Strażnica WOP Krzyżkowice
.jpg) Budynek byłej strażnicy w Krzyżkowicach (lipiec 2016) | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1945 |
| Rozformowanie |
1 listopada 1989 |
| Tradycje | |
| Rodowód |
221 strażnica WOP |
| Kontynuacja |
Strażnica WOP Trzebina |
| Komendanci / Dowódcy | |
| Ostatni |
kpt. Andrzej Krasicki |
| Organizacja | |
| Kryptonim | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
48 komenda odcinka |
Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Dytmarów/Krzyżkowice – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 48 komendy odcinka Prudnik jako 221 strażnica WOP (Dytmarów)[1][c] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego[2].
W 1946 stan załogi liczył 31 żołnierzy[3]. W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 221 strażnica OP Dytmarów została włączona w struktury 71 batalionu Ochrony Pogranicza[4], a 1 stycznia 1951 45 batalionu WOP w Prudniku[5].
Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic[d], a strażnica WOP Dytmarów otrzymała nr 229 w skali kraju[7][8].
W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica II kategorii Dytmarów była 19 w 4 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza w Gliwicach[9].
Do 20 grudnia 1959 Strażnica WOP Dytmarów była usytuowana w rejonie stacji kolejowej Dytmarów. Budynek został zaadaptowany po byłej poniemieckiej restauracji Karla Reimanna[3] i została przeniesiona z Dytmarowa do Krzyżkowic[e]. Budynek w Krzyżkowicach został pozyskany w wyniku przeprowadzonej delimitacji linii granicznej na odcinku strażnicy w latach 1955–1958[10]. W budynku dotychczas mieszkali greccy emigranci, których przeniesiono do miejscowości Rylovka i Osoblaha. W nowym budynku strażnica WOP jako pierwsza w 45. batalionie WOP miała centralne ogrzewanie i ciepłą wodę[3].
1 stycznia 1960 była jako 7 strażnica WOP III kategorii Dytmarów.
1 stycznia 1964 była jako 8 strażnica WOP lądowa IV kategorii Krzyżkowice.
W 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia[11], strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP (GB WOP) w Gliwicach.
13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego[12].
W drugiej połowie 1984 Strażnica WOP Krzyżkowice została włączona w struktury utworzonego batalionu granicznego WOP Prudnik[11], jako Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Krzyżkowicach.
1 listopada 1989 Strażnica WOP Krzyżkowice została rozformowana[13]. Ochraniany odcinek granicy, przejęły strażnice WOP Pomorzowice i na nowo utworzona Trzebina, a obiekt został sprzedany prywatnej firmie Bumet. Po upadłości firmy obiekt został zaadaptowany na mieszkania.
Ochrona granicy[edytuj | edytuj kod]
W 1946 Strażnica WOP Dytmarów ochraniała odcinek granicy państwowej o długości około 14 km[3].
W marcu 1956 19 strażnica WOP Dytmarów[15]:
- Ochraniała odcinek granicy państwowej od młyna w Racławicach Śląskich, po Krzyżkowice, do lasu trzebinieckiego.
- W strefie działania strażnicy były miejscowości: Lubrza, Józefów, Olbrachcice, Słoków, Olszynka, Laskowice, Nowy Browiniec.
W 1960 7 strażnica WOP III kategorii Ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 9826 m:
- Włącznie znak graniczny nr IV/126
, włącznie znak gran. nr 130/34.
1 stycznia 1964 na ochranianym odcinku funkcjonowało przejście graniczne małego ruchu granicznego (mrg) gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga strażnicy:
- Krzyżkowice-Hlinka – rejon znaku gran. nr IV/129
.
.jpg){kind=small}
W 1976 odcinek strażnicy został wydłużony, po przejęciu części odcinka po rozformowanej strażnicy WOP Trzebina, tj. od znaku gran. nr 130/34, włącznie znak gran. nr IV/136 
.
W okresie 1976–14 lipca 1989, rozwinięta strażnica lądowa WOP Krzyżkowice III kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej:
- Włącznie znak gran. nr IV/126
, wyłącznie znak gran. nr IV/136. - Główny wysiłek w ochronie granicy skupiała od znaku gran. nr 127/20 do znaku gran. nr 129/5 w głębi Krzyżkowice-Dytmarów.
- W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był minimum: na głównym kierunku dwukrotnie, na pozostałym raz w ciągu doby.
- Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
- Strażnice WOP w: Pomorzowicach i Pokrzywnej
- Sekcja Zwiadu WOP w Prudniku
- Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych w Prudniku
- Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z placówkami po stronie czechosłowackiej OSH (Ochrana Statnich Hranic):
- Osoblaha
– wspólnie ochraniała odcinek granicy państwowej od znaku gran. nr IV/126, do znaku gran. nr 132/16. Główny wysiłek w służbie skupiała na kierunkach: Slezské Pavlovice–Dytmarów, Rylovka–Krzyżkowice (naczelnik placówki – mjr Jaroslav Mihal). - Jindřichov – wspólnie ochraniała odcinek granicy państwowej od znaku gran. nr 132/16, do znaku gran. nr IV/136. Główny wysiłek w służbie skupiała na kierunkach: Vysoká–Trzebina.
- Osoblaha
.jpg){kind=small}
Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]
- 1946 – koniec, na zapleczu budynku strażnicy wykonano przybudówkę dla 4 koni (2 taborowe i 2 pod siodło), zbudowano drewnianą szopę na siano dla koni i słomę do ziemniaków dla żołnierzy. Na dachu budynku wybudowano drewnianą wieżę obserwacyjną[3].
- 1954 – doszło do śmiertelnego wypadku na prowizorycznej strzelnicy strażnicy Dytmarów. Żołnierz poruszający ruchomym celem w trakcie strzelań na 100 m zginął od pocisku, d-ca strażnicy został przeniesiony do rezerwy[16].
- 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi[17]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia - to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)[15].
- 1961 – lato, strażnicę odwiedził dowódca Wojsk Wewnętrznych gen. bryg. Wacław Komar i dowódca WOP gen. bryg. Eugeniusz Dostojewski w asyście dowódcy Górnośląskiej Brygady WOP płk. Bolesława Bonczara[18].
- 1962/1963 – żołnierze strażnicy pomagali w zwalczaniu skutków zimy 100-lecia[19].
- 1968 – strażnica jako pierwsza w 45. batalionie WOP otrzymała tytuł „Strażnicy Służby Socjalistycznej”, który nadawano przodującym pododdziałom granicznym[20].
- 1969 – 22 lutego doszło do nieszczęśliwego wypadku żołnierza strażnicy, który będąc na samowolnym oddaleniu w miejscowości Krzyżkowice, uczestniczył w przyjęciu weselnym, w rejonie zabudowań sąsiadujących ze strażnicą. W wyniku poszukiwań zorganizowanych przez kadrę strażnicy, został odnaleziony w niewielkim zbiorniku z gnojowicą oraz cieczą z pobliskiej pryzmy liści buraków i głową leżącą w wodzie. Pomimo prób reanimacji, nie udało się przywrócić funkcji mu życiowych. Bezpośrednią przyczyną śmierci było utonięcie. Ponadto stwierdzono we krwi topielca 3 promile alkoholu[21].
- 1972 – 31 sierpnia żołnierze strażnicy brali udział w gaszeniu pożaru zabudowań gospodarczych mieszkańca Krzyżkowic[22].
- 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe[23].
Strażnice sąsiednie[edytuj | edytuj kod]
- 220 strażnica WOP Pomonowice ⇔ 222 strażnica WOP Kunzendorf – 1946
- 220 strażnica OP Pomorzowice ⇔ 222 strażnica OP Trzebina – 1949
- 228 strażnica WOP Pomorzowice ⇔ 230 strażnica WOP Trzebina – 1954
- 18 strażnica WOP Pomorzowice II kat. ⇔ 20 strażnica WOP Trzebina II kat. – 1956
- 8 strażnica WOP Pomorzowice IV kat. ⇔ 6 strażnica WOP Trzebina III kat. – 1.01.1960
- 9 strażnica WOP Pomorzowice lądowa IV kat. ⇔ 7 strażnica WOP Trzebina lądowa IV kat. – 1.01.1964
- Strażnica WOP Pomorzowice ⇔ Strażnica WOP Trzebina – do 1976
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Pomorzowicach ⇔ Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Pokrzywnej – 2. poł. 1984–31.10.1989[13].
Obsada personalna[edytuj | edytuj kod]
| Obsada personalna 31 października 1989 | |
|---|---|
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
| dowódca strażnicy | kpt. Andrzej Krasicki |
| szef strażnicy | st. sierż. Stanisław Leśniak |
| pomocnik dowódcy strażnicy | chor. Tadeusz Rogowski |
Komendanci/dowódcy strażnicy[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Jan Pszenny (był w 1945)
- chor. Julian Barłożewski (7.10.1953–14.12.1954)[7]
- kpt. Mieczysław Trepa[24]
- Lucjan Izdebski[25] (16.11.1955–1.09.1962)[26]
- por. Lucjan Izdebski[25] (1.07.1963–17.09.1963)[26]
- kpt. Tadeusz Cerazy (1964[27]–17.12.1977[28])[29]
- ppor./por. Andrzej Kopczyński[30] (1978–1980)
- ppor./por. Jerzy Górecki[30] (1980–1984[f])
- por./kpt. Andrzej Krasicki[30][31] (1984–31.10.1989) – do rozformowania[g]
.
.jpg){kind=small}
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kryptonim strażnicy w latach 1972–1973.
- ↑ Kryptonim strażnicy w latach 80.
- ↑ Położenie strażnicy → 50°19′48″N 17°40′40″E/50,330017 17,677750.
- ↑ Rozkaz dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza nr 04 z 22 lutego 1954[6].
- ↑ Z naruszeniem przepisów, nr karty 200 w teczce archiwalnej – DWOP 1606/3 Teczka zarządzenia, rozkazy WOP 1960.
- ↑ Wtórnik 2891/71.
- ↑ kpt. Andrzej Krasicki ubył do strażnicy WOP Gośice.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ ASGran., sygn. 217/143 ↓.
- ↑ Dominiczak 1985 ↓, s. 46.
- ↑ a b c d e Kudasiewicz 2005a ↓, s. 10.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 142–143.
- ↑ Prochwicz 2011 ↓, s. 143.
- ↑ Prochwicz 2011 ↓, s. 207.
- ↑ a b Julian Barłożewski. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2016. [dostęp 2023-03-15]. (pol.).
- ↑ Dyslokacja jednostek WOP 1954 ↓, k.24.
- ↑ Wykaz dyslokacyjny 1957 ↓, k.186.
- ↑ Formalnie umowa polsko-czechosłowacka o wytyczeniu granicy weszła w życie 14.02.1959 (Dz.U. z 1959 r. nr 25, poz. 159). Protokół o przekazaniu prawnej i mapowej dokumentacji wyznaczenia granicy między CSRS i PRL spisany został 28.06.1961 we Wrocławiu Rzeczycki 2014 ↓, s. 39
- ↑ a b Jackiewicz 1998 ↓, s. 145.
- ↑ Żurawlow 2011 ↓, s. 41.
- ↑ a b Zarządzenie Dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza Nr 035/Org z dnia 31 lipca 1989 w sprawie zmian etatowych w jednostkach WOP, rozformowano strażnicę WOP – lądową rozwiniętą kat. II w Krzyżkowicach i sformowanie strażnicy WOP – Lądowej (na czas „P” kadrowej) w Trzebini...
- ↑ Kapliczka – rzeźba E/111. [w:] Wirtualne Oblicze Kultur : Cyfrowe Muzeum pogranicza polsko–czeskiego [on-line]. wok4u.eu, 2021-04-06. (pol.).
- ↑ a b Kudasiewicz 2003a ↓, s. 8.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 41.
- ↑ Robert Spałek: Agenci w balonach – mniej znany aspekt „wojny balonowej”. ipn.gov.pl. (pol.).
- ↑ Kudasiewicz 2006a ↓, s. 10.
- ↑ Kudasiewicz 2004a ↓, s. 10.
- ↑ Kudasiewicz 2006b ↓, s. 10.
- ↑ Kudasiewicz 2003b ↓, s. 10.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 42.
- ↑ Żurawlow 2011 ↓, s. 37.
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 70.
- ↑ a b Gacek 2005 ↓, s. 71.
- ↑ a b Lucjan Izdebski. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2023-03-15]. (pol.).
- ↑ Kudasiewicz 2005b ↓, s. 10.
- ↑ Tadeusz Franciszek Cerazy. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2024-02-24]. (pol.).
- ↑ Gacek 2005 ↓, s. 16.
- ↑ a b c Gacek 2005 ↓, s. 69.
- ↑ Ostatnie pożegnanie śp. mjr. WOP/SG w st. spocz. Andrzeja Krasickiego. [w:] Związek Emerytów i Rencistów Straży Granicznej [on-line]. facebook.com, 2023-12-16. [dostęp 2023-12-17]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
- Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Tomasz Rzeczycki. Ucięty nos Pinokia, czyli granica (nie)prosta jak drut. „Odkrywca”. 8(187), s. 37–41, 2014.
- Sławomir Żurawlow, Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Zima Stulecia 1962/1963. „Tygodnik Prudnicki”. 2 (685), s. 10, 2004. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (91) – Nie warto było. „Tygodnik Prudnicki”. 18(804), s. 10, 2006-05-03. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (99) – W służbie socjalistycznej. „Tygodnik Prudnicki”. 27(810), s. 10, 2006-07-05. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (70) Krótka historia pewnej strażnicy WOP. „Tygodnik Prudnicki”. 48(783), s. 10, 2005-11-30. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (71) Krótka historia pewnej strażnicy WOP – dokończenie. „Tygodnik Prudnicki”. 49(784), s. 10, 2005-12-07. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (26) – Przygoda z jajkiem i nabiałem. „Tygodnik Prudnicki”. 2(737), s. 10, 2005-10-12. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.
- Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Wesele. alkohol, lekkomyślność. „Tygodnik Prudnicki”. 51(681), s. 10, 2003-12-17. ISSN 1231-904X.
- Archiwum Straży Granicznej, DWOP, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946.
- Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
- Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
