Ryszard Kapuściński
![]() Ryszard Kapuściński (1997) | |
Data i miejsce urodzenia |
4 marca 1932 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
23 stycznia 2007 |
Narodowość |
polska |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
![]() | |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |

Ryszard Kapuściński (ur. 4 marca 1932 w Pińsku, zm. 23 stycznia 2007 w Warszawie) – polski reportażysta, publicysta, poeta i fotograf, zwany „cesarzem reportażu”.
Należy do czołówki najczęściej tłumaczonych autorów polskich[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie nauczycielskiej jako syn Józefa. Jego ojciec walczył w 1939 w stopniu podporucznika w SGO Polesie[2]. Po 17 września dostał się do niewoli radzieckiej. Wraz z kilkoma kolegami udało mu się uciec z kolumny prowadzonej na Smoleńsk i po zamianie ubrania na cywilne powrócił do Pińska. W obawie przed deportacją do Kazachstanu wyjechał z rodziną do swoich rodziców mieszkających w Przemyślu[3], a następnie w głąb niemieckiej strefy okupacyjnej. Pozostałą część okupacji Ryszard Kapuściński wraz z rodzicami spędził w Sierakowie, w Puszczy Kampinoskiej, koło wsi Palmiry oraz w Świdrze (obecnie w granicach Otwocka). Po zakończeniu II wojny światowej przeprowadził się wraz z rodzicami i z siostrą do Warszawy, gdzie w latach 1946−1955 mieszkali na osiedlu domków fińskich na Polu Mokotowskim[4].
Debiutował poetycko w wieku 17 lat w tygodniku „Dziś i Jutro”. W 1950 zdał maturę w warszawskim liceum im. Stanisława Staszica[5]. W latach 1953–1981 był członkiem PZPR. W 1955 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, broniąc pracy magisterskiej Organizacje oświaty dorosłych Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 r., napisanej pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego[6]. Następnie rozpoczął pracę (początkowo jako goniec) w redakcji „Sztandaru Młodych”. W 1956 otrzymał pierwszą nagrodę – Złoty Krzyż Zasługi – za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, opisujący trudne warunki życia robotników na budowie kombinatu. W tym samym roku odbył swą pierwszą podróż pozaeuropejską – do Indii. Odszedł z gazety w 1958, odwołany przez redakcję za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika „Po prostu”.
Przeniósł się do „Polityki”. Od 1962 pracował dla PAP jako stały korespondent zagraniczny w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dokumentował upadek cesarstwa w Etiopii i Iranie. Od 1974 w tygodniku „Kultura”. Przełożył na język polski Dziennik z Boliwii Che Guevary. Był zaprzyjaźniony z Salvadorem Allende[7]. W latach 1965−1988 mieszkał w bloku przy ul. Pustola 16 na Woli[8].
W 1987 Royal Court Theatre w Londynie wystawił sceniczną adaptację jego książki Cesarz, opisującej upadek reżimu Hajle Syllasje I w Etiopii (wystawiany potem także w kraju). W 1995 wyróżniony nagrodą imienia Jana Parandowskiego[9], w 1999 otrzymał „Ikara”. Wybrany przez środowisko dziennikarskie Dziennikarzem wieku w plebiscycie miesięcznika „Press”. Laureat Nagrody im. Dariusza Fikusa za rok 2004. Doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (17 października 1997)[10], Uniwersytetu Wrocławskiego (2001), Uniwersytetu Jagiellońskiego (2004) i Uniwersytetu Gdańskiego (29 stycznia 2004)[11]. Łącznie otrzymał ponad 40 nagród i wyróżnień. Określony mianem maestro przez kolumbijskiego pisarza Gabriela Garcíę Márqueza, włoskiego reportera Tiziano Terzaniego i chilijskiego pisarza Luisa Sepúlvedę[12][13][14]. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Zmarł 23 stycznia 2007[15] w wieku 74 lat, po rozległym zawale serca, na oddziale kardiochirurgii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie. Jego śmierci poświęcone zostało dużo miejsca zarówno w polskich, jak i światowych mediach. Na pierwszych stronach swych wydań pisały o Kapuścińskim największe gazety, jak New York Times, Le Monde czy El Pais. Na ręce ambasadora RP w Hiszpanii kondolencje z powodu śmierci pisarza złożyli hiszpańska para królewska oraz książę Asturii. To cios dla polskiej literatury, dla polskiej kultury – tak o śmierci Ryszarda Kapuścińskiego mówił w rozmowie z dziennikarzami w tureckim Adampolu prezydent Lech Kaczyński.
Msza święta żałobna rozpoczęła pogrzeb 31 stycznia 2007 w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie. Przewodniczył jej prymas Polski kard. Józef Glemp. Mszę koncelebrowali m.in. kapelan Rodzin Katyńskich ks. prałat Zdzisław Peszkowski, kapelan prezydenta RP, ks. prałat Roman Indrzejczyk i ks. Adam Boniecki z „Tygodnika Powszechnego”. Homilię prymasa odczytał ksiądz Piotr Pawlukiewicz.
Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A29-tuje-18)[16].
Współpraca z wywiadem PRL[edytuj | edytuj kod]
27 maja 2007 tygodnik „Newsweek Polska” w artykule Igora Ryciaka ujawnił[17], że Kapuściński od 1965 do 1972 (lub 1977) współpracował z wywiadem PRL. W IPN odnalazły się analizy odwiedzanych przez niego krajów i pisane przez niego opisy kilku osób, z którymi się spotykał[18].
Żona, Alicja Kapuścińska (1933-2022[19]), twierdziła natomiast, że mąż nie przejmował się rejestracją (jako współpracownika) przez SB, utrzymując, że wszyscy wyjeżdżający za granicę dziennikarze są umieszczeni w tych aktach jako potencjalni informatorzy[20][21].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Kapuściński przez wiele lat publikował w „Czytelniku”, pod koniec życia w „Znaku”. Przed jego śmiercią ukazały się:
- 1962 Busz po polsku
- 1963 Czarne gwiazdy
- 1968 Kirgiz schodzi z konia
- 1969 Gdyby cała Afryka
- 1969 Che Guevara – Dziennik z Boliwii (przekład i przypisy R. Kapuścińskiego)
- 1970 Dlaczego zginął Karl von Spreti?
- 1975 Chrystus z karabinem na ramieniu
- 1976 Jeszcze dzień życia
- 1978 Wojna futbolowa
- 1978 Cesarz
- 1982 Szachinszach
- 1986 Notes (tom poetycki)
- 1988 Wrzenie świata (zbiór)
- 1990 Lapidarium
- 1993 Imperium
- 1995 Lapidarium II
- 1997 Lapidarium III
- 1998 Heban
- 2000 Lapidarium IV
- 2000 Z Afryki (album fotograficzny)
- 2001 Lapidarium V
- 2003 Autoportret reportera
- 2004 Podróże z Herodotem
- 2006 Prawa natury (tom poetycki)
- 2006 Ten Inny
- 2007 Lapidarium VI
Po śmierci autora wydano:
- 2007 Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku
- 2008 Dałem głos ubogim
- 2012 Pisanie
- 2013 To nie jest zawód dla cyników
- 2021 Latynoafryka[22]
W 2008 „Agora” w serii Biblioteka Gazety Wyborczej opublikowała Dzieła Wybrane Ryszarda Kapuścińskiego obejmujące 16 tomów – 12 książek (w tym Wiersze zebrane) i 4 książki mówione. Wszystkie książki zostały opatrzone esejami znanych pisarzy.
Nagrody i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
Nagrody i tytuły, które otrzymał Ryszard Kapuściński | |
---|---|
1956 | |
1959 |
|
1967 | |
1974 | |
1975 |
|
1976 |
|
1978 | |
1980 |
|
1983 |
|
1990 |
|
1994 | |
1995 |
|
1996 |
|
1997 |
|
1999 |
|
2000 |
|
2001 |
|
2002 |
|
2003 |
|
2004 |
|
2005 |
|
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Od 2010 przyznawana jest Nagroda im. Ryszarda Kapuścińskiego za najlepsze książki reporterskie.
- W 2010 na warszawskim Polu Mokotowskim otwarto ścieżkę edukacyjną szlakiem Ryszarda Kapuścińskiego. Przebiega ona m.in. koło domu przy ul. Leszowej, w którym mieszkał w latach 1946–1955. W marcu 2018 dom był niezamieszkały i znajdował się w stanie ruiny[32].
- Jest patronem ławeczki w parku Ratuszowym w Krakowie w dzielnicy XVIII Nowa Huta, o czym informuje tabliczka. Patroni ławeczek w przestrzeni publicznej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta realizowanego przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[33][34].
- W 2022 odsłonięto tablicę pamiątkową na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym mieszkał w latach 1965−1988[8].
Publikacje o Kapuścińskim[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Włodzimierz Pawluczuk – Kapuściński (Czytelnik, Warszawa 1980)
- Marek Miller – Kto tu wpuścił dziennikarzy (Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985)
- Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 117, 528. ISBN 83-06-01691-2.
- Kazimierz Wolny-Zmorzyński – O twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Próba interpretacji (Libri Ressovienses, Rzeszów 1998)
- Kazimierz Wolny-Zmorzyński – Wobec świata i mediów. Ryszarda Kapuścińskiego dylematy dziennikarskie, literackie, społeczno-polityczne (Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999) [2]
- Zbigniew Bauer – Antymedialny reportaż Ryszarda Kapuścińskiego (PAP, Warszawa 2001)
- Beata Nowacka – Magiczne dziennikarstwo: Ryszard Kapuściński w oczach krytyków (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004)
- Kazimierz Wolny-Zmorzyński – Ryszard Kapuściński w labiryncie współczesności (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004)
- Witold Bereś, Krzysztof Burnetko – Kapuściński: Nie ogarniam świata (Świat Książki – Bertelsmann Media, Warszawa 2007)
- Podróże z Ryszardem Kapuścińskim: Opowieści trzynastu tłumaczy, pod red. Bożeny Dudko (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2007)
- Ewa Chylak-Wińska – Afryka Kapuścińskiego (Wydawnictwo Sorus, Poznań 2007)
- „Życie jest z przenikania...”: Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego, zebr., oprac. i wstępem opatrzył Bogusław Wróblewski, posł. Alicja Kapuścińska (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008)
- Aleksandra Kunce – Antropologia punktów. Rozważania przy tekstach Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008) [3]
- Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – Ryszard Kapuściński: Biografia pisarza (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2008)
- Jarosław Mikołajewski – Sentymentalny portret Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008)
- Podróże z Ryszardem Kapuścińskim (część 2): Opowieści czternastu tłumaczy, pod red. Bożeny Dudko (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2009)
- O książkach, ludziach i sztuce: Pisma rozproszone, pod red. Bożeny Dudko i Mariusza Zwolińskiego, ze wstępem Alicji Kapuścińskiej (Czytelnik, Warszawa 2009)
- Mariusz Dzięgielewski – Reportaże Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo KUL, Lublin 2009)
- Ryszard Kapuściński – wizja świata i wartości: Refleksje interdyscyplinarne, red. nauk. Arkadiusz Dudziak i Agnieszka Żejmo (Vertum Wydawnictwo Naukowe i Specjalistyczne, Olsztyn 2009) [4]
- Ryszard Kapuściński i Pole Mokotowskie (Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2010)
- Artur Domosławski – Kapuściński non-fiction (Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2010)[35][36]
- Magdalena Horodecka – Zbieranie głosów: Sztuka opowiadania Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010)
- Mirosław Ikonowicz – Hombre Kapuściński (Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2011)
- Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013) [5]
- Maciej Sadowski – Ryszard Kapuściński. Fotobiografia/Ryszard Kapuściński. Photobiography (Veda, Warszawa 2013) [6]
- Agnieszka Czapla, Alicja Karasińska, Dagmara Karp, Magda Pruszkiewicz i Ewelina Witkowska – Kapuściński w Izabelinie i inne opowieści (Skorpion, Warszawa 2013)
- Tomasz Jan Chlebowski – Horyzonty spotkań Ryszarda Kapuścińskiego (Difin, Warszawa 2014)
- Marek Kusiba – Ryszard Kapuściński z daleka i z bliska (Znak, Warszawa 2018) [7]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Anna Nasiłowska, Między kolekcją a kanonem, „Niezbędnik Inteligenta Plus [04]”, 1 (1), Polityka, 18 stycznia 2011, s. 32-36, ISSN 1730-0525 [dostęp 2020-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-17] .
- ↑ R. Kapuściński zgodnie z dalszym źródłem podaje nazwę Armia Polesie, ale faktycznie musiała to być SGO Polesie gen. Kleeberga.
- ↑ Bartosz Marzec. Z Pińska na koniec świata, Kraj lat dziecinnych Ryszarda Kapuścińskiego (Lato było gorące). „Rzeczpospolita (dodatek PLUS MINUS)”. 297, 18 grudnia 2004. [dostęp 2017-08-25]. (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl, warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2022-06-16] .
- ↑ Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950.
- ↑ Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945-2000, wyd. Arkadiusz Wingert, Kraków 2010, s. 160.
- ↑ Soccer War - Ryszard Kapuściński, American Bookstore [dostęp 2021-03-14] .
- ↑ a b Wojciech Podgórski: Na Woli odsłonięto tablicę Ryszarda Kapuścińskiego. "Pamiętam stukot jego maszyny do pisania". warszawa.wyborcza.pl, 20 czerwca 2022. [dostęp 2022-07-24].
- ↑ a b Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
- ↑ Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25] .
- ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2011-02-25].
- ↑ Bożena Dudko: Terzani pisał do niego Maestro. Gazeta Wyborcza, 15 maja 2009. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ Ramón Lobo: El sentido de la vida es cruzar fronteras. El País, 23 kwietnia 2006. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ Luis Sepúlveda: Ryszard Kapuscinski: Simplemente un Maestro. Le Monde Diplomatique, 2008. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ Ryszard Kapuściński nie żyje (gazeta.pl).
- ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017.
- ↑ Bartłomiej Bajerski „Kapuściński współpracował z SB” – Dziennik.pl, 13 października 2007.
- ↑ Bronisław Wildstein, W świetle sprawy Kapuścińskiego, Rzeczpospolita, 2 czerwca 2007 [dostęp 2010-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-04] (pol.).
- ↑ [1]
- ↑ Donat Szyller , Wdowa po Kapuścińskim: Mąż nie był agentem SB, Dziennik.pl, 25 maja 2007 [zarchiwizowane z adresu 2008-01-17] .
- ↑ Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – „Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim” (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 25).
- ↑ Latynoafryka. Nowy zbiór reportaży Ryszarda Kapuścińskiego - Więź, wiez.pl, 21 stycznia 2022 [dostęp 2022-06-16] (pol.).
- ↑ Szuber uhonorowany w Kanadzie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 50 (422), s. 1, 10 grudnia 1999.
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.
- ↑ Związek Rzemiosła Polskiego: Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta w latach 1994–2009. [dostęp 2014-09-12].
- ↑ a b „Podróże z Herodotem” Książką Roku 2004 / Wydarzenia / Instytut Książki, instytutksiazki.pl, 18 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06] .
- ↑ Subtelna przekora mistrza reportażu, Newsweek 28.12.2008 str. 115.
- ↑ Nagrody dla Kapuścińskiego / Wydarzenia / Instytut Książki, instytutksiazki.pl, 20 września 2005 [dostęp 2016-03-06] .
- ↑ Medal Fundacji Kościuszkowskiej dla Ryszarda Kapuścińskiego, instytutksiazki.pl, 21 listopada 2005 [dostęp 2016-03-06] .
- ↑ Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
- ↑ Dziury w dachu, pozrywane okna. Domek Ryszarda Kapuścińskiego na Polu Mokotowskim ruiną, „warszawa.wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Kody Miasta. [dostęp 2021-02-04].
- ↑ Lista patronów. [dostęp 2021-02-04].
- ↑ W październiku 2016 r. uchylono zakaz publikacji rozdziału o kobietach w życiu Ryszarda Kapuścińskiego w ewentualnych wznowieniach jego biografii pióra Artura Domosławskiego.
- ↑ http://wiadomosci.wp.pl/sad-mozna-wznowic-pelna-biografie-kapuscinskiego-6047538012217985a wp.pl [dostęp 2016-10-17]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- ISNI: 0000 0001 2146 9121
- VIAF: 108294385
- LCCN: n82039639
- GND: 119199912
- NDL: 00445163
- LIBRIS: 86lnq89s37kgqbq
- BnF: 12007717s
- SUDOC: 034838929
- SBN: CFIV006049
- NLA: 35820054
- NKC: jo20010087147
- DBNL: kapu001
- BNE: XX1723136
- NTA: 070143811
- BIBSYS: 90096913
- CiNii: DA0044988X
- Open Library: OL4847283A
- PLWABN: 9810596479505606
- NUKAT: n93081174
- J9U: 987007276135105171
- CANTIC: a11510274
- LNB: 000318067
- NSK: 000174891
- BNC: 000630932
- ΕΒΕ: 187635
- BLBNB: 000254587
- KRNLK: KAC201001692
- LIH: LNB:V*343329;=BK
- WorldCat: lccn-n82039639
- Ryszard Kapuściński
- Absolwenci Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego
- Absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie
- Członkowie polskiego PEN Clubu
- Członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
- Członkowie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
- Laureaci Nagrody Brunona Kreiskiego
- Laureaci Nagrody im. Parandowskiego
- Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta
- Laureaci Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (Polska Ludowa)
- Ludzie związani z Otwockiem
- Ludzie urodzeni w Pińsku
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Ecce Homo
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polscy korespondenci wojenni
- Polscy pisarze podróżnicy
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy poeci
- Polscy reportażyści
- Tajni współpracownicy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej
- Urodzeni w 1932
- Zmarli w 2007
- Laureaci Nagrody im. Dariusza Fikusa
- Laureaci Nagrody Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich
- Laureaci Nagrody im. księdza Józefa Tischnera