Zagórzanie

Strój górali zagórzańskich

Figura kobiety w stroju zagórzańskim w Mszanie Dolnej

Figury rodziny w stroju zagórzańskim Kasinka Mała

Górale Zagórzańscy w powiecie limanowskim.

Zagórzanie (górale zagórzańscy) – góralska grupa etnograficzna narodowości polskiej zamieszkująca część Beskidu Wyspowego i północną stronę Gorców. Stolicą regionu zagórzańskiego jest miasto Mszana Dolna. Zagórzanie posiadają własny folklor, bogatą tradycję, strój oraz gwarę.

Pochodzenie nazwy

Wincenty Pol, który jako pierwszy zanotował nazwę „Zagórzanie”, tak wyjaśnił jej pochodzenie:

Siedziby ich leżą w głębokiej kotlinie pomiędzy północnym stokiem polskiego Beskidu. Stąd też, czy zbliżamy się do ich posad od Tatrów i nowotarskiej doliny, czy od równin Wisły — zawsze leżą one za górą. Przeto bywają Zagórzanami nazywani.

Mapa terenów zamieszkałych przez Zagórzan (nie uwzględnia Gruszowca, Jurkowa, Chyszówek i Półrzeczek)

Zasięg terytorialny

Nazwa Zagórzan odzwierciedla ich usytuowanie, ponieważ ich siedziby otoczone są z każdej strony masywami górskimi. Od południa naturalną granicę oddzielającą Zagórzan od Podhalan stanowi pasmo Gorców, od wschodu zaś Zagórzan od Lachów odgraniczają masywy Mogielicy, Jasienia, Łopnia, Ćwilina i Śnieżnicy, z kolei od północy siedziby Zagórzan zamyka Pasmo Lubomira i Łysiny, natomiast od zachodu naturalną granicę stanowią masywy Szczebla i Lubonia Wielkiego.

Wpływy Górali Zagórzańskich sięgają także sąsiednich miejscowości, m.in. Lubień, Tenczyn, Rabka-Zdrój, Wola Skrzydlańska, Porąbka, Dobra czy też Słopnice.

Za symboliczny ośrodek Zagórzan uchodzi miasto Mszana Dolna. W pobliskim Niedźwiedziu i Lubomierzu znajdują się siedziby oddziałów górali zagórzańskich Związku Podhalan.

Niegdyś tereny zamieszkiwane przez górali zagórzańskich obejmowały tereny Rabki Zdroju i okolicznych wsi, jednak w ostatnich latach owe tereny uległy silnemu wpływowi kultury podhalańskiej. Według Wincentego Pola, obszar zajmowany przez Zagórzan obejmował znacznie dalej - od południa Ponice a na wschodzie nawet Tymbark i Zamieście. Prawdopodonie Pol jako Zagórzan uznał grupę Lachów Dobrzańskich, co doprowadziło do błędnego przypisania tej pierwszej grupie tak szerokiego terytorium.

Miejscowości zagórzańskie:

• Chyszówki
• Glisne
• Gruszowiec
• Jurków
• Kasina Wielka
• Kasinka Mała
• Konina
• Lubomierz
• Łętowe
• Łostówka
• Mszana Dolna
• Niedźwiedź
• Olszówka
• Podobin
• Poręba Wielka
• Półrzeczki
• Raba Niżna
• Węglówka
• Wilczyce

Ważniejsze góry na terenie zagórzan:

• • Ćwilin
  • Jasień
  • Kudłoń
  • Luboń Wielki
  • Lubogoszcz
  • Mogielica
  • Szczebel
  • Śnieżnica
  • Turbacz

Strój ludowy

Strój męski składał się z tzw. hazuki, uszytej z sukna samodziałowego czarnego lub brązowego, sukiennych białych spodni oraz krótkiego białego serdaka ze skór owczych bez rękawów, wkładanego na koszulę (spinaną niegdyś mosiężną spinką) i pod hazukę. Spodnie miały dwa przypory, zdobione parzenicą w kolorze czerwonym i niebieskim. Na nogi wkładano kierpce przytrzymywane skórzanymi rzemieniami. Gdy wychodzili na zewnątrz ubierali na siebie kożuchy z owczej skóry (kubraki) aby ochronić się przed zimnem. Głowę okrywał filcowy kłobuk.

Kobiety nosiły białe spódnice zdobione wzorami. Plecy okrywała tzw. łoktuszka, a głowę mężatek czepiec. Zamożne gospodynie miały spódnice i zapaski z wełny i jedwabiu. Na nogi wkładały kierpce, zaś od święta buty z miękkimi cholewami.

• 
  Stroje Zagórzan w Orkanówce
• 
  Serdak górala zagórzańskiego
• 
  Męski i żeński strój Zagórzan
• 
  Kierpiec Zagórzanina

Folklor

Folklor zagórzański zachował się stosunkowo słabo do dzisiejszych czasów, ulegając wpływom z sąsiedniego Podhala czy też Lachów.

Tradycyjna muzyka zagórzańska ma wiele wspólnego z muzyką wszystkich górali karpackich (m.in. obecność tzw. skali góralskiej). Od zawsze wykonywana była w składzie: skrzypce-prym, skrzypce-sekund oraz basy. W nielicznych już tradycyjnych melodiach zagórzańskich dominują durowe, wysokie brzmienia. Zachowały się jeszcze żywiołowe melodie pasterskie. Tradycyjna muzyka tego regionu, najbardziej autentyczna i prawdziwa, grywana jest przez starszych mieszkańców regionu.

W zapomnienie odeszły tradycyjne instrumenty pasterskie, takie jak: fujarki, piszczałki i dudy. Podobnie w szczątkowym stanie zachowały się tańce pasterskie i solowe. Lepiej zachowały się tańce „od Lachów” takie jak np. polki. Na terenie zagórzan czasami tańczone były tańce zapożyczone z Podhala (cyfrowany, zbójnicki).

Folklor Zagórzan został ukazany w filmie fabularnym z 1988 pt. Kolory Kochania, który ukazuje historię Władysława Orkana

Zagórzańskie zespoły folklorystyczne

• Zespół Regionalny „Kasinianie – Zagórzanie”
• Orkiestra Dęta „Echo Gór”
• Zagórzański Zespół Folklorystyczny „Dolina Mszanki”
• Zespół Folklorystyczny „Porębiański Ród”
• Zespół Regionalny ,,Mali Rabianie''

Słynne postacie z Zagórza

• Władysław Jania
• Józefa Kobylińska
• Stanisław Ciężadlik
• Władysław Orkan
• Bolesław Żaba
• Sebastian Flizak
• Władysław Lis
• Justyna Kowalczyk
• Karol Starmach
• Wojciech Rypel
• Antonina Zachara-Wnękowa
• Piotr Kaleciak
• Sławomir Zapała
• Jan Stachura (żołnierz)
• Stefan Ludwik Grodecki
• Stanisław Dobrowolski

Linki zewnętrzne

• Szczegółowy opis strojów Zagórzańskich