Przejdź do zawartości

Jedlicze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jedlicze
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac Stawiarskich
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Jedlicze

Data założenia

XV wiek

Prawa miejskie

1768

Burmistrz

Wojciech Tomkiewicz

Powierzchnia

10,6 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


5761[1][2]
543,5 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 13

Kod pocztowy

38-460

Tablice rejestracyjne

RKR

Położenie na mapie gminy Jedlicze
Mapa konturowa gminy Jedlicze, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jedlicze”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Jedlicze”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jedlicze”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Jedlicze”
Ziemia49°42′59″N 21°38′44″E/49,716389 21,645556
TERC (TERYT)

1807044

SIMC

0953237

Urząd miejski
Rynek 6
38-460 Jedlicze
Strona internetowa

Jedliczemiasto w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, położone nad rzeką Jasiołką. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedlicze. Miasto znajduje się w zachodniej części Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej, będącej centralną częścią Dołów Jasielsko-Sanockich. Jedlicze leży w dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski, położone było w powiecie pilzneńskim w województwie sandomierskim[3].

Jedlicze należy do Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego miasta Krosna. Obszar ten liczy 115 tys. mieszkańców[4].

Według danych z 1 stycznia 2018 Jedlicze liczyło 5761 mieszkańców[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Genezy nazwy miejscowości doszukiwać się można w prasłowiańskim słowie „jedla”, które oznacza jodłę. Nazwa ta została podczas zaboru austriackiego przekształcona na bliższe miejscowemu językowi Jedlicze.

Osada powstała u schyłku XIV wieku. Odnotowana była w 1409[5]. W pierwszych wzmiankach, poświadczających istnienie miejscowości, wymieniony został w 1410 sołtys Piotr z Jedlicza, jako uczestnik bitwy pod Grunwaldem. W tych czasach Jedlicze było własnością rodu Mleczków i Bączalskich. W 1427 w miejscowych dokumentach figuruje Piotr Mleczko z Jedlicza (właściciel Polanki 1429-1435), który pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek. W 1464 Mikołaj Mleczko z Jedlicza sprzedał wolne użytkowanie lasu w Polance Klemensowi Zebrzydowskiemu. W 1530 Jedlicze należało jeszcze do Mikołaja Mleczki i Stanisława Bączalskiego. W 1536 do parafii Jedlicze należały wsie szlacheckie Polanka i Żarnowiec, jako własność Mikołaja Żarnowieckiego. Jemu to bp Piotr z Chrząstowa darował Pałac Biskupi w Krośnie na czas jego życia. Przy tym zobowiązał bliskich dziedzica, aby po śmierci Żarnowieckiego budynek przekazać biskupowi przemyskiemu.

Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus Romer z Chyżowa, który utworzył w 1598 prebendę, zaś w 1630 właścicielem Jedlicza był Jan Bączalski. W 1655 i 1657 miejscowość splądrowały wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. W 1680 dziedzicem Jedlicza był Piotr Wielowiejski, a następnie była w posiadaniu rodziny Wielowiejskich. Przy ogólnej tendencji do zakładania miast, rodzina Wielowiejskich starała się o nadanie praw miejskich osadzie. Remigiusz Wielowiejski w 1740 zbudował w Jedliczu kościół. W II poł. XVIII wieku wieś stanowiła własność Karnickich, za których staraniem Jedlicze w 1768 otrzymało prawa miejskie. Stanisław August Poniatowski potwierdził nadanie tych praw, m.in. do urządzania pięciu jarmarków rocznie. W kwietniu 1769 na Ziemi Krośnieńskiej pod Jedliczem, odbył się zjazd szlachty zawiązującej konfederację. Szlachta wybrała marszałkiem konfederacji Adama Parysa (ok. 1740-1817). Oficjalne wybory na konfederackiego marszałka sandomierskiego, odbyły się w Pilźnie. 5 kwietnia 1770 rozegrała się bitwa pod Jedliczem konfederackiego oddziału Mączyńskiego przeciw wojskom rosyjskim Jełczaninowa.

W czasie zaborów Jedlicze utraciło prawa miejskie. W pierwszej połowie XIX wieku Jedlicze stało się własnością rodziny Stojowskich. Adam Stojowski, dziedzic Jedlicza, wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dembowskiego i był jednym z organizatorów Gwardii Narodowej. Od Ewy Stojowskiej Jedlicze nabył przemysłowiec naftowy Seweryn Stawiarski, który zakupił również: Wolę Dębowiecką (odziedziczoną potem przez Waleriana Stawiarskiego), Załęże koło Osieka (w 1871) i majątek po Ignacym ŁukasiewiczuChorkówkę (w 1882). W latach 1872–1884 wybudowano linie kolejowe przez Jedlicze: ze Stróż do Zagórza, a w 1890 łączącą Rzeszów z Krosnem ze stacją kolejową. Wraz z wybudowaniem w latach 1899–1902 dużej rafinerii ropy naftowej Jedlicze zaczęło nabierać większego znaczenia gospodarczego. Walerian Stawiarski miał spółkę Co. „Fabryka Nafty w Krośnie” w latach 1922–1925. Jego ród był ostatnim właścicielem Jedlicza.

8 września 1939 bataliony 1 pułku Strzelców Podhalańskich skoncentrowały się w rejonie Jedlicza, skąd rozpoczęły odwrót na wschód w kierunku Lwowa.
W czasie okupacji 25 lutego 1942 w Pałacu Stawiarskich Gestapo z Krakowa aresztowało: pisarza Kazimierza Zdziechowskiego, hr. Władysława Krasickiego, dr. Stanisława Żejmo-Żejmisa, oficera ZWZ Rudka z Krakowa i Adama Stanisława Mickiewicza – męża córki Marii Konopnickiej, a w następnych dniach, na plebanii: ks. Józefa Przybylskiego, prof. Stefana Firleja oraz hr. Tadeusza Dzieduszyckiego (6 lutego 1995 odsłonięto tablicę upamiętniającą aresztowanych i zamordowanych w Auschwitz-Birkenau).

W 1942 Niemcy zlikwidowali getto, wywożąc ok. 200 Żydów do Warzyc.

W roku 1944 gestapo jasielskie rozstrzelało w Jedliczu 22 mężczyzn, najprawdopodobniej więźniów z Jasła w odwecie za zastrzelenie policjanta. Zwłoki pomordowanych leżały dwa dni na drodze jako przestroga dla ludności. Ciała ofiar złożono do wspólnej mogiły przy drodze do Długiego. W Jedliczu działała Placówka AK Jaśmin, Jaga, OP-15, która brała udział w wielu akcjach. Placówką dowodził por. Józef Domaniecki Szczerba (do I 1942), a następnie chor. Franciszek Kaczkowski Dragat (od II 1942 do IX 1944). Do największej akcji na terenie gminy należało zaatakowanie, w kwietniu 1943, szkoły ukraińskich Werkschutzów, później wcielonej do SS „Galizien”, oraz wysadzenie torów kolejowych w lecie 1944. Wykoleiło się wówczas 13 wagonów z bronią i amunicją przeznaczoną dla frontu wschodniego. Po por. Domanieckim komendę placówki przejął ppor. Stanisław Betlej (1910 – 22 kwietnia 1945) ps. „Lampart”, „Sierp”, który dowodził placówką w Akcji „Burza” i wspólnie z placówkami w Krośnie („Korzeń”) i Korczynie („Konwalia”), wystawił 2 batalion 6 Pułku Strzelców Podhalańskich, biorący udział w zgrupowaniu w Odrzykoniu i w walkach w okolicach Iwonicza.

Jedlicze prawa miejskie uzyskały ponownie w 1967 r.

W 1968 roku na budynku szkoły podstawowej odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci Armii Ludowej[6].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.

Osiedla

[edytuj | edytuj kod]

Jedlicze ma 3 osiedla: Jedlicze-Centrum, Jedlicze-Męcinka, Jedlicze-Borek[7].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 2012 r. miasto miało 5788 mieszkańców[8].

  • Piramida wieku mieszkańców Jedlicza w 2014 roku[1].

Architektura

[edytuj | edytuj kod]

W Jedliczu warto zobaczyć neogotycki kościół z 1925, a także zespół pałacowo-parkowy. W Pałacu Stawiarskich z 1925 mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej. Na uwagę zasługuje również neogotycka kaplica cmentarna z 1864. Na tutejszym cmentarzu pochowane są dwie córki Marii KonopnickiejLaura Pytlińska (zm. 1935) i Zofia Mickiewiczowa (zm. 1956). Tu także spoczywa Stanisław Betlej oraz znajduje się zbiorowa mogiła 22 bezimiennych patriotów, rozstrzelanych przez Niemców. Spoczywała tu również aktorka Wanda Siemaszkowa, zmarła w Jedliczu w 1947.

Dworek z XVIII wieku w Żarnowcu, w którym mieszkała Maria Konopnicka został jej przekazany jako dar narodu polskiego w dwudziestopięciolecie twórczości pisarskiej. Jest on pięknie położony w parku krajobrazowym, na stromej skarpie, tuż obok rzeki Jasiołki. W dworku mieści się Muzeum Biograficzne im. Marii Konopnickiej.

Oświata i kultura

[edytuj | edytuj kod]

Placówki oświatowe w Jedliczu to: Przedszkole Samorządowe, Niepubliczne Przedszkole Sióstr Michalitek, Zespół Szkół Publicznych (szkoła podstawowa i gimnazjum), Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej, Zespół Szkół im. Armii Krajowej. W mieście działa także Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna im. Kaspra Wojnara.

  • Jedlicze24.pl – lokalny portal informacyjny, który swoim zasięgiem obejmuje gminę Jedlicze i część powiatu krośnieńskiego. Rozpoczął działalność w 2012 roku[9].

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]

Dojazd

[edytuj | edytuj kod]

Do Jedlicza można dojechać liniami komunikacji miejskiej Krosna „2”, „11”, „16” i nocną „N1”. Dojazd oferują także busy. Ponadto dojechać można komunikacją PKP od strony Jasła oraz od strony Sanoka (linia kolejowa 108).

  • klub piłkarski ZKS Nafta Jedlicze[12]
  • Obiekty sportowe: Stadion ZKS Nafta Jedlicze – boisko ze sztuczną nawierzchnią, hala sportowa.

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Jedlicze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
  3. Franciszek Błoński: Biecz. Studia historyczne. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1963, s. 129.
  4. Zasięg MOF Krosno.
  5. JEDLICZE, miasto w woj. krośnieńskim. Nazwa notowana w 1409 r. w: Kazimierz Rymut, „Nazwy miast Polski”, 1987, s. 94.
  6. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 391.
  7. BIP gminy.
  8. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
  9. O nas. jedlicze24.pl. [dostęp 2023-03-14].
  10. Parafie [online], przemyska.pl [dostęp 2023-03-27].
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-05-25].
  12. Strona klubu ZKS Nafta Jedlicze.
  13. Partnerstwo [online], jedlicze.pl [dostęp 2023-06-01] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Gmina Jedlicze, Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze Roksana, 2008.
  • Jedlicze i okolice (nie tylko przewodnik), Janusz Michalak, Krosno 2002.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]