1 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego

1 Brygada Kawalerii Narodowej
Brygada Husarska
Brygada Kowieńską
	; Proporczyk na lance
	Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
	Dowódcy
Pierwszy	gen. lejt. Antoni Kazimierz Tyszkiewicz
Ostatni	Frankowski
	Organizacja
Dyslokacja	Kowno, Mińsk, Kiejdany, Wiłkomierz, Poniewież, Rosienia, Szawle.
Rodzaj wojsk	Jazda

1 Brygada Kawalerii Narodowej Polskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego – brygada jazdy armii Wielkiego Księstwa Litewskiego Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Inne nazwy brygady: Brygada Husarska lub Brygada Kowieńską^[2].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Sformowana w 1776. W 1776 roku liczyła etatowo 478 żołnierzy. Stan faktyczny według „raty marcowej” z 1777 roku wynosił 294 żołnierzy^[3].

Lustracja przeprowadzona w 1776 roku opisana została następująco^[4]:

Brygada na cztery szwadrony jest podzielona, regulaminu nowego niema, wprowadza do rapportów 16 chorągwi w Liczbie Osób podług Konst. 1717. W nich zaś Towarzystwa iak być powinno Komplet nieznajduje się, y dlatego w Linij niedostaiących wielka się liczba wyraża, bo nawet Komendanci niewiedzą, ieśli którzy są w służbie lub się abszytowałi. I nigdy bowiem meldować się niemają we zwyczaju. Poczty lud słuszny, y dobrze umundurowany, nowych iednak Pałaszów, Flintpasów, Patrontaszów, Kidbaky Mituków potrzebni. Broń teraz iest nikczemna y niedobrana, ale iuż na nową dane pieniądze. Płaca punktualnie dochodzi tak bawiącym się zawsze przy Sztabie, iakoteż za assygnacyami hetmana etiam na Urlopowanych daie się, wszakże natych tylko którzy są w Liczbę, rzetelnie służących wprowadzeni. W Piąciu Chorągwiach Porucznicy y Chorążowie większe Gaże zyskuią, w inszych zaś mniejsze biorą, aże służbę iednaką odbywają porównania zatym y płacy dopraszaią się. Za Komendy JmPana Puzyny Stt Fiłipowskiego bez objaśnionej przyczyny Konie Towarzyszom zpod Pocztów ich zabrano y przez wyznaczonych Taxatorów potaxowawszy przedano, a teraz na tęż Konie Abcugi znowu z Gaż Ofjicyerskich y Towarzyskich czynią się, za krzywdę wszyscy to sobie poczytują. Namiestników Czterech iest wtey Brygadzie od Hetmana patentowanych, z nich ieden żąda Dymisyji, służby On nieczyni, y traktamentu niebrał lecz na lego miejscu Towarzysz przy Pensji własney powinność pełni. Kwatery w Mińsku niewygodne ile dla Konnych. Drożyzna nadzwyczayna wysuspendować się nie daie, y upadek w koniach ponoszą. Iest ich żądaniem nayusilnieyszym do dawnieyszych kwater w Stwie Preńskim powrócić.

W 1777 roku w skład brygady wchodził sztab i chorągwie^[5]:

chorągiew J. K. M,
chorągiew M. H. Radziwiłła,
chorągiew D. Przeździeckiego,
chorągiew F. K. Sapiehy,
chorągiew M. K. Ogińskiego,
chorągiew J. Niesiołowskiego,
chorągiew D. Aleksandrowicza,
chorągiew K. Platera,
chorągiew J. Sosnowskiego,
chorągiew J. M. Radziwiłła,
chorągiew J. Zabiełły,
chorągiew F. De Raesa,
chorągiew K. Radziwiłła,
chorągiew S. Radziwiłła,
chorągiew A. Radziwiłła,
chorągiew M. Borcha.

Chorągwie zgrupowane były w czterech szwadronach po cztery chorągwie^[6].

Reformy sejmu czteroletniego przewidywały w 1789 przyrost liczebności wojsk do armii 100-tysięcznej. Nieco później zmniejszono jej etat do 65 tysięcy. Przy zachowaniu etatu z 1776 nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 1120 ludzi, co razem miało stanowić 1598 żołnierzy w służbie^[7]. Stan oddziału w 1792 roku, do czasu przejęcia wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1619 żołnierzy, a praktycznie 1349^[8]. Można przyjąć, że w kwietniu 1794 roku stan brygady wynosił etatowo 1262 żołnierzy, a faktyczny 1022^[9]. W 1794 roku zorganizowana była w 12 chorągwi^[10].

Brygada zorganizowana była w 6 szwadronów po dwie chorągwie^[11]. Jej stan liczebny na dzień 1 sierpnia 1793 wynosił 1017 ludzi i 577 koni, a 16 kwietnia 1794 około 1000 ludzi i około 800 koni^[11].

Stanowiska

Żołnierze brygady

Stanowiska oficerskie w brygadzie zajmowali: brygadier-komendant, wicebrygadier-wicekomendant, major, kwatermistrz-kasjer, audytor, adiutant, rotmistrz, porucznik, podporucznik i chorąży^[12]. Rangami oficerskimi były też stopnie: towarzysza i namiestnika. Odpowiadały one randze chorążego. Nie byli oni patentowani przez króla lecz przez rotmistrzów lub hetmanów i ich rzeczywiste role w chorągwiach bardziej można przyrównać do podoficerskich^[12].

Komendanci:^[2]^[13]

gen. lejtn. Antoni Kazimierz Tyszkiewicz (1775-1778)
Antoni Oskierko ((IV 1778- XII 1778)
gen. mjr Tadeusz Puzyna (3 XII 1778- 1788),
Szymon Zabiełło (26 czerwca 1788-1790),
Piotr A. Twardowski (12-14 X 1790)
Jan Ogiński (1790-1791)
Mikołaj Sulistrowski (I 1791 -),
Frankowski^[2](od 1792).

Bitwy i potyczki

Brygada brała udział w walkach w czasie wojny w obronie Konstytucji 3 maja i insurekcji kościuszkowskiej^[2].

Świerzeń (10 czerwca 1792),
Mir (11 czerwca 1792),
Johaniszkiele,
Brześć (23 lipca 1794),
Szczucin (13 maja 1794),
Poniewież (20 maja 1794),
Szkudy przed (12 lipca 1794).

Przypisy

↑ Czop 2017 ↓, s. 76.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gembarzewski 1925 ↓, s. 10.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXI.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 47-48.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 49.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 94.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXII.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXIV.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXVI.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 43.
↑ ^a ^b Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 101.
↑ ^a ^b Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 44.
↑ Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 52.

Bibliografia

Jan Czop: Barwa Wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku oraz Legionów Polskich 1797-1807. Rzeszow: Wydawnictwo LIBRA PL, 2017. ISBN 978-83-635-2698-6.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Mariusz Machynia: Kawaleria litewska w początkowym okresie działań Komisji Wojskowej Rzeczypospolitej Wielkiego księstwa Litewskiego. Lata 1765-1766. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.

[CITEREFCzop201776-1] Czop 2017 ↓, s. 76.

[CITEREFGembarzewski192510-2] Gembarzewski 1925 ↓, s. 10.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki1999XXI-3] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXI.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199947-48-4] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 47-48.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199949-5] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 49.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199994-6] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 94.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki1999XXII-7] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXII.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki1999XXIV-8] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXIV.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki1999XXVI-9] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. XXVI.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199943-10] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 43.

[CITEREFRatajczykTeodorczyk1987101-11] Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 101.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199944-12] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 44.

[CITEREFMachyniaRakutisSrzednicki199952-13] Machynia, Rakutis i Srzednicki 1999 ↓, s. 52.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]