Maria Skibniewska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Skibniewska
Data i miejsce urodzenia

3 maja 1904
Warszawa

Data i miejsce śmierci

28 października 1984
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

tłumaczka

Maria Skibniewska, z domu Skibińska (ur. 3 maja 1904 w Warszawie, zm. 28 października 1984 tamże) – polska tłumaczka, głównie anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury pięknej. Przełożyła na polski około stu książek, m.in. utwory Jeana Geneta, Grahama Greene’a, Henry’ego Jamesa, Thomasa Wolfe’a, Bruce’a Marshalla, Williama Saroyana, J.R.R. Tolkiena, Johna Updike'a i Patricka White’a.

Jej mężem był kpt. inż. Stanisław Skibniewski, oficer Armii Krajowej i powstaniec warszawski (ps. Cubryna).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Nagrobek Marii i Stanisława Skibniewskich na Powązkach Wojskowych

Ojciec Marii, Władysław Skibiński, był urzędnikiem, od 1920 roku pracował w Ministerstwie Skarbu, wcześniej zajmował się również malarstwem artystycznym. Matka, Zofia z Królikowskich, uczyła w warszawskich szkołach średnich. Starszym bratem Marii był Franciszek Skibiński, późniejszy generał dywizji Wojska Polskiego.

Maria uczęszczała do Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie, w którym w 1922 zdała maturę humanistyczną. Podjęła następnie studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. 18 września 1928 wyszła za mąż za Stanisława Skibniewskiego, inżyniera elektryka, i – przerwawszy studia – przeniosła się z nim do szwajcarskiego Baden, gdzie odbywał on praktykę zawodową i gdzie mieszkali do 1930. Polonistykę na UW ukończyła w tymże roku, po powrocie do Polski. W 1936 roku w związku z pracą męża wyjechała wraz z nim do Szwecji. W 1937 Stanisław otrzymał stanowisko dyrektora technicznego Elektrowni Warszawskiej na Powiślu, a następnie zastępcy jej dyrektora naczelnego. Maria w tym samym roku podjęła na UW studia romanistyczne, nie ukończyła ich jednak z powodu wybuchu wojny.

Uciekając przed wojną, Skibniewska wyjechała na Węgry i do Rumunii, jednak wróciła do Warszawy jeszcze w 1939; mieszkała tam przez całą okupację i pracowała chałupniczo jako tkaczka. Jej mąż po kampanii wrześniowej, podczas której brał udział w działaniach regularnych sił zbrojnych RP jako oficer ogniowy artylerii lekkiej w stopniu porucznika, wrócił na poprzednie stanowisko w elektrowni, a od marca 1942 był jej dyrektorem. Uczestniczył jednocześnie cały czas w ruchu oporu przeciw okupantowi (był oficerem Armii Krajowej, pseudonim konspiracyjny Cubryna), m.in. uchronił wiele osób przed wywózką na roboty, dając im zatrudnienie w elektrowni, był współorganizatorem oddziału Służby Ochrony Powstania na jej terenie, a następnie walczył w powstaniu warszawskim (w dniu wybuchu powstania był dowódcą zgrupowania „Elektrownia” i poprowadził udaną akcję przejęcia tego ważnego dla powstańców obiektu z rąk Niemców). Po klęsce powstania trafił do oficerskich obozów jenieckich w Bergen-Belsen i Sandbostel, Maria Skibniewska zaś znalazła się w Głogoczowie koło Krakowa.

Po wojnie utrzymywała się początkowo z pracy sekretarki, później referentki w Zjednoczeniu Przemysłu Kotlarskiego, a następnie w Warszawie pracowała w dziale nasłuchów Polskiego Radia. W 1947 roku przeniosła się do Wrocławia, gdzie jej mąż otrzymał pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W tym samym roku miał miejsce debiut translatorski Skibniewskiej: katowickie wydawnictwo Awir opublikowało jej tłumaczenie powieści Jamesa Hiltona pt. Zagubione dni. Niedługo potem powróciła do Warszawy, gdzie krótko pracowała jako referentka w dziedzinie importu w Biurze Łożysk Tocznych „Polimexu”[1].

W 1947 roku pracowała jako tłumaczka podczas procesu załogi KL Auschwitz, który odbywał się w Krakowie (procesy tłumaczono symultanicznie lub konsekutywnie na cztery języki: angielski, francuski, niemiecki, rosyjski)[2]. W sierpniu 1948 roku pełniła funkcję tłumaczki podczas Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu[3].

We wrześniu 1948 postawiono jej zarzuty szpiegostwa na rzecz USA i w związku z tym była przez pewien czas więziona[4]; również jej mąż został osadzony w więzieniu na dwa miesiące[5]. W lutym 1950 zatrudniono Skibniewską w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” jako korektorkę stylistyczną. Z wydawnictwem tym, gdzie później kierowała redakcją literatur romańskich, była związana aż do emerytury, na którą przeszła w 1971 roku. Przez cały ten czas i później Skibniewska nie przerywała pracy translatorskiej; od swego debiutu przełożyła blisko sto dzieł z języków angielskiego i francuskiego. W 1956 została przyjęta do Związku Literatów Polskich[1].

Zasługi Skibniewskiej dla polskiej translatoryki literackiej i jakość jej pracy tłumaczeniowej wielokrotnie podkreślała krytyka, m.in. Henryk Krzeczkowski, Alina Szala czy Jarosław Iwaszkiewicz, który napisał o jej przekładzie powieści Laxnessa: Bogactwo języka, piękność i prostota składni, przednia polszczyzna – wszystko to składa się na to, że „Niezależni” stają się bardzo cenną pozycją literacką. Tłumaczenia dokonano z angielskiego, ale przekład jest świetny[6]. Jej tłumaczenie Oka cyklonu Patricka White’a zostało w 1977 nagrodzone przez miesięcznik „Literatura na Świecie” jako najlepiej przetłumaczona książka 1976 roku.

Tłumaczenia Skibniewskiej są wznawiane i komentowane wiele lat po jej śmierci. O jej dokonaniach wypowiadali się z uznaniem m.in. Marek Paryż[7] i Maciej Płaza[8]. Z kolei Krzysztof Majer w eseju o polskich przekładach Flannery O'Connor polemicznie odniósł się do niektórych wyborów Skibniewskiej (zwłaszcza pewnej zachowawczości w tłumaczeniu dialogów), doceniając zarazem jej kunszt opisowy[9].

Maria Skibniewska zmarła 28 października 1984, pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A29-2-14)[10].

Tłumaczka Tolkiena[edytuj | edytuj kod]

Maria Skibniewska jest autorką pierwszych polskich przekładów dzieł J.R.R. Tolkiena: Hobbita (wyd. 1960), Władcy Pierścieni (wyd. 1961−1963) i Silmarillionu (wyd. 1983). W sprawie tłumaczenia konsultowała się z Tolkienem (listowny kontakt w 1959[11]). Jej przekład uchodzi za „kanoniczny”[12] i był podstawą polskiego tłumaczenia filmu Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona. W kilkanaście lat po śmierci Skibniewskiej (1996) ukazało się nowe wydanie jej tłumaczenia, poprawione przez Marka Gumkowskiego. Właśnie poprzez przekład Władcy Pierścieni Skibniewska spopularyzowała w polszczyźnie słowo „krasnolud” (zaczerpnięte przypuszczalnie z powieści Noce i dnie Marii Dąbrowskiej za pośrednictwem Słownika języka polskiego Witolda Doroszewskiego[13]); wprowadziła też odmianę „elfowie” zamiast „elfy”.

Twórczość translatorska[edytuj | edytuj kod]

Daty poniżej, o ile nie wskazano inaczej, dotyczą pierwszych wydań książkowych tłumaczeń autorstwa Marii Skibniewskiej

Literatura piękna angielska[edytuj | edytuj kod]

Literatura piękna amerykańska[edytuj | edytuj kod]

Literatura piękna australijska[edytuj | edytuj kod]

Literatura piękna francuska[edytuj | edytuj kod]

Literatura piękna kanadyjska[edytuj | edytuj kod]

Literatura innych krajów[edytuj | edytuj kod]

Różne[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Joanna Zawadzka, Współcześni polscy pisarze i badacz literatury. Słownik biobibliograficzny, Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan (red.), t. 7 R-Sta, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 287-290.
  2. Joanna Lubecka, Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Kraków: Instytut Pamięci Narodowej - Ośrodek Myśli Politycznej, s. 107-108, ISBN 978-83-66112-46-9, ISBN 978-83-8229-303-6.
  3. Krzysztof Umiński, Trzy tłumaczki, Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022, s. 202-203, ISBN 978-83-67022-61-3.
  4. Maria Skibniewska (z domu Skibińska), www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  5. Stanisław Maria Skibniewski, www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  6. Jarosław Iwaszkiewicz. „Literatury skandynawskie”. „Rocznik Literacki”. 1956. s. 448. 
  7. Marek Paryż, Patricka White'a księga odmieńców, „Literatura na Świecie” (1998, nr 10), s. 328.
  8. Maciej Płaza, Literatura i metafizyczna reszta: z Maciejem Płazą rozmawiał Maciej Kijko, Kultura u Podstaw, 11 kwietnia 2023 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  9. Krzysztof Majer, Swojskie Południe u Flannery O'Connor, „Literatura na Świecie” (2021, nr 7/8), s. 372-396.
  10. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  11. Zobacz: list 217 (w:) John Ronald Reuel Tolkien: Listy. wyb. i opr. Humphrey Carpenter, współ. Christopher Tolkien, przeł. Agnieszka Sylwanowicz. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s. c., 2000, s. 446-447.
  12. Marek Gumkowski: Nota wydawcy. W: J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni. T. 1 Drużyna Pierścienia. Warszawa: Porozumienie Wydawców, 2000, s. 8. ISBN 83-7200-718-7.: Znakomity przekład „Władcy Pierścieni” autorstwa Marii Skibniewskiej uznawany jest w dalszym ciągu – wraz z tłumaczeniami fragmentów poetyckich, spolszczonych przez Włodzimierza Lewika (w tomie I i II) oraz Andrzeja Nowickiego (w tomie III) – za kanoniczną wersję dzieła Tolkiena w języku polskim. Podczas przygotowywania jego edycji w Wydawnictwie Muza okazało się jednak, iż można tam znaleźć pewną liczbę sformułowań błędnych lub nietrafnych oraz że opublikowane w ostatnich latach materiały – przede wszystkim autokomentarze i notatki J.R.R. Tolkiena – dostarczają niekiedy argumentów na rzecz innych rozwiązań translatorskich, do tekstu wprowadzono zatem poprawki i modyfikacje.
  13. Krzysztof Umiński, Trzy tłumaczki, Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022, s. 245, ISBN 978-83-67022-61-3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]