Lędziny

Lędziny
Plac Farski w Lędzinach
Herb Lędzin
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	bieruńsko-lędziński
Gmina	gmina miejska
Aglomeracja	górnośląska
Prawa miejskie	1966-1975, 1991
Burmistrz	Krystyna Wróbel
Powierzchnia	31,65 km²
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	16 665 527 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	43-140, 43-143, 43-144
Tablice rejestracyjne	SBL
Położenie na mapie województwa śląskiego Lędziny
Położenie na mapie Polski Lędziny
50°08′33″N 19°07′51″E
TERC (TERYT)	2414031
Urząd miejski ul. Lędzińska 55 43-143 Lędziny
Strona internetowa
BIP

Lędziny (niem. Lendzin) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 16 665 mieszkańców.

Położenie

Lędziny leżą w południowej Polsce, w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 19º 07' długości geograficznej wschodniej i 50º 08' szerokości geograficznej północnej.

Miasto oddalone jest w linii prostej: 14 km od centrum Katowic, 9 km od centrum Tychów, 56 km od centrum Krakowa oraz 276 km od centrum Warszawy. Lędziny graniczą od północy z Katowicami i Mysłowicami, od wschodu z Imielinem i Chełmem Śląskim, od południa z Bieruniem, natomiast od zachodu z Tychami.

Teren Lędzin wchodzi w skład dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny Oświęcimskiej. Części północno-zachodnia i północna miasta leżą na pograniczu Wyżyny Śląskiej, natomiast południowo-wschodnia część stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej. Fizjograficznie Lędziny położone są na obszarze Pagórów Jaworznickich. Historycznie Lędziny położone są na Górnym Śląsku.

Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 31,65 km², co stanowi 20,01% powierzchni powiatu.

Środowisko naturalne

Budowa geologiczna

W budowie geologicznej fragmentu Lędzin leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe. Północny fragment miasta jest częściowo wyścielony osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi. Fragment wchodzący w skład Kotliny Oświęcimskiej jest zbudowany z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a także glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców.

Rzeźba terenu

Wzgórze Klimont

Lędziny leżą na obszarze Pagórów Jaworznickich, na terenie urozmaiconym wzgórzami:

• Klimont (305 m n.p.m.)
• Szachta (296 m n.p.m.)
• Strzyżówka (290 m n.p.m.)
• Małkowiec (285 m n.p.m.)
• Glinogóra (280 m n.p.m.)
• Kępa (278 m n.p.m.)
• Wapieńka (272 m n.p.m.)

Wody

Przez obszar Lędzin przebiegają dwa działy wodne drugiego rzędu pomiędzy Mleczną a Przemszą oraz Przemszą a Potokiem Goławieckim. Najważniejszymi ciekami z sieci hydrograficznej są: Przyrwa i Potok Goławiecki, należące do zlewiska Wisły.

Lędziny są odwadniane również systemem małych potoków i rowów, do których zalicza się: Potok Stawowy (lewobrzeżny dopływ Mlecznej), Rów Hołdunowski (lewobrzeżny dopływ Przyrwy), Rów „E” (prawobrzeżny dopływ Potoku Goławieckiego), Rów Lędziński (lewobrzeżny dopływ Przyrwy) oraz Rów Wschodni (lewobrzeżny dopływ Rowu Hołdunowskiego).

Gleby

Na terenie Lędzin występują przeważnie gleby bielicowe, powstałe z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny oraz gleby bagienne. Wszystkie gleby występujące na terenie Lędzin są zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych.

Użytkowanie gruntów

Użytki rolne zajmują 60% powierzchni miasta, z czego 36% przypada na grunty orne, 18% na łąki, 5% na pastwiska, a 1% na sady.

Klimat

Średnie wartości temperatur i opadów w Lędzinach

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rocznie
Śr. temperatura maksymalna [°C]	0	+2	+7	+13	+19	+22	+23	+23	+19	+14	+7	+2	+12
Śr. temperatura minimalna [°C]	-7	-5	-1	+3	+8	+11	+12	+12	+9	+4	0	-4	+3
Opady [mm]	34	32	34	48	83	97	85	87	54	46	45	41	686

Dzielnice

Dzielnica Hołdunów

W skład Lędzin wchodzi 9 dzielnic:

• Hołdunów
• Smardzowice
• Rachowy
• Goławiec
• Górki
• Blych
• Zamoście
• Ratusz
• Świniowy

Demografia

struktura ludności dane z 31 XII 2010 Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni jednostka osób  % osób  % osób  % populacja 16483 100 8270 50,2 8213 49,8 gęstość zaludnienia 521 261 259

wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku brak podstawowe zawodowe średnie wyższe osób 353 3927 4769 3158 619 kobiet 190 2372 1825 1743 344 mężczyzn 163 1555 2944 1415 275

Lędziny liczą ponad 16 tys. mieszkańców i plasują się na 42. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego.

W Lędzinach na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet.

Nazwa

Dnia 28 maja 1260 r. w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Lenzini.

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Lyendzini oraz Landzyny wymienia w latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.

W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 r. miejscowość została wymieniona jako Lendiny.

Historia

Istnieją świadectwa penetracji przez człowieka terenu obecnych Lędzin już w epoce brązu. Archeolodzy wykopali fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej. W okresie przedchrześcijańskim w granicach obecnego miasta miejsce kultu słowiańskiego na wzgórzu Klimont, zwanym niegdyś „Piorunową Górką” (obecnie na tym miejscu katolicki kościół św. Klemensa). Miejscowość wspomniana przez Jana Długosza, w 1160 r. stanowiła własność rycerza Jaksy z Miechowa, który przekazał ją Benedyktynom. Miejscowość została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r. pod nazwą Lensin. W 1327 r. Lędziny przeszły pod panowanie Czech, od 1742 r. w państwie pruskim.

Teren walk z Niemcami w okresie powstań śląskich, szczególnie zaciętych podczas II powstania śląskiego w 1920 r. Od 1922 r. w Polsce, w czasie okupacji hitlerowskiej na terenie Lędzin istniał podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz (1944-1945).

Po wojnie rozwój górnictwa i wzrost liczby mieszkańców. W latach 1945-1951 siedziba gminy Lędziny, a 1951-1954 gminy Hołdunów. W latach 1957-1965 osiedle. W latach 1966-1975 status samodzielnego miasta. W 1972 r. Lędziny zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.

W 1975 r. w wyniku reformy administracyjnej włączone do Tychów, od 2 kwietnia 1991 r. ponownie samodzielne miasto, utworzone na obszarze 3104,48 ha (rozporządzenie Rady Ministrów z 22 XII 1990).

Zabytki

Kościół św. Klemensa

Miejska Biblioteka Publiczna

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa w mieście znajdują się następujące obiekty zabytkowe:

• Barokowy kościół św. Klemensa z lat 1769-1772, nr rej.: 574/59 z 10.12.1958 oraz 677/66 z 28.05.1966
• Barokowy budynek plebanii kościoła św. Anny z 1788 r., w którym obecnie mieści się Miejska Biblioteka Publiczna, nr rej.: 678/66 z 28.05.1966
• Kostnica na cmentarzu ewangelickim z 1797 r., nr rej.: 717/66 z 15.06.1966
• Budynek domu gminy protestanckiej z XIX w., w którym obecnie mieści się siedziba fundacji „Fastryga”, nr rej.: 718/66 z 15.06.1966
• Dom przy ulicy Gwarków 6 z XIX w., nr rej.: 719/66 z 15.06.1966 (nie istnieje)
• Dom przy ulicy Gwarków 8 z XIX w., nr rej.: 720/66 z 15.06.1966 (nie istnieje)

W Lędzinach znajdują się też inne obiekty, które – mimo, że nie widnieją na liście zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to m.in.:

• Dzwon z około 1540 r. znajdujący się na placu Farskim
• Kaplica z końca XVIII w. znajdująca się pod wzgórzem Klimont
• Kaplica z końca XVIII w. znajdująca się przy ulicy Sobieskiego
• Budynek ewangelickiego domu parafialnego z 1778 lub 1779 r., w którym obecnie mieści się Miejski Ośrodek Kultury
• Klasztor sióstr Boromeuszek z 1905 r.

Kultura

Instytucje kultury

Instytucjami kultury w mieście są:

• Miejski Ośrodek Kultury, ul. Hołdunowska 39
• Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Lędzińska 86
  • Filia nr 1 Miejskiej Biblioteki Publicznej, ul. Hołdunowska 39

Cykliczne imprezy kulturalne

Lista imprez kulturalnych odbywających się cyklicznie w Lędzinach:

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – styczeń
• Dni Lędzin – czerwiec
• Dzień Dziecka – 1 czerwca
• Powiatowe Igrzyska Osób Niepełnosprawnych – maj lub czerwiec
• Letnie koncerty „Pod Chmurką” na placu Farskim – lipiec i sierpień
• Sylwester – 31 grudnia

Edukacja

Przedszkola

• Miejskie Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi nr 1, ul. Stadionowa 1
• Miejskie Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi nr 2, ul. Hołdunowska 20
• Niepubliczne Przedszkole „Kotek Gucio”, ul. Lewandowskiej 42b

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 1 im. Karola Miarki, ul. Paderewskiego 5
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Christiana Ruberga, ul. Hołdunowska 13
• Szkoła Podstawowa nr 4 w Zespole Szkół, ul. Goławiecka 36

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 im. Janusza Korczaka, ul. Pokoju 29
• Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 2 im. Gustawa Morcinka, ul. Hołdunowska 72
• Gimnazjum nr 3 w Zespole Szkół, ul. Goławiecka 36

Szkoły ponadgimnazjalne

• Powiatowy Zespół Szkół, ul. Pokoju 4:
  • Technikum im. Anielina Fabery
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Szkoła Policealna

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Chrystusa Króla

Kościół ewangelicko-augsburski

Kościół katolicki

Sześć parafii:

• parafia św. Klemensa
• parafia św. Anny
• parafia Chrystusa Króla
• parafia Matki Bożej Różańcowej
• parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
• parafia Wniebowzięcia NMP

Kościół ewangelicko-augsburski

Jedna parafia:

• parafia Św. Trójcy

Świadkowie Jehowy

Dwa zbory z jedną Salą Królestwa:

• zbór Lędziny-Hołdunów
• zbór Lędziny-Ziemowit

Gospodarka

KWK Ziemowit

Bezrobocie

W 2010 r. stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 3,9 %.

Przemysł

W Lędzinach znajduje się około 80 zakładów przemysłowych, z których największą rolę odgrywa KWK Ziemowit. W wyniku restrukturyzacji górnictwa liczba zatrudnionych w kopalni stale maleje, mimo to jest to zakład zatrudniający nadal największą liczbę osób z miasta i nie tylko. Kopalnia w I półroczu 2014 r. zatrudniała 4228 pracowników.

Rolnictwo

Na terenie Lędzin działa kilka wysokoprodukcyjnych gospodarstw rolnych. Największe gospodarstwa, których właściciele utrzymują się wyłącznie z produkcji rolnej, znajdują się przede wszystkim na obszarze dzielnicy Górki.

Handel

Lędziny posiadają własne targowisko miejskie. Na terenie miasta działa kilka supermarketów i dyskontów.

Transport

Transport drogowy

Przez północny skraj miasta przebiega dwujezdniowa droga krajowa nr 1, umożliwiająca połączenie w kierunkach: Bielsko-Biała – Cieszyn oraz Kraków – Warszawa – Gdańsk. Istnieją także połączenia drogowe z pozostałymi miastami konurbacji górnośląskiej – głównie Katowicami, Tychami, czy Mysłowicami.

Komunikacja miejska

Na terenie Lędzin autobusowym przewozem zajmują się dwie firmy transportowe: KZK GOP i MZK Tychy.

Transport kolejowy

Przez obszar miasta przechodzi linia kolejowa biegnąca do Tychów i Mysłowic.

Transport lotniczy

Najbliższe lotniska międzynarodowe
	lotnisko	odległość w km
1	Pyrzowice	36
2	Balice	47

Media lokalne

• Lędziny teraz – miesięcznik samorządowy
• Lędzińskie za i przeciw – miesięcznik
• Kurier lędziński – miesięcznik

Polityka

Urząd Miasta Lędziny

Burmistrz

Obecnym burmistrzem miasta jest Krystyna Wróbel, która otrzymała 55,7% głosów w II turze wyborów samorządowych w 2014 r.

Burmistrzowie Lędzin od 1991 r.
Imię i nazwisko	Lata
Władysław Trzciński	1991-1994; 2002-2006
Mariusz Żołna	1994-2002
Wiesław Stambrowski	2006-2014
Krystyna Wróbel	od 2014

Rada Miasta

Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym w mieście. Aktualnie liczy piętnastu radnych, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich. Rada Miasta działa na sesjach, poprzez swoje komisje oraz poprzez burmistrza wykonującego jej uchwały.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Lędzin
Miasto	Państwo	Rok rozpoczęcia
Uničov	Czechy	2006
Revúca	Słowacja	2008
Roccagorga	Włochy	2008

Sport i rekreacja

Ośrodek „Centrum"

Basen w ośrodku „Zalew"

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Centrum”:
  • basen kryty
  • sala kulturystyczna
  • sala tenisa stołowego
  • hala sportowa
• Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Zalew”:
  • basen odkryty
  • skatepark
  • korty do tenisa ziemnego
• kilka siłowni zewnętrznych

Kluby i organizacje sportowe

• MKS Lędziny – piłka nożna
• Klub Tenisa Stołowego Lędziny – tenis stołowy
• Uczniowski Klub Sportowy „Orka” – pływanie
• Klub Szachowy Górnik Lędziny – szachy
• Klub Skatowy OSP Lędziny – skat
• Polski Związek Wędkarski – Koło Nr 32 – wędkarstwo
• Klub Żeglarski „Ziemowit” – żeglarstwo

Turystyka

Szlaki turystyczne

Szlak Krawędziowy GOP

• Przebieg: Gliwice – Przyszowice – Chudów – Paniówki – Borowa Wieś – Ruda Śląska – Mikołów – Tychy – Lędziny (Zamoście, Centrum, Smardzowice) – Chełm Śląski – Chełmek
• Kolor: zielony
• Długość: 78 km (11 km na terenie Lędzin)

Szlak im. ks. Jana Kudery

• Przebieg: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny (Goławiec, Górki) – Bieruń
• Kolor: żółty
• Długość: 21,5 km (9 km na terenie Lędzin)

Szlak Hołdunowski

• Przebieg: Katowice – Mysłowice – Lędziny (Świniowy, Hołdunów) – Imielin – Mysłowice – Jaworzno
• Kolor: niebieski
• Długość: 24,1 km (6 km na terenie Lędzin)

Trasy rowerowe

Oznakowanie trasy rowerowej nr 153

Trasa czerwona nr 151

• Przebieg: Lędziny (Centrum, Blych) – Bieruń – Bojszowy – Jedlina
• Kolor: czerwony
• Długość: 14,9 km (3 km na terenie Lędzin)

Trasa zielona nr 153

• Przebieg: Lędziny (Zamoście, Ratusz, Świniowy, Centrum, Górki)
• Kolor: zielony
• Długość: 10,6 km (w całości na terenie Lędzin)

Trasa czarna nr 101

• Przebieg: Katowice – Lędziny (Zamoście, Centrum)
• Kolor: czarny
• Długość: 24,1 km (5,3 km km na terenie Lędzin)

Baza noclegowa

W Lędzinach znajduje się jeden hotel dwugwiazdkowy (Hotel Pinocy, ul. Waryńskiego 35).

Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla miasta

Miasto posiada dwunastu honorowych obywateli. Są nimi:

• Andrzej Naczyński (od 22 marca 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit;
• płk. Jerzy Szewełło (od 22 marca 2001 r.) – żołnierz, w okresie stanu wojennego stanął po stronie strajkujących górników KWK Ziemowit;
• Franciszek Serafin (od 22 marca 2001 r.) – nauczyciel, autor i redaktor wielu książek i opracowań poświęconych m. in. Tychom i okolicom;
• Antoni Piszczek (od 22 listopada 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit;
• Wiktor Zin (od 27 kwietnia 2006 r.) – architekt, prowadził prace wykopaliskowe na wzgórzu Klimont;
• ks. Tadeusz Orszulik (od 27 kwietnia 2006 r.) – były proboszcz parafii św. Klemensa;
• ks. Józef Przybyła (od 3 czerwca 2008 r.) – były proboszcz parafii Chrystusa Króla, budowniczy kościoła parafialnego w tej parafii;
• Rafał Bula (od 28 kwietnia 2011 r.) – górnik, autor wielu publikacji i książek historycznych na temat Lędzin;
• Irena Gajer (od 28 kwietnia 2011 r.) – była skarbnik miasta;
• Jan Raszka (od 28 kwietnia 2011 r.) – były przewodniczący Rady Miasta;
• Władysław Trzciński (od 15 kwietnia 2016 r.) – były burmistrz miasta;
• Jan Górski (od 15 kwietnia 2016 r.) – były dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3.

Miasto nadaje również odznakę „Zasłużony dla miasta Lędziny”. Zostali nią uhonorowani:

• Sylwester Łakota
• ks. Józef Przybyła
• Klemens Ścierski
• Mariusz Żołna
• Helena Szabrańska

Zobacz też

• Dekanat Lędziny
• Gmina Lędziny
• Johann Christian Ruberg
• Miasta w Polsce
• Synagoga w Lędzinach

Linki zewnętrzne

• Lędziny, Lędzyn w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom V (Kutowa Wola – Malczyce) z 1884 r.