August Emil Fieldorf

August Emil Fieldorf Nil
generał brygady
Data i miejsce urodzenia	20 marca 1895 Kraków, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	24 lutego 1953 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	od 1914
Siły zbrojne	Legiony Polskie Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie (II RP) Armia Krajowa
Jednostki	1 Pułk Piechoty Legionów 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych
Stanowiska	dowódca Kedywu AK, z-ca komendanta głównego AK, d-ca organizacji NIE
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka bitwa białostocka II wojna światowa kampania wrześniowa powstanie antykomunistyczne w Polsce 1944–1953
Odznaczenia

Emil Fieldorf po aresztowaniu 1950

Pamiątkowa tablica na domu w Krakowie przy ul. Lubicz 32, w którym urodził się Emil Fieldorf

Symboliczny nagrobek Augusta Emila Fieldorfa na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Pomnik Augusta Emila Fieldorfa na osiedlu Armii Krajowej w Opolu

Tablica upamiętniająca Generała Augusta Fieldorfa przy wejściu do Akademii Sztuki Wojennej

August Emil Fieldorf, ps. „Nil” (ur. 20 marca 1895 w Krakowie, zm. 24 lutego 1953 w Warszawie) – generał brygady Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK, pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

Życiorys

Syn Andrzeja i Agnieszki z d. Szwanda. Ukończył naukę w szkole wydziałowej im. św. Mikołaja, a następnie c.k. Gimnazjum V i Seminarium Nauczycielskie Męskie w Krakowie. W 1910 wstąpił do „Strzelca”, którego pełnoprawnym członkiem został w grudniu 1912. Ukończył w nim szkołę podoficerską.

Służba w Wojsku Polskim oraz jej przebieg

Po wybuchu I wojny światowej 6 sierpnia 1914 zgłosił się na ochotnika do Legionów Polskich i wyruszył na front rosyjski, gdzie służył w randze zastępcy dowódcy plutonu piechoty. W 1916 został awansowany do stopnia sierżanta, a w 1917 skierowany do szkoły oficerskiej. Po kryzysie przysięgowym wcielony do cesarskiej i królewskiej armii i przeniesiony na front włoski. Zdezerterował i w sierpniu 1918 zgłosił się do Polskiej Organizacji Wojskowej w rodzinnym Krakowie.

Od listopada 1918 w szeregach Wojska Polskiego, początkowo jako dowódca plutonu, a od marca 1919 dowódca kompanii ckm w 1 pułku piechoty Legionów. W latach 1919–1920 uczestniczył w kampanii wileńskiej. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w randze dowódcy kompanii brał udział m.in. w wyzwalaniu Dyneburga, Żytomierza, w wyprawie kijowskiej i bitwie białostockiej.

Od 1919 był żonaty z Janiną Kobylińską, z którą miał dwie córki: Krystynę i Marię. Po wojnie w latach 20. i 30. pozostał w służbie czynnej służąc w 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie. Został awansowany na stopień kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923, a następnie na stopień majora piechoty ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928. W 1928 był komendantem obwodowym przysposobienia wojskowego przy 1 pp Leg.. Na początku 1927 został II wiceprezesem zarządu związkowym Związku Piłki Nożnej w Wilnie. W 1 pułku piechoty Legionów pełnił stanowisko dowódcy batalionu, a w 1931 był w tym samym pułku zastępcą dowódcy. 20 kwietnia 1931 został zwolniony ze stanowiska w 1 pułku piechoty Legionów z równoczesnym oddaniem do dyspozycji dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie. Pozostając w dyspozycji dyrektora PUWFiPW pełnił obowiązki komendanta Związku Strzeleckiego we Francji, współpracując na tym stanowisku z majorem Włodzimierzem Zielińskim, stojącym na czele Instruktoratu Wychowania Fizycznego przy Ambasadzie RP w Paryżu. Został awansowany na stopień podpułkownika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932. 17 października 1935 roku został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy batalionu KOP „Troki”. W kwietniu 1937 roku został zastępcą dowódcy pułku KOP „Wilno”. W marcu 1938 został mianowany dowódcą 51 pułku Strzelców Kresowych w Brzeżanach.

Na czele tego oddziału walczył w kampanii wrześniowej 1939 roku. Po rozbiciu pułku w nocy z 8 na 9 września w bitwie pod Iłżą, przebił się w cywilnym ubraniu do rodzinnego Krakowa. Stamtąd spróbował przedostać się do Francji, jednak został zatrzymany na granicy słowackiej i internowany w październiku 1939. W kilka tygodni później zbiegł z obozu internowania i przez Węgry przedostał się na zachód, gdzie zgłosił się do tworzącej się polskiej armii.

We Francji ukończył kursy sztabowe i 3 maja 1940 został awansowany na stopień pułkownika. Po kapitulacji Francji przybył do Anglii. Niebawem został wyznaczony przez władze polskie pierwszym emisariuszem Rządu i Naczelnego Wodza do kraju. 17 lipca 1940 wyruszył z Londynu przez Afrykę, Stambuł, Belgrad, Budapeszt i w Warszawie zameldował się 6 września.

Działalność konspiracyjna 1940–1945

Początkowo działał w warszawskim Związku Walki Zbrojnej, a od 1941 w Wilnie i Białymstoku. W listopadzie 1942 został mianowany dowódcą Kedywu KG AK. Służbę na tym stanowisku pełnił do lutego 1944. Wydał wiele rozkazów likwidacji przedstawicieli niemieckiej okupacyjnej administracji w okupowanej Polsce w tym generała SS w Warszawie Franza Kutschery zastrzelonego podczas Akcji Kutschera.

W kwietniu 1944 powierzono Fieldorfowi zadanie stworzenia i kierowania głęboko zakonspirowaną organizacją „Niepodległość” o kryptonimie NIE, kadrowego odłamu Armii Krajowej przygotowanego do działań w warunkach okupacji sowieckiej. Bezpośrednie działania organizacja „NIE” miała podjąć po rozwiązaniu Armii Krajowej 19 stycznia 1945.

Na krótko przed upadkiem powstania warszawskiego, rozkazem Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego z 28 września 1944 awansowany na stopień generała brygady. W październiku 1944 został zastępcą dowódcy Armii Krajowej, gen. Leopolda Okulickiego i zajmował to stanowisko do 19 stycznia 1945.

Represje i proces 1945–1953

7 marca 1945 został aresztowany przez NKWD w Milanówku pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki i nierozpoznany został odesłany z siedziby NKWD we Włochach do obozu w Rembertowie, a stamtąd 21 marca 1945 wywieziony do obozu pracy na Uralu. Przebywał w trzech obozach: Bieriozówka, Stupino i Hudiakowo. Po odbyciu kary, w październiku 1947 powrócił do Polski i osiedlił się pod fałszywym nazwiskiem w Białej Podlaskiej. Nie powrócił już do pracy konspiracyjnej. Przebywał następnie w Warszawie i Krakowie, a w końcu osiadł w Łodzi, przy dzisiejszej ul. Adama Próchnika 39 (tu tablica pamiątkowa odsłonięta w 1989 r.).

W odpowiedzi na obietnicę amnestii w lutym 1948 zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Łodzi i ujawnił, podając prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. Mimo tego na ewidencję RKU został wciągnięty jako Walenty Gdanicki. W czerwcu tego roku zwrócił się na piśmie do ministra obrony narodowej z prośbą o uregulowanie stosunku do służby wojskowej. Pismo podpisał własnym imieniem i nazwiskiem. W październiku 1950 spotkał się z gen. Gustawem Paszkiewiczem, wówczas dyrektorem Biura Wojskowego Ministerstwa Leśnictwa, a przed wojną i w czasie kampanii wrześniowej, dowódcą 12 DP. Od byłego przełożonego uzyskał pisemne potwierdzenie przebiegu służby wojskowej w czasie wojny. Z tym dokumentem 10 listopada 1950 stawił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi. Po wyjściu z siedziby RKU został aresztowany przez funkcjonariuszy UB, przewieziony do Warszawy i osadzony w areszcie śledczym MBP przy ul. Koszykowej. Później przewieziony do więzienia mokotowskiego przy ul. Rakowieckiej 37 i oskarżony o wydawanie rozkazów likwidowania przez AK partyzantów radzieckich. Pomimo tortur Fieldorf odmówił współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa.

W próbie ratowania generała uczestniczyła dwukrotnie – na prośbę jego żony, raz po zatrzymaniu, drugi po wyroku – siostra Feliksa Dzierżyńskiego – Aldona (1870–1966; I voto Bułhak, II voto Kojałłowicz) zamieszkała podówczas w Łodzi, ponieważ drugim mężem córki Fieldorfów – Krystyny, był jej siostrzeniec – Ney.

Po sfingowanym procesie, w którym przedstawiono wymuszone w śledztwie przez UB zeznania podwładnych gen. Fieldorfa – mjr. Tadeusza Grzmielewskiego „Igora” i płk. Władysława Liniarskiego „Mścisława”, których torturowano, generał Fieldorf został 16 kwietnia 1952 skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy przez sędzię Marię Gurowską na karę śmierci przez powieszenie. W wydaniu tego wyroku wzięli udział również ławnicy Michał Szymański i Bolesław Malinowski. 20 października 1952 Sąd Najwyższy na posiedzeniu odbywającym się w trybie tajnym, pod nieobecność oskarżonego i jedynie na podstawie nadesłanych dokumentów, w składzie sędziowskim: Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew, zatwierdził wyrok. Prośba rodziny o ułaskawienie została odrzucona. Rada Państwa nie skorzystała z prawa łaski.

Alicja Graff, wicedyrektor Departamentu III Generalnej Prokuratury zwróciła się do naczelnika więzienia o „wydanie niezbędnych zarządzeń do wykonania egzekucji”. Wyrok przez powieszenie wykonano 24 lutego 1953 o godz. 15.00 w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej.

Prokurator Witold Gatner moment ten opisał następująco: „Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy. Stał wyprostowany. Nikt go nie podtrzymywał. Po odczytaniu dokumentów zapytałem skazanego, czy ma jakieś życzenie. Na to odpowiedział: «Proszę powiadomić rodzinę». Oświadczyłem, że rodzina będzie powiadomiona. Zapytałem ponownie, czy jeszcze ma jakieś życzenia. Odpowiedział, że nie. Wówczas powiedziałem: «Zarządzam wykonanie wyroku». Kat i jeden ze strażników zbliżyli się (...). Postawę skazanego określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka. Można było wprost podziwiać opanowanie w obliczu tak dramatycznego wydarzenia”.

Miejsce pochówku jego ciała przez wiele lat pozostawało nieznane. W kwietniu 2009 pojawiły się informacje, że pracownikom IPN udało się ustalić lokalizację grobu. Ciało generała spoczywa prawdopodobnie na Powązkach, blisko symbolicznego grobu wystawionego dla uczczenia jego pamięci.

W lipcu 1958 Generalna Prokuratura postanowiła umorzyć śledztwo z powodu braku dowodów winy. W marcu 1989 został zrehabilitowany, zmieniono postanowienie, „zarzucanej mu zbrodni nie popełnił”.

Śledztwo w sprawie mordu sądowego

Śledztwo w sprawie mordu sądowego na gen. Fieldorfie zostało wszczęte w 1992 przez poprzednika IPN – Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Objęło ono wszystkie osoby, które w latach 1950–1952 zaangażowane były w sprawę gen. „Nila”. Byli to:

• prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej – Helena Wolińska
• prokuratorzy Prokuratury Generalnej – Beniamin Wejsblech i Paulina Kern
• sędzia Sądu Wojewódzkiego Maria Gurowska i dwóch ławników – Bronisław Malinowski i Mieczysław Szymański
• sędziowie orzekający w Sądzie Najwyższym – Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew

W trakcie śledztwa okazało się, że podejrzani albo już nie żyją, albo zmarli w trakcie postępowania. Akt oskarżenia udało się sformułować jedynie wobec Wolińskiej i Gurowskiej.

Starania córki generała o wymierzenie sprawiedliwości w stosunku do żyjących winnych zbrodni ukazuje film pt. W sprawie generała Fieldorfa.

Upamiętnienie

• W 1972 za zgodą ministra obrony narodowej generała broni Wojciecha Jaruzelskiego na symbolicznym grobie generała Fieldorfa postawiono pomnik. Klepsydra symbolizująca grób znajduje się także w Kwaterze na Łączce Cmentarza Wojskowego.
• W rozkazie nr 2 Komendanta Hufca ZHP w Lubinie z 1 lutego 1989 roku nadano imię gen. bryg. A.E. Fieldorfa ps. „Nil” Młodzieżowemu Kręgowi Instruktorskiemu „Siódemka” z Lubina.
• W 1992 powstał biograficzny film dokumentalny pt. On wierzył w Polskę... w reżyserii Aliny Czerniakowskiej.
• W 2000 powstało w Krakowie Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila”.
• W 2004 Zespół Szkół Mechanicznych nr 4 w Krakowie otrzymał imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”.
• 27 lipca 2006, przy okazji obchodów 62. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego.
• 29 lutego 2008 Sejm VI kadencji na swoim 9. posiedzeniu uczcił pamięć generała Augusta Emila Fieldorfa. Oto sejmowy zapis stenograficzny tego fragmentu obrad:

Marszałek: Przystępujemy do rozpatrzenia punktu 23 porządku dziennego: Przedstawiony przez Prezydium Sejmu projekt uchwały w sprawie uczczenia 55. rocznicy śmierci generała Augusta Emila Fieldorfa «Nila» (druk nr 279). Jeszcze raz proszę uprzejmie o powstanie. (Zebrani wstają) „Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie uczczenia 55. rocznicy śmierci generała Augusta Emila Fieldorfa «Nila». 24 lutego 2008 roku minęła 55. rocznica śmierci Augusta Emila Fieldorfa, pseudonim Nil. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddaje cześć temu wielkiemu obywatelowi, patriocie i żołnierzowi. August Emil Fieldorf we wczesnej młodości brał udział w wojnie o odzyskanie niepodległości, a potem walczył w jej obronie. Był żołnierzem Pierwszej Brygady Legionów, uczestniczył w wojnie z Rosją Sowiecką w 1920 roku, bronił Polski we wrześniu 1939 roku, był żołnierzem Armii Krajowej, w której pełnił funkcję dowódcy Kedywu – Kierownictwa Dywersji. Po wojnie aresztowany przez NKWD, a potem przez UB, został przez krzywoprzysiężny sąd skazany na śmierć i zamordowany. August Emil Fieldorf jest przykładem człowieka, który całe życie poświęcił walce o niepodległość i suwerenny byt Rzeczypospolitej Polskiej”. Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie uczczenia 55. rocznicy śmierci generała „Nila”. Dziękuję bardzo. (Burzliwe oklaski)

• 17 kwietnia 2009 odbyła się premiera filmu biograficznego Generał Nil w reżyserii Ryszarda Bugajskiego. W rolę Fieldorfa wcielił się Olgierd Łukaszewicz. Córka generała, Maria Fieldorf-Czarska zgłaszała zastrzeżenia dotyczące informacji zawartych w scenariuszu filmu.
• 31 lipca 2009 minister obrony narodowej nadał Jednostce Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia Wojsk Specjalnych imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”
• W 2012 raper Tadek opublikował utwór muzyczny pod tytułem „Generał Nil” stanowiący upamiętnienie osoby Augusta Emila Fieldorfa, wydany następnie na płycie Niewygodna prawda.
• 7 czerwca 2013 w Szkole Podstawowej w Rakowcu (gm. Kwidzyn) odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Generała Augusta Emila Fieldorfa ps. Nil.
• 8 maja 2018 Tomasz Zdzikot działając z upoważnienia Ministra Obrony Narodowej nadał 2 Regionalnej Bazie Logistycznej w Warszawie imię gen. Emila Augusta Fieldorfa ps. „Nil”.

Ulice i place

• W Chełmży imieniem generała został nazwany tamtejszy park.
• 29 czerwca 1989 w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe, w dotychczasowej ulicy Bolesława Bieruta, zostało nadane imię gen. Emila Fieldorfa. Ponadto od 16 czerwca 2005 na terenie dzielnicy Rembertów istnieje rondo imienia generała.
• W Krakowie imieniem generała została nazwana jedna z ulic w dzielnicy Krowodrza.
• Od lipca 2017 w Ostrołęce dotychczasowa ulica generała Aleksandra Gorbatowa nosi imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”.
• W Żyrardowie od 2017 r. dotychczasowa ulica Jedności Roboczniczej nosi imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”.
• W Białymstoku istnieje Tunel im. Gen. E. Fieldorfa Nila

Pomniki

• w Warszawie:
  • u zbiegu ulic Fieldorfa i Wał Miedzeszyński, odsłonięty 26 września 2010
  • przed bramą Akademii Sztuki Wojennej
• w Opolu, na osiedlu Armii Krajowej, odsłonięty 24 maja 2011
• w Krakowie, w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.6) – popiersie zrealizowane w ramach projektu „słynni Polacy XX w.”, odsłonięty 11 listopada 2007
• w Sierpcu na skwerku naprzeciw dworca PKP, odsłonięty 10 maja 2012
• w Olsztynie na skwerze im. Generała Fieldorfa Nila na Jarotach, odsłonięty 23 lutego 2014 (tymczasowy)

Tablice pamiątkowe

• w kościele w Milanówku odsłonięto tablicę upamiętniającą Generała, odsłonięta 24 lutego 1978
• w Klasztorze Jasnogórskim, odsłonięta w 1987
• na obelisku w Skarżysku-Bzinie, odsłonięta w 1987
• w Krakowskim Kościele Ojców Kapucynów, odsłonięta w 1988
• na domu w którym urodził się generał w Krakowie przy ulicy Lubicz 32, odsłonięta w 1989
• na domu w którym mieszkał tuż przed aresztowaniem: Łódź ul. A. Próchnika 39; odsłonięta 1 września 1989 r.
• na Kościele Garnizonowym w Gliwicach, odsłonięta w 2009
• w kościele Bł. Franciszki Siedliskiej w Olsztynie – Jarotach, odsłonięta 23 lutego 2014

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 27 lipca 2006)
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (28 września 1944)
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (4 stycznia 1923)
• Krzyż Niepodległości (9 stycznia 1932)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz pierwszy w 1921)
• Złoty Krzyż Zasługi (24 maja 1929)
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 (1928)
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)
• Medal Wojska (czterokrotnie; nr leg. 41008; 15 sierpnia 1948)
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Krzyż „Wilno-Wielkanoc”
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 1929)

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• StanisławS. Marat StanisławS., JacekJ. Snopkiewicz JacekJ., Zbrodnia. Sprawa generała Fieldorfa-Nila, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1989, ISBN 83-7001-308-2, OCLC 834089836 .
• Henryk Witkowski: Kedyw okręgu warszawskiego Armii Krajowej w latach 1943-1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984. ISBN 83-202-0217-5.
• Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione, s. 91.
• Wielka Księga Piechoty, tom 12, Wiesław Olczak 12 Dywizja Piechoty, Edipresse Polska S.A., Warszawa 2017, ​ISBN 978-83-7945-592-8​ (całość) ​ISBN 978-83-7945-604-8​ (t. 12)
• Janina Fieldorf, Opowieść o moim mężu, Emilu Fieldorfie.
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 85–90. ISBN 83-7021-096-1.
• Marek Ney-Krwawicz: Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 432. ISBN 83-211-1055-X.
• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 66–68. ISBN 83-211-0758-3.
• Lista oficerów Wojska Polskiego z lat 1914–1939. August Emil Fieldorf. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 17 grudnia 2014].
• Zbigniew Szafkowski. Działalność Polskiego Związku Strzeleckiego we Francji i Belgii w latach 1913-1940. „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej”. 2, 1999. Częstochowa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna. ISSN 1505-4241. 
• Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej (pol.). Ministerstwo Obrony Narodowej, 2018.

Linki zewnętrzne

• Muzeum Armii Krajowej im. Generała Emila Fieldorfa „Nila”
• August Emil Fieldorf „Nil” w dokumentach Archiwum Akt Nowych
• Fieldorf.pl – portał poświęcony Augustowi Emilowi Fieldorfowi