Ziemia dobrzyńska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Ziemia Dobrzyńska)
Ziemia Dobrzyńska
Terra Dobrinensis
Herb
Herb
Państwa

 Polska

Stolica

Dobrzyń nad Wisłą

Ważniejsze miejscowości

Lipno, Rypin

Położenie na mapie
Mapa ziemi dobrzyńskiej
Ziemia dobrzyńska i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Ziemia dobrzyńska (łac. Terra Dobrinensis) – region historyczno-etnograficzny[1] w środkowej Polsce. Niegdyś jednostka terytorialna I Rzeczypospolitej.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Ziemia dobrzyńska położona jest na północ od Wisły, pomiędzy jej dopływami – Drwęcą i Skrwą[2]. Region sąsiaduje na północy z ziemią chełmińską, na wschodzie z Mazowszem, a na południu i zachodzie z Kujawami.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski ziemia dobrzyńska położona jest na obszarze dwóch makroregionów[3]:

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wczesne średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

Tereny ziemi dobrzyńskiej jeszcze przed 990 rokiem weszły w skład Polski wczesnopiastowskiej. We wczesnym średniowieczu należała do Mazowsza.

Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

Konrad I Mazowiecki w 1222 roku nadał Dobrzyń nad Wisłą i jego okolice zakonowi Rycerzy Chrystusowych (Braci Dobrzyńskich), a w 1228 roku nadał im w całości kasztelanię dobrzyńską. Natomiast w 1226 roku zostali sprowadzeni Krzyżacy, którzy w dwa lata później otrzymali ziemię chełmińską. Gdy Bracia Dobrzyńscy połączyli się z Krzyżakami, Konrad nalegał na zwrot kasztelanii dobrzyńskiej. W 1235 odzyskał ją, ale musiał się zrzec sąsiedniej ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków. Ziemią dobrzyńską władali potem potomkowie Konrada.

Dokument papieża Klemensa VI z 1342 roku w sprawie zwrotu Polsce ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej przez zakon krzyżacki

W 1329 roku Krzyżacy najechali na Polskę i zajęli ziemię dobrzyńską; później zdobyli także Kujawy (1332). W 1339 roku sąd papieski nakazał Zakonowi zwrot ziemi dobrzyńskiej Polsce. W 1343 roku król Kazimierz III Wielki zawarł z Zakonem krzyżackim pokój w Kaliszu, na skutek którego ziemia dobrzyńska wróciła do Polski. Terenem tym zarządzał z Bobrownik piastowski książę Władysław Garbaty, który zmarł w 1351 lub 1352 r. Wtedy ziemia dobrzyńska trafiła pod bezpośrednie władanie Króla Polskiego, którym był wtedy Kazimierz Wielki[4][5].

Władysław Opolczyk zastawia ziemię dobrzyńską zakonowi krzyżackiemu (1392 r., Archiwum Główne Akt Dawnych)

W 1379 roku ziemię dobrzyńską otrzymał od króla Ludwika Węgierskiego w lenno książę Władysław Opolczyk. W maju 1391 roku Władysław Opolczyk zastawił zamek w Złotorii i pięć pobliskich wsi Zakonowi Krzyżackiemu. Spotkało się to z reakcją króla Władysława Jagiełły, który wysłał wojska pod dowództwem rycerza Krystyna z Ostrowa, aby zajęły ziemię dobrzyńską. Wojska polskie zajęły całą ziemię dobrzyńską, jednak część rycerstwa Opolczyka pod dowództwem Iwana z Rudomina stawiło opór królewskim wojskom, zamykając się w zamku w Bobrownikach. Wojska królewskie oblegały zamek jednak musiały wkrótce odstąpić, ponieważ na odsiecz Opolczykowi przybyło wojsko krzyżackie. W maju 1392 roku Władysław Opolczyk zastawił całą ziemię dobrzyńską krzyżakom za 50 tysięcy florenów węgierskich[6]. W 1404 podpisano pokój w Raciążku, dzięki któremu ziemia dobrzyńska została w 1405 roku wykupiona przez Polskę za 50 tys. florenów węgierskich.

16 sierpnia 1409 po wypowiedzeniu wojny Polsce wojska krzyżackie rozpoczęły działania wojenne, w trakcie których opanowały Dobrzyń, Rypin, Lipno, Bobrowniki, a 2 września Krzyżacy po 8 dniowym oblężeniu zdobyli zamek w Złotorii wycinając przy tym polską załogę przy dźwiękach muzyki[7]. Wójtem krzyżackim został Boemund Brendel. 28 października 1409 Ulryk von Jungingen nadał w Bobrownikach dla Ziemi dobrzyńskiej przywilej prawa chełmińskiego[8]. Po bitwie pod Grunwaldem ziemia dobrzyńska wróciła latem 1410 roku pod kontrolę Polski, co potwierdził w 1411 roku I pokój toruński.

W 1413 najazd wojsk krzyżackich dotknął również ziemię dobrzyńską, przy czym był na tyle poważny, że tamtejszy starosta Zbigniew z Brzezia musiał w celu jego odparcia zaciągnąć zaciężnych[8].

I Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

W czasach I Rzeczypospolitej ziemia dobrzyńska stała się częścią województwa inowrocławskiego i dzieliła się na 3 powiaty:

  • Powiat dobrzyński
  • Powiat rypiński
  • Powiat lipnowski

W Lipnie odbywały się sejmiki, podczas których wybierano dwóch posłów na sejm, deputata na trybunał i do komisji radomskiej. Kasztelanowie dobrzyński, rypiński i słoński byli senatorami mniejszymi. Starostwo bobrownickie było starostwem grodowym, a dobrzyńskie, lipnowskie, rypińskie były starostwami niegrodowymi.

Od XVIII wieku do 1918 roku[edytuj | edytuj kod]

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. region został przejściowo zajęty przez Królestwo Prus, aż do 1806 roku, kiedy w okresie napoleońskim (w 1807) został przyłączony do Księstwa Warszawskiego. Jednak już w 1815 roku, po przegranej Napoleona Bonaparte i wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego, ziemia dobrzyńska ostatecznie znalazła się w zaborze rosyjskim. Ponieważ region ten był granicznym terytorium Imperium Rosyjskiego, jego rozwój był ograniczony w czasach zaborów[9].

W okresie powstania listopadowego (1830/31) i styczniowego (1863/64) miały tu miejsce walki polskich powstańców z zaborczymi wojskami rosyjskimi. Wskutek represji popowstańczych nasiliła się rusyfikacja ziemi dobrzyńskiej[10].

Od 1918 do 1939 roku[edytuj | edytuj kod]

Silny rozwój ziemi dobrzyńskiej przypada ponownie dopiero na okres międzywojenny, kiedy po odzyskaniu niepodległości przez Polskę tereny dawnego zaboru pruskiego i rosyjskiego znalazły się w granicach odrodzonego państwa[10].

W latach 1918-1938, po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie, ziemia dobrzyńska była częścią województwa warszawskiego, a większość jej terenów przyłączono w 1938 r. do województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Aż do 1938 roku granica województw warszawskiego i pomorskiego stanowiła historyczną granicę między ziemią dobrzyńską, a ziemią chełmińską. Zarazem przed 1914 r. była to historyczna granica zaboru rosyjskiego i pruskiego[10].

Od 1939 do 1945[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1939 roku ziemia dobrzyńska znalazła się pod okupacją niemiecką i została bezpośrednio włączona w granice III Rzeszy. Ludność polska doświadczyła w tym czasie masowych prześladowań i egzekucji, pierw zwłaszcza inteligencja. Niemcy zaczęli wysiedlać Polaków głównie do Generalnego Gubernatorstwa, a także wysyłać na przymusowe roboty do Rzeszy, zdarzały się także przypadki wcielania do wojsk okupanta, Wehrmachtu. Niektórych, zwłaszcza przyłapanych najbardziej antyniemieckich ludzi, osiedlano w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Na ich miejsce osiedlali kolonistów niemieckich. Opór Armii Krajowej, podziemia, partyzantki i miejscowych polskich cywilów ziemi dobrzyńskiej przeciwko niemieckim okupantom trwał do końca wojny[10].

Po 1945[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 1945 ziemia dobrzyńska została zdobyta przez sowiecką Armię Czerwoną przy pomocy Ludowego Wojska Polskiego, co zakończyło okupację niemiecką. Większość wysiedlonych Polaków wróciło do swoich domów. Polskie podziemie antykomunistyczne działało w regionie do 1947 roku[10].

Po reformie z 1975 roku tereny ziemi dobrzyńskiej zostało włączone w granice trzech województw: włocławskiego, toruńskiego i płockiego. Natomiast w 1999 r. zdecydowaną większość terenów ziemi dobrzyńskiej przyłączono do województwo kujawsko-pomorskiego, jedynie jej wschodnie skrawki znalazły się w województwie mazowieckim[10].

Miasta[edytuj | edytuj kod]

Lp. Miasto Populacja Powierzchnia
1. Rypin 15 514 10,96 km²
2. Lipno 13 479 10,99 km²
3. Golub-Dobrzyń[a] 11 443 7,50 km²
4. Skępe 3455 7,48 km²
5. Kikół 1994 4,00 km²
6. Dobrzyń nad Wisłą 1984 5,45 km²
7. Górzno 1399 3,48 km²
8. Bobrowniki 1104 5,88 km²

Miasta zdegradowane[edytuj | edytuj kod]

Do miast ziemi dobrzyńskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również[11]:

Lp. Dawne miasto Populacja Prawa miejskie Degradacja
3. Radziki Duże 663 1784 r. przed 1825 r.
4. Księte 313 przed 1356 r. przed 1400 r.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Obecnie na obszarze tej ziemi działają m.in. Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej w Dobrzyniu nad Wisłą i Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe w Rypinie. W dorobku historiograficznym tej ziemi znajdują się m.in. serie wydawnicze: „Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN w Rypinie”[12] oraz wydawany przez Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe „Rocznik Dobrzyński”[13][14] (obie serie redagowane w latach 1989–2021 przez prof. Mirosława Krajewskiego)[15].

Wybitne osoby związane z ziemią dobrzyńską[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wyłącznie część lewobrzeżna stanowiąca dawniej miasto Dobrzyń nad Drwęcą, prawobrzeżna część miasta (dawniej miasto Golub) leży w ziemi chełmińskiej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ZIEMIA DOBRZYŃSKA [online], Kujawsko-pomorskie.travel, 30 kwietnia 2019 (pol.).
  2. Mirosław Krajewski, O właściwą pisownię nazwy własnej „Ziemia Dobrzyńska” na tle jej odrębności i trwałości historycznej oraz kulturowej [online], „Rocznik Dobrzyński”, t. 1, 2017, s. 12 [dostęp 2017-12-21] (pol.).
  3. Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
  4. Strona Gminy Bobrowniki nad Wisłą – Bobrowniki – historia zamku, z którego władano ziemią dobrzyńską [online], ugbobrowniki.pl [dostęp 2022-09-13].
  5. Władysław Garbaty (Garbacz) – POCZET.COM [online], www.poczet.com [dostęp 2022-09-13].
  6. Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411. Warszawa: MON, 1955, s. 81.
  7. Ulrich von Jungingen, wielki mistrz Krzyżaków. Dlaczego poniósł klęskę w bitwie pod Grunwaldem? [online], wyborcza.pl [dostęp 2018-01-24] (pol.).
  8. a b Sobiesław Szybkowski, Krzyżacy i ich dobrzyńscy poplecznicy w latach 1405–1413. Z badań nad polsko-pruskimi związkami transgranicznymi na początku XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” [dostęp 2019-02-07] (ang.).
  9. Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej [online], www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  10. a b c d e f Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej [online], www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  11. M. Krajewski, Ziemia dobrzyńska, Kalendarium (966-2000), Włocławek 2011, passim.
  12. „Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN w Rypinie”, t. 1-10 (1989-2006), red. Mirosław Krajewski.
  13. „Rocznik Dobrzyński”, t. 1-12 (2008-2019), Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, red. Mirosław Krajewski.
  14. http://dtnrypin.pl/images/Spis_zawartosci_oraz_album_autorow_RD_1-15_pdf.pdf [dostęp; 4 X 2022].
  15. [Spis zawartości „Rocznika Dobrzyńskiego”, t. 1-13:2008-2020] [online] [dostęp 2021-04-04].
  16. Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej [online], www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  17. M. Krajewski, Dobrzyńskie listy Fryderyka Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827), Rypin 2010.
  18. M. Krajewski, Koryfeusz Dobrej Ziemi, DTN, Rypin 2008, ISBN 978-83-88701-36-8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Mirosław Krajewski, Dobrzyńskie listy Fryderyka F. Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827), Rypin: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2010, ISBN 978-83-88701-40-5, OCLC 833578899.
  • Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2002, ISBN 83-88500-35-X, OCLC 830466018.
  • Mirosław Krajewski, Ziemia dobrzyńska. Kalendarium (1965-2000), Tożsamość europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2011, ISBN 978-83-61609-19-3, OCLC 804175686.
  • Wartości kulturowe ziemi dobrzyńskiej, red. Mirosław Krajewski, Dobrzyń nad Wisłą 2011, ISBN 978-83-63043-00-1.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]