Zamek książąt mazowieckich w Płocku: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
Merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 33: | Linia 33: | ||
[[Plik:Romanesque wall in Płock.png|thumb|245px|Mur romański z kamieni eratycznych z XII lub XIII wieku]] |
[[Plik:Romanesque wall in Płock.png|thumb|245px|Mur romański z kamieni eratycznych z XII lub XIII wieku]] |
||
'''Zamek książąt mazowieckich w Płocku''' – wzniesiony na początku XIV wieku przez [[Bolesław II mazowiecki|Bolesława II mazowieckiego]] i rozbudowany przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]. Do |
'''Zamek książąt mazowieckich w Płocku''' – wzniesiony na początku XIV wieku przez [[Bolesław II mazowiecki|Bolesława II mazowieckiego]] i rozbudowany przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]. Do 1495 roku siedziba [[książęta mazowieccy|książąt mazowieckich]]. |
||
W drugiej połowie XVI wieku zamek królewski położony w powiecie płockim [[województwo płockie (I Rzeczpospolita)|województwa płockiego]]<ref>Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.</ref>. |
W drugiej połowie XVI wieku zamek królewski położony w powiecie płockim [[województwo płockie (I Rzeczpospolita)|województwa płockiego]]<ref>Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.</ref>. |
||
Badania archeologiczne na Wzgórzu Tumskim w [[Płock]]u potwierdzają obecność osadnictwa |
Badania archeologiczne na Wzgórzu Tumskim w [[Płock]]u potwierdzają obecność osadnictwa w 2 połowie [[X wiek]]u<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Piotr Lasek |tytuł = Zamek w Płocku. Zarys dziejów budowlanych do 1655 roku |czasopismo = Residentiae tempore belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych |data dostępu = 2020-02-04 |url = https://www.academia.edu/40617008/Zamek_w_P%C5%82ocku._Zarys_dziej%C3%B3w_budowlanych_do_1655_roku |język = en}}</ref>. Za lokalizacją grodu w tym miejscu przemawiało dogodne usytuowanie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, również ukształtowanie i znaczne wypiętrzenie skarpy wiślanej (ponad 40 m nad lustro wody). Początkowo gród miał umocnienia drewniano-ziemne, a wewnątrz niewielki „gródek” książęcy. Rozbudowa grodu miała miejsce pod koniec XI wieku za panowania [[Władysław I Herman|Władysława Hermana]], gdy powstała na jego terenie [[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku|romańska katedra]]. W 1 połowie XII wieku zastąpiła ją katedra zbudowana przez biskupa [[Aleksander z Malonne|Aleksandra z Malonne]]. Po zniszczeniu grodu przez Litwinów w 1262 roku, odbudował go [[Bolesław Pobożny]]<ref name=":0" />. |
||
W |
W 2 połowie XIII wieku [[Bolesław Pobożny]] lub [[Bolesław II mazowiecki]] zbudował na terenie drewniano-ziemnego grodu kamienną [[donżon|wieżę-donżon]]<ref>T.Janiak (red.) „Architektura Romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje” s.316-319, Gniezno 2009.</ref>, której pozostałości znajdują się pod Wieżą Zegarową (dawniej kamienna wieża była błędnie uznawana za relikt zabudowy z czasów Władysława Hermana)<ref name=":0" />. Nie jest wykluczone, że już w czasach Bolesława II (zm. 1313) zbudowano Wieżę Szlachecką i Wieżę Zegarową i łączący je mur<ref name=":0" />. W lipcu 1327 roku miasto i być może zamek zajął [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]], a w 1329 roku przed wojskami czeskimi i krzyżackimi bronił się w zamku książę [[Wacław płocki|Wacław]]<ref name=":0" />. W XIV wieku król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] wzmocnił zamek budując drugi mur obronny, dostosowany kształtem do nieregularnego wzgórza. Po rozbudowie zamek w Płocku był Ważniejsza część zamku – reprezentacyjna – określana była jako ''castrum''. W obrębie murów znajdował się dom mieszkalny władcy, jednak do tej pory nie odkryto jego pozostałości<ref name=":0" />. Wieża Szlachecka (nazywana początkowo Wielką lub Wysoką<ref name=":0" />), przez którą prowadziła po moście zwodzonym brama do zamku, pierwotnie była wyższa, ale została obniżona w [[1796]] roku. W wieży tej mieściło się też więzienie<ref name=":0" />. |
||
Wieża Zegarowa została zbudowana na murach wcześniejszej kamiennej wieży mieszkalnej. Wieża ta została nadbudowana niedługo przed 1492 rokiem w celu umieszczenia w niej dzwonów katedralnych i wtedy też dodano do niej nową kondygnację z wieżyczkami, oraz nieco później, w połowie XVI wieku, murowany aneks na klatkę schodową ze szczytem i zegarem, od której otrzymała nazwę<ref name=":0" />. Barokowy hełm wieża otrzymała w latach [[1723]]–[[1735]]. Oprócz bramy do zamku można było dostać się przez dwie furty, od strony Wisły i obok katedry<ref name=":0" />. |
|||
Zamek był rezydencją książąt mazowieckich do końca XV wieku. W [[1532]] zamek uległ częściowemu zniszczeniu w wyniku obsunięcia się skarpy podmytej przez Wisłę. W konsekwencji rezydencję władców przeniesiono na południowy skraj założenia, a opuszczoną część otrzymało w [[1538]] [[opactwo]] benedyktynów (z nadania [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]]). Powstały w tym miejscu barokowy zespół budynków klasztornych w znacznym stopniu zmienił wygląd zamku. |
|||
Zamek był rezydencją książąt mazowieckich do 1495 roku, gdy po śmierci [[Janusz II|Janusza II]] wszedł w skład dóbr objętych przez polskiego króla [[Jan I Olbracht|Jana I Olbrachta]], który przybył na zamek w sierpniu<ref name=":0" />. W 1509 i 1517 roku [[Zygmunt I Stary]] polecił staroście wyremontować zamek, co komisja królewska skontrolowała w 1530 roku potwierdzając dobry stan zespołu zamkowego<ref name=":0" />. W [[1532]] południowa część zamku ze stojącym w międzymurzu budynkiem mieszkalnym wykorzystywanym przez władców uległa częściowemu zniszczeniu w wyniku obsunięcia się skarpy podmytej przez Wisłę<ref name=":0" />. W [[1538]] północno-zachodnią część zamku otrzymało [[opactwo]] benedyktynów (z nadania [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]]). Powstały w tym miejscu kościół św. Wojciecha i barokowy zespół budynków konwentu w znacznym stopniu zmienił wygląd zamku. Nowy wjazd na zamek umieszczono obok dawnej bramy od strony zachodniej i prowadził on przez most wspierający się na pięciu murowanych filarach. W 1552 roku na jeden dzień na zamek przybył król Zygmunt August i w tym samym roku przebywała na nim z córkami królowa [[Bona Sforza|Bona]]. Czterokrotnie na zamku przebywał [[Zygmunt III Waza]]<ref name=":0" />. |
|||
| ⚫ | |||
Podczas [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] w latach 1655-1660 zamek został zniszczony i ponownie zniszczony podczas [[III wojna północna|III wojny północnej]] w 1705 roku podczas szturmu wojsk rosyjskich na broniący się w nim szwedzki garnizon. Po tych wydarzeniach zamek nie odzyskał dawnej świetności, a jego ruiny rozebrano w XVIII i XIX wieku, pozostawiając jedynie te, które przylegały do klasztoru<ref name=":0" />. |
|||
| ⚫ | |||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Wersja z 15:44, 4 lut 2020
 nr rej. 250/60 z 26.03.1960
| |
 Wieża Zegarowa zamku z czasów Kazimierza Wielkiego z barokowym hełmem z XVIII w. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny |
gotycki |
| Inwestor | |
| Ukończenie budowy |
XIV w. |
Położenie na mapie Płocka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°32′29,10″N 19°41′17,97″E/52,541417 19,688325
| |
Zamek książąt mazowieckich w Płocku – wzniesiony na początku XIV wieku przez Bolesława II mazowieckiego i rozbudowany przez Kazimierza Wielkiego. Do 1495 roku siedziba książąt mazowieckich.
W drugiej połowie XVI wieku zamek królewski położony w powiecie płockim województwa płockiego[1].
Badania archeologiczne na Wzgórzu Tumskim w Płocku potwierdzają obecność osadnictwa w 2 połowie X wieku[2]. Za lokalizacją grodu w tym miejscu przemawiało dogodne usytuowanie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, również ukształtowanie i znaczne wypiętrzenie skarpy wiślanej (ponad 40 m nad lustro wody). Początkowo gród miał umocnienia drewniano-ziemne, a wewnątrz niewielki „gródek” książęcy. Rozbudowa grodu miała miejsce pod koniec XI wieku za panowania Władysława Hermana, gdy powstała na jego terenie romańska katedra. W 1 połowie XII wieku zastąpiła ją katedra zbudowana przez biskupa Aleksandra z Malonne. Po zniszczeniu grodu przez Litwinów w 1262 roku, odbudował go Bolesław Pobożny[2].
W 2 połowie XIII wieku Bolesław Pobożny lub Bolesław II mazowiecki zbudował na terenie drewniano-ziemnego grodu kamienną wieżę-donżon[3], której pozostałości znajdują się pod Wieżą Zegarową (dawniej kamienna wieża była błędnie uznawana za relikt zabudowy z czasów Władysława Hermana)[2]. Nie jest wykluczone, że już w czasach Bolesława II (zm. 1313) zbudowano Wieżę Szlachecką i Wieżę Zegarową i łączący je mur[2]. W lipcu 1327 roku miasto i być może zamek zajął Władysław Łokietek, a w 1329 roku przed wojskami czeskimi i krzyżackimi bronił się w zamku książę Wacław[2]. W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzmocnił zamek budując drugi mur obronny, dostosowany kształtem do nieregularnego wzgórza. Po rozbudowie zamek w Płocku był Ważniejsza część zamku – reprezentacyjna – określana była jako castrum. W obrębie murów znajdował się dom mieszkalny władcy, jednak do tej pory nie odkryto jego pozostałości[2]. Wieża Szlachecka (nazywana początkowo Wielką lub Wysoką[2]), przez którą prowadziła po moście zwodzonym brama do zamku, pierwotnie była wyższa, ale została obniżona w 1796 roku. W wieży tej mieściło się też więzienie[2].
Wieża Zegarowa została zbudowana na murach wcześniejszej kamiennej wieży mieszkalnej. Wieża ta została nadbudowana niedługo przed 1492 rokiem w celu umieszczenia w niej dzwonów katedralnych i wtedy też dodano do niej nową kondygnację z wieżyczkami, oraz nieco później, w połowie XVI wieku, murowany aneks na klatkę schodową ze szczytem i zegarem, od której otrzymała nazwę[2]. Barokowy hełm wieża otrzymała w latach 1723–1735. Oprócz bramy do zamku można było dostać się przez dwie furty, od strony Wisły i obok katedry[2].
Zamek był rezydencją książąt mazowieckich do 1495 roku, gdy po śmierci Janusza II wszedł w skład dóbr objętych przez polskiego króla Jana I Olbrachta, który przybył na zamek w sierpniu[2]. W 1509 i 1517 roku Zygmunt I Stary polecił staroście wyremontować zamek, co komisja królewska skontrolowała w 1530 roku potwierdzając dobry stan zespołu zamkowego[2]. W 1532 południowa część zamku ze stojącym w międzymurzu budynkiem mieszkalnym wykorzystywanym przez władców uległa częściowemu zniszczeniu w wyniku obsunięcia się skarpy podmytej przez Wisłę[2]. W 1538 północno-zachodnią część zamku otrzymało opactwo benedyktynów (z nadania Zygmunta Starego). Powstały w tym miejscu kościół św. Wojciecha i barokowy zespół budynków konwentu w znacznym stopniu zmienił wygląd zamku. Nowy wjazd na zamek umieszczono obok dawnej bramy od strony zachodniej i prowadził on przez most wspierający się na pięciu murowanych filarach. W 1552 roku na jeden dzień na zamek przybył król Zygmunt August i w tym samym roku przebywała na nim z córkami królowa Bona. Czterokrotnie na zamku przebywał Zygmunt III Waza[2].
Podczas potopu szwedzkiego w latach 1655-1660 zamek został zniszczony i ponownie zniszczony podczas III wojny północnej w 1705 roku podczas szturmu wojsk rosyjskich na broniący się w nim szwedzki garnizon. Po tych wydarzeniach zamek nie odzyskał dawnej świetności, a jego ruiny rozebrano w XVIII i XIX wieku, pozostawiając jedynie te, które przylegały do klasztoru[2].
Pozostałości dawnej siedziby książąt mazowieckich są wpisane do rejestru zabytków wraz z budynkami dawnego opactwa benedyktyńskiego.
Przypisy
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Piotr Lasek, Zamek w Płocku. Zarys dziejów budowlanych do 1655 roku, „Residentiae tempore belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych” [dostęp 2020-02-04] (ang.).
- ↑ T.Janiak (red.) „Architektura Romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje” s.316-319, Gniezno 2009.
Bibliografia
- Piotr Lasek, Zamek w Płocku. Zarys dziejów budowlanych do 1655 roku [w:] Residentiae tempore belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych, 2019
- Agnieszka i Robert Sypkowie: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo TRIO Agencja Wydawnicza EGROS, 2002, s. 74–78. ISBN 83-88185-22-5.
