Maria Skibniewska

Maria Skibniewska

Data i miejsce urodzenia	3 maja 1904 Warszawa
Data i miejsce śmierci	28 października 1984 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Zawód, zajęcie	tłumaczka

Maria Skibniewska, z domu Skibińska (ur. 3 maja 1904 w Warszawie, zm. 28 października 1984 tamże) – polska tłumaczka, głównie anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury pięknej. Przełożyła na polski około stu książek, m.in. utwory Jeana Geneta, Grahama Greene’a, Henry’ego Jamesa, Thomasa Wolfe’a, Bruce’a Marshalla, Williama Saroyana, J.R.R. Tolkiena, Johna Updike'a i Patricka White’a.

Jej mężem był kpt. inż. Stanisław Skibniewski, oficer Armii Krajowej i powstaniec warszawski (ps. Cubryna).

Życiorys

Nagrobek Marii i Stanisława Skibniewskich na Powązkach Wojskowych

Ojciec Marii, Władysław Skibiński, był urzędnikiem, od 1920 roku pracował w Ministerstwie Skarbu, wcześniej zajmował się również malarstwem artystycznym. Matka, Zofia z Królikowskich, uczyła w warszawskich szkołach średnich. Starszym bratem Marii był Franciszek Skibiński, późniejszy generał dywizji Wojska Polskiego.

Maria uczęszczała do Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie, w którym w 1922 zdała maturę humanistyczną. Podjęła następnie studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. 18 września 1928 wyszła za mąż za Stanisława Skibniewskiego, inżyniera elektryka, i – przerwawszy studia – przeniosła się z nim do szwajcarskiego Baden, gdzie odbywał on praktykę zawodową i gdzie mieszkali do 1930. Polonistykę na UW ukończyła w tymże roku, po powrocie do Polski. W 1936 roku w związku z pracą męża wyjechała wraz z nim do Szwecji. W 1937 Stanisław otrzymał stanowisko dyrektora technicznego Elektrowni Warszawskiej na Powiślu, a następnie zastępcy jej dyrektora naczelnego. Maria w tym samym roku podjęła na UW studia romanistyczne, nie ukończyła ich jednak z powodu wybuchu wojny.

Uciekając przed wojną, Skibniewska wyjechała na Węgry i do Rumunii, jednak wróciła do Warszawy jeszcze w 1939; mieszkała tam przez całą okupację i pracowała chałupniczo jako tkaczka. Jej mąż po kampanii wrześniowej, podczas której brał udział w działaniach regularnych sił zbrojnych RP jako oficer ogniowy artylerii lekkiej w stopniu porucznika, wrócił na poprzednie stanowisko w elektrowni, a od marca 1942 był jej dyrektorem. Uczestniczył jednocześnie cały czas w ruchu oporu przeciw okupantowi (był oficerem Armii Krajowej, pseudonim konspiracyjny Cubryna), m.in. uchronił wiele osób przed wywózką na roboty, dając im zatrudnienie w elektrowni, był współorganizatorem oddziału Służby Ochrony Powstania na jej terenie, a następnie walczył w powstaniu warszawskim (w dniu wybuchu powstania był dowódcą zgrupowania „Elektrownia” i poprowadził udaną akcję przejęcia tego ważnego dla powstańców obiektu z rąk Niemców). Po klęsce powstania trafił do oficerskich obozów jenieckich w Bergen-Belsen i Sandbostel, Maria Skibniewska zaś znalazła się w Głogoczowie koło Krakowa.

Po wojnie utrzymywała się początkowo z pracy sekretarki, później referentki w Zjednoczeniu Przemysłu Kotlarskiego, a następnie w Warszawie pracowała w dziale nasłuchów Polskiego Radia. W 1947 roku przeniosła się do Wrocławia, gdzie jej mąż otrzymał pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W tym samym roku miał miejsce debiut translatorski Skibniewskiej: katowickie wydawnictwo Awir opublikowało jej tłumaczenie powieści Jamesa Hiltona pt. Zagubione dni. Niedługo potem powróciła do Warszawy, gdzie krótko pracowała jako referentka w dziedzinie importu w Biurze Łożysk Tocznych „Polimexu”.

W 1947 roku pracowała jako tłumaczka podczas procesu załogi KL Auschwitz, który odbywał się w Krakowie (procesy tłumaczono symultanicznie lub konsekutywnie na cztery języki: angielski, francuski, niemiecki, rosyjski). W sierpniu 1948 roku pełniła funkcję tłumaczki podczas Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu.

We wrześniu 1948 postawiono jej zarzuty szpiegostwa na rzecz USA i w związku z tym była przez pewien czas więziona; również jej mąż został osadzony w więzieniu na dwa miesiące. W lutym 1950 zatrudniono Skibniewską w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” jako korektorkę stylistyczną. Z wydawnictwem tym, gdzie później kierowała redakcją literatur romańskich, była związana aż do emerytury, na którą przeszła w 1971 roku. Przez cały ten czas i później Skibniewska nie przerywała pracy translatorskiej; od swego debiutu przełożyła blisko sto dzieł z języków angielskiego i francuskiego. W 1956 została przyjęta do Związku Literatów Polskich.

Zasługi Skibniewskiej dla polskiej translatoryki literackiej i jakość jej pracy tłumaczeniowej wielokrotnie podkreślała krytyka, m.in. Henryk Krzeczkowski, Alina Szala czy Jarosław Iwaszkiewicz, który napisał o jej przekładzie powieści Laxnessa: Bogactwo języka, piękność i prostota składni, przednia polszczyzna – wszystko to składa się na to, że „Niezależni” stają się bardzo cenną pozycją literacką. Tłumaczenia dokonano z angielskiego, ale przekład jest świetny. Jej tłumaczenie Oka cyklonu Patricka White’a zostało w 1977 nagrodzone przez miesięcznik „Literatura na Świecie” jako najlepiej przetłumaczona książka 1976 roku.

Tłumaczenia Skibniewskiej są wznawiane i komentowane wiele lat po jej śmierci. O jej dokonaniach wypowiadali się z uznaniem m.in. Marek Paryż i Maciej Płaza. Z kolei Krzysztof Majer w eseju o polskich przekładach Flannery O'Connor polemicznie odniósł się do niektórych wyborów Skibniewskiej (zwłaszcza pewnej zachowawczości w tłumaczeniu dialogów), doceniając zarazem jej kunszt opisowy.

Maria Skibniewska zmarła 28 października 1984, pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A29-2-14).

Tłumaczka Tolkiena

Maria Skibniewska jest autorką pierwszych polskich przekładów dzieł J.R.R. Tolkiena: Hobbita (wyd. 1960), Władcy Pierścieni (wyd. 1961−1963) i Silmarillionu (wyd. 1983). W sprawie tłumaczenia konsultowała się z Tolkienem (listowny kontakt w 1959). Jej przekład uchodzi za „kanoniczny” i był podstawą polskiego tłumaczenia filmu Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona. W kilkanaście lat po śmierci Skibniewskiej (1996) ukazało się nowe wydanie jej tłumaczenia, poprawione przez Marka Gumkowskiego. Właśnie poprzez przekład Władcy Pierścieni Skibniewska spopularyzowała w polszczyźnie słowo „krasnolud” (zaczerpnięte przypuszczalnie z powieści Noce i dnie Marii Dąbrowskiej za pośrednictwem Słownika języka polskiego Witolda Doroszewskiego); wprowadziła też odmianę „elfowie” zamiast „elfy”.

Twórczość translatorska

Daty poniżej, o ile nie wskazano inaczej, dotyczą pierwszych wydań książkowych tłumaczeń autorstwa Marii Skibniewskiej

Literatura piękna angielska

• Gillian Avery, Echo dawnych lat. Wspomnienia z młodości w okresie regencji i panowania królowej Wiktorii (1979)
• Gilbert Keith Chesterton, Człowiek, który był Czwartkiem (1958), wydany wraz z Korzeniami)
• Gilbert Keith Chesterton, Korzenie (1958, wydane wraz z Człowiekiem, który był Czwartkiem)
• Gilbert Keith Chesterton, Kula i krzyż (1992)
• Joseph Conrad, Wśród prądów (1974)
• Lawrence George Durrell, Kwartet aleksandryjski:
  • Justyna (1971)
  • Balthasar (1972)
  • Mountolive (1974)
  • Clea (1975)
• David Edgar, Przeznaczenie (1978, dramat, opublikowany w czasopiśmie „Dialog”)
• James Gordon Farrell, Oblężenie Krisznapuru (1979)
• William Golding, Siłą bezwładu (1970, wydania późniejsze pt. Siła bezwładu)
• Graham Greene, Nasz człowiek w Hawanie (1960)
• Graham Greene, Tchórz (1962)
• Graham Greene, Komedianci (1966)
• James Hilton, Zagubione dni (1947; tyt. oryg. Random Harvest)
• Bruce Marshall, Ale i oni otrzymali po denarze (1958)
• Bruce Marshall, Czerwony kapelusz (1962, tyt. oryg. Thread of Scarlet)
• Sean O’Hanlon, Kamień, co się toczy... Życiorys własny nieco ubarwiony (1961)
• Robert Player, Gdzie się podziały kolczyki Krwawej Mary? Tajemnice dworu królowej (1976)
• Alan Sillitoe, Samotność długodystansowca (1964, opowiadanie)
• J.R.R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem (1960, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
• J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni (1961−1963):
  • Wyprawa (1961, późniejsze wydania również pt. Drużyna Pierścienia, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Dwie wieże (1962, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Powrót króla (1963, wiersze w przekładzie Andrzeja Nowickiego)
• J.R.R. Tolkien, Rudy Dżil i jego pies. Aegidii Ahenobarbi Julii Agricole de Hammo Domini de Domito Aule Draconarie Comitis Regni Minimi Regis et Basilei mira facinora et mirabilis exortus, czyli w języku pospolitym Wywyższenie i cudowne przygody Rudobrodego Dżila, gospodarza z Ham, Pana oswojonego smoka, Króla Małego Królestwa (1962)
• J.R.R. Tolkien, Kowal z Podlesia Większego (1980, wydane łącznie z Rudy Dżil i jego pies)
• J.R.R. Tolkien, Silmarillion (1985)
• Herbert George Wells, Dolores (1948)

Literatura piękna amerykańska

• Frederick Buechner, Kraina lwów (1974, tyt. oryg. Lion Country)
• Jetta Carleton, Księżycowe kwiaty (1966, powieść)
• Lloyd C. Douglas, Szata (1976)
• William Faulkner, Miasto (1966)
• Henry James, Ambasadorowie (1960)
• Henry James, Portret damy (1977)
• Henry James, Madonna przyszłości i inne opowiadania (1962)
• Edwin O’Connor, Oścień smutku (1965)
• Flannery O’Connor, Trudno o dobrego człowieka (1970, zbiór opowiadań; wyd. 2. pt. Poczciwi wiejscy ludzie w 1974)
• Flannery O’Connor, W pierścieniu ognia (1975)
• Flannery O’Connor, Sztuczny Murzyn. Opowiadania (1992)
• Craig Rice, Róże pani Cherington (1958)
• J.D. Salinger, Buszujący w zbożu (1961)
• J.D. Salinger, Franny i Zooey (1966)
• J.D. Salinger, Wyżej podnieście strop, cieśle (1966, wydanie łączne z Seymour: Introdukcja)
• J.D. Salinger, Seymour: Introdukcja (1966, wydanie łączne z Wyżej podnieście strop, cieśle)
• William Saroyan, Własne życie (1963)
• William Saroyan, Troje w Paryżu (1966)
• Jean Stafford, Zły charakter (1976, opowiadanie, w zbiorze pod tym samym tytułem, pozostałe opowiadania w tłum Ewy Krasińskiej)
• Colin Stuart, Zatrzymać wiatr (1975, tyt. oryg. Shoot an arrow to stop the wind)
• Booth Tarkington, Penrod (1963)
• John Updike, Farma (1967)
• John Updike, Muzea i kobiety oraz inne opowiadania (1978)
• Nathanael West, Dzień szarańczy (1963, wyd. łączne z Miss Lonelyhearts)
• Nathanael West, Miss Lonelyhearts (1963, wyd. łączne z Dniem szarańczy)
• Frances Winwar, Nawiedzony gród (1961, tyt. oryg. The Haunted Palace, powieść poświęcona życiu Edgara Allana Poego)
• Thomas Wolfe, Nie ma powrotu (1959)

Literatura piękna australijska

• Patrick White, Wóz ognisty (1965)
• Patrick White, Żywi i umarli (1966)
• Patrick White, Węzeł (1968)
• Patrick White, Wiwisekcja (1973)
• Patrick White, Oko cyklonu (1976)
• Patrick White, Voss (1979)
• Patrick White, Przepaska z liści (1980)
• Patrick White, Drzewo człowiecze (1985)

Literatura piękna francuska

• Pierre Courtade, Jimmy (1953)
• Maurice Druon, Potentaci (1962)
• Jean Genet, Murzyni. Błazenada (1961, wraz z Jerzym Lisowskim, wydane w czasopiśmie „Dialog”, później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Parawany (1964, wraz z Jerzym Lisowskim, wydane w czasopiśmie „Dialog”, później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Ścisły nadzór (1965, wydane w czasopiśmie „Dialog”, później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Balkon (1970, wraz z Jerzym Lisowskim, opublikowane w Jean Genet Teatr)
• Joseph Majault, Dzień powszedni wikarego (1971)
• Françoise Mallet-Joris, Znaki (1969)
• Françoise Mallet-Joris, Kłamstwa (1970)
• Françoise Mallet-Joris, Trzy wieki ciemności. Historie czarownic (1971, opowiadania)
• Françoise Mallet-Joris, Papierowy dom (1980, powieść)
• Guy de Maupassant, Mont-Oriol (1955)
• Armand Salacrou, Ruch jednokierunkowy (1970, opublikowane w czasopiśmie „Dialog”)

Literatura piękna kanadyjska

• Margaret Craven, Słyszałem wołanie sowy (1977, powieść)
• William Robertson Davies, Piąta osoba dramatu (1973)
• William Robertson Davies, Mantykora (1988)
• William Robertson Davies, Świat czarów (1989, wraz z Zofią Zinserling)
• Gratien Gélinas, Sami porządni ludzie (1979, dramat, tłum. z jęz. francuskiego wraz z Jerzym Lisowskim, opublikowane w czasopiśmie „Dialog”)
• Brian Moore, Odpowiedź z otchłani (1969)
• Brian Moore, Jestem Mary Dunne (1971)

Literatura innych krajów

• Chinua Achebe, Boża strzała (1966, powieść nigeryjska, przekład z języka angielskiego, tyt. oryg. Arrow of God)
• Mulk Raj Anand, Kulis: powieść (1950; literatura indyjska, przekład z języka angielskiego)
• Mongo Beti, Król cudem ocalony (1975, powieść kameruńska, przekład z języka francuskiego)
• Hubert Lampo, Powrót Joachima Stillera (1979, powieść flamandzka, przekład z języka angielskiego)
• Halldór Laxness, Niezależni. Saga islandzkiej doliny (1956, powieść islandzka, przekład z języka angielskiego)
• James Ngugi, Ziarno pszeniczne (1972, powieść kenijska, tyt. oryg. Grain of Wheat; przekład z jęz. angielskiego)
• Maria Rosseels, Obietnica Sabiny (1974, powieść flamandzka, przekład z jęz. francuskiego)
• Francis Selormey, Wąska ścieżka (1971, powieść, literatura Ghany, przekład z jęz. angielskiego)

Różne

• Paul Claudel, Możliwości teatru (1971, wybór artykułów)
• Jacques Copeau, Naga scena (1972, wybór artykułów)
• Edward Craig, Gordon Craig: historia życia (1976, biografia)
• E.G. Craig, O sztuce teatru (1964, wybór artykułów)
• Jean Héritier, Katarzyna Medycejska (1981, biografia)
• Ronald Hewitt, Ziemia drży (1964, książka popularnonaukowa dot. klęsk żywiołowych)
• Komuna (1973, praca zbiorowa The Performance Group Richarda Schechnera; publikacja w czasopiśmie „Dialog”, piosenki w tłum. Wojciecha Młynarskiego)
• Legendy Indian kanadyjskich, oprac. Ella Elizabeth Clark (1982)
• Jacques Loew i Jacques Faizant, Przypowieści i obrazki (1982, humor, wydawnictwo popularne na tematy teologiczne, tłum. z jęz. francuskiego)
• Mao Zedong, O zadaniach artysty i pisarza (1950, wspólnie z Wandą Jedlicką, 2 przemówienia)
• Michel Pastoureau, Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII wiek) (1983)
• George Bernard Shaw, Teatry londyńskie w latach dziewięćdziesiątych (1967, wybór recenzji, wraz z Zofią Sroczyńską)
• John Shearman, Manieryzm (1970)
• Pierre Sichel, Modigliani (1971, biografia)
• Cornelia Otis Skinner, Madame Sarah (1981, biografia Sary Bernhardt)
• Ellen Terry, Historia mojego życia (1989, pamiętniki E. Terry)

Bibliografia

• Rościsław Skręt: „Skibniewska ze Skibińskich Maria”. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVIII. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, 1997, s. 141-142. ISBN 978-83-86301-01-0.
• Stanisław Konarski: „Skibniewski Stanisław Maria”. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVIII. Warszawa, Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla, 1997, s. 145-146. ISBN 978-83-86301-01-0.
• Krzysztof Umiński, Trzy tłumaczki, Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022. ISBN 978-83-67022-61-3.
• Joanna Zawadzka: „Skibniewska Maria”. W: Jadwiga Czachowska (red.), Alicja Szałagan (red.): Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: Słownik biobibliograficzny. T. 7, R-Sta. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 287-290. ISBN 83-02-05444-5.
• Marek Gumkowski: Nota wydawcy. W: J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni. T. 1 Drużyna Pierścienia. Warszawa: Porozumienie Wydawców, 2000, s. 8. ISBN 83-7200-718-7.