Miasteczko Śląskie

Miasteczko Śląskie
— miasto i gmina —
Ratusz w Miasteczku Śląskim
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	1561–1742, 1866–1946, 1963–1975, 1994
Burmistrz	Michał Skrzydło
Powierzchnia	67,83 km²
Populacja (1.01.2020) • liczba ludności • gęstość	7442 110 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	42-610
Tablice rejestracyjne	STA
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Miasteczko Śląskie
Położenie na mapie Polski Miasteczko Śląskie
Położenie na mapie województwa śląskiego Miasteczko Śląskie
50°30′06″N 18°56′22″E
TERC (TERYT)	2413021
SIMC	0943902
Urząd miejski Rynek 9 42-610 Miasteczko Śląskie
Strona internetowa
BIP

Miasteczko Śląskie (wymowa; pierwotnie: Żyglińskie Góry, niem. Georgenberg) – miasto w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto miało 7510 mieszkańców.

Położenie

Miasteczko Śląskie położone jest na północnym krańcu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Miasto historycznie leży na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 67,83 km².

W Miasteczku Śląskim funkcjonują trzy jednostki pomocnicze gminy: dzielnica Żyglin-Żyglinek oraz sołectwa Brynica i Bibiela.

Sąsiednie gminy

Kalety, Ożarowice, Świerklaniec, Tarnowskie Góry, Tworóg (na odcinku ok. 100 m), Woźniki

Nazwa

Od momentu powstania osady w I połowie XVI w. nosiła ona staropolską nazwę Żyglińskie Gory (co oznaczało ‘żyglińskie kopalnie’), której w dokumencie z 1561 r., nadający jej prawa miejskie Jerzy Fryderyk von Ansbach, ustalił niemiecką nazwę jako Georgenberg (co znaczyło 'gora, kopalnia (św.) Jerzego’). Obecna nazwa Miasteczko (czyli ‘małe miasto’) pojawia się dopiero w XIX w. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Miasteczko oraz nazwą niemiecką Georgenberg we fragmencie „Miasteczko, polnische Benennung von Georgenberg, Kr. Beuthen”. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje miejscowość we fragmencie „Georgenberg polnisch Miasteczko”. Człon odróżniający Śląskie dodano do nazwy Miasteczko w 1963 r.

Historia

Początki osady sięgają początku XVI w. i odkryciu w okolicy złóż rud i kruszców. Powstałą osadę zwano Żyglińskimi Gorami. W 1561 r. ówczesny właściciel ziemi bytomskiej – Jerzy Fryderyk von Ansbach nadał nowej osadzie prawa miejskie, pieczęć oraz herb z wizerunkiem św. Jerzego zabijającego smoka. Osada odtąd nazywała się Georgenberg. Jej rozwój związany był z wydobywaniem rud srebra i ołowiu.

W plebiscycie na Górnym Śląsku przeprowadzonym 20 marca 1921 r. w miejscowości większość osób głosowała za przyłączeniem do Polski. Za Polską oddano 666 głosów (56%), za Niemcami zaś 524 głosy (44%). W 1922 r. Miasteczko włączono do Polski.

W 1945 r. Miasteczko utraciło prawa miejskie, aż do 1963 r. Już po dwunastu latach, w wyniku reformy administracyjnej z 1 czerwca 1975 r., stało się dzielnicą Tarnowskich Gór. Po wielu staraniach odzyskało prawa miejskie 30 grudnia 1994 r. W 1968 r. rozpoczęła pracę huta cynku i ołowiu w Miasteczku Śląskim.

W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Miasteczko Śląskie.

Zabytki

Kościół filialny pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jerzego w Miasteczku Śląskim

• Drewniany kościół św. Jerzego i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z dzwonnicą z 1666 r., usytuowany przy ul. Dworcowej 2 położony na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego
• Układ urbanistyczny starej zabudowy Miasteczka
• Kaplica św. Marka w Żyglinie (XVIII w.)
• Spichlerz dworski z 1795 r. (odnowiony w 1965 r.)
• Stary cmentarz żydowski (XIX w.)

Turystyka

Przez miasto przebiega trasa rowerowa oraz szlaki turystyczne:

• Szlak Stulecia Turystyki,
• Szlak Świerklaniecki,
• Szlak Gwarków Górnośląskich.

Przy rynku umiejscowione są m.in. zabytkowy kościół Wniebowzięcia NMP i św. Jerzego w Miasteczku Śląskim oraz ratusz. Na terenie miasta znajduje się kompleks boisk Orlik oraz hala sportowa przy ul. Sportowej 1.

Kolej wąskotorowa

Od 1990 r. wprowadzono przewozy pasażerskie – turystyczne na odcinku Bytom – Miasteczko Śląskie, a na pozostałych odcinkach przewozy osobowe specjalne. Górnośląskie Koleje Wąskotorowe umożliwiają skorzystanie z przejazdów koleją o prześwicie 785 mm, która w 2003 r. skończyła 150 lat swego istnienia.

Zalew Nakło-Chechło

Zbiornik wodny położony na terytorium gminy Świerklaniec koło Miasteczka Śląskiego, w powiecie tarnogórskim, w województwie śląskim. Jezioro pełni funkcje rekreacyjne. Wokół zalewu znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe i kempingi, wypożyczalnie kajaków, łodzi, rowerów wodnych, trasy spacerowe. Jezioro charakteryzuje się ładnymi, piaszczystymi plażami.

Transport

Stacja kolejowa Miasteczko Śląskie na Radloku

Transport drogowy

Przez teren miasta przebiegają dwie drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 912 Świerklaniec – Miasteczko Śląskie, łącznik Żyglina z DK 78
• droga wojewódzka nr 908 Tarnowskie Góry – Częstochowa
• Autostrada A1

Kolej

Z Miasteczka Śląskiego można dostać się do Katowic, Lublińca i Wielunia, ponieważ leży na trasie kolejowej Lubliniec – Katowice. W mieście znajduje się stacja kolejowa, na której zatrzymują się pociągi osobowe. W granicach miasta zaczyna się jeden z największych węzłów kolejowych w Europie – stacja rozrządowa Tarnowskie Góry.

Kultura

Jedna z kamienic w centrum miasta

Instytucje

• Miejski Ośrodek Kultury
• Stowarzyszenie Kulturalne Grupa Poetycka „Nieregularni”
• Biblioteka Miejska
• Stowarzyszenie „Góra Jerzego” w Miasteczku Śląskim

Muzyka

• zespół heavymetalowy „CODA”
• Chór mieszany „Sienkiewicz”
• Chór męski „Piast”
• Reprezentacyjna Orkiestra Gminy Miasteczko Śląskie
• Orkiestra dęta dzielnicy Żyglin-Żyglinek
• Zespół folklorystyczny „Brynica”
• Zespół wokalny „Groszki”

Folklor

• obrzęd w Brynicy: Marzaniok – Goik

Edukacja

• Szkoła Podstawowa
• Gimnazjum
• Przedszkole

Religia

Kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Miasteczku Śląskim

Kościół rzymskokatolicki

Na terenie Miasteczka istnieją trzy parafie:

• parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Miasteczko)
• parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (Żyglin)
• parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła (Brynica)

Samorząd

Tablica pamiątkowa na ratuszu, poświęcona burmistrzowi Janowi Bondkowskiemu pełniącemu tę funkcję w latach 1920–1922

Burmistrz miasta

• do 2006 – Stanisław Wieczorek
• 2006–2010 – Bronisław Drozdz
• 2010–2018 – Krzysztof Nowak
• od 2018 – Michał Skrzydło

Gospodarka

Przemysł

Huta Cynku Miasteczko Śląskie

Największym zakładem przemysłowym jest Huta Cynku w Miasteczku Śląskim nowoczesny zakład metalurgiczny, którego budowę podjęto w oparciu o licencję angielskiej firmy Imperial Smelting Processes z Bristolu. Proces przerobu prowadzony jest metodą pieca szybowego umożliwiającą uzyskanie cynku i ołowiu w jednym ciągu technologicznym. W skład ciągu technologicznego wchodzą: Wydział Spiekalni i Kwasu Siarkowego, Wydział Pieca Szybowego i Wydział Rafinerii Ołowiu. Huta Cynku „Miasteczko Śląskie” była w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. jednym z poważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń do atmosfery w północnej części województwa katowickiego.

Podjęty na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. program proekologiczny zakładał likwidację najbardziej wyeksploatowanych wydziałów, budowę nowych urządzeń odpylających i modernizację starych. Doprowadziło to do obniżenia emisji metali ciężkich przy jednoczesnym wzroście produkcji. Obecnie poziom emisji kadmu i ołowiu nie przekracza dopuszczalnych norm, a nowo wybudowany Wydział Rafinacji Cynku produkuje cynk najwyższej jakości. Obecne działania proekologiczne dotyczą ochrony powierzchni ziemi i gospodarki odpadami.

Przemiany gospodarcze

Od XVI w. Miasteczko Śląskie było terenem rozwijającego się górnictwa kruszcowego oraz rud żelaza. W 1562 roku miasto otrzymało przywileje wolnego miasta górniczego, a górnikom tu zatrudnionym przyznano „ordunek górniczy”. Przez wieki różne były losy gospodarcze miasta, zależne przede wszystkim od górnictwa rud. Ostatecznie eksploatację zakończono 17 czerwca 1917 roku. Tego dnia zalano kopalnię w Pasiekach.

W 1963 r. rozpoczęto budowę huty cynku. Wybudowano osiedle dla 2500 mieszkańców, nową szkołę, przedszkole, nowoczesny ośrodek zdrowia oraz sieć obiektów usługowych. Do końca lat siedemdziesiątych XX w. hutę rozbudowywano, ale jej szkodliwe oddziaływanie na środowisko spowodowało nałożenie strefy ochronnej na dużym obszarze Miasteczka Śląskiego, Żyglina i Żyglinka, powodując zastój w rozwoju gospodarczym. Dopiero przemiany społeczno-gospodarcze na początku lat 90. XX w. spowodowały warunki do rozwoju przedsiębiorczości na terenie gminy.

Huta Cynku zlikwidowała najbardziej uciążliwe wydziały i zintensyfikowała produkcję, wprowadzając nowoczesne procesy technologiczne, eliminując w ten sposób prawie całkowicie swoje szkodliwe oddziaływanie. Na terenie zlikwidowanego zaplecza huty powstało kilka firm. Na terenie gminy powstało także kilkaset firm usługowych i handlowych, a ich ilość stale wzrasta.

Ekologia

Jezioro Chechło-Nakło położone przy trasie Bytom Wąskotorowy – Miasteczko Śląskie Wąskotorowe Górnośląskich Kolei Wąskotorowych

Inne

Gazyfikacja gminy obejmuje 90%, a we wszystkich obiektach komunalnych wymieniono kotłownie gazowe. Zlikwidowano kotłownie 5 MW na osiedlu mieszkaniowym, zakupując ciepło poprzez ciepłociąg z huty cynku, gdzie w dużej mierze jest wykorzystywane ciepło odpadowe w kotłowni zakładowej.

We współpracy z firmą Philips wymieniono całe oświetlenie uliczne na energooszczędne, co dało ponad 50% zmniejszenia zużycia energii elektrycznej poprawiając równocześnie stan oświetlenia ulic. Największym zadaniem, które rozpoczęto w 1999 roku, to kanalizacja gminy i pełne wykorzystanie niedociążonej oczyszczalni ścieków. W 1995 r. dostęp do kanalizacji miało 30% mieszkańców, głównie na osiedlu, obecnie prawie 60%, a w samym Miasteczku 90%. Należy też podkreślić ogromne osiągnięcia Huty Cynku „Miasteczko Śląskie” w tej dziedzinie. Przy ponad dwukrotnym wzroście produkcji ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery spadła kilkanaście razy i nie przekracza dopuszczalnych norm od kilku lat.

Działania proekologiczne huty zostały uznane certyfikatami i nagrodami:

• Zakład Czystszej Produkcji,
• ISO 9001 i 9002,
• Nagroda Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach,
• Nagroda Ministra Środowiska dla dyrektora Romana Utrackiego za działania na rzecz ochrony środowiska.

Wprowadzony przez hutę program naprawczy zaowocował skreśleniem jej z listy osiemdziesięciu największych trucicieli w Polsce. Huta jest jednym z dwóch zakładów, które po skreśleniu nie wróciły na listę.

Kluby i obiekty sportowe

• Hutniczy Klub Sportowy Piłki Nożnej Odra Miasteczko Śląskie
  • Rok założenia: 1922
  • Barwy:pomarańczowo-czarne

• Ludowy Klub Sportowy LKS Żyglin
  • Rok założenia: 1983
  • Barwy: niebiesko-białe

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Miasteczku Śląskim

Bibliografia

• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Königl. Preus. Provinz Schlesien. Breslau: Barth und Comp., 1830.
• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschlesien. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.

Linki zewnętrzne

• Miasteczko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 288 .