze Podhala[14][15]. Pierwsza z nich była rozprawą doktorską i analizowała trudne warunki życia i pracy chłoporobotników w latach 70. XX wieku w rozdrobnionych gospodarstwach rolnych w podhalańskich wsiach Gronie i Ostrowsko, pracujących w kombinacie obuwniczym w Nowym Targu[16]. Był także autorem opracowań monograficznych na temat sytuacji młodzieży wiejskiej w Polsce[17] i o rolnictwie Algierii[18]. Współpracował z uniwersytetami w Rennes, Paryżu i Montpellier, a także w Nitrze i Preszowie[2].

Badał przemiany kulturowe wsi polskiej[19], a szczególnie regionalne zjawisko dwuzawodowości na wsi i jej przeludnienie[20]. Stwierdził, że pomimo widocznego postępu cywilizacyjnego wsi na początku XXI wieku oraz porównywalnego do miasta wyposażenia gospodarstw domowych, duża część młodzieży wiejskiej – inaczej niż pokolenie rodziców – krytycznie ocenia wieś jako miejsce życia dla siebie i wyraża aspiracje zawodowe związane z miastem oraz nierolniczymi działami gospodarki. Za rozwiązanie optymalne młodzież wiejska uważa własne i nierolnicze przedsiębiorstwo[21].

Był autorem programu rozwoju terenów rolniczych oraz analizy przedsięwzięć podejmowanych przez gminy miejsko-wiejskie i wiejskie na rzecz aktywizacji społeczności lokalnej i ukierunkowania przemian gospodarczych wsi w sytuacji rozdrobnienia gospodarstw wiejskich[22][23]. W szczególności badał psychologiczne uwarunkowania przebudowy wsi małopolskiej[24]. Na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w 2000 w gminach województwa małopolskiego i podkarpackiego wskazał na rozwiązania w tworzeniu miejsc pracy alternatywnych do rolnictwa[25].

Wycinka drzew i związana z nią degradacja środowiska była powodem obaw mieszkańców wsi w Małopolsce w końcu XX wieku

Wprowadził ilościowe metody badania świadomości ekologicznej mieszkańców terenów wiejskich[26][27]. Wykazał, że w Małopolsce u schyłku XX wieku dwie trzecie respondentów dostrzegało wokół siebie degradację środowiska wiejskiego głównie z powodu wycinki drzew, dzikich wysypisk śmieci, postępującego zabudowywania terenu, a także brzydkiej architektury[28]. Znajomość folkloru podgórskiego południa Polski widoczna jest w jego twórczości literackiej[29].

Był doradcą rolniczych instytucji państwowych i samorządowych. Wchodził w skład zarządu Małopolskiego Programu Rozwoju Wsi i Rolnictwa, zespołu do spraw Bezrobocia Agrarnego w Krakowie, uczestniczył w programach szkoleniowych Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego. Dla Stowarzyszenia Odnowy Obszarów Wiejskich „Wieś i Europa” konsultował wyjazdy studyjne i seminaryjne do Francji i na Ukrainę w latach 2000–2002[2]. Był krytykiem systemu dopłat bezpośrednich udzielanych polskim rolnikom przez Unię Europejską[30].

Od 1997 był członkiem rady programowej „Krakowskich Studiów Małopolskich”, a od 2002 kwartalnika PAN „Wieś i Rolnictwo”[4]. Był promotorem trzech doktoratów w Algierii, a także trzech w Polsce, z których ostatni został przeprowadzony w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w 2005[31][32].

W charakterystyce przedstawicieli nauk społeczno-ekonomicznych w Krakowie w 2015 uznano, że był „znaczącą postacią” tego środowiska oraz że był „skupiony na nauce, o bardzo solidnym metodycznie warsztacie naukowym, raczej unikał popularności niemającej bezpośredniego odniesienia do nauki”[33].

Twórczość literacka

[edytuj | edytuj kod]

Wstęp do imagineskopii (próba zarysu)

[edytuj | edytuj kod]
Portret Jeremiasza Apollona Hytza przed schroniskiem Betlejemka na Hali Gąsienicowej. Stanisław Moskal stoi trzeci od lewej – styczeń 1968
Klasyczny imagineskop Jabcona – rys. 6 ze Wstępu do Imagineskopii (próba zarysu)[c]

Był autorem tekstu i rysunków parodystycznego Wstępu do imagineskopii (próba zarysu)[1][29] w literackiej formie „pastiszu tekstu naukowego”[35]. Książka została wydana po raz pierwszy w 1977[d] przez Wydawnictwo Literackie pod pseudonimem Śledź Otrembus Podgrobelski[37][38] – jego nazwisko jako autora podają katalogi biblioteczne[39][e], recenzja z 1979[16], dane bibliograficzne z 1986[41] i niektóre biogramy[2], a nota o autorze w wydaniu z 1998 wskazuje, że jej autor był związany z Krakowem[42].

Wstęp zawiera także bibliografię zmyślonych źródeł naukowych, które (30 pozycji) zostały opisane w 2016 w specjalistycznym leksykonie[43]. Fikcyjnym twórcą imagineskopii i związanej z nią pendologii[44] był aptekarz-myśliciel Jeremiasz Apollon Hytz (1841–1914) z Podhajec – autor zdania „przed którego logiką ugiąć się muszą najbardziej nawet sceptyczne umysły: Każdy skutek ma swoją przyczynę”[45][46].

Opis imagineskopu podał autor:

Środkiem doraźnym, pobudzającym pracę wyobraźni za pośrednictwem zmysłu wzroku, a więc imagineskopem – jest każdy otwór dziurawiący na wylot jakąkolwiek stałą substancję, uformowany tak, że przez jego przeziór przeprowadzić można bodaj jedną prostą

Śledź Otrembus Podgrobelski, Wstęp do imagineskopii[1]

Imagineskopia jest natomiast metodą poszerzania wyobraźni[47][48], której wzmocnienie zależy od rodzaju użytego imagineskopu i jego hipotetycznych parametrów technicznych, które książka analizuje w stylu naukowym. Relacje między fikcją a autentycznością tych definicji i opisów są skomplikowane i „rozdzielenie ich zakresów przestaje być wyłącznie kwestią prostej oceny”[29]. Powiązanie tak rozumianej wyobraźni „ze sztuką, a zwłaszcza z poezją, wciąż wydaje się czymś naturalnym, powszechnym i oczywistym”[49].

Wstęp do imagineskopii „to w istocie «bajka» – fałszywy apokryf obnażający mit obiektywności i względność nauki”[29]. Książka „imituje autentyk, by za chwilę zdradzić własną fałszywość, a następnie znów ją utrzymać”[29]. „Podstawową funkcją parodii w książce Podgrobelskiego jest sugerowanie literackości”, którą można rozumieć podobnie jak literackość współczesnych sylw[50]. Książka „wydaje się ostentacyjnie ludyczna”[29], a jej język jest pastiszem formalnego tekstu naukowego używanego przez autora w jego profesjonalnej działalności naukowej z prześmiewczymi dodatkami znanego mu języka mieszkańców Podhala[14][51] jak w cytacie:

Pendoptyka (inaczej: synoptyka pendologiczna) zajmuje się prognozowaniem warunków pendoptycznych w bliższej i dalszej przyszłości ze skutkiem podobnym, jak czyni to meteorologia. Wzorem dla pracowników obu tych dziedzin na zawsze pozostanie dziadek Stopka, bacujący ongiś na Hali Gąsienicowej, który stworzył absolutnie niezawodne trzy tezy pendoptyczne dziadka Stopki:
Teza I: – hy, gmy idom dołu, pijom wode ... Bedzie loć!
Teza II: – hy, gmy idom hore, napiły sie ... Bedzie loć!
Teza III: – hy, gmy ni ma... Bedzie loć!

Śledź Otrembus Podgrobelski, fragmenty Wstęp do imagineskopii[1]

W 1979 Jerzy Kmita, filozof i teoretyk kultury, porównał przekaz Wstępu z antypozytywistycznymi tezami Wilhelma Diltheya. Imagineskopia współpracuje interdyscyplinarnie z etnografią, archeologią, a szczególnie z socjologią i statystyką, które wzbogaca aspektami praktycznymi. Zdaniem Kmity, teoria J. A. Hytza wychodzi z założenia, „iż aby dobrze wczuwać się, trzeba dysponować odpowiednio szeroką wyobraźnią”, a także że „wczuwanie się jest metodą poznawczą teoretycznie najsłuszniejszą”. Bez imagineskopii „nie posiadamy właściwego, dostatecznie rozwiniętego rozeznania w humanistyce akademickiej”[52]. W tym samym roku Jerzy Pomorski wskazał na tożsamość Stanisława Moskala i Śledzia Otrembusa Podgrobelskiego oraz na podobieństwo tematów podhalańskich i zainteresowaniem kulturą góralską, także językiem, pomiędzy pracą doktorską Moskala a jego Wstępem do imagineskopii, który nazwał „świetnym parkinsonowskim żartem” i „jakże dziś rzadko uprawianą formą samokontroli naukowca, jeżeli wyrazić się nieco przesadnie”[16]. Recenzent pierwszego wydania Wstępu napisał w 1979:

Jakkolwiek zakres zastosowań praktycznych imagineskopii może już dzisiaj imponować, to jednak perspektywy dalsze przekraczają najśmielsze wyobrażenia

Jerzy Kmita, z recenzji Wstęp do Imagineskopii[52]

W 2024 dyskutowano związek imagineskopii kwantowej, nowego działu imagineskopii, z pojęciem „kota Schrödingera”. Stosowane metody imaginoskopijne mimo korzystnego powiększania wyobraźni mogą jednak wprowadzać negatywne skutki rozpowszechniania się mylnych informacji, a także zaburzać rozwój sztucznej inteligencji[53].

Aspekty literackie i filozoficzne

[edytuj | edytuj kod]

Wstęp do imagineskopii i jego forma prześmiewczego traktatu naukowego stał się przedmiotem analiz literackich[29][54][55][56] i tematem zainteresowania na blogach internetowych[57][58][59][60][61][62]. Recenzje książki porównywały ją do tekstów Mrożka i Haška[63] oraz Parkinsona i Murphy’ego[64]. Nazwano ją „rarytasem” literackim[65]. Zauważono „grane na cienkiej strunie fenomenalne poczucie humoru autora”[63][66]. Bloger stwierdził, że „gdyby Monty Python pisał książki, to napisałby własny Wstęp do imagineskopii”[67].

Wstęp był materiałem źródłowym do wywodów matematycznych[68][69], a metodologiczna zasada imagineskopii określania „co jest czym czego” była przywołana w szczegółowej dyskusji matematycznej[70], a także w rozprawie na temat kondycji filozofii[71]. Koncepcja imagineskopii w innej rozprawie filozoficznej była „lepszym przybliżeniem funkcji, jaką spełnia wyobrażona reprezentacja w akcie intencjonalnym”[72][73]. Treść książki stała się także „ważną” podstawą rozważań o etyce dyskusji historycznych w celu ich „pogłębienia i poszerzenia”[35]. Zauważono również przydatność imagineskopii do oceny poezji poruszającej kwestie fundamentalne[74], mając na uwadze „próg nietolerancji społecznej w przypadku zbyt wybujałej wyobraźni”[75].

W 2012 międzynarodowa konferencja onomastyczna zorganizowana przez Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego i poświęcona zagadnieniom toponomastyki umieściła nazwy miejscowości wymienione we Wstępie „między komizmem a stylizacją”[76]. Imagineskopia stała się także przedmiotem zainteresowań w logice[77]. Teza Śledzia Otrembusa Podgrobelskiego, że „oprzeć się trzeba na faktach, a mówią one same za siebie – są to bowiem fakty wiele mówiące” została przyjęta za „klasyczną” zasadę w opisie dorobku akademickich zespołów dydaktycznych i naukowych[78]. Styl i pojęcia użyte we Wstępie były przydatne w nauczaniu języków obcych[79], w tekstach popularyzujących matematykę[80][81] i astronomię, a także w dydaktyce związanej z epidemiologią medyczną[82].

Książka stała się również inspiracją w tworzeniu fantastyki naukowej[83], przygotowywaniu przedstawień kabaretowych[84] oraz elementem analizy gier komputerowych[85]. Wskazano na jej przydatność w filmowych adaptacjach materiałów nieliterackich, gdyż imagineskopia stanowi „metaforę dla science fiction”, a także stawia w centrum zainteresowania „związki pomiędzy przyszłością, człowiekiem a technologią”[86]. Znalazła praktyczne zastosowanie w coachingu[58][87], w którym karty szkoleniowe „działają jak klasyczne imagineskopy”[88]. Była używana w opisach numizmatycznych[89]. W 2019 użycie imagineskopu było argumentem w dyskusji nad filmem Krzyżacy z 1960[90].

Naturalny imagineskop w postaci dziurki w jesiennym liściu w Ojcowskim Parku Narodowym
Fikcyjny imagineskop zidentyfikowany w murach średniowiecznego Zamku Sobień[91]

Treść Wstępu do imagineskopii „poszerza wyobraźnię” czytelnika podobnie jak beletrystyka Lema, któremu przypisywano autorstwo tej książki[92]. Autor Wstępu został nazwany „krakowskim mędrcem”[93] o „otchłannej erudycji”[94]. Fikcyjna rozprawa habilitacyjna „słynnego Śledzia Otrębusa Podgrobelskiego może nas bowiem nauczyć lepiej niż cokolwiek innego, czym jest styl naukowy i jak, dążąc do jego osiągnięcia, nie ośmieszyć się... zanadto”[51]. Wstęp uznano za wzór konstrukcji rozprawy naukowej[95].

Fragment z rzekomych pism Jeremiasza Apollona Hytza: „Pomnażając cokolwiek, powiększamy rzeczywistość, która zaczyna przechodzić wyobraźnię” był postrzegany jako bliski konstatacjom modernistów na temat pojęcia realności[29]. W eseju literackim z 2002 zwrócono uwagę na inną ważną myśl Jeremiasza: „Każdy Ciemnogród ma swoją awangardę, ale i każda awangarda ma swój Ciemnogród”[96].

Zespół śpiewaczy piosenki turystycznej „Towarzystwo Powiększania Wyobraźni im. Jeremiasza Apolinarego Hyca” powstał w Choszcznie w 2002 i uzyskał szereg wyróżnień artystycznych[97]. W 2010 nazwisko Hytza i historia imagineskopii trafiły na blog BBC News[98]. Jeremiasz Apollon Hytz został w 2011 włączony do listy uczestników uroczystości z okazji jubileuszu obchodzonego na Uniwersytecie Śląskim[99].

Stosowanie imagineskopu w naturze pozwala być „twórcą” i zobaczyć „swój obraz”[100]. Fikcyjny średniowieczny imagineskop został zidentyfikowany w 2013 w murach XIV-wiecznego Zamku w Sobieniu[91]. Naturalny okaz imagineskopu Jabcona z fragmentu tysiącletniej sekwoi znaleziono w 1999 w Prairie Creek Redwood State Park w północnej Kalifornii[101].

Stanowisko archeologiczne w miejscu dawnej osady Żmigród w Opatowie z XII–XIII wieku

Śledź Otrembus Podgrobelski zupełnie poważnie traktuje możliwość „naukowego” kształtowania wyobraźni, lecz „sposób, w jaki tego dokonuje, stawia pod znakiem zapytania całą koncepcję”[29]. W 2001 książka Śledzia została nominowana w plebiscycie „Przekroju” na „najśmieszniejszą książkę świata”[102]. Wstęp został w 2009 zgłoszony przez wydawcę do XVIII Ogólnopolskiego Przeglądu Książki Krajoznawczej i Turystycznej w Poznaniu[103]. Kolejny dodruk ukazał się w 2016. Każda edycja jest oznaczona jako wydanie „przejrzane i nie poprawione”[f][1].

Książka została zaliczona przez czytelników do tuzina „niezwykłych bestsellerów na prima aprilis”[104] i dwunastu książek, „które uformowały Filipa Łobodzińskiego”, który określił ją jako „czysty pure nonsens, strumień pseudonaukowej nadświadomości, galopada konceptów i przecudna lektura wielokrotnego użycia”[105].

Organizatorzy festiwalu „Manifestacje Poetyckie” w Warszawie w 2005 zachęcali uczestników do tworzenia „w wolnych chwilach” imagineskopów według opisu Śledzia[106]. W 2019 Wstęp był czytany publicznie w Warszawie podczas festiwalu książek „niesamowitych”[107]. W tym samym roku Stanisław Tym napisał, że „dziś imagineskopów mam kilkadziesiąt” i ich „większość zrobiłem sam”[108].

Metoda prowadzenia badań i abstrakcje zaproponowane przez Śledzia Otrembusa Podgrobelskiego znajdują licznych zainteresowanych, którzy je adaptują do swoich celów[85]. Potrzebę stosowania imagineskopii i różnych sposobów poszerzania wyobraźni przez studentów uniwersytetu wykazano w dyskusji na tematy antropologiczne i archeologiczne, których opracowanie było oparte na tekście Śledzia[109]. W czasie studenckiej Konferencji Przyjaciół Archeologii w Lublinie w 2017 postulowano wprowadzenie imagineskopii do programu nauczania na studiach archeologii[110]. W 2019 stosowano skutecznie zasady imagineskopii do archeologicznej rekonstrukcji historii wzgórza Żmigród w Opatowie[111]. Badania te były związane z koncepcją Żmija – skrzydlatego smoka z wierzeń dawnych Słowian i jego śladami w Małopolsce[109].

Po upływie czasu autor Wstępu jest uznawany jako „odważny klasyk”, a jego uwagi na temat imagineskopii i pendologii, będącej „rzekomą wiedzą”, są postrzegane jako uniwersalne w stosunku do „nauki niefikcyjnej, zinstytucjonalizowanej”[112]. Według analityków, Śledź Otrembus Podgrobelski przemieścił naukę „na pozycję jednej z wielu równoprawnych opowieści”[29]. Autor został określony jako jeden z pisarzy, „którzy wcale nie chcieli nimi być”[113]. Imagineskop i imagineskopia weszły jako przydatne pojęcia do licznych blogów i małych form literackich[114]. Książka Śledzia należy do tekstów „nowej” prozy, które „budowały własne konceptualizacje autentyczności” i stanowiły próbę „uwolnienia fikcji z rygorów służebności”[115]. Parodia wypowiedzi naukowej we Wstępie jest zaś skutecznym sposobem nadawania wypowiedzi autora „znamion dzieła sztuki”[50].

Imagineskopia wraz ze swym rynsztunkiem pojęciowym i rozbuchanym życiem instytucjonalnym stanowi wciąż szyfr, dzięki któremu rozpoznają się zwolennicy humoru wyższej próby (...)

Jan Gondowicz, z recenzji Wstęp do Imagineskopii[116]

Natura postrzegana przez imagineskop jest „najlepszym lekarzem naszych ciał i dusz”[117]. Podczas konferencji Bezpieczeństwo, spokój, nauka – priorytety edukacji dzieci ukraińskich odbytej w Wałbrzychu 23 marca 2022 zalecono polskim nauczycielom wspierającym uchodźców ukraińskich materiały edukacyjne o walorach terapeutycznych. Zaproponowano, między innymi, „posłużenie się «imagineskopem» – wyobrażeniowym urządzeniem, które pozwala uruchomić wyobraźnię i wzbogacić ją o optymistyczne elementy rzeczywistości”. Imagineskopy są bowiem „skutecznym narzędziem terapeutycznym, które pozwalają znaleźć i odczuć pozytywne emocje”[118].

W 2022 Radio Kraków nadało audycję o znaczeniu imagineskopii w powiększaniu wyobraźni przyrodniczej[119]. W 2023 Szczepan Twardoch stwierdził, że książka Śledzia Otrembusa Podgrobelskiego „jest naprawdę potwornie śmieszna”[120].

Aspekty artystyczne

[edytuj | edytuj kod]
Leszek Lewandowski (2002) – Imagineskop, instalacja optyczno-kinetyczna, inspirowana Wstępem do imagineskopii. Jest efektem projekcji światła na ściany zaciemnionego studio przez wirujący, świecący cylinder z otworami[121]
Plenerowa instalacja przestrzenna rzeźbiarza Mauro Staccioli koło Volterry w Toskanii[122], 43°22′41,5″N 10°49′24,0″E/43,378194 10,823333
Imagineskop I (obiekt-pierścień, papier, mosiądz czerniony, 8x5x2 cm, 2020) Magdaleny Szadkowskiej nagrodzony na 31. Międzynarodowym Konkursie Sztuki Złotniczej „Jakość” w Legnicy w 2023[123]

Grupa artystów z Bochum użyła fikcyjnej teorii obliczeniowej opisanej we Wstępie do imagineskopii i w 2004 przedstawiła w niemieckiej galerii muzealnej dokument artystyczny dotyczący formy tekstu literackiego. Projekt ten był związany z innym eksperymentem artystycznym – interpretacją symbolizmu dźwięków i znaków, w tym wypadku przypominającego imagineskop „otworu” litery O[124]. Na tej samej wystawie[125] pokazano inspirowane tą koncepcją „obiekty książkowe”[126] oraz, podobną do reprodukowanego wyżej rysunku „klasycznego imagineskopu Jabcona”, nową odmianę imagineskopu drewnianego[127]. Ten model imagineskopu, zmodyfikowany o „podwójną ochronę otworu”, został pokazany w 2008 w Muzeum Anny Achmatowej w Petersburgu[128].

Książka Śledzia była także inspiracją dla instalacji artystycznej Imaginoskop[g][130] Leszka Lewandowskiego, która została wystawiona w 2015 w Galerii Bielskiej BWA i następnie zakupiona przez Galerię Arsenał w Białymstoku[131]. Instalacja o charakterze optyczno-kinetycznym wykorzystuje obracający się cylinder, który rzutuje świetlne spirale na ściany pomieszczenia. Oglądający ulega różnym zaburzeniom percepcji i stanom, które są bliskie hipnozie. Lewandowski wpływa artystycznie na wyobraźnię publiczności i „aranżuje sytuację balansującą na granicy gry z widzem i eksperymentów z iluzją, aby sprowokować widzów do refleksji nad bezkrytycznie uwewnętrznianymi obrazami świata”, a także konfrontuje je z „niezgłębioną w istocie potęgą wyobraźni” działającej według opisu Śledzia Otrembusa Podgrobelskiego[121].

W 2019 zauważono wykorzystanie zasad imagineskopu w plenerowych instalacjach przestrzennych autorstwa rzeźbiarza Mauro Staccioli, eksponowanych na wzgórzach wokół miejscowości Volterra w Toskanii. Minimalistyczne w treści instalacje współgrają z krajobrazem i dają obserwatorowi „możliwość zmiany perspektywy widzenia”[132].

Zdanie Jeremiasza Apollona Hytza jakoby „Pomnażając cokolwiek, powiększamy rzeczywistość, która zaczyna przechodzić wyobraźnię”[133] stało się również inspiracją dla artysty-stolarza prowadzącego w drugiej dekadzie XXI wieku w Starym Kawkowie na Warmii galerię sztuki użytkowej oferującą różnego rodzaju imagineskopy przenośne[134]. W niedalekim Brąswałdzie są konstruowane dla dzieci drewniane imagineskopy, które „rozwijają wyobraźnię, zamiast ją wyręczać”[135]. W 1979 proponowano wprowadzenie importu „produktów przemysłu imagineskopowego”[52].

Pojęcie imagineskopu zostało zaadaptowane także przez artystę malarza[136], recenzenta dzieł malarskich[137], grafika[138], fotografika[139], teatrologa[140], specjalistę ekonomiki teatru[141], także specjalistę socjologii zmiany społecznej[142]. Innym przykładem zastosowania imagineskopii jest fotografia otworkowa[143].

W 2021 rolę imagineskopii w twórczości rzeźbiarskiej Leopolda Buczkowskiego analizowała Ewa Klekot[144]. W tym samym roku zauważono, że stosowanie koncepcji imagineskopii w architekturze umożliwia „pożyteczny wkład w odpowiedź na pytanie «po co?» oraz w perspektywiczne myślenie”[145]. W „biodróży”, pieszej wycieczce w naturze i organizowanej w 2023 przez Galerię Arsenał w Białymstoku ważnym narzędziem jest lupa, która „zyskuje status imagineskopu, który nie tyle powiększa obraz, co pomniejsza obserwatora, dając wrażenie wyobraźni poszerzonej”[146].

W 2023 otwarto w Łodzi wystawę „Imagineskopy” rzeźb Magdaleny Szadkowskiej, która uważa imagineskopy za „przedmioty emocjonalne, które mają stać się pomostem do podróży w głąb własnych wyobrażeń”[147]. Tego samego roku, podczas 31. Międzynarodowego Konkursu Sztuki Złotniczej w Legnicy otrzymała nagrodę Targów Inhorgenta w Monachium, a także kilka innych wyróżnień, za koncepcję dwóch pierścieni nazwanych Imagineskop (I i II) mogących służyć do „powiększania wyobraźni” z papieru i mosiądzu czernionego oraz z papieru i srebra[123]. Artystka wykonuje także duże rzeźby plenerowe[148][149].

Niegdysiejsze śniegi, niegdysiejsze mgły

[edytuj | edytuj kod]
Widok od zachodu na wieś Wierzbanowa w Beskidzie Wyspowym. Widoczne Pasmo Cietnia (829 m n.p.m.)
Góry Ahaggar na granicy Algierii i Nigru

Stanisław Moskal pod tym samym pseudonimem napisał w 2012 tom wspomnień Niegdysiejsze śniegi, niegdysiejsze mgły[150][h]. „Kapitalne to dzieło czytamy sobie z żoną głośno, smakujemy...” napisał recenzent, który wskazał na wiejskie i górskie zauroczenie autora – najpierw Sułkowice pod Krakowem, także góralski Kowaniec pod Nowym Targiem, później Bieszczady, włóczęgi z żoną „Szprotką” w Gorcach, Tatry, wreszcie Wierzbanowa, gdzie wybudował dom[152].

W domu „pod Groblą” w Sułkowicach urodził się jego ojciec Stanisław, który pozostawił obszerny rękopis wspomnień[153]. Nazwa domu była inspiracją dla przyjęcia pseudonimu literackiego „Podgrobelski”[154]. Autor spędzał u stryja Władysława uczniowskie miesiące wakacyjne, które dawały okazję do licznych wędrówek i do poznania atmosfery wsi podbeskidzkiej. Stał się miłośnikiem folkloru i znawcą lokalnych gwar Podhala. Będąc zarówno socjologiem, jak i ekonomistą wsi poznał te okolice „głębiej niż jej mieszkańcy”[155].

Po ukończeniu pierwszych studiów odbył roczną praktykę u farmera w Szwajcarii[156], później podróżował po Syberii i spędził długie lata w pustynnej Algierii. Wszędzie interesowały go miejscowe walory geograficzne, krajoznawcze i etnograficzne, które opisał w książce wspomnieniowej[150].

Wspólnie z żoną odbył wyprawę na wielbłądach przez pustynię z Tamanrasset do stóp gór Ahaggar[i] na granicy Algierii i Nigru[6]. W 1987 na tym obszarze powstał jeden z algierskich parków narodowych – Park Narodowy Ahaggaru[157].

Autor prowadzi czytelnika przez etapy i miejsca swojego życia, często egzotyczne, z punktu widzenia naukowca z doświadczeniem międzynarodowym, któremu „los wyznaczył polskość jako glebę zakorzenienia”[158]. „Dla Śledzia religią stają się góry i żagle, podróż, ruch, (...) a świat pojęć ogólnych i pisanych z dużych liter wartości i reguł wrzuca do kabaretu, w domenę zgrywy i drwiny”[152].

W konkluzji tych wspomnień napisał, „że wprawdzie niewiele już mogę, ale w zamian jeszcze mniej muszę, a przecież mus wielgi pon, ale niemus jesce wiynksy”[150].


Inne informacje

[edytuj | edytuj kod]
Hala Gąsienicowa, widok na Betlejemkę
Stanisław „Śledź” Moskal buduje dom w Wierzbanowej – rys. Bazyl Murawa, 2018[155]
Stanisław „Śledź” Moskal z wnukami przed domem w Wierzbanowej w 2012

Był miłośnikiem Tatr i Podhala. Koncepcja Wstępu do imagineskopii powstała w latach 60. XX wieku w czasie pobytów na Hali Gąsienicowej w niewielkim schronisku „Betlejemka”, gromadzącym głównie młodych taterników i narciarzy[108]. Schronisko wybudowała około 1914 góralska rodzina Bustryckich[159]. W 1964 z inicjatywy Śledzia (Stanisława Moskala) powołano w nim Międzynarodowe Biuro do Spraw Powiększania Wyobraźni[160]. W tym okresie zaczęto też używać nazwy „Betlejemka”. Nad drzwiami widniał szyld: „Betlejemka. Schronisko wysokogórskie imienia Jeremiasza Apollona Hytza”. W środku wisiała tablica upamiętniająca jego dokonania („Nawet dżdżownica też się zachwyca osiągnięciami Jot. A. Hytza”). Tym zasadniczym dokonaniem było udowodnienie, że „każdy skutek ma swoją przyczynę”[161][162]. Atmosfera Betlejemki w ówczesnych warunkach politycznych i społecznych w znacznym stopniu przyczyniła się do powstania prześmiewczej koncepcji imagineskopii i kreacji postaci Jeremiasza Apollona Hytza[116]. W 1972 Stanisław Moskal uczestniczył w negocjacjach Klubu Wysokogórskiego z Tatrzańskim Parkiem Narodowym w sprawie umieszczenia w Betlejemce szkoły taternictwa[163].

Międzynarodowe Biuro do Spraw Powiększania Wyobraźni działało przed pierwszą publikacją Wstępu do Imagineskopii w 1977. Podczas VII Ogólnopolskiej Turystycznej Giełdy Piosenki Studenckiej w Szklarskiej Porębie w 1974, Biuro rozpowszechniało „sposób optymistycznego oglądu świata za pomocą przyrządu o nazwie «przeziór-imaginoskop»”[164]. Później Biuro przeniosło działalność do Kukowa i w 2004 zostało opisane na mapie Pasma Babiogórskiego i Jałowieckiego[165][j].

Stanisław Moskal był także żeglarzem, narciarzem, jeźdźcem i podróżnikiem[166][6]. Najchętniej wracał do gór południa Polski i ich mieszkańców, których badaniom socjologicznym poświęcił swoje życie zawodowe[14][15]. Gdy rozpoczynał pracę nad Wstępem do imagineskopii nazwanym później „kultową książką zbójecką” był studentem socjologii po ukończonych studiach rolniczych i z zawodowym doświadczeniem międzynarodowym[152][167]. Autobiografię Niegdysiejsze śniegi, niegdysiejsze mgły napisał „moim wnukom” z perspektywy lat 2007–2011 w ulubionej Wierzbanowej w Beskidzie Wyspowym. W wybudowanym tam przez siebie w lokalnym stylu drewnianym domu gromadził eksponaty do własnego muzeum etnograficznego[155].

Podawał, że z zamiłowania jest etnografem, etnologiem i historykiem cywilizacji[4].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Ukazały się wspomnienia na portalach[168][169][170] i forach internetowych[171][156], a także w wydawnictwach drukowanych[172][173]. Tekst w czasopiśmie akademickim podaje, że był „niezwykłym człowiekiem”, który „pomagał młodym adeptom nauki znaleźć własny imagineskop”[174].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Major Spytko Jordan był pierwszym dowódcą krakowskiego 10. pułku piechoty powołanego w styczniu 1831 przez polski Rząd Tymczasowy w czasie powstania listopadowego. Major Władysław Jordan był w 1849 oficerem Legionu Polskiego gen. Józefa Bema w czasie powstania węgierskiego.
  2. ↑ Wydziały Rolniczy i Leśny Uniwersytetu Jagiellońskiego stanowiły podstawę utworzenia w 1953 Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie, którą w 1972 przemianowano na Akademię Rolniczą (otrzymała w 1978 imię Hugona Kołłątaja) i która w 2008 uzyskała status Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Stanisław Moskal był więc profesorem emerytowanym Uniwersytetu Rolniczego[10].
  3. ↑ Trzy osoby rozpoznały w 2022 imagineskop Jabcona w konkursie Studenckiego Koła Przewodników Górskich w Krakowie (pytanie 11/2022)[34].
  4. ↑ W 1973, cztery lata przed książkową publikacją Wstępu do imagineskopii, tygodnik „Życie Gospodarcze” cytował myśl „Jeremiasza Apollona Hytza” o „poszerzaniu imaginacji” jako motto dla felietonu[36].
  5. ↑ Wydawnictwo Nietoperz w Krakowie opublikowało w 1992 wydanie II w nakładzie 5000 egzemplarzy. Wstęp wydało także Wydawnictwo L&L w Gdańsku w 1998[40].
  6. ↑ Pisownia oryginalna.
  7. ↑ Pisownią poprawną według Słownika Języka Polskiego PWN jest „imagineskop”[129].
  8. ↑ Tytuł Niegdysiejsze śniegi, niegdysiejsze mgły jest parafrazą refrenu średniowiecznej ballady francuskiej Wielki testament, a także spektaklu „Gdzie są niegdysiejsze śniegi” Tadeusza Kantora[151].
  9. ↑ Góry Ahaggar (dawniej znane z francuskiej nazwy Hoggar); nazwa zalecana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, Nazewnictwo geograficzne świata, Zeszyt 3. Afryka, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 2004, s. 30.
  10. ↑ Międzynarodowe Biuro do Spraw Powiększania Wyobraźni mieściło się w Kukowie, o czym informuje tekst na odwrocie mapy turystycznej Pasmo Babiogórskie i Jałowieckie wydanej w 2004: „Międzynarodowe Biuro ds. Powiększania Wyobraźni pod kierownictwem prezesa Karola Wieńczysława Hommonta; Kuków, Hycówki 3, willa «Szynszynella» (...) Personel reprezentuje najwyższy poziom fachowy – minimum stopień technika imaginatora. W razie potrzeby ekipa szybkiego działania błyskawicznie dociera w dowolne miejsce kuli ziemskiej – co umożliwiają pendoloty produkowane przez zakłady koncernu Honda w Hondurasie”[165].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Śledź Otrembus Podgrobelski, Wstęp do imagineskopii (próba zarysu), wyd. IV przejrzane i nie poprawione, Pruszków: Rewasz, 2009, stron 199 (strony 1–4, 48–89 i 197 są udostępnione), ISBN 978-83-89188-82-3.
  2. ↑ a b c d e f g h i Stanisław Moskal, [w:] Józef Bieniek, Ewelina Korostyńska, Iwona Piesiewicz (red.), Profesorowie, docenci i doktorzy habilitowani Wyższej Szkoły Rolniczej, Akademii Rolniczej i Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie 1953–2013, t. II, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego, 2013, s. 145–147, ISBN 978-83-60633-77-9.
  3. ↑ Bartłomiej Szyndler, Wysiłek zbrojny Kielecczyzny w czasie powstania listopadowego, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, 11, 1980, s. 68 [dostęp 2018-11-17].
  4. ↑ a b c d e f Who is who w Polsce: leksykon biograficzny, wyd. III, t. 2, także CD-ROM, Zug: Hübners Who is Who Verlag, 2004, s. 2825, ISBN 3-7290-0043-8.
  5. ↑ Jan Wimmer, Historia piechoty polskiej do roku 1864, wyd. I, Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978, 483 i 561–562 (brak ISBN).
  6. ↑ a b c Stanisław Moskal, Wśród Tuaregów, „Przekrój”, 26, 1975, s. 6, ISSN 0033-2488 [dostęp 2018-09-06].
  7. ↑ Zbigniew Staliński i inni red., Księga Jubileuszowa Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie, 2000, 107 i 292, ISBN 83-86524-75-8.
  8. ↑ Wydział Rolny – Rolniczy – Rolniczo-Ekonomiczny Wyższej Szkoły Rolniczej, Akademii Rolniczej, Uniwersytetu Rolniczego (1953-2012). Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. [dostęp 2018-11-15].
  9. ↑ Wydział Rolniczo-Ekonomiczny – Zakład Socjologii i Rozwoju Wsi – Historia [online], wre.ur.krakow.pl [dostęp 2016-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-08].
  10. ↑ Historia Uczelni. Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. [dostęp 2018-11-15].
  11. ↑ prof. dr hab. Stanisław Moskal [online], Zmarli pracownicy Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie [dostęp 2019-07-19].
  12. ↑ Internetowy lokalizator grobów [online], Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie [dostęp 2019-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-27].
  13. ↑ Stanisław Moskal, Marta Moskal, Podstawy socjologii wsi i rolnictwa – podręcznik dla studentów uczelni rolniczych, Kraków: Wydawnictwo Akademii Rolniczej, 2007, 176 (liczne wydania), ISBN 978-83-60633-06-9.
  14. ↑ a b c Stanisław Moskal, Praca pozarolnicza jako czynnik zmian w gospodarstwie i rodzinie chłopskiej. Studium na przykładzie Podhala, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973, 176 (recenzja: L. Kocik w „Studia Socjologiczne” nr 4/1974).
  15. ↑ a b Stanisław Moskal, Ludność dwuzawodowa w procesie społeczno-gospodarczych przeobrażeń wsi, Komitet Badań Rejonów Uprzemysłowionych PAN, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 189, OCLC 251817724.
  16. ↑ a b c Jerzy Pomorski, Na Podhalu bieda, „Życie Literackie”, XXIX (1/1406), 1979, s. 11 [dostęp 2019-11-29].
  17. ↑ Franciszek Kolbusz, Stanisław Moskal, Młodzież wiejska o swej sytuacji i dążeniach, wyd. 1, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972, 154 (brak ISBN) [dostęp 2019-11-15].
  18. ↑ Dorota Gazicka, Anna Szemiel Jan Peliwo, poz. 4912: Rolnictwo Algierii, „Bibliografia Geografii Polskiej 1987–1989”, część II, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 1995, s. 405, ISSN 0523-1787 [dostęp 2019-04-01].
  19. ↑ Stanisław Moskal, Przemiany kulturowe wsi polskiej, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 9, 2005, s. 35–43, ISSN 1643-6911 [dostęp 2018-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-23].
  20. ↑ Stanisław Moskal, Andrzej Kotala, Problemy zagospodarowania zasobów pracy na przeludnionych terenach wiejskich, „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, 1996, ISSN 0044-1600.
  21. ↑ Andrzej Kotala, Stanisław Moskal, Rozwój infrastruktury i postęp cywilizacyjny wsi małopolskiej a oczekiwania jej młodych mieszkańców, „Inżynieria Rolnicza”, 1 (3), 2003, s. 7–16, ISSN 2083-1587 [dostęp 2021-03-15].
  22. ↑ Stanisław Moskal, Małopolski program rozwoju wsi i rolnictwa – zapowiedź polityki regionalnej, „Wieś i Rolnictwo”, 4, 1998, s. 5–18, ISSN 0137-1673.
  23. ↑ Stanisław Moskal, Kierunki rozwoju wsi małopolskiej a poglądy i postawy użytkowników drobnych gospodarstw, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 3, 1999, s. 131–146, ISSN 1643-6911 [dostęp 2018-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-23].
  24. ↑ Stanisław Moskal, Psychospołeczne uwarunkowania przebudowy wsi małopolskiej, „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, 1, 2000, s. 36–43, ISSN 0044-1600.
  25. ↑ Stanisław Moskal, Andrzej Kotala, Gmina jako podmiot rozwoju obszarów wiejskich w południowo-wschodniej Polsce, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu” (901), 2001, s. 333–339, ISSN 0324-8445.
  26. ↑ Stanisław Moskal, Świadomość ekologiczna mieszkańców wsi. Zarys koncepcji i wyniki badań, „Wieś i Rolnictwo” (4), 1995, s. 8–21, ISSN 0137-1673.
  27. ↑ Stanisław Moskal, Rafał Kochut, Postawy mieszkańców wsi małopolskiej wobec środowiska naturalnego, [w:] Ryszard Kantor, Wincenty Kołodziej (red.), Ogród spustoszony. Kontynuacja i zmiana w kulturze współczesnej wsi polskiej, Instytut Etnologii UJ w Krakowie, 1995, ISBN 83-904673-1-3.
  28. ↑ Stanisław Moskal, Andrzej Kotala, Ochrona krajobrazu a budownictwo wiejskie i opinie o nim wśród mieszkańców wsi małopolskiej, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 2000, s. 135–143, ISSN 1643-6911 [dostęp 2018-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-23].
  29. ↑ a b c d e f g h i j Przemysław Kaliszuk, Fikcyjna nauka, naukowa fikcja i widmowa biblioteka. „Wstęp do imagineskopii” Śledzia Otrembusa Pogrobelskiego, „Artes Humanae”, 2, 2017, 155–174 (pełny tekst artykułu jest dostępny jako plik.pdf, także pod tym adresem), ISSN 2449-6340 [dostęp 2018-09-03].
  30. ↑ Włodzimierz Knap, Złudna pomoc [online], dziennikpolski.pl, 2002 [dostęp 2019-05-11].
  31. ↑ Ewa Wyglądała, Informacja o rozprawach doktorskich i habilitacyjnych z zakresu pracy (zakończonych w 1999 r.), Warszawa: Główna Biblioteka Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, 2000, 12 i 25 [dostęp 2019-11-09].
  32. ↑ Sprawozdanie z działalności naukowej Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa w 2005 roku, Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, 2006, s. 20 [dostęp 2019-04-01].
  33. ↑ Wiesław Musiał, Rozwój nauk ekonomiczno-rolniczych w środowisku krakowskim – spojrzenie retrospektywne, „Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych” (4), 2015, s. 53 [dostęp 2019-11-17].
  34. ↑ Konkurs Całoroczny: Seria Wakacyjna – Pytanie nr 11/2022 [online], Studenckie Koło Przewodników Górskich w Krakowie [dostęp 2023-05-13].
  35. ↑ a b Hubert Łaszkiewicz, Historia najnowsza – pomiędzy pewnością a zwątpieniem, „Historia@Teoria”, 4 (6), PRESSto – otwarte czasopismo naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2017, s. 89, ISSN 2450-8047 [dostęp 2018-09-05].
  36. ↑ Sprawozdawcy, „Życie gospodarcze”, XXVIII (12), 25 marca 1973, s. 16, Cytat: (Motto felietonu) Robiąc cokolwiek poszerzamy imaginację, która zaczyna dorastać do rzeczywistości – Jeremiasz Apollon Hytz.
  37. ↑ Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN [online], sygnatura I-32.716 [dostęp 2019-04-15].
  38. ↑ Na półkach księgarni, „Dziennik Popularny – Magazyn Czwartkowy”, XXXIV (33), Łódź, 9 lutego 1978, s. 8 [dostęp 2019-05-01].
  39. ↑ Katalog Biblioteki Narodowej [online] [dostęp 2019-09-04].
  40. ↑ Wstęp do imagineskopii [online], Wydawnictwo L&L w 1998 [dostęp 2019-04-15].
  41. ↑ Jacek Biesiada (red.), Polska Bibliografia Literacka za rok 1979, t. 1, Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, 431 (poz. 5690).
  42. ↑ Śledź Otrembus Podgrobelski, „Wirtualna Polska”, ksiazki.wp.pl [dostęp 2016-11-08].
  43. ↑ Paweł Dunin-Wąsowicz, Polska biblioteka widmowa – leksykon książek zmyślonych, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2016, s. 304, ISBN 978-83-7982-214-0.
  44. ↑ Pendologia [online], sensagent [dostęp 2018-09-05].
  45. ↑ Piotr Wojciechowski, Na czym stoi świat? [online], (Tekst wygłoszony przez autora na Biesiadzie Literackiej Stowarzyszenia Pisarzy Polskich 20 czerwca 2013), portal Pisarze.pl, 2014 [dostęp 2018-09-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-14].
  46. ↑ Antimisocapnus – to już było [online], fajka.net.pl, 16 stycznia 2011 [dostęp 2019-04-20].
  47. ↑ Imagineskopia (hasło) [online], Słowosieć [dostęp 2019-04-17].
  48. ↑ Jakub Skurtys, Wspólny mianownik: szkice o poezji i krytyce po 2010 roku, Wrocław: Fundacja na rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza, 2020, s. 306–307, ISBN 978-83-956730-0-9 [dostęp 2024-09-11], Cytat: Logicznym wnioskiem (...) musi być zatem pilny postulat powiększania wyobraźni stosownie do potrzeb poznawczych (pol.).
  49. ↑ Jakub Skurtys, Wyobraź to sobie, „Wakat”, 43 (4/2018), Warszawa: Staromiejski Dom Kultury, 2018, ISSN 1896-6950 [dostęp 2019-04-19].
  50. ↑ a b Jan Galant, Polska proza lingwistyczna. Debiuty lat siedemdziesiątych, t. 12, Prace Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1998, s. 107–108, ISBN 83-909138-5-2, ISSN 1427-9118.
  51. ↑ a b Jolanta Świetlikowska, Dobry tekst naukowy, „Studia z Teorii Wychowania”, 2/1, półrocznik Zespołu Teorii Wychowania Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, 2011, s. 192 [dostęp 2018-09-05].
  52. ↑ a b c Jerzy Kmita, Imagineskopia, „Nurt” (1–2), miesięcznik społeczno-kulturalny, Poznań 1979, s. 17, ISSN 0137-8880.
  53. ↑ Radosław Kot, "Breeder of feral worlds", czyli koniec świata jako święto ruchome, „Sensus Historiae”, LIV (1), 2024, 111-114 (dostępny pełny tekst), ISSN 2082-0860 [dostęp 2024-09-14] (pol.).
  54. ↑ Adam Kulewski, Zarys szkicu recenzji „Wstępu do imagineskopii”, „Płaj”, 37, 2008, 218–223 (w „Bibliografii Almanachu Karpackiego Płaj”, Warszawa 2014, pozycja 3714R, s. 42) [dostęp 2018-09-16].
  55. ↑ Paweł Dunin-Wąsowicz, O widmowej bibliotece [online], portal Phantom Library, także wersja angielska [dostęp 2018-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-05].
  56. ↑ Ewelina Bator, Academic text as a part of the fictional world in Johanna Sinisalo's «The core of the Sun», „Kwartalnik Neofilologiczny”, LXVIII (3), 2021, s. 388–389, DOI: 10.24425/kn.2021.139064, ISSN 0023-5911 [dostęp 2024-08-08] (ang.).
  57. ↑ Vredna Kokoszka, Ulubiony autor: Śledź Otrembus Podgrobelski [online], Blog.pl, 4 sierpnia 2004 [dostęp 2017-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-09].
  58. ↑ a b Anka Łoza-Dzidowska, Imagineskopia w coachingu [online], Zwrotnica zmienia percepcję – portal, 2015 [dostęp 2017-06-17].
  59. ↑ Paweł „Pablo Groźny” Strojny, Wstęp do imagineskopii – recenzja [online], Strona Andrzeja Pilipiuka, 2007 [dostęp 2019-04-15].
  60. ↑ Zarys prolegomeny wstępu do imagineskopii [online], Czartogromskie czytanki. Blog im. Kwartetu im. Czastuszkiewicza, 2 marca 2008 [dostęp 2017-08-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-09].
  61. ↑ 3 przedmioty niezbędne w podróży [online], Byłem tu. Tony Halik – Blog przygodowy, 24 lipca 2014 [dostęp 2018-09-14].
  62. ↑ Andrzej „Kruk” Appelt, 2/18 Imagineskopia a rozwój nerwic u zwierząt [online], Szkice kruczym piórem, 2018 [dostęp 2020-09-05].
  63. ↑ a b Krzysztof Pasierbiewicz, Przeziór [online], portal Salon24.pl (także Naszeblogi.pl), 7 sierpnia 2017 [dostęp 2017-08-09].
  64. ↑ Wstęp do imagineskopii [online], Klinika Języka [dostęp 2018-02-24], Cytat: Wstęp do imagineskopii ze sformułowanym pojęciem pendu powinien znaleźć poczesne miejsce na półce z książkami obok: Parkinson’s Law: The Pursuit of Progress, Śledź Otrembus Podgrobelski zaś w panteonie wielkich razem z Cyrylem Northcotem Parkinsonem i Edwardem Murphym.
  65. ↑ Andrzej Prószyński, Bracia Marx, „Informator Gdańskiego Klubu Fantastyki” (256), sierpień 2010, s. 38, ISSN 1505-8476 [dostęp 2018-12-27].
  66. ↑ Bogna Balicka, Wyśmiewanie dętości [online], portal e-pets, 2012 [dostęp 2018-11-01].
  67. ↑ Wstęp z Imagineskopią [online], blog Dudek na gameplay.pl, 2012 [dostęp 2018-11-22].
  68. ↑ Alfred Witkowski, New faces of the Hermite-Hadamard inequality [online], Conference on Inequalities and Applications, Hajdúszoboszló, Hungary, 2016 [dostęp 2018-09-05] (ang.).
  69. ↑ Andrzej Szybiak, Euklidesowa i nieeuklidesowe teorie równoległych, „The New Link” (2), Biuletyn Stowarzyszenia Techników Polskich w Kanadzie, czerwiec 1995, s. 11, ISSN 0824-6075 [dostęp 2019-09-01].
  70. ↑ A4karo, Suma iloczyn supremum infimum przedziału [online], blog matematyka.pl, 4 września 2015, 14:49 [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-20], Cytat: Spójrz na definicje i pomyśl „co jest czym czego” – Śledź Otrembus Podgrobelski, Wstęp do imagineskopii.
  71. ↑ Filip Kobiela, Jak to jest być filozofem? Objawy – przyczyny – terapia – rokowania, „Studia Philosophica Wratislaviensa”, X (3), 2015, s. 12, ISSN 1895-8001 [dostęp 2019-09-04].
  72. ↑ Marek Rosiak, O intendowaniu i byciu intendowanym, „Studia Philosophiae Christianae”, 45 (2), 2009, 95, przypis 5, ISSN 0585-5470 [dostęp 2019-09-09], Cytat: Może lepszym przybliżeniem funkcji, jaką spełnia wyobrażona reprezentacja w akcie intencjonalnym, byłby tzw. (nomen-omen!) „imagineskop Jabcona” opisany przez autora kryjącego się pod pseudonimem Śledź Otrembus Podgrobelski, w dziele Wstęp do imagineskopii.
  73. ↑ Marek Rosiak, Studia z problematyki realizmu-idealizmu, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Polskiego Forum Filozoficznego, 2012, 19, przypis 8, ISBN 978-83-933495-7-9 [dostęp 2018-11-02].
  74. ↑ Jerzy Alski, Co jest czym czego, „Pegaz Lubuski” (3 (70)), Gorzów Wielkopolski: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta, Związek Literatów Polskich, 2017, s. 1, ISSN 1732-1069 [dostęp 2019-08-31].
  75. ↑ Jadwiga Nowak, Powiększanie wyobraźni metodą Jeremiasza Apollona Hytza [online], recenzja tomu poezji: Piotr Wojciechowski, Chleb z deszczem, Warszawa 2018, ISBN 978-83-64708-59-6 (także w „Topos” nr 2/2019), Oficyna Wydawnicza Volumen [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-01].
  76. ↑ Katarzyna Sitkowska, Nazwy miejscowe we „Wstępie do imagineskopii” Śledzia Otrębusa Podgrobelskiego – między komizmem a stylizacją, XVIII Międzynarodowa i Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna – Mikrotoponimia i makrotoponimia, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego, 27–29 października 2012 [dostęp 2019-08-26].
  77. ↑ Katedra Logiki i Metodologii Nauk [online], Uniwersytet Wrocławski [dostęp 2019-07-03].
  78. ↑ Jacek Cichocki, Krzysztof Zaremba (red.), XL lat Instytutu Radioelektroniki, czyli czterdzieści lat minęło jak jeden dzień, Warszawa: Instytut Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej, grudzień 2010, 166 (cytat na s. 147) [dostęp 2018-09-18].
  79. ↑ Grzegorz Rudziński, Charakterystyka językowa tekstów naukowych a glottodydaktyka (na materiale prac sozologicznych), Bożena Tkacz (red.), „Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004, s. 16, ISSN 0860-6587 [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-04].
  80. ↑ Krzysztof Ciesielski, Dlaczego warto uczyć się matematyki [online], Poznański Portal Matematyczny, 26 grudnia 2016, przypis 6 [dostęp 2019-09-04].
  81. ↑ Andrzej Pruszyński, Francuz i dziewica. Niefrasobliwie o matematyce (9) [online], czasopismomatematyka.pl, 7 września 2018 [dostęp 2019-11-26].
  82. ↑ Andrzej Pająk, Strategia postępowania w chorobach cywilizacyjnych, Kraków: Instytut Zdrowia Publicznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 17/93 [dostęp 2019-12-30].
  83. ↑ Zmarł Zbyszek Dworak [online], portal Galaktyka Gutenberga [dostęp 2019-09-04].
  84. ↑ Ewa Bochno, Mając na uwadze dobro dziecka ... O piątym (i nie tylko) Kabarecie Beche-co? Letniej Szkoły Młodych Pedagogów, „Parezja” (1), PAN Komitet Nauk Pedagogicznych i Uniwersytet w Białymstoku, 2014, s. 119 [dostęp 2018-09-04].
  85. ↑ a b Profesor imagineskopii sięgnie po zakończenie Gry o Tron [online], portal gameplay, 2013 [dostęp 2018-09-10].
  86. ↑ Krzysztof Solarewicz, Substytucja „Surogatów”, czyli o wartościach i technologii w kinie głównego nurtu, [w:] Przemysław Dudziński, Robert Dudziński, Kamila Kowlaczyk (red.), Bękarty X muzy – Filmowe adaptacje materiałów nieliterackich, Wrocław: Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, 2015, s. 30–40, ISBN 978-83-64863-03-5 [dostęp 2018-09-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-15].
  87. ↑ Małgorzata Leduchowska, Imagineskopia – wielka inspiracja do pracy coachingowej [online], gadzetowanie.pl, 2017 [dostęp 2019-04-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-20].
  88. ↑ Imagineskopia w coachingu, czyli jak pobudzić wyobraźnię klienta – warsztaty pracy z metaforą [online], portal Emocoach, 2015 [dostęp 2018-08-05].
  89. ↑ Jerzy Chalupski, Od kropkologii stosowanej do imagineskopii [online], portal Zbierajmy Monety, 25 listopada 2010 [dostęp 2018-09-14].
  90. ↑ Marek Baran, Na ogół popieram Waści wywody ... [online], w dyskusji (23:30) nad artykułem: Sebastian Adamowicz, „Krzyżacy” – reż. A. Ford – recenzja i ocena filmu, histmag.org, 14 kwietnia 2019 [dostęp 2019-08-29].
  91. ↑ a b Stanisław Kucharzyk, fotografia z opisem [online], w posłowiu do artykułu Józefa Garbacika „Sobień i Lesko – dwa zamki Kmitów «Sobieńskich»” na portalu napogorzu.blogspot.com, 2013 [dostęp 2018-10-30].
  92. ↑ Błażej Krok, Model standardu czytania, „Kształcenie Językowe” (12 (22)), Acta Universitatis Wratislaviensis No 3618, 2014, s. 28, ISSN 1642-5782 [dostęp 2019-09-01].
  93. ↑ Cezary Wąs, Wizje światów niemożliwych u Lema a współczesne tendencje antymetafizyczne w filozofii, „Quart”, 3–4 (37–38), 2015, s. 28 [dostęp 2018-09-05].
  94. ↑ Wstęp do imagineskopii – książka [online], Wirtualna Polska książki [dostęp 2019-04-20].
  95. ↑ Sergiusz Seyda, Cechy pracy naukowej na podstawie „Wstępu do imagineskopii” Śledzia Otrembusa [online], 2019 [dostęp 2019-05-04].
  96. ↑ Piotr Wojciechowski, Syndrom bezdomnych bibliotek, „Kwartalnik Artystyczny Kujawy i Pomorze”, IX (1), 2002, 29 (także przypis 2 do fikcyjnej pozycji z „widmowej” bibliografii Wstępu do imagineskopii: Jeremiasz Hytz, Ich habe Zeit, Lipsk, Officina Librorum, Anno 1876), ISSN 1232-2105 [dostęp 2019-04-20].
  97. ↑ Tadeusz Krawiec, Muzycy z Towarzystwa, GazetaLubuska.pl, 8 lutego 2007 [dostęp 2019-11-26].
  98. ↑ Regarding imagination [online], From the web team, BBC News, 19 listopada 2010, nr. 28 [dostęp 2019-04-20] (ang.).
  99. ↑ Halina Rusek, Agnieszka Pieńczak (red.), Etnologiczne i antropologiczne obrazy świata – konteksty i interpretacje. Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Kłodnickiemu w 70. rocznicę urodzin, Cieszyn–Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2011, 6 (Tabula Gratulatoria), ISBN 978-83-60431-62-7 [dostęp 2019-04-20].
  100. ↑ Wacław Idziak, Wymyślić wieś od nowa. Wioski tematyczne, Koszalin: Fundacja Wspomagania Wsi i Alta Press, 2008, s. 122, ISBN 978-83-925010-6-0 [dostęp 2019-07-29].
  101. ↑ Imagineskopia – bezcenne znalezisko [online], 1999 [dostęp 2019-04-03].
  102. ↑ Plebiscyt na najśmieszniejszą książkę świata, „Przekrój” (21/2918), 27 maja 2001, s. 49, ISSN 0033-2488 [dostęp 2019-11-20].
  103. ↑ Katalog pokonkursowy – XVIII Ogólnopolski Przegląd Książki Krajoznawczej i Turystycznej, Wielkopolski Klub Publicystów Krajoznawczych i Urząd Marszałkowski w Poznaniu, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2009, ISBN 978-83-7503-087-7 [dostęp 2019-10-04].
  104. ↑ Bożydar Brakoniecki, O książkach przynoszących nam uciechę [online], portal Polska, 2013 [dostęp 2018-09-04].
  105. ↑ Filip Łobodziński, Dwanaście książek, które uformowały Filipa Łobodzińskiego [online], portal Xiegarnia.pl, 2014 [dostęp 2018-09-04].
  106. ↑ Odezwa do braci czytelniczej [online], Staromiejski Dom Kultury w Warszawie, Manifestacje Poetyckie 2005, program – piątek 26.08.2005 [dostęp 2019-11-25].
  107. ↑ Big Book Festival, Tarabuk, Warszawa 2019 [dostęp 2019-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-20].
  108. ↑ a b Stanisław Tym, Imagineskop, „Polityka” (36 (3226)), 4 września 2019, s. 97, ISSN 0032-3500 [dostęp 2019-09-08].
  109. ↑ a b Marek Florek, W sprawie „Analizy antropologicznej i interpretacji szczątków Czarnego Anioła” ze Żmigrodu w Opatowie, „Wiadomości Uniwersyteckie”, 3(80), Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2001, s. 20–21, ISSN 1233-216X [dostęp 2018-11-13].
  110. ↑ III Konferencja Przyjaciół Archeologii [online], Klub Przyjaciół Archeologii Ziemi Sandomierskiej, 2017 [dostęp 2019-04-03].
  111. ↑ Marek Florek, Ku nowej archeologii. Zastosowanie metod imagineskopii w archeologii na przykładzie rekonstrukcji historii wzgórza Żmigród w Opatowie, woj. świętokrzyskie, XXXV Rzeszowska Konferencja Archeologiczna, 2–3 kwietnia 2019, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie [dostęp 2019-08-08].
  112. ↑ Jacek Sroka, Dialog w nauce i o nauce – o ograniczeniach polityki naukowej, „Cywilizacja i Nauka” (15), 2017, s. 51–65 [dostęp 2019-04-03].
  113. ↑ Władysław Eliasz, Traktat filozoficzny w formie poematu prozą? [online], wywiad na portalu Wydawnictwa „e media”, 2010 [dostęp 2019-06-28].
  114. ↑ Maciej Borchert, Ojciec i syn (opowiadanie), „Gryf”, III (2), Słupsk: Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pobrzeże”, luty 1984, s. 17 [dostęp 2019-12-18], Cytat: wszystko jest imagineskopem co ma dziurę np. krawat – koniecznie zawiązany.
  115. ↑ Przemysław Kaliszuk, „Rewolucja artystyczna” albo „nowa” proza. Genealogia pewnego sporu, „Mały Format” (6), cyfrowy miesięcznik krytycznoliteracki, 2018, cz. 4 [dostęp 2019-05-16].
  116. ↑ a b Jan Gondowicz, Dziś jaja (recenzja), „Nowe Książki” (11), Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2000, s. 80, ISSN 0137-8562.
  117. ↑ „Natura najlepszym lekarzem naszych ciał i dusz” – Zespół Placówek Oświatowych w Bysinie [online], Zespół Placówek Oświatowych w Bysinie, 20 września 2001 [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  118. ↑ Krystyna Pac-Marcinkowska, Bezpieczeństwo, spokój, nauka – priorytety edukacji dzieci ukraińskich [online], Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli we Wrocławiu, Dolny Śląsk, 23 marca 2022 [dostęp 2022-05-01].
  119. ↑ Dawid Masło, Wioletta Gawlik, Do czego służy imagineskop? [podcast 5:41 inne źródło], [w:] Radio Kraków Przystanek „Przyroda”, 19 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-14].
  120. ↑ Szczepan Twardoch, Monika Ochędowska, Szczepan Twardoch: Dobrze, że człowiek jest [online], Tygodnik Powszechny (portal), 23 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-26].
  121. ↑ a b Izabela Kopania, Leszek Lewandowski, Imaginoskop, 2002, obiekt (silnik, sklejka, żarówka), 40 x ø 30 cm. [online], Galeria Arsenał [dostęp 2018-09-04].
  122. ↑ SR68 Tuscany: Ring by Mauro Staccioli [online], virtualglobetrotting [dostęp 2019-12-18].
  123. ↑ a b 31. Międzynarodowy Konkurs Sztuki Złotniczej „Jakość” [online], prestoportal.pl [dostęp 2023-08-22] (pol.).
  124. ↑ Martin Hüttel, Auguste Bloch und ihre Künstler, [w:] Auguste Bloch, Grupa Aspei(inne języki), oprawa dźwiękowa, Offenbach am Main: Klingspor-Museum, 2004, ISBN 3-936839-03-4 [dostęp 2018-12-27] (niem.).
  125. ↑ Aspei – Auguste Bloch, eine Buch-Raum-Installation [online], wystawione obiekty, 2004 [dostęp 2019-01-05].
  126. ↑ Hans Greiners, Buchobject, 1999 [online], Aspei – Auguste Bloch, eine Buch-Raum-Installation, 2004 [dostęp 2019-01-05].
  127. ↑ Andrzej Kuczminski, Imagineskop, 2003 [online], Aspei – Auguste Bloch, eine Buch-Raum-Installation, 2004 [dostęp 2019-01-05].
  128. ↑ aspei – transmental – zapad/vostok, katalog wystawy Grupy aspei w Muzeum Anny Achmatowej, Peterburg 12. 8. – 7. 9. 2008 (na stronie tytułowej w tytule fraza „восток/запад”, na stronie redakcyjnej „zapad/vostok”), Bochum: aspei, 2008, 49 (i 143), ISBN 978-3-936839-05-0 [dostęp 2019-01-05] (niem.).
  129. ↑ Słownik Języka Polskiego PWN. [dostęp 2018-09-09].
  130. ↑ Portal Leszka Lewandowskiego [online] [dostęp 2018-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-06].
  131. ↑ Agata Smalcerz, Leszek Lewandowski – Dwa wątki, czyli akcja równoległa, „Artluk” (1), Bielsko Biała: Galeria Bielska BWA, 30 stycznia 2015, s. 81 [dostęp 2018-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-05].
  132. ↑ Magdalena Kmiecik e la sua Italia – Magdalena Kmiecik i jej Italia [online], portal arteculturaitalopolacca, 19 października 2019 [dostęp 2019-12-14].
  133. ↑ Czartogromski, Zarys prolegomeny wstępu do imagineskopii [online], także dyskusja i komentarze, 2008 [dostęp 2019-04-03].
  134. ↑ Agata Pierzchała, Imagineskop – urządzenie do powiększania wyobraźni [online], 2017 [dostęp 2019-04-03].
  135. ↑ Aparat fotograficzny z drewna – kolorowy [online], Wszuwarach.pl [dostęp 2019-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03].
  136. ↑ Joanna Blanka Garmulewicz, Imagineskop z konarami, 2017 [online], Galeria Stalowa (także strona artystki), 2018 [dostęp 2019-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03].
  137. ↑ Ewelina Wyrzykowska, Paulina Brodowska – Archeologia duszy [online], wystawa malarstw w Centrum Kultury i Sztuki w Koninie, blogspot.com, 12 marca 2017 [dostęp 2019-08-29].
  138. ↑ Imagineskop – Grafika wektorowa [online] [dostęp 2019-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-03].
  139. ↑ Imagineskop [online], SwiatObrazu.pl, 2016 [dostęp 2019-04-03].
  140. ↑ Sergiusz Sterna-Wachowiak, Na kole tortur, w kuli świata, [w:] William Shahespeare – Król Lear, Poznań: Teatr Nowy, 1992, brak paginacji [dostęp 2019-04-03].
  141. ↑ Hanna Trzeciak, Ekonomika teatru, Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2011, s. 146, ISBN 978-83-931155-9-4 [dostęp 2019-04-03].
  142. ↑ dr hab. Kazimierz Frieske, prof. APS [online], Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie [dostęp 2022-07-14].
  143. ↑ Fotografia otworkowa jako przykład zastosowania imagineskopii [online], portal „Wrocław przez dziurkę” [dostęp 2019-11-19].
  144. ↑ Ewa Klekot, Imagineskopy. O rzeźbach Leopolda Buczkowskiego, [w:] Agnieszka Karpowicz, Paweł Polit (red.), Leopold Buczkowski. Przebłyski historii, przelotne obrazki, (Publikacja towarzysząca wystawie, 29.10.2021 – 13.02.2022), Muzeum Sztuki w Łodzi, 2021, s. 247–284, ISBN 978-83-66696-13-6.
  145. ↑ Jakub Głaz, Kury bez łbów, „Architektura i Biznes” (9), architekturaibiznes.pl, 2021, ISSN 1230-1817 [dostęp 2022-07-05].
  146. ↑ Wspólnota międzygatunkowa. Sąsiedzkość natury w Białymstoku. Biodróż - spacer z Michałem Książkiem [online], galeria-arsenal.pl [dostęp 2024-08-22] (pol.).
  147. ↑ Imagineskopy. Magdalena Szadkowska [online], www.asp.lodz.pl, 2023 [dostęp 2023-07-13].
  148. ↑ Edward Marszałek, Finał pleneru „Współistnienie” w Mucznem (ZDJĘCIA) [online], eSanok.pl, 2022 [dostęp 2022-07-18].
  149. ↑ Kamil Białas, Rzeźba „The Way” dr Magdaleny Szadkowskiej trafiła do Chin. Ozdabia tam park [online], Magazyn WhiteMAD – moda, architektura, design w jednym miejscu, 5 maja 2022 [dostęp 2023-07-18] (pol.).
  150. ↑ a b c Stanisław Moskal, Niegdysiejsze śniegi, niegdysiejsze mgły, na okładce: pseudonim autora „Śledź Otrembus Podgrobelski” i data wydania 2012. Nr bibliografii narodowej: PB 2018/21246, Kraków: Drukarnia San Set, 2012, s. 470, ISBN 978-83-88417-83-2 [dostęp 2018-09-03].
  151. ↑ Gdzie są niegdysiejsze śniegi. Cricotage Tadeusza Kantora, serwis archiwalny Filmoteki Narodowej-Instytutu Audiowizualnego (FINA), 1985 [dostęp 2019-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-07].
  152. ↑ a b c Piotr Wojciechowski, Cztery głosy męskie, „Wyspa – kwartalnik literacki” (2013/2), 5 października 2013, s. 27–28, ISSN 1897-2616 [dostęp 2017-06-17], Cytat: (...) Kapitalne to dzieło czytamy sobie z żoną głośno, smakujemy, więc niespieszno nam do końca. (...) W 1935 w Krakowie urodził się Stanisław Moskal, dziś emerytowany profesor ekonomiki rolnictwa i socjologii wsi, narciarz, taternik i podróżnik, znany elitom wewnętrznym (czyli tym, do których media nie mają dostępu) jako Śledź Otrembus Podgrobelski, autor Wstępu do Imagineskopii, dzieła wznawianego czterokrotnie, funkcjonującego jako kultowa książka zbójecka (...).
  153. ↑ Jerzy Magiera, Jak potok płynie czas ..., „Klamra”, XV (3 (141)), Sułkowice: Rada Miejska w Sułkowicach, 2004, s. 10, ISSN 1233-2593 [dostęp 2019-12-02].
  154. ↑ Stefan Bochenek, Pod patronatem św. Floriana - Historia i teraźniejszość OSP w Sułkowicach, Sułkowice: Ochotnicza Straż Pożarna w Sułkowicach, 2019, s. 189, ISBN 978-83-954806-1-4 [dostęp 2023-08-03].
  155. ↑ a b c Bazyl Murawa, Poprawka z imagineskopii: Śledź dla elit [online], Salon24.pl (blog „Sufler elity”), 2018 [dostęp 2018-11-21].
  156. ↑ a b ArGut, Śledź, dobre i złe wiadomości [online], szkolanawigatorow.pl, 26 września 2019, także komentarze [dostęp 2019-10-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-01].
  157. ↑ Arnaud Contreras: OPNA: Office du Parc National de l’Ahaggar (Tamanrasset). paperblog, 2010-02-25. [dostęp 2018-11-14]. (fr.).
  158. ↑ Bestiariusz kulturalny [online], Wordpress, 2020 [dostęp 2022-02-21].
  159. ↑ Betlejemka. szlaki turystyczne Małopolski. [dostęp 2018-09-14].
  160. ↑ Kuków, [w:] Radosław Truś, Beskid Mały – przewodnik, Pruszków: Rewasz, 2008, 278–279 (willa „Szynszynella” w Kukowie jest wymieniona jako historyczna siedziba Międzynarodowego Biura do Spraw Powiększania Wyobraźni), ISBN 978-83-89188-77-9 [dostęp 2019-04-03].
  161. ↑ Krzysztof Łoziński: Wspomnienia taternika. portal Kontrateksty. [dostęp 2018-09-15].
  162. ↑ Jan Gondowicz, Stare jaja, „A/Zero”, 2(4), Warszawa: Klub Wysokogórski, 2002, s. 50–51, ISSN 1641-9059 [dostęp 2018-09-14].
  163. ↑ Zdzisław Kozłowski, O dach dla szkoły taternictwa, „Taternik” (3), 1972, s. 133 [dostęp 2019-12-08].
  164. ↑ Stanisław Gola, Ogólnopolska Turystyczna Giełda Piosenki Studenckiej w Szklarskiej Porębie 1968–2009, „Rocznik Jeleniogórski”, XLI, 2009, s. 165, ISSN 0080-3480 [dostęp 2019-11-25].
  165. ↑ a b Pasmo Babiogórskie i Jałowieckie, (mapa 1:50 000 z opisem), Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2004, w części opisowej podane są dane adresowe Międzynarodowego Biura ds. Powiększania Wyobraźni oraz wykaz placówek terenowych Biura, ISBN 83-89188-26-0 [dostęp 2019-05-20].
  166. ↑ Anna Genowska-Pacuń, Działalność Krakowskiego Klubu Jazdy Konnej do 2015 roku, Zakład Hodowli Koni Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja, Kraków 2015, s. 48 [dostęp 2023-04-28].
  167. ↑ Gabriel Maciejewski (red.), Wstęp do imagineskopii – recenzja [online], coryllus.pl [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-25].
  168. ↑ Bazyl Murawa, Żegnaj Śledziu [online], Salon24.pl, 12 maja 2019 [dostęp 2019-05-12].
  169. ↑ Józef Krzemieniecki, Zmarł prof. Stanisław „Śledź” Moskal (1935–2019), autor kultowego „Wstępu do imagineskopii” [online], Salon24 [dostęp 2019-05-10].
  170. ↑ Żegnaj, Śledziu [online], Górski Dom Kultury, 16 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-23].
  171. ↑ ...zmarł Śledź Otrembus Podgrobelski ... [online], Forum Kibiców Cracovii, wpis 878, 11 maja 2019 [dostęp 2019-07-18].
  172. ↑ Krzysztof Cena, Powiększał wyobraźnię, „Tatry”, lato 2019 (69), Zakopane: Tatrzański Park Narodowy, s. 27, ISSN 0867-4531 [dostęp 2019-08-12].
  173. ↑ Jacek Puchała, Agnieszka Piotrowska-Puchała, Stanisław Moskal (1935–2019) – in memoriam, „Problems of Agricultural Economics / Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, 361 (4), 2019, s. 3–6, ISSN 0044-1600 [dostęp 2020-01-01] (ang.). translation/tłumaczenie na polski.
  174. ↑ Jacek Puchała, Agnieszka Piotrowska-Puchała, Wspomnienie o zmarłych: prof. Stanisław Moskal (1935 – 2019), „Biuletyn Informacyjny” (3 (118)), Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, 2019, s. 9–10, ISSN 1899-7775 [dostęp 2020-01-01].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Moskal_(1935–2019)&oldid=75181471”