9 Regiment Pieszy Raczyńskiego
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1776 |
Dowódcy | |
Pierwszy |
Filip Nereusz Raczyński |
Działania zbrojne | |
Wojna w obronie Konstytucji 3 maja Powstanie kościuszkowskie | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Podległość |
9 Regiment Pieszy Raczyńskiego – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Sformowany jako Regiment Dragonów Fundacji Raczyńskich. W 1776 spieszony[1]. Filip Nereusz Raczyński kupił jego szefostwo, a w 1779 regiment został przeformowany na 9 Regiment Pieszy Koronny[2].
Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii[a], w sumie etatowo 353 żołnierzy[3], a praktycznie w 1778 roku 349 głów[4]. W 1786 nadal roku liczył 353 żołnierzy[5]. Wchodził w skład Dywizji Wielkopolskiej[6].
W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady[7].
W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[7].
Zwykle nazywany był "Regimentem Pieszym Filipa Raczyńskiego". Przez większą część swojego istnienia nosił numer 9, który otrzymał w 1789[8]. Jednakże dwukrotnie na krótko zmieniał numer: po raz pierwszy z początkiem 1790 na nr 10, by w styczniu 1792 roku powrócić na miejsce dziewiąte. I po raz drugi na początku 1794 na nr 7. Z początkiem insurekcji kościuszkowskiej powrócił do numeru 9[9].
Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[10], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie[11]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 9 regiment piechoty szefostwa Franciszka Raczyńskiego liczył 1347 żołnierzy[12].
Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1417 osób[13], w marcu 1794 – 709[14], a we wrześniu 1246 żołnierzy[14].
Regiment w powstaniu kościuszkowskim
[edytuj | edytuj kod]W marcu 1994 regiment liczył około 650 żołnierzy[14]. W czerwcu jego I batalion liczył 400 żołnierzy, a II batalion – 370. Na początku września oba bataliony znalazły się w dywizji gen. lejtn. Poniatowskiego, licząc w sumie 1246 ludzi. 30 października po przyjęciu 207 kantonistów i stracie 57 regiment liczył 867 żołnierzy[2]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 552 karabiny[15].
Regimentem podczas powstania dowodził płk Karol Gordon. Jego zastępcą był ppłk Franciszek Jounga, a po nim ppłk Zygmunt Tolkmit. W regimencie służyli też majorowie: Ossowski, Hieronim Bronicki i Rafał Moraczewski. Służyli w nim też kpt. Gordon, kpt. Siemianowski, kpt. Lemański, sztabskpt. Gisiler, por. Krzycki, sztabskpt. Grabski i por. Chądzyński, por. Antoni Grekowicz. Dawny konfederat barski kpt. Józef Trzebiński ze względu na wiek w powstaniu udziału nie wziął[16].
Barwy regimentu
[edytuj | edytuj kod]- po 1776: wyłogi chabrowe, guziki srebrne[17]
W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami różowymi, naramiennikami srebrnymi[18], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki białe[18] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[19].
- podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki srebrne[17].
Żołnierze regimentu
[edytuj | edytuj kod]Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szef posiadał prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów[20]. Do 1789 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było trzech kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 25 oficerów wyłączając kapelana[11].
W 1790 roku pojawił się drugi major, ponownie trzeci kapitan sztabowy, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży i ośmiu podporuczników. Nie wiadomo czy w 1790 roku. pojawił się drugi adiutant, jak to miało miejsce w pozostałych regimentach. W styczniu 1793 roku został nim por. Jan Krzycki. Podniosło to liczbę etatowych oficerów do 40[11].
W 1771 roku Filip Raczyński przejął szefostwo (jeszcze regimentu dragonów) od Hieronima Wielopolskiego i pełnił tę funkcję do czasów powstania kościuszkowskiego[9].
Szef regimentu[8]:
- Filip Nereusz Raczyński (starosta mościcki, gen. mjr 2 marca 1768)
Pułkownicy[8]:
- Ludwik Ferdynand de Tiedemann,
- Marcin (Maciej) Gisler (Giesler) (do 12.10.1791),
- Karol Gordon (28 września 1791–4 maja 1793, ciężko ranny 27 sierpnia 1794)[8].
Walki regimentu
[edytuj | edytuj kod]9 Regiment Pieszy Koronny uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szef: Filip Nereusz Raczyński. Stan osobowy: 1440 ludzi. Po zwycięstwie targowiczan Raczyński nadal szefował regimentowi (szefostwo utracił dopiero w 1794 i osiadł wówczas w Głogowie).
Jeden batalion 9 Regimentu Pieszego Koronnego wziął także udział w bitwie pod Racławicami (4 kwietnia 1794). Szef: gen. Filip Nereusz Raczyński. Stan osobowy: 400 ludzi.
Bitwy i potyczki[21]:
- bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792),
- Włodzimierz (7 lipca),
- bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
- Chełm (8 czerwca),
- bitwa pod Gołkowem (9 lipca),
- bitwa pod Raszynem (10 lipca),
- Wola (27 lipca),
- Górce (14 sierpnia),
- Marymont (26 sierpnia),
- Wawrzyszew (27 sierpnia),
- Wola (28 sierpnia),
- Bielany (1 września)
Hierarchia regimentu
[edytuj | edytuj kod]Regiment przez większość swej historii nosił nr 9. Z początkiem 1790 roku zmieniono mu numer na 10 i drugi raz na początku 1794 na 7. Z początkiem powstania kościuszkowskiego powrócił do numeru 9[9].
Schemat:
- regiment dragonów Fundacji Raczyńskich (-1776) → regiment pieszy Fundacji Raczyńskich nr 9 (1776 - 1786) → regiment 9 pieszy Raczyńskiego (1786 - 1790) → regiment 10 pieszy Raczyńskiego (1790 - 1794) → regiment 7 pieszy Raczyńskiego (1794) → od 1794 regiment 9 pieszy Raczyńskiego ↘ rozformowany w 1795
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gembarzewski 1925 ↓, s. 21.
- ↑ a b Bauer 1981 ↓, s. 138.
- ↑ a b Wimmer 1978 ↓, s. 335.
- ↑ Górski 1893 ↓, s. 134.
- ↑ Twardowski 1894 ↓, s. 21.
- ↑ Górski 1893 ↓, s. 139.
- ↑ a b Wimmer 1978 ↓, s. 337.
- ↑ a b c d Gembarzewski 1925 ↓, s. 29.
- ↑ a b c Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 251.
- ↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 354.
- ↑ a b c Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. 252.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 347.
- ↑ Bauer 1981 ↓, s. 386.
- ↑ a b c Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 97.
- ↑ Bauer 1981 ↓, s. 278.
- ↑ Bauer 1981 ↓, s. 139.
- ↑ a b Linder 1960 ↓, s. barwy pułkowe.
- ↑ a b Górski 1893 ↓, s. 185.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 349.
- ↑ Machynia i Srzednicki 1998 ↓, s. XI.
- ↑ Gembarzewski 1925 ↓, s. 28.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
- Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
- Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
- Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
- Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.