Edward Bernard Raczyński

Edward Raczyński
Pełne imię i nazwisko	Edward Bernard Raczyński
Data i miejsce urodzenia	19 grudnia 1891 ; Zakopane, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	30 lipca 1993 ; Londyn, Wielka Brytania
	Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie
Okres	od 8 kwietnia 1979; do 8 kwietnia 1986
Pierwsza dama	Aniela Mieczysławska
Poprzednik	Stanisław Ostrowski
Następca	Kazimierz Sabbat
	Członek Rady Trzech
Okres	od 8 sierpnia 1954; do 8 lipca 1972
	Ambasador RP w Wielkiej Brytanii
Okres	od 1 listopada 1934; do 5 lipca 1945
Poprzednik	Konstanty Skirmunt
Następca	Henryk Strasburger (reprezentujący Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej)
	Minister spraw zagranicznych RP
Okres	od 22 sierpnia 1941 (do czerwca 1942 jako p.o.); do 18 lipca 1943
Poprzednik	August Zaleski
Następca	Tadeusz Romer
	Delegat RP przy Lidze Narodów
Okres	od 8 listopada 1932; do 1934
Poprzednik	Tadeusz Gwiazdoski (chargé d’affaires)
Następca	Tadeusz Gwiazdoski (chargé d’affaires)
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Edward Bernard Raczyński (ur. 19 grudnia 1891 w Zakopanem, zm. 30 lipca 1993 w Londynie) – polski dyplomata, polityk i pisarz, w latach 1979–1986 czwarty prezydent RP na uchodźstwie.

Był zarówno najstarszym (objął urząd w wieku 87 lat, złożył urząd w wieku 95 lat), jak i najdłużej żyjącym prezydentem Polski (zmarł w wieku 101 lat i 7 miesięcy).

Życiorys

Młodość

Hrabia, pochodził ze znanego wielkopolskiego rodu Raczyńskich h. Nałęcz. Jego ojcem był Edward Aleksander Raczyński, a matką Róża z Potockich 1 voto Władysławowa Krasińska. Był bratem Rogera Adama Raczyńskiego oraz przyrodnim bratem Karola Rogera Raczyńskiego oraz Adama Krasińskiego, IV ordynata na Opinogórze.

Lata szkolne spędził w Krakowie, gdzie mieszkał w rezydencji „pod Baranami” w domu babci, Adamowej Potockiej. Po jej śmierci wraz z rodziną przeprowadził się na ulicę Szpitalną nieopodal teatru. Początkowe lata edukacji odbywał wraz z bratem Rogerem w domu, co było powszechnie praktykowane w sferach ziemiańskich w Polsce. Następnie (od piątej klasy) uczęszczał do II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Krakowie.

Odbył studia prawnicze w Lipsku, studiował również w London School of Economics and Political Science, a doktorat z prawa uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Służba dyplomatyczna w II RP

W 1919 rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przebywał na placówkach dyplomatycznych: od 24 maja 1919 do 1 maja 1922 był sekretarzem I stopnia Poselstwa RP w Kopenhadze, a od 1 maja 1922 do 24 lipca 1926 był sekretarzem legacyjnym Poselstwa RP w Londynie (w tym 10 maja 1926 do końca przebywał na urlopie bezpłatnym)^[3]. W okresie od 24 lipca 1926 do 7 listopada 1932 pracował w centrali MSZ w Warszawie: w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym, jako zastępca naczelnika Wydziału Wschodniego, od 1 stycznia 1928 w randze radcy ministerstwa, od 1 maja 1931 był naczelnikiem Wydziału Ustrojów Międzynarodowych^[3]. Od 8 listopada 1932 pracował w Delegacji RP przy Lidze Narodów w Genewie jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny III klasy oraz p.o. delegata RP^[3]. Od 1 listopada 1934 był ambasadorem RP w Londynie^[3]. Urząd sprawował przez dwie kadencje, aż do cofnięcia uznania rządowi RP na uchodźstwie przez rząd brytyjski (5 lipca 1945). W imieniu rządu polskiego podpisywał polsko-brytyjski układ sojuszniczy. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 ogłosił w tej sprawie stosowny komunikat, wyliczający złamane przy tym układy, jak protokół Litwinowa, pakt o nieagresji między Polską a ZSRR (1932) i konwencję o określeniu napaści (1933)^[4].

II wojna światowa

Osobny artykuł: Nota Raczyńskiego.

W latach 1941–1943 był ministrem spraw zagranicznych. W oparciu o dokumenty przywiezione w postaci mikrofilmów do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzone jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o Holokauście^[5]^[6], który został wystosowany jako oficjalna nota Rządu RP na uchodźstwie skierowana do rządów krajów będących sygnatariuszami Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Nota Raczyńskiego była pierwszym na świecie oficjalnym raportem na temat Holocaustu informującym o nim światową opinię publiczną. Raczyński osobiście redagował również oświadczenie rządu po odkryciu w 1943 grobów w Katyniu oraz wysłał prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie zbrodni.

Okres powojenny

Rada Trzech

Po wojnie był organizatorem oraz członkiem (wspólnie z Władysławem Andersem i Tomaszem Arciszewskim) Rady Trzech. Powstała ona w 1954 na skutek opozycji wobec Augusta Zaleskiego, który nie chciał ustąpić z funkcji prezydenta po zakończeniu konstytucyjnej siedmioletniej kadencji. Rada Trzech rozwiązała się w kwietniu 1972 po śmierci Augusta Zaleskiego, uznając za prezydenta wskazanego przez niego na następcę Stanisława Ostrowskiego. Jej skład zmieniał się sześciokrotnie, jednak stałym jej członkiem był Edward Raczyński. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)^[7]. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1964 roku^[8].

Działalność po prezydenturze

Po upływie 7-letniej kadencji prezydenckiej 1979–1986 ustąpił, zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, jak jego poprzednik ze stanowiska głowy państwa^[9], a jego miejsce zajął Kazimierz Sabbat^[10].

Autor wspomnień W sojuszniczym Londynie (Londyn 1974) oraz książki Czas wielkich zmian. Rozmowy przeprowadzone przez Krzysztofa Muszkowskiego (ISBN 2-85316-064-5, Paryż 1990).

Założył pod koniec 1990 roku Fundację im. Raczyńskich w Poznaniu i przekazał jej pałac i park w Rogalinie, Galerię Rogalińską przy Muzeum Narodowym, której pozostawał faktycznym właścicielem, oraz przysługujące mu prawa do majątku ziemskiego otaczającego pałacu i parku rogalińskiego^[11]. W skład galerii weszło, m.in. przeszło 300 obrazów, rzeźby i różne przedmioty artystyczne. Pałac i park w Rogalin zostały we władaniu Muzeum Narodowego w Poznaniu. Do tej pory, Fundacja, wbrew woli Fundatora, nie mogła odzyskać na własność majątku rolnego, które dalej musi wydzierżawiać, by spełnić swój cel statutowy ochrony jednego z najpiękniejszych krajobrazów Wielkopolski.

18 grudnia 1990 uchwałą Rady Miasta Poznania otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Poznania^[11]^[12].

Edward Raczyński został pochowany w kaplicy w Rogalinie.

Upamiętnienie

W 2008 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 600 tys. sztuk należący do serii „Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie” znaczek pocztowy o nominale 1,45 zł upamiętniający Edwarda Raczyńskiego^[13]. Po raz kolejny Edward Raczyński został upamiętniony na wydanym w 2020 r. w nakładzie 120 tys. sztuk znaczku pocztowym z serii „Polacy ratujący Żydów” o nominale 3,30 zł^[14]^[15].

Od grudnia 2015 roku jego portret wraz z portretami pozostałych Prezydentów RP na uchodźstwie wisi na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie^[16].

Od 12 listopada 2022 roku ma symboliczny grób w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie pośród innych prezydentów RP na uchodźstwie - Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego, Stanisława Ostrowskiego i Ryszarda Kaczorowskiego. Został również upamiętniony w Izbie Pamięci powstałej przy samym mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie. Izba poświęcona Prezydentom RP na uchodźstwie została zaprojektowana przez Instytutu Pamięci Narodowej oraz Fundację "Pomoc Polakom na Wschodzie". Projekt został sfinansowany ze środków Kancelarii Premiera^[17]^[18].

Ordery i odznaczenia

Order Orła Białego (8 kwietnia 1979)^[19]
Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (8 kwietnia 1979)^[20]^[21]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[22]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933)^[23]^[24]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski^[3]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[23]^[25]
Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1991)^[26]
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)^[23]
Medal Srebrnego Jubileuszu Króla Jerzego V (Wielka Brytania, 1935)^[27]
Krzyż Wielki Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania, 1991)^[21]^[28]^[29]
Krzyż Wielki Orderu Piusa IX (Stolica Apostolska, 1991)^[28]^[21]
Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1933)^[23]^[28]
Krzyż Kawalerski Orderu Danebroga (Dania)^[23]
Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[23]
Krzyż Komandorski Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[23]
Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy (Afganistan)^[30]

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była poślubiona w Londynie w 1925 Lady Joyous Markham (1902–1931).

Drugą żoną była poślubiona w 1932 w Rogalinie Cecylia Jaroszyńska (1906–1962), z którą doczekał się trzech córek:

Wandy (1933–2016^[31]) zamężnej z Ryszardem Dembińskim, który był prezesem Instytutu Polskiego w Londynie
Viridianny (ur. 1935) zamężnej z hr. Ksawerym Reyem
Katarzyny (ur. 1939)

Córką naturalną Edwarda Raczyńskiego ze związku z Katarzyną Zamoyską była również Elżbieta Zofia Baworowska^[32].

W 1991 w Londynie poślubił Anielę Mieczysławską z domu Lilpop (ur. 27 maja 1910 w Warszawie, zm. 14 października 1998 w Londynie), córkę znanego warszawskiego architekta Franciszka Lilpopa. Była ona wówczas już od 30 lat jego partnerką życiową. Ślub kościelny umożliwiła śmierć pierwszego męża Anieli, Witolda Mieczysławskiego^[33].

Ponieważ ani jego bratankowie, ani on nie zostawili męskich potomków, był ostatnim męskim przedstawicielem polskiej linii Raczyńskich.

Zobacz też

Raczyńscy
Edward Raczyński (1786–1845) – pradziadek
Edward Aleksander Raczyński (1847–1926) – ojciec

Film

Edward Bernard Raczyński występuje w polskim filmie historycznym Katastrofa w Gibraltarze w reżyserii Bohdana Poręby. W jego postać wcielił się Stanisław Mikulski.

Przypisy

↑ Count Edward Raczyński [online], plaquesoflondon.co.uk [dostęp 2018-01-01] (ang.).
↑ Gabinet Londyński – Pałac w Rogalinie. Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu [online], rogalin.mnp.art.pl [dostęp 2018-01-01] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rocznik SZRP 1938 ↓, s. 218.
↑ Komunikat polskiej Ambasady w Londynie 17 września 1939 r.: Les relations polono-allemandes et polono-soviétiques au cours de la période 1933–1939 recueil de documents officiels République de Pologne, Ministère des affaires étrangères s. 220n. Omówienie w: Jerzy Łojek, Agresja 17 września, Warszawa 1990, s. 117n.
↑ Nota Edwarda Raczyńskiego do rządów narodów zjednoczonych z 10 grudnia 1942, The mass extermination of Jews in German occupied Poland, Note addressed to the Governments of the United Nations on December 10th 1942.
↑ Nota została następnie opublikowana na zlecenie MSZ w postaci broszury, na którą składały się dodatkowo fragmenty przemówienia Mikołajczyka wygłoszonego na specjalnym posiedzeniu RN 27 listopada i rezolucja wówczas przyjęta, tekst wspólnej deklaracji sojuszniczej z 17 grudnia oraz przemówienie Raczyńskiego po angielsku w BBC z tego samego dnia. Zob. E. Raczyński, W sojuszniczym Londynie, Polish Research Centre, Londyn, 1960, s. 156–158.
↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.
↑ Lista laureatów – 1951–2011
↑ Ustąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 26, Nr 2 z 10 kwietnia 1986.
↑ Protokół złożenia przysięgi przez Prezydenta Rzeczypospolitej Kazimierza Sabbata. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, Nr 2 z 10 kwietnia 1986.
↑ ^a ^b Film „Od Rogalina do Londynu – Ambasador Edward Raczyński”. Telewizja Polska. [dostęp 2017-10-19].
↑ Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania. [dostęp 2013-02-17].
↑ 2008.09.24. Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).
↑ 2020.03.24. Polacy ratujący Żydów. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).
↑ Polacy ratujący Żydów. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 30-31.
↑ Uczciliśmy pamięć Prezydentów RP na Uchodźstwie [online], msz.gov.pl [dostęp 2016-10-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05] .
↑ Instytut PamięciI.P. Narodowej Instytut PamięciI.P., Izba Pamięci Prezydentów RP na Uchodźstwie przy Mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-04-06] (pol.).
↑ Mauzoleum Prezydentów RP na uchodźstwie [online], Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie" im. Jana Olszewskiego [dostęp 2023-04-06] (pol.).
↑ Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP (na obczyźnie).
↑ Krzysztof Filipow: Order Orła Białego. Wyd. Białystok 1995. s. 55.
↑ ^a ^b ^c Peter Bander van Duren: Orders of knighthood and of merit. Londyn: Colin Smythe-Gerrards Cross, 1995, s. 384. ISBN 0-86140-380-0.
↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za wybitne zasługi w służbie państwowej”.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 607.
↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu pracy państwowej w dziale służby zagranicznej”.
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 36.
↑ Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1991–2005 – wykaz osób odznaczonych). [dostęp 2012-08-23].
↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 231, 1936. [dostęp 2015-10-05].
↑ ^a ^b ^c Tadeusz Jeziorowski: Ordery prezydenta Edwarda Raczyńskiego [w:] Kronika Wielkopolski, 1993 nr 4 (67), s. 161–165.
↑ Peter Galloway: The Order of the British Empire. Londyn: Central Chancery of the Orders, 1996, s. 167
↑ Maria Męclewska: Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie 2008, s. 309. ISBN 978-83-7022-178-2.
↑ Wanda Dembińska [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2016-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-26] (pol.).
↑ Wojtkowska Z., Wiek ambasadora. Opowieść o życiu Edwarda Raczyńskiego, Warszawa 2017, archiwum Katarzyny Raczyńskiej
↑ Polka o niespożytej energii. archiwum.rp.pl

Bibliografia

Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 1938.
Dariusz Matelski, Losy insygniów władzy Drugiej Rzeczypospolitej (11 grudnia 1922 – 22 grudnia 1990), [w:] Wojskowość – bezpieczeństwo wychowanie. Księga jubileuszowa profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin, t. II, Red. Małgorzata Wiśniewska, Siedlce 2012, s. 59–78, il.

Linki zewnętrzne

Rozmowa z Edwardem Raczyńskim – wywiad udzielony podziemnemu kwartalnikowi politycznemu „Samostanowienie” nr 8 (1988)
Dyplomaci II RP: Edward Raczyński – film dokumentalny poświęcony hr. Edwardowi Bernardowi Raczyńskiemu
Od Rogalina do Londynu – Ambasador Edward Raczyński – film dokumentujący życie Edwarda Raczyńskiego w Londynie oraz utworzenie Fundacji im. Raczyńskich i wręczenie dyplomu Honorowego Obywatela Miasta Poznania (w 1990 r.)

[1] Count Edward Raczyński [online], plaquesoflondon.co.uk [dostęp 2018-01-01] (ang.).

[2] Gabinet Londyński – Pałac w Rogalinie. Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu [online], rogalin.mnp.art.pl [dostęp 2018-01-01] .

[CITEREFRocznik_SZRP1938218-3] Rocznik SZRP 1938 ↓, s. 218.

[4] Komunikat polskiej Ambasady w Londynie 17 września 1939 r.: Les relations polono-allemandes et polono-soviétiques au cours de la période 1933–1939 recueil de documents officiels République de Pologne, Ministère des affaires étrangères s. 220n. Omówienie w: Jerzy Łojek, Agresja 17 września, Warszawa 1990, s. 117n.

[5] Nota Edwarda Raczyńskiego do rządów narodów zjednoczonych z 10 grudnia 1942, The mass extermination of Jews in German occupied Poland, Note addressed to the Governments of the United Nations on December 10th 1942.

[6] Nota została następnie opublikowana na zlecenie MSZ w postaci broszury, na którą składały się dodatkowo fragmenty przemówienia Mikołajczyka wygłoszonego na specjalnym posiedzeniu RN 27 listopada i rezolucja wówczas przyjęta, tekst wspólnej deklaracji sojuszniczej z 17 grudnia oraz przemówienie Raczyńskiego po angielsku w BBC z tego samego dnia. Zob. E. Raczyński, W sojuszniczym Londynie, Polish Research Centre, Londyn, 1960, s. 156–158.

[7] Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.

[8] Lista laureatów – 1951–2011

[9] Ustąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 26, Nr 2 z 10 kwietnia 1986.

[10] Protokół złożenia przysięgi przez Prezydenta Rzeczypospolitej Kazimierza Sabbata. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, Nr 2 z 10 kwietnia 1986.

[TVP-11] Film „Od Rogalina do Londynu – Ambasador Edward Raczyński”. Telewizja Polska. [dostęp 2017-10-19].

[12] Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania. [dostęp 2013-02-17].

[13] 2008.09.24. Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).

[14] 2020.03.24. Polacy ratujący Żydów. kzp.pl. [dostęp 2024-05-23]. (pol.).

[15] Polacy ratujący Żydów. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 30-31.

[16] Uczciliśmy pamięć Prezydentów RP na Uchodźstwie [online], msz.gov.pl [dostęp 2016-10-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05] .

[17] Instytut PamięciI.P. Narodowej Instytut PamięciI.P., Izba Pamięci Prezydentów RP na Uchodźstwie przy Mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-04-06] (pol.).

[18] Mauzoleum Prezydentów RP na uchodźstwie [online], Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie" im. Jana Olszewskiego [dostęp 2023-04-06] (pol.).

[19] Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP (na obczyźnie).

[20] Krzysztof Filipow: Order Orła Białego. Wyd. Białystok 1995. s. 55.

[pbvd-21] Peter Bander van Duren: Orders of knighthood and of merit. Londyn: Colin Smythe-Gerrards Cross, 1995, s. 384. ISBN 0-86140-380-0.

[22] M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za wybitne zasługi w służbie państwowej”.

[sl-23] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 607.

[24] M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu pracy państwowej w dziale służby zagranicznej”.

[25] Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 36.

[26] Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1991–2005 – wykaz osób odznaczonych). [dostęp 2012-08-23].

[27] Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 231, 1936. [dostęp 2015-10-05].

[tj-28] Tadeusz Jeziorowski: Ordery prezydenta Edwarda Raczyńskiego [w:] Kronika Wielkopolski, 1993 nr 4 (67), s. 161–165.

[29] Peter Galloway: The Order of the British Empire. Londyn: Central Chancery of the Orders, 1996, s. 167

[mm-30] Maria Męclewska: Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie 2008, s. 309. ISBN 978-83-7022-178-2.

[31] Wanda Dembińska [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2016-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-26] (pol.).

[32] Wojtkowska Z., Wiek ambasadora. Opowieść o życiu Edwarda Raczyńskiego, Warszawa 2017, archiwum Katarzyny Raczyńskiej

[33] Polka o niespożytej energii. archiwum.rp.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

W dniu zaprzysiężenia	Władysław Sikorski Stanisław Stroński Józef Haller Stanisław Kot Marian Seyda Jan Stańczyk Henryk Strasburger August Zaleski
Późniejsi członkowie rządu	Wacław Komarnicki Marian Kukiel Jan Kwapiński Herman Lieberman Stanisław Mikołajczyk Karol Popiel Edward Bernard Raczyński

II RP	Leon Wasilewski (1918–1919) Ignacy Jan Paderewski (1919) Władysław Wróblewski (p.o.,1919) Stanisław Patek (1919–1920) Eustachy Sapieha (1920–1921) Jan Dąbski (1921) Konstanty Skirmunt (1921–1922) Gabriel Narutowicz (1922) Aleksander Skrzyński (1922–1923) Marian Seyda (1923) Roman Dmowski (1923) Karol Bertoni (p.o., 1923–1924) Maurycy Zamoyski (1924) Aleksander Skrzyński (1924–1926) Kajetan Dzierżykraj-Morawski (p.o., 1926) August Zaleski (1926–1932) Józef Beck (1932–1939) August Zaleski (1942–1943) Edward Raczyński (1941–1943) Tadeusz Romer (1943–1944) Adam Tarnowski (1944–1949)
RP/PRL	Edward Osóbka-Morawski (1944–1945) Wincenty Rzymowski (1945–1947) Zygmunt Modzelewski (1947–1951) Stanisław Skrzeszewski (1951–1956) Adam Rapacki (1956–1968) Stefan Jędrychowski (1968–1971) Stefan Olszowski (1971–1976) Emil Wojtaszek (1976–1980) Józef Czyrek (1980–1982) Stefan Olszowski (1982–1985) Marian Orzechowski (1985–1988) Tadeusz Olechowski (1988–1989)
III RP	Krzysztof Skubiszewski (1989–1993) Andrzej Olechowski (1993–1995) Władysław Bartoszewski (1995) Dariusz Rosati (1995–1997) Bronisław Geremek (1997–2000) Władysław Bartoszewski (2000–2001) Włodzimierz Cimoszewicz (2001–2005) Adam Rotfeld (2005) Stefan Meller (2005–2006) Anna Fotyga (2006–2007) Radosław Sikorski (2007–2014) Grzegorz Schetyna (2014–2015) Witold Waszczykowski (2015–2018) Jacek Czaputowicz (2018–2020) Zbigniew Rau (2020–2023) Szymon Szynkowski vel Sęk (2023) Radosław Sikorski (od 2023)