Województwo ruskie

Województwo ruskie w składzie małopolskiej prowincja Korony Polskiej, 1635

Województwo ruskie – województwo Korony Królestwa Polskiego, część prowincji Małopolska, jednostka administracyjna Królestwa Polskiego w okresie I Rzeczypospolitej, istniejąca w latach 1434-1772. Województwo powstało na mocy przywileju króla Władysława II Jagiełły. Wszystkie województwa polsko-litewskie mają swe źródło w nadaniu w 1347 przez Kazimierza Wielkiego osobnych statutów występujących w historiografii pod wspólną nazwą "statuty wiślicko-piotrkowskie" dla Wielkopolski i Małopolski, a jeszcze głębsze – w rozbiciu dzielnicowym. Po unii lubelskiej Rzeczpospolita Obojga Narodów dzieliła się na województwa wchodzące w skład prowincji małopolskiej, wielkopolskiej oraz prowincji litewskiej.

System prawny w oparciu o prawo magdeburskie. Stolicą województwa był Lwów, sejmiki generalne województwa odbywały się w Sądowej Wiszni. Diecezja przemyska istniała od 1340, diecezję chełmską utworzono w 1375, w 1412 utworzono archidiecezję lwowską na miejsce istniejącej od 1367 metropolii halickiej.

Po I rozbiorze Polski ziemie te przypadły do Austrii obejmując m.in. Lwów, Przemyśl, Rzeszów, Sanok i Bełz oraz zachodni fragment Podola (Tarnopol). Tereny te uzyskały status kraju koronnego Austrii o oficjalnej nazwie Królestwo Galicji i Lodomerii (niem. Königreich Galizien und Lodomerien). Nawiązując do tytułu Rex Galiciæ et Lodomeriæ, dyplomacja austriacka starała się uzasadnić prawo monarchów austriackich – jako spadkobierców korony węgierskiej – do zajętych ziem.

Granice

Województwo graniczyło od południa z Królestwem Węgierskim (komitaty Zemplén, Ung i Máramaros), od zachodu z krakowskim, od północy z województwem lubelskim a od wschodu z województwami: podolskim i wołyńskim. W skład województwa wchodziły poszczególne ziemie Prowincji małopolskiej:

Sztandar ziemi chełmskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia chełmska

stolica Chełm

• rody szlacheckie (magnackie): Rejowie, Zamoyscy, Sobiescy, Ostrogscy
• powiat chełmski
• powiat krasnostawski, stolica Krasnystaw
• powiat ratneński, stolica Ratno

Sztandar ziemi halickiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia halicka

stolica Halicz

• rody szlacheckie (magnackie):
  • Potoccy, Sieniawscy, Siennieńscy z Sienna, Zbarascy, Wiśniowieccy, Chodkiewicze, Czartoryscy, Sapiehowie
• powiat halicki , stolica Halicz, Sejmik szlachecki od roku 1569
• powiat kołomyjski, stolica Kołomyja
• powiat trembowelski, stolica Trembowla do 1569
• rody szlacheckie:
  • Bernhard von Prittwitz

Sztandar ziemi lwowskiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia lwowska

stolica Lwów, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• powiat lwowski
• powiat żydaczowski, siedziba Żydaczów, starostwo grodowe
• rody szlacheckie (magnackie)
  • Sobiescy, Koniecpolscy, Rzewuscy

Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem

Ziemia przemyska

stolica Przemyśl, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski, powiaty (główne):

• Rody szlacheckie (magnackie):
  • Sobiescy, Tarnowscy, Koniecpolscy, Sienieńscy, Poniatowscy, Lubomirscy, Herburtowie
• powiat przemyski, stolica Przemyśl
• powiat samborski, stolica Sambor
• powiat drohobycki, stolica Drohobycz
• powiat stryjski, stolica Stryj

Mapa Polski pd-wsch wykonana przez Beauplana na polecenie Władysława IV

Ziemia sanocka

stolica Sanok, starostwo grodowe, sejmik deputacki i gospodarski

• od 7 czerwca 1734 roku przewodniczył sejmikowi Józef Kanty Ossoliński
• powiat sanocki
• Rody szlacheckie (magnackie):
  • Balowie, Tarnawscy, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy

Miasta i miasteczka

System prawny w oparciu o prawo magdeburskie:

Babice Baczyna Bełz Biały Kamień Bircza Borszewicze Borysław Bóbrka Brody Bruchowicze Brzeżany Brzozów Buczacz Bukowsko Busk Busowisko Chełm Chodorów Cieszanów Czerwonogród

Daszawa Dmitrowicze Dobromil Drohobycz Drozdowicze Dubiecko Dublany Dynów Felsztyn Frysztak Gliniany Gonczary Gorzków Górnik Grozowo Gródek Jagielloński Halicz Hrubieszów Ilnik Jaćmierz Jaworów Kamionka Strumiłowa Kołomyja

Komarno Krasiczyn Krasne Krasnystaw Krechów Krosno Krystynopol Krzemieniec Kulików Lesko Lutowiska Lwowskie Lwów Łańcut Łopatyn Malechów Mikołajów Monasterzyska Mościska Mrzygłód Niemirów Niżankowice Nowojaworowsk Nowotaniec Nowy Jaryszów

Nowy Rozdół Olesko Poczajów Podhorce Podkamień Podwołoczyska Przemyśl Przemyślany Radziechów Ratno Rawa Ruska Rejowiec Rybotycze Rymanów Rzeszów Sambor Sanok Sądowa Wisznia Skałat Skole Sokal Sosnówka Stary Sambor Stebnik Stryj

Toporów Trembowla Truskawiec Turka Tyczyn Uhnów Wiekie Kołodno Wielkosiła Winniczki Winniki Wola Wysocka Wola Wołoszyłowo Wowków Zaleszczyki Zamość Zarszyn Zborów Złoczów Zwenigród Żółkiew Żurawno Żwirka Żydaczów

Grupy etniczne

• Polacy
• Rusini
• Żydzi
• Niemcy
• Ormianie
• Wołosi

Sądy

• Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku w Sanoku w oparciu o:
  • prawo magdeburskie
  • prawo wołoskie

Bibliografia

• Akta Grodzkie i Ziemskie
• Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564-1565, Warszawa (I) 2001, 289 stron. ISBN: 83-7181-193-4;
• Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII wieku. Lustracja województwa ruskiego 1661—1665. Część III ziemie halicka i chełmska. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, 1976;
• Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 - 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa – Łódź 1992;
• Lustracje województwa ruskiego 1661-1665, wyd. E. i K. Artanowscy, cz. 3, Ziemia halicka i chełmska, Warszawa 1976;
• Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1970;
• Aleksander Jabłonowski, Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903.

Źródła

• Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352 - 1783. Karol Maleczyński, Lwów 1938

Zobacz też

• Księstwo Halickie
• Lędzianie
• obwód iwanofrankowski
• obwód lwowski
• obwód tarnopolski
• Rzeczpospolita Obojga Narodów
• Wiślanie
• wojewodowie ruscy
• województwo lwowskie
• województwo stanisławowskie
• województwo tarnopolskie
• Województwo chełmskie (1793)
• Głuchoniemcy