Bytów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
→Historia: drobne redakcyjne |
||
| Linia 49: | Linia 49: | ||
„''Innym razem podobnie zdobył inny gród, zwany Bytom [Bytów], skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku, jak z tamtego. Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców, a miejsce samo zamienił w pustynię.''”<ref>(Gall tzw. Anonim, Kronika Polska, tł. R. Grodecki, M. Plezia, Wrocław 1989.).</ref> |
„''Innym razem podobnie zdobył inny gród, zwany Bytom [Bytów], skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku, jak z tamtego. Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców, a miejsce samo zamienił w pustynię.''”<ref>(Gall tzw. Anonim, Kronika Polska, tł. R. Grodecki, M. Plezia, Wrocław 1989.).</ref> |
||
W 1294 roku zmarł książę gdański [[Mściwoj II|Mściwój II]], w związku z czym jego dziedzictwo objął późniejszy król Polski [[Przemysł II]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Archeologia o zamku w Bytowie |data dostępu = 2018-03-01 |url = https://www.academia.edu/35289114/Archeologia_o_zamku_w_Bytowie |język = en}}</ref>. W 1307 roku zajęty przez margrabiów brandenburskich. W 1317 roku brandenburski margrabia Waldemar przekazał ziemię bytowską księciu zachodniopomorskiemu [[Warcisław IV|Warcisławowi IV]], a ten w 1321 roku nadał |
W 1294 roku zmarł książę gdański [[Mściwoj II|Mściwój II]], w związku z czym jego dziedzictwo objął późniejszy król Polski [[Przemysł II]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Archeologia o zamku w Bytowie |data dostępu = 2018-03-01 |url = https://www.academia.edu/35289114/Archeologia_o_zamku_w_Bytowie |język = en}}</ref>. W 1307 roku zajęty przez margrabiów brandenburskich. W 1317 roku brandenburski margrabia Waldemar przekazał [[Ziemia lęborsko-bytowska|ziemię bytowską]] księciu zachodniopomorskiemu [[Warcisław IV|Warcisławowi IV]], a ten w 1321 roku nadał ziemię bytowską swojemu marszałkowi Henningowi Behrowi<ref name=":0" />. W 1329 ziemia bytowska została wykupiona od jego spadkobierców przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] za 800 [[Grzywna (jednostka miar)|grzywien]] [[Denar gdański|denarów]] pruskich srebra i następnie utworzyli w Bytowie [[Prokurator krzyżacki|prokuratorstwo]]<ref name=":0" />. W 1342 roku Krzyżacy utracili [[Słupsk]], dlatego przenieśli z niego na krótko [[komturstwo]] do Bytowa. [[Prawa miejskie]] osada otrzymała 12 lipca 1346<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.bytow.com.pl/a_dnibytowa2007.php |tytuł=Dni Bytowa 2007 |data=2007-07-12 |opublikowany=bytow.com.pl |data dostępu=2009-03-23}}</ref>. W roku 1410 po bitwie pod Grunwaldem został przekazany przez króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełłę]] księciu pomorskiemu [[Bogusław VIII|Bogusławowi VIII]]. W 1411 roku na mocy pokoju toruńskiego ziemia bytowska wróciła do Krzyżaków. Po inkorporacji państwa Zakonu Krzyżackiego do Królestwa Polskiego, w dniu 2 grudnia 1454 roku król [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierz Jagiellończyk]] przekazał Bytów księciu szczecińskiemu [[Eryk II|Erykowi II]]<ref>Na Ziemi Ojców, Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych, 1962, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, s. 179.</ref>. Eryk II w 1460 roku zerwał przymierze z Polską i przekazał Bytów Krzyżakom, jednak w 1466 roku Eryk II odzyskał ziemię bytowską poprzez wykup. W latach 1526–1637 wraz z całą [[Ziemia lęborsko-bytowska|ziemią lęborsko-bytowską]] był [[lenno|lennem]] Polski. W 1637 Bytów z [[Lębork]]iem został przyłączony do [[Polska okresu wolnej elekcji|Królestwa Polskiego]]. W dniu 6 listopada 1657 Bytów po [[traktaty welawsko-bydgoskie|traktacie bydgoskim]] trafił pod władzę [[Brandenburgia-Prusy|Brandenburgii]] (dynastii [[Hohenzollernowie|Hohenzollernów]]), formalnie jako lenno Polski. |
||
W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok. 15% ludności i [[traktat wersalski]] pozostawił miasto w granicach Niemiec. Mimo to w okresie 1919–1939 działały tu liczne polskie organizacje. W okresie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] ośrodek konspiracji ([[Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Kaszubski|Gryf Kaszubski]]). W 1945 zniszczony w 70% i włączony do Polski; 90% niemieckiej ludności miasta wysiedlono. Stopniowo odbudowywany; siedziba powiatu 1946–1975. W 1946 urzędowo zatwierdzono obecną nazwę<ref>Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. ({{Monitor Polski|rok=1946|numer=44|pozycja=85}}).</ref>, po 1947 Bytów oraz okolice został zasiedlony osadnikami ze wschodniej i centralnej Polski, m.in. w ramach [[Akcja „Wisła”|akcji „Wisła”]]. |
W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok. 15% ludności i [[traktat wersalski]] pozostawił miasto w granicach Niemiec. Mimo to w okresie 1919–1939 działały tu liczne polskie organizacje. W okresie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] ośrodek konspiracji ([[Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Kaszubski|Gryf Kaszubski]]). W 1945 zniszczony w 70% i włączony do Polski; 90% niemieckiej ludności miasta wysiedlono. Stopniowo odbudowywany; siedziba powiatu 1946–1975. W 1946 urzędowo zatwierdzono obecną nazwę<ref>Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. ({{Monitor Polski|rok=1946|numer=44|pozycja=85}}).</ref>, po 1947 Bytów oraz okolice został zasiedlony osadnikami ze wschodniej i centralnej Polski, m.in. w ramach [[Akcja „Wisła”|akcji „Wisła”]]. |
||
Wersja z 14:15, 1 mar 2018
Szablon:POL miasto infobox Bytów (dodatk. nazwa w j. kaszub. Bëtowò; niem. Bütow – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie bytowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bytów, położone na Pojezierzu Bytowskim, nad rzekami Borują oraz Bytową i jeziorem Jeleń. Miasto stanowi lokalny węzeł drogowy (DK20, DW209, DW212, DW228).
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa słupskiego.
Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Przemysł elektrotechniczny, spożywczy, drzewny i metalowy.
Historia
Dawny gród pomorski wzmiankowany w powstałej około 1113 kronice Galla Anonima (łac.castrum nomine Bitom), jako zdobyty i złupiony przez Bolesława III Krzywoustego.
„Innym razem podobnie zdobył inny gród, zwany Bytom [Bytów], skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku, jak z tamtego. Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców, a miejsce samo zamienił w pustynię.”[1]
W 1294 roku zmarł książę gdański Mściwój II, w związku z czym jego dziedzictwo objął późniejszy król Polski Przemysł II[2]. W 1307 roku zajęty przez margrabiów brandenburskich. W 1317 roku brandenburski margrabia Waldemar przekazał ziemię bytowską księciu zachodniopomorskiemu Warcisławowi IV, a ten w 1321 roku nadał ziemię bytowską swojemu marszałkowi Henningowi Behrowi[2]. W 1329 ziemia bytowska została wykupiona od jego spadkobierców przez Krzyżaków za 800 grzywien denarów pruskich srebra i następnie utworzyli w Bytowie prokuratorstwo[2]. W 1342 roku Krzyżacy utracili Słupsk, dlatego przenieśli z niego na krótko komturstwo do Bytowa. Prawa miejskie osada otrzymała 12 lipca 1346[3]. W roku 1410 po bitwie pod Grunwaldem został przekazany przez króla Władysława Jagiełłę księciu pomorskiemu Bogusławowi VIII. W 1411 roku na mocy pokoju toruńskiego ziemia bytowska wróciła do Krzyżaków. Po inkorporacji państwa Zakonu Krzyżackiego do Królestwa Polskiego, w dniu 2 grudnia 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk przekazał Bytów księciu szczecińskiemu Erykowi II[4]. Eryk II w 1460 roku zerwał przymierze z Polską i przekazał Bytów Krzyżakom, jednak w 1466 roku Eryk II odzyskał ziemię bytowską poprzez wykup. W latach 1526–1637 wraz z całą ziemią lęborsko-bytowską był lennem Polski. W 1637 Bytów z Lęborkiem został przyłączony do Królestwa Polskiego. W dniu 6 listopada 1657 Bytów po traktacie bydgoskim trafił pod władzę Brandenburgii (dynastii Hohenzollernów), formalnie jako lenno Polski.
W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok. 15% ludności i traktat wersalski pozostawił miasto w granicach Niemiec. Mimo to w okresie 1919–1939 działały tu liczne polskie organizacje. W okresie II wojny światowej ośrodek konspiracji (Gryf Kaszubski). W 1945 zniszczony w 70% i włączony do Polski; 90% niemieckiej ludności miasta wysiedlono. Stopniowo odbudowywany; siedziba powiatu 1946–1975. W 1946 urzędowo zatwierdzono obecną nazwę[5], po 1947 Bytów oraz okolice został zasiedlony osadnikami ze wschodniej i centralnej Polski, m.in. w ramach akcji „Wisła”.
W miejscowości działał Zakład Rybacki Bytów wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Słupsk[6].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Bytowa w 2014 roku[7].
Zabytki
Zabytkami prawnie chronionymi są[8]:
- śródmieście miasta,
- wieża – pozostałość po dawnym katolickim kościele pw. św. Katarzyny, ob. galeria sztuki, ul. Starokościelna, poł. XIV,
- kościół ewangelicki pw. św. Elżbiety, ob. rzym.-kat. par. pw. św. Katarzyny, wzorowany na kościele św. Macieja w Berlinie projektu F.A. Stülera, 1847-1854, ul. Jana Pawła II 16,
- cerkiew pw. św. Jerzego, dawny kościół ewangelicki ob. greckokatolicki, ul. Josyfa Slipyja, XVII, cmentarz,
- zamek krzyżacki, XIV/XV, XVI/XVII,
- młyn zamkowy, ul. Młyńska 6, 1791, obecnie restauracja,
- kamienice, ul. Jana Pawła II nr 10, 12, 14, XVIII/XIX,
- bank (ob. Pekao S.A.), ul. Bauera 3, XIX,
- dom, ul. 1 Maja 2, pocz. XIX,
- poczta, ul. Wojska Polskiego 10, ok. 1800,
- dom, ul. Wojska Polskiego 22, pocz. XIX,
- spichlerz, ul. Ogrodowa 10, szachulcowy, poł. XIX,
- most kolejowy (kamienno-ceglany) na rzece Boruji, 1882-1884,
Cennymi zabytkami architektury (niechronionymi) są[9]:
- szpital przy ul. Lęborskiej z 1933, ob. rozbudowany
- dom modernistyczny z lat 30. XX w., ul. Prosta 3
- dom modernistyczny z 1935 (projekt), ul. Zielona 2-4
- wiadukt nad torami kolejowymi, w pierwotnej wersji zbudowany przed wojną. W czasie II wojny światowej zburzono jedno przęsło. W Szczecinie podobnie zburzono Most Kłodny o zbliżonej konstrukcji, jednak sama kratownica nie doznała uszkodzeń. Most Kłodny został więc przewieziony i ponownie zmontowany w Bytowie. Przez pewien czas obydwa przęsła – przedwojenne i przywiezione ze Szczecina koegzystowały, później oryginalne przedwojenne przęsło rozebrano[10].
Transport
W mieście krzyżują się drogi:
- droga krajowa nr 20: Stargard – Szczecinek – Bytów – Gdynia
- droga wojewódzka nr 209: Warszkowo – Bytów
- droga wojewódzka nr 228: Bytów – Kartuzy
- droga wojewódzka nr 212: Osowo Lęborskie – Bytów – Chojnice – Kamionka nad jeziorem Zamarte
Do 1945 przez Bytów przebiegała linia kolejowa Miastko – Bytów – Lębork.
Kolej
,_Wiadukt_nad_torami_kolejowymi_-_fotopolska.eu_(123227).jpg)
Kolej dotarła do miasta od strony Słupska w 1884; w 1901 połączono je z Lipuszem, w 1902 z Lęborkiem, w 1909 z Miastkiem. W ten sposób Bytów stał się stacją węzłową, jednak po przejściu frontu w 1945 odcinki Bytów-Lębork oraz Bytów-Miastko rozebrano. Ostatecznie kolejową komunikację pasażerską zlikwidowano w 1991. W 2008 z dworca w Bytowie wyruszył specjalny pociąg „Transcassubia”, który zawiózł bytowskich Kaszubów na X Zjazd Kaszubów do Gdańska. Z uwagi na zły stan torów 23-kilometrowy odcinek z Bytowa do Lipusza pociąg pokonywał z prędkością 20 km/h. 4 lipca 2009 z okazji XI Zjazdu Kaszubów pociągi specjalne „Transcassubia” przywiozły uczestników z Helu, Gdyni i Chojnic[potrzebny przypis]. W lipcu 2012 z dworca kolejowego w Bytowie wyruszył kolejny pociąg specjalny „Transcassubia” na XIV Zjazd Kaszubów do Sopotu. W sezonie letnim 2016 Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych uruchomiło w dni wolne od pracy połączenie pasażerskie z Lipuszem.
Samorząd województwa przewiduje w przyszłości uruchomienie połączenia kolejowego z Gdańskiem i Gdynią, co umożliwiło oddanie do użytku w r. 2015 Pomorskiej Kolei Metropolitalnej[11].
Edukacja
W Bytowie znajdują się 3 szkoły ponadgimnazjalne (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, Zespół Szkół Ogólnokształcących, Zespół Szkół Ekonomiczno-Usługowych im. Stanisława Staszica), 2 gimnazja, 2 szkoły podstawowe, Ośrodek Szkolno-Wychowawczy oraz Filia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Słupsku.
W Bytowie działają również szkoły niepubliczne prowadzone przez Prywatne Centrum Edukacyjne Marmołowski:
- Zaoczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (1999)
- Zaoczne Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (2008)
- Policealne Studium Zawodowe (1999)
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijną prowadzi Kościół Rzymskokatolicki który posiada dwie parafie (pw. św. Katarzyny i pw. św. Filipa Neri), Kościół Greckokatolicki obrzędu bizantyjsko-ukraińskiego, Kościół Zielonoświątkowy – protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym oraz Świadkowie Jehowy.
- Kościół greckokatolicki
- Kościół rzymskokatolicki
- Kościół Zielonoświątkowy – zbór w Bytowie
- Świadkowie Jehowy.
Sport
Miasto jest siedzibą klubu sportowego Bytovia. Klub ten korzysta z położonego przy ul. Mickiewicza stadionu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji o nominalnej pojemności 2043 miejsc. 27 października 2009, dzięki rozkładanym trybunom, mecz 1/8 Pucharu Polski pomiędzy Bytovią II Bytów a Wisłą Kraków (0:2) obejrzało 5000 widzów[13]. Boisko posiada wymiary 105 × 68 m, a oświetlenie płyty zapewniają 4 jupitery o łącznej mocy 1600 lx, użyte po raz pierwszy 5 września 2015 w meczu z klubem Dolcan Ząbki.
Współpraca samorządowa
Miasta partnerskie[14]:
Zobacz też
Przypisy
- ↑ (Gall tzw. Anonim, Kronika Polska, tł. R. Grodecki, M. Plezia, Wrocław 1989.).
- ↑ a b c Archeologia o zamku w Bytowie [online] [dostęp 2018-03-01] (ang.).
- ↑ Dni Bytowa 2007. bytow.com.pl, 2007-07-12. [dostęp 2009-03-23].
- ↑ Na Ziemi Ojców, Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych, 1962, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, s. 179.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ M.P. z 1987 r. nr 7, poz. 54
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 1 [dostęp 2015-09-16].
- ↑ Waloryzacja architektury modernistycznej w województwie pomorskim. Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Gdańsku, 24 kwietnia 2008. [dostęp 2015-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-23)].
- ↑ Andrzej Kraśnicki jr: Sensacja! Przedwojenny most Kłodny ocalał! Jest na Kaszubach.
- ↑ Opis projektu na oficjalnej stronie zarządcy infrastruktury. [dostęp 2011-01-05].
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.
- ↑ Andrzej Gurba, Bytów. Przed meczem Bytovii z Wisłą Kraków. Nowe trybuny i bilety na mistrzów kraju, „gp24.pl” [dostęp 2016-11-12].
- ↑ Miasta partnerskie. Urząd Miejski w Bytowie. [dostęp 2012-07-07].
Linki zewnętrzne
- Urząd Miejski w Bytowie
- Historia Żydów w Bytowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Bytów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 520.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
