PZL M-15 (Belphegor)
 |
Ten artykuł od 2007-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Historia, ocena pilotażu, inne. |
 M-15 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ | |
| Konstrukcja |
metalowy dwubelkowy dwupłat |
| Załoga |
1+2 |
| Historia | |
| Data oblotu |
9 stycznia 1974 |
| Lata produkcji |
1976-1981 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | |
| Wymiary | |
| Długość |
12,72 m |
| Powierzchnia nośna |
67,9 m kw. |
| Masa | |
| Własna |
3270 kg |
| Startowa |
5750 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
200 km/h |
| Pułap |
4500 m |
| Zasięg |
480 km |
| Dane operacyjne | |
M-15 – odrzutowy samolot rolniczy polskiej konstrukcji, produkowany na eksport do ZSRR w zakładach WSK-Mielec, znany też pod nieoficjalną nazwą "Belphegor" (Belfegor – nawiązującą do upiora Luwru), nadaną mu przez Andrzeja Abłamowicza po prezentacji w 1976 roku na Paryskim Salonie Lotniczym na lotnisku Le Bourget. M-15 był jedynym na świecie odrzutowcem rolniczym i jednym z dwóch odrzutowców w układzie dwupłata (pierwszym był Coandă 1910).
Rozwój
Samolot został skonstruowany na zamówienie władz rolnictwa ZSRR w celu zastąpienia dotychczas stosowanych samolotów rolniczych An-2SCh i An-2R przez nowocześniejszą konstrukcję, która byłaby wydajniejsza w eksploatacji, mając większy udźwig i nowocześniejszą aparaturę rolniczą. Jako napęd samolotu określono silnik turboodrzutowy.
W ramach podziału ról w RWPG polski przemysł lotniczy miał się specjalizować m.in. w samolotach rolniczych, więc skonstruowanie nowego samolotu zlecono zakładom WSK-Mielec. Zakłady te były już głównym licencyjnym producentem samolotów rolniczych An-2R, eksportowanych do ZSRR. Projekt nowego samolotu opracowany został we współpracy z inżynierami radzieckimi, zamieszkałymi w tym celu w Mielcu. Ich szefem był inż. Izmaiłow. Z polskiej strony szefem konstruktorów był inż. Kazimierz Gocyła.
W celu zbadania niespotykanych dotąd problemów związanych z zabudową silnika odrzutowego w wolno latającym samolocie rolniczym w 1972 w Instytucie Lotnictwa w Warszawie zbudowano najpierw samolot doświadczalny Lala-1 (nazwa była skrótem od: Latające laboratorium) oblatany 10 lutego 1972 przez Andrzeja Abłamowicza. Wykorzystywał on przednią część razem ze skrzydłami od samolotu An-2, natomiast cała tylna część została zastąpiona kratownicą z usterzeniem i silnikiem turboodrzutowym AI-25 o ciągu 1470 daN (1500 kg). Samolot miał ponadto aparaturę agrolotniczą do rozpylania chemikaliów.
Doświadczenia z testów samolotu Lala-1 wykorzystano przy konstruowaniu nowego samolotu, którego pierwszy eksperymentalny prototyp oznaczony LLM-15 (również od "Latające laboratorium") oblatano 30 maja 1973. Samolot w tej wersji wykorzystywał skrzydło od samolotu An-14 "Pszczółka". Prototyp ostatecznego wariantu M-15 oblatano 9 stycznia 1974. Przez następne kilka lat trwały próby prototypów i samolotów pierwszej serii zakończone certyfikowaniem go w ZSRR dopiero 4 kwietnia 1979 po dwóch latach eksploatacji.
Produkcję seryjną samolotu rozpoczęto w 1976 roku. Władze rolnictwa ZSRR planowały początkowo zamówić 3000 samolotów tego typu, lecz okazało się, że eksploatacja dostarczonych samolotów nie spełnia pokładanych w nich nadziei. Mimo przyjemnych właściwości pilotażowych samolot był niebezpieczny w użytkowaniu z uwagi na charakterystykę reakcji na zwiększenie ciągu (kilkanaście sekund, a nie 2-3 sekundy jak w przypadku silnika tłokowego) - co jest konieczne dla ominięcia przeszkód terenowych. Dodatkowo wysokie i opływowo wkomponowane zbiorniki na chemikalia miały długi czas awaryjnego zrzutu ładunku, co potęgowało ryzyko lotów agrolotniczych na tym samolocie. Ostatecznym ciosem stały się ceny ropy naftowej po kryzysie na Bliskim Wschodzie, po 1973 roku. Samolot spalał ok. 550–600 litrów paliwa na godzinę lotu (przykładowo PZL M18 Dromader spalał 160, a An-2 175). Produkcję zakończono w 1981 po dostarczeniu 175 samolotów (według innych danych[jakich?] 120).
Według T. Sołtyka koncepcja odrzutowego dwupłata była błędna od początku. Samoloty rolnicze latają wolno ze względu na wykonywane zadania, a silniki odrzutowe są ekonomiczne przy locie z dużymi prędkościami: przy niskich prędkościach zużywają ok. cztery raz więcej paliwa od tłokowych. Dwupłaty mają większy opór czołowy, co pogarsza ich ekonomiczność. W przypadku "Belfegora" opory dodatkowo zwiększały stójki-zbiorniki na chemikalia. Te same zbiorniki poważnie zmniejszały stabilność poprzeczną, co zmniejszało zwrotność samolotu – jedną z nielicznych zalet dwupłatów i ważną cechę dla samolotu rolniczego, który często musi manewrować wokół drzew, zabudowań itp.[1].
Opis samolotu
Samolot rolniczy w układzie dwubelkowego dwupłata o konstrukcji metalowej (część dolnego skrzydła i zbiorniki chemikaliów wykonane z laminatu epoksydowego w celu uniknięcia korozji). W górnej części kadłuba nad kabiną załogi znajduje się oprofilowana gondola silnika dwuprzepływowego. Dolny płat przymocowany do spodu kadłuba, a górny do wierzchu gondoli silnikowej. Oba płaty połączone są grubymi pylonami, mieszczącymi zbiorniki chemikaliów, i dwoma pomocniczymi zastrzałami. Pylony przechodzą w dwie belki ogonowe zakończone podwójnym usterzeniem połączonym statecznikiem poziomym. Podwozie samolotu stałe, trójpodporowe, z kołami pojedynczymi. Zbiorniki paliwa w górnym płacie. Załogę stanowił pilot; można było oprócz niego zabrać w razie potrzeby do kabiny dwóch techników (jako pasażerów).
Samolot miał wbudowane dwa zbiorniki na chemikalia o pojemności po 1450 l (łącznie 2900 l lub 2200 kg). Wyposażony był w aparaturę do oprysków w postaci rur pod dolnymi skrzydłami lub alternatywnie w aparaturę rozpylającą proszki i granulaty. Aparatura napędzana była przez sprężonym powietrzem pobieranym od sprężarki silnika. Maksymalna wydajność opryskiwania 25 l/s, a szerokość opryskiwanego pasa – 40 m.
Dane
Ogólne charakterystyki
- Załoga: 1+2
- Długość: 12,72 m
- Rozpiętość: 22,33 m
- wysokość: 5,34 m
- powierzchnia skrzydeł: 67,9 m²
- masa własna: 3270 kg
- masa całkowita: kg
- masa maksymalna startowa: 5750 kg
- napęd: 1x silnik odrzutowy Iwczenko AI-25 o ciągu 1500 kg
Osiągi
- prędkość maksymalna: 200 km/h
- zasięg: 480 km
- pułap: 4500 m
- prędkość wznoszenia: 4,5 m/s
- obciążenie powierzchni: max 83,7 kg/m²
- ↑ Tadeusz Sołtyk: Błe̜dy i doświadczenia w konstrukcji samolotów. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Ła̜czności, 1986, s. 19-20, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0641-1.