Lędziny

Lędziny

miasto i gmina
Plac Farski w Lędzinach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bieruńsko-lędziński
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	1966–1975, 1991
Burmistrz	Krystyna Wróbel
Powierzchnia	31,7 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	16 489 520 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	43-140, 43-143, 43-144
Tablice rejestracyjne	SBL
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego Lędziny
Położenie na mapie Polski Lędziny
Położenie na mapie województwa śląskiego Lędziny
50°08′33″N 19°07′51″E
TERC (TERYT)	2414031
SIMC	0940890
Urząd miejski ul. Lędzińska 55 43-143 Lędziny
Strona internetowa
BIP

Lędziny (niem. Lendzin) – miasto w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim.

Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 16 489 mieszkańców.

Położenie

Lędziny leżą w południowej Polsce, w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 19º 07' długości geograficznej wschodniej i 50º 08' szerokości geograficznej północnej.

Miasto oddalone jest w linii prostej: 16 km od centrum Katowic, 8 km od centrum Tychów, 13 km od centrum Oświęcimia, 59 km od centrum Krakowa oraz 267 km od centrum Warszawy. Lędziny graniczą od północy z Katowicami i Mysłowicami, od wschodu z Imielinem i Chełmem Śląskim, od południa z Bieruniem, natomiast od zachodu z Tychami.

Teren Lędzin wchodzi w skład dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny Oświęcimskiej. Części północno-zachodnia i północna miasta leżą na pograniczu Wyżyny Śląskiej, natomiast południowo-wschodnia część stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej. Fizjograficznie Lędziny położone są na obszarze Pagórów Jaworznickich. Historycznie Lędziny leżą na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 31,65 km², co stanowi 20,01% powierzchni powiatu. Stawia to miasto na 166. pozycji w Polsce pod względem powierzchni.

Środowisko naturalne

Budowa geologiczna

W budowie geologicznej fragmentu Lędzin leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe. Północny fragment miasta jest częściowo wyścielony osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi. Fragment wchodzący w skład Kotliny Oświęcimskiej jest zbudowany z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a także glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców.

Rzeźba terenu

Wzgórze Klimont

Lędziny leżą na obszarze Pagórów Jaworznickich, na terenie urozmaiconym wzgórzami:

• Klimont (302 m n.p.m./305 m n.p.m.)
• Szachta (290 m n.p.m./296 m n.p.m.)
• Strzyżówka (280 m n.p.m./290 m n.p.m.)
• Małkowiec (280 m n.p.m.)
• Glinogóra (280 m n.p.m.)
• Kępa (273 m n.p.m.)
• Wapieńka (272 m n.p.m.)

Wody

Przez obszar Lędzin przebiegają dwa działy wodne drugiego rzędu pomiędzy Mleczną a Przemszą oraz Przemszą a Potokiem Goławieckim. Najważniejszymi ciekami z sieci hydrograficznej są: Przyrwa i Potok Goławiecki, należące do zlewiska Wisły.

Lędziny są odwadniane również systemem małych potoków i rowów, do których zalicza się: Potok Stawowy (lewobrzeżny dopływ Mlecznej), Rów Hołdunowski (lewobrzeżny dopływ Przyrwy), Rów „E” (prawobrzeżny dopływ Potoku Goławieckiego), Rów Lędziński (lewobrzeżny dopływ Przyrwy) oraz Rów Wschodni (lewobrzeżny dopływ Rowu Hołdunowskiego).

Gleby

Na terenie Lędzin występują przeważnie gleby bielicowe, powstałe z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny oraz gleby bagienne. Wszystkie gleby występujące na terenie Lędzin są zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych.

Klimat

Średnie wartości temperatur i opadów w Lędzinach

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rocznie
Średnia temperatura maksymalna [°C]	0	+2	+7	+13	+19	+22	+23	+23	+19	+14	+7	+2	+12
Średnia temperatura minimalna [°C]	-7	-5	-1	+3	+8	+11	+12	+12	+9	+4	0	-4	+3
Opady [mm]	34	32	34	48	83	97	85	87	54	46	45	41	686

Dzielnice

Dzielnica Hołdunów

Lędziny nie posiadają formalnie wyznaczonych dzielnic, funkcjonują one jednak w powszechnym użytku mieszkańców. Są to:

• Blych
• Centrum
• Goławiec
• Górki
• Hołdunów
• Rachowy
• Ratusz
• Smardzowice
• Świniowy
• Zamoście
• Olszyce

Demografia

struktura ludności dane z 31 grudnia 2015 Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni jednostka osób % osób % osób % populacja 16784 100 8428 50,2 8356 49,8 gęstość zaludnienia 530 266 264

wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 brak podstawowe zawodowe średnie wyższe osób 353 3927 4769 3158 619 kobiet 190 2372 1825 1743 344 mężczyzn 163 1555 2944 1415 275

Lędziny liczą ponad 16 tys. mieszkańców i plasują się pod tym względem na 276. miejscu wśród miast Polski oraz na 42. miejscu wśród miast województwa śląskiego.

Wykres liczby ludności miasta Lędziny na przestrzeni lat:

Według danych z 2015 r. w Lędzinach na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet.

Struktura płci i wieku mieszkańców Lędzin według danych z 31 grudnia 2015 r.:

Historia

Istnieją świadectwa penetracji przez człowieka terenu obecnych Lędzin już w epoce brązu. Archeolodzy wykopali fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej. W okresie przedchrześcijańskim w granicach obecnego miasta miejsce kultu słowiańskiego na wzgórzu Klimont, zwanym niegdyś „Piorunową Górką” (obecnie na tym miejscu katolicki kościół św. Klemensa). Miejscowość wspomniana przez Jana Długosza, w 1160 r. stanowiła własność rycerza Jaksy z Miechowa, który przekazał ją Benedyktynom. W 1327 r. Lędziny przeszły pod panowanie Czech. W 1742 r. Lędziny znalazły się w granicach państwa pruskiego.

Teren walk z Niemcami w okresie powstań śląskich, szczególnie zaciętych podczas II powstania śląskiego w 1920 r. Od 1922 r. ponownie w granicach Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie ówczesnych Lędzin (w Ławkach) istniał podobóz Fürstengrube obozu koncentracyjnego Auschwitz (1943–1945).

Po wojnie następuje rozwój górnictwa i wzrost liczby mieszkańców. W latach 1945–1951 siedziba gminy Lędziny, a 1951–1954 gminy Hołdunów. W latach 1954–1956 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lędziny, przekształconej w 1957 r. na osiedle. 31 grudnia 1961 do osiedla Lędziny włączono osiedle Hołdunów. 1 stycznia 1966 osiedle Lędziny otrzymało prawa miejskie a 27 maja 1975 miasto włączono do Tychów. 2 kwietnia 1991 Lędziny odzyskały samodzielność jako odrębne miasto. W 1999 roku Lędziny trafiły do powiatu tyskiego w woj. śląskim, a od 2002 należą do powiatu bieruńsko-lędzińskiego tamże.

W 1972 r. Lędziny zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.

Nazwa

Dnia 28 maja 1260 r. w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Lenzini.

Miejscowość została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r. pod nazwą Lensin.

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Lyendzini oraz Landzyny wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.

W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 r. miejscowość została wymieniona jako Lendiny.

Zabytki

Kościół św. Klemensa

Miejska Biblioteka Publiczna

W mieście znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:

• kościół św. Klemensa z lat 1769–1772 (nr rej.: 574/59 z 10.12.1958, 677/66 z 28.05.1966 oraz A/691/2020 z 10.09.2020)
• budynek plebanii z 1788 r., obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej (nr rej.: 678/66 z 28.05.1966 oraz A/859/2021 z 28.07.2021)
• kostnica na cmentarzu ewangelickim z 1797 r. (nr rej.: 717/66 z 15.06.1966 oraz A/688/2020 z 20.08.2020)
• budynek domu gminy protestanckiej z XIX w., obecnie siedziba fundacji „Fastryga” (nr rej.: 718/66 z 15.06.1966)
• dom przy ulicy Gwarków 6 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 719/66 z 15.06.1966)
• dom przy ulicy Gwarków 8 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 720/66 z 15.06.1966)
• klasztor sióstr Boromeuszek z 1905 r. (nr rej.: A/1253/23 z 31.08.2023)

W Lędzinach znajdują się też inne obiekty – które, mimo że nie widnieją w rejestrze zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to m.in.:

• dzwon z około 1540 r. znajdujący się na placu Farskim
• kaplica z końca XVIII w. znajdująca się pod wzgórzem Klimont
• kaplica z końca XVIII w. znajdująca się przy ulicy Sobieskiego
• budynek ewangelickiego domu parafialnego z 1778 lub 1779 r., obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury
• figura św. Jana Nepomucena z 1885 r. znajdująca się przy ulicy Lędzińskiej

Kultura

Instytucje kultury

Instytucjami kultury w mieście są:

• Miejski Ośrodek Kultury
• Miejska Biblioteka Publiczna

Imprezy cykliczne

Lista imprez kulturalnych odbywających się cyklicznie w Lędzinach:

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – styczeń
• Dni Lędzin – czerwiec
• Dzień Dziecka – 1 czerwca
• Powiatowe Igrzyska Osób Niepełnosprawnych – maj lub czerwiec
• Koncerty „Pod chmurką” – lipiec i sierpień
• Sylwester – 31 grudnia

Edukacja

W mieście funkcjonuje żłobek, dwa publiczne przedszkola, cztery szkoły podstawowe oraz Powiatowy Zespół Szkół (w skład którego wchodzą: zasadnicza szkoła zawodowa, technikum, liceum ogólnokształcące i szkoła policealna).

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Chrystusa Króla

Kościół ewangelicko-augsburski

Na terenie Lędzin działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki (dekanat Lędziny):
  • parafia św. Anny
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
  • parafia Chrystusa Króla
  • parafia św. Klemensa
  • parafia Matki Bożej Różańcowej
  • parafia Wniebowzięcia NMP
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
  • parafia Św. Trójcy
• Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa Tychy):
  • zbór Lędziny-Hołdunów
  • zbór Lędziny-Ziemowit

Gospodarka

KWK Piast-Ziemowit – ruch Ziemowit

Bezrobocie

W 2015 r. stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 2,9%.

Przemysł

W Lędzinach znajduje się 77 zakładów przemysłowych. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywa KWK Ziemowit (obecnie działająca jako ruch KWK Piast-Ziemowit). W wyniku restrukturyzacji górnictwa liczba zatrudnionych w kopalni stale maleje, mimo to jest to zakład zatrudniający nadal największą liczbę osób z miasta i nie tylko.

Handel

Lędziny posiadają własne targowisko miejskie. Na terenie miasta działa kilka supermarketów i dyskontów.

Rolnictwo

W 2005 r. na terenie Lędzin powierzchnia użytków rolnych wynosiła 1855 ha – w tym 1139 ha gruntów ornych, 17 ha sadów, 557 ha łąk i 142 ha pastwisk.

Transport

Transport drogowy

Przez północną część miasta przebiega droga krajowa nr 1, umożliwiająca połączenia w kierunkach: Bielsko-Biała – Cieszyn oraz Kraków – Warszawa – Gdańsk. Istnieją także połączenia drogowe z pozostałymi miastami konurbacji górnośląskiej – głównie Katowicami, Tychami, czy Mysłowicami.

Transport miejski

Na terenie Lędzin autobusowym przewozem zajmują się dwie firmy transportowe: ZTM.

Transport kolejowy

Przez Lędziny przechodzi linia kolejowa nr 179 biegnąca do Tychów i Mysłowic.

Transport lotniczy

Najbliższe lotniska międzynarodowe
	lotnisko	odległość w km
1	Pyrzowice	37
2	Balice	49

Polityka

Urząd Miasta

Burmistrz

Obecnym burmistrzem miasta jest Krystyna Wróbel, która otrzymała 55,7% głosów w II turze wyborów samorządowych w 2014 r.

Burmistrzowie Lędzin od 1991 r.
Imię i nazwisko	Lata
Władysław Trzciński	1991–1994; 2002–2006
Mariusz Żołna	1994–2002
Wiesław Stambrowski	2006–2014
Krystyna Wróbel	od 2014

Rada Miasta

Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym w mieście. Aktualnie liczy piętnastu radnych, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich. Rada Miasta działa na sesjach, poprzez swoje komisje oraz poprzez burmistrza wykonującego jej uchwały.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Lędzin
Miasto	Państwo	Rok rozpoczęcia
Uničov	Czechy	2006
Revúca	Słowacja	2008
Roccagorga	Włochy	2008

Prasa lokalna

W Lędzinach wydawany jest przez Urząd Miasta miesięcznik Biuletyn Informacyjny Lędzin Lędziny teraz. W mieście wydawane są także niezależne gazety lokalne.

Sport i rekreacja

Basen w ośrodku „Zalew”

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Centrum”:
  • basen kryty
  • sala kulturystyczna
  • sala tenisa stołowego
  • hala sportowa
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Zalew”:
  • basen odkryty
  • skatepark
  • korty do tenisa ziemnego
• kompleks boisk sportowych „Orlik” przy Powiatowym Zespole Szkół
• kilka siłowni zewnętrznych

Kluby i organizacje sportowe

• MKS Lędziny – piłka nożna
• Klub Tenisa Stołowego Lędziny – tenis stołowy
• Uczniowski Klub Sportowy „Orka” – pływanie
• Klub Szachowy Górnik Lędziny – szachy
• Klub Skatowy OSP Lędziny – skat
• Polski Związek Wędkarski – Koło Nr 32 – wędkarstwo
• Klub Żeglarski „Ziemowit” – żeglarstwo

Turystyka

Oznakowanie trasy rowerowej nr 153

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze

• Szlak Krawędziowy GOP: Gliwice – Przyszowice – Chudów – Paniówki – Borowa Wieś – Ruda Śląska – Mikołów – Tychy – Lędziny – Chełm Śląski – Chełmek (78 km, w tym 11 km na terenie Lędzin)
• Szlak im. ks. Jana Kudery: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny – Bieruń (21,5 km, w tym 9 km na terenie Lędzin)
• Szlak Hołdunowski: Katowice – Mysłowice – Lędziny – Imielin – Mysłowice – Jaworzno (24,1 km, w tym 6 km na terenie Lędzin)

Szlaki rowerowe

• Trasa czerwona nr 151: Lędziny – Bieruń – Bojszowy – Jedlina (14,9 km, w tym 3 km na terenie Lędzin)
• Trasa zielona nr 153: Lędziny (10,6 km – w całości na terenie Lędzin)
• Trasa czarna nr 101: Katowice – Lędziny (24,1 km, w tym 5,3 km na terenie Lędzin)

Baza noclegowa

W Lędzinach znajduje się jeden hotel dwugwiazdkowy (2015).

Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla miasta

Miasto posiada dwunastu honorowych obywateli:

• Andrzej Naczyński (od 22 marca 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
• płk. Jerzy Szewełło (od 22 marca 2001 r.) – żołnierz, który w okresie stanu wojennego stanął po stronie strajkujących górników w KWK Ziemowit
• Franciszek Serafin (od 22 marca 2001 r.) – autor i redaktor wielu książek i opracowań poświęconych m.in. Tychom i okolicom
• Antoni Piszczek (od 22 listopada 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
• Wiktor Zin (od 27 kwietnia 2006 r.) – architekt, który prowadził prace wykopaliskowe na wzgórzu Klimont
• ks. Tadeusz Orszulik (od 27 kwietnia 2006 r.) – były proboszcz parafii św. Klemensa
• ks. Józef Przybyła (od 3 czerwca 2008 r.) – były proboszcz parafii Chrystusa Króla
• Rafał Bula (od 28 kwietnia 2011 r.) – autor wielu publikacji i książek historycznych na temat Lędzin
• Irena Gajer (od 28 kwietnia 2011 r.) – była skarbnik miasta
• Jan Raszka (od 28 kwietnia 2011 r.) – były przewodniczący Rady Miasta
• Władysław Trzciński (od 15 kwietnia 2016 r.) – były burmistrz miasta
• Jan Górski (od 15 kwietnia 2016 r.) – były dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3

Miasto nadawało od marca 2001 r. do października 2006 r. tytuł „Zasłużony dla miasta Lędziny”, którym zostali uhonorowani:

• Sylwester Łakota
• ks. Józef Przybyła
• Klemens Ścierski
• Mariusz Żołna
• Helena Szabrańska

Zobacz też

• Synagoga w Lędzinach

Linki zewnętrzne

• Lędziny, Lędzyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 199 .
• Lędziny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 226 .