Su-24

Su-24

Su-24M rosyjskich sił powietrznych (2011 rok)
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Nowosybirskie Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego
Konstruktor	Suchoj
Typ	bombowiec frontowy
Konstrukcja	metalowa, półskorupowa
Załoga	2 osoby
Historia
Data oblotu	2 lipca 1967
Lata produkcji	1972–1993
Dane techniczne
Napęd	2 silniki turboodrzutowe AL-21F-3
Ciąg	z dopalaniem 108,4 kN (11 050 kG) każdy
Wymiary
Rozpiętość	10,366/17,638 m
Długość	22,67 m (Su-24M 24,532 m)
Wysokość	6,192 m
Powierzchnia nośna	51,024 – 55,168 m²
Masa
Własna	21 177 kg (Su-24M 22 250 kg)
Startowa	39 700 kg (maksymalna)
Uzbrojenia	7000 kg (Su-24M 8000 kg)
Zapas paliwa	11 800 l (19 800 l ze zbiornikami dodatkowymi)
Osiągi
Prędkość maks.	1400 km/h (Su-24M 1450 km/h) na poziomie morza 2230-2450 na dużej wysokości (różne źródła)
Prędkość przelotowa	poniżej 1 mach
Pułap	18 500 m
Zasięg	2535-3000 km (różne źródła)
Promień działania	775-1150 km (na małej wysokości)
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 działko GSz-6-23 kal. 23mm uzbrojenie podwieszane (bomby, rakiety) na 8 węzłach o łącznej masie do 7000 kg (Su-24M 8000 kg)
Liczba miejsc
2
Użytkownicy
ZSRR/Rosja, Białoruś, Irak, Iran, Libia, Syria, Ukraina, Sudan
Rzuty

Su-24 (ros. Су-24 w kodzie NATO Fencer) – radziecki dwusilnikowy bombowiec frontowy o zmiennej geometrii skrzydeł, zdolny do działań w każdych warunkach atmosferycznych, również w nocy, opracowany przez biuro konstrukcyjne Suchoja. Samolot jest zdolny do przenoszenia taktycznej broni jądrowej.

Historia

Prototyp Т-6-1 w muzeum w Monino

Na początku lat 60. XX wieku z uwagi na silnie rozwiniętą obronę przeciwlotniczą państw NATO opracowano w ZSRR założenia, jakie powinien spełniać nowy samolot uderzeniowy. Jedyną metodą na uniknięcie silnej obrony przeciwlotniczej był lot na małej wysokości z bardzo dużą prędkością. W celu umożliwienia działania w każdych warunkach atmosferycznych nowy samolot miał mieć radar do wykrywania celów naziemnych. Początkowo planowano zainstalować nowy radar na samolocie myśliwsko-bombowym Su-7, zrezygnowano jednak z tych planów z powodu zbyt małych rozmiarów tego samolotu. Prace postanowiono prowadzić w oparciu o myśliwiec przechwytujący Su-15. W trakcie projektowania zdecydowano się na zastosowanie skrzydeł o zmiennej geometrii, dzięki czemu możliwe było osiągnięcie dużej prędkości, jak i dobrych charakterystyk startu i lądowania.

Oblotu pierwszego prototypu Su-24 oznaczonego T6-1 dokonał 2 lipca 1967 roku pilot doświadczalny Władimir Iljuszyn. Skrzydła o zmiennej geometrii miał dopiero drugi prototyp T6-2I, oblatany 17 stycznia 1970 roku przez tego samego pilota.

Pierwszy egzemplarz seryjny powstał w fabryce w Nowosybirsku w grudniu 1971. Próby państwowe Su-24 przebiegały bardzo ciężko i ukończono je dopiero w lipcu 1974 roku. Oficjalnie do uzbrojenia samolot został przyjęty w lutym 1975 roku. W toku produkcji seryjnej dokonywano drobnych zmian, przez co na zachodzie poszczególne serie produkcyjne otrzymywały kolejne oznaczenia Fencer-A, Fencer-B, Fencer-C.

Su-24 w locie, 1985 r.

Równolegle trwały prace nad ulepszoną wersją Su-24M (oznaczenie biura konstrukcyjnego T-6M), mającą rozbudowany system uzbrojenia, w skład którego wchodziła nowa generacja uzbrojenia kierowanego. Poprawiono dokładność nawigacji i systemów celowniczych, zainstalowano system samoobrony oraz zwiększono zasięg samolotu, poprzez dodanie instalacji tankowania w locie. Prototypy nowej wersji rozpoczęły loty w 1977 roku, produkcja rozpoczęła się w 1979 roku. Zewnętrznie nowy wariant rozróżnić można po dłuższym o 75 centymetrów przodzie kadłuba. W NATO nowej wersji Su-24 nadano oznaczenie Fencer-D.

W oparciu o wersję Su-24M stworzono wyspecjalizowany samolot rozpoznawczy Su-24MR (oznaczenie biura konstrukcyjnego T-6MR), mający najsilniejszy zestaw urządzeń rozpoznawczych wśród radzieckich samolotów taktycznych. W kodzie NATO otrzymał nazwę Fencer-E.

Na bazie Su-24M powstała też wersja Su-24MP, przeznaczona do walki radioelektronicznej, z zewnątrz celowo nieodróżniająca się od pozostałych samolotów. W kodzie NATO nazwana Fencer-F.

Obecnie bombowiec Su-24M stanowi trzon rosyjskiego lotnictwa uderzeniowego. Wdrażany jest plan zastąpienia Su-24 przez nowoczesny samolot myśliwsko-bombowy Su-34.

Wersje

• Su-24 – pierwsza wersja, wyposażona w system nawigacyjno-celowniczy PNS-24 Puma, wytwarzana w latach 1971–1983
• Su-24M – udoskonalona, wprowadzono system nawigacyjno-celowniczy PNS-24M Tigr w miejsce PNS-24 Puma, produkowana w latach 1979–1993
• Su-24MK – wersja Su-24M przeznaczona na eksport, pierwszy lot w maju 1987, produkowana w latach 1988–1992. Odbiorcami były Irak, Libia, Syria. W czasie Pustynnej Burzy irackie samoloty uciekły do Iranu
• Su-24MR – wersja rozpoznawcza, usunięto system PNS-24, zainstalowano urządzenia rozpoznawcze zintegrowane w system BKR-1, oblatana w maju 1980 roku, wytwarzana w latach 1983–1993.
• Su-24MP – wersja WRE, pierwszy lot w marcu 1980.

Konstrukcja

Dwusilnikowy samolot bombowy w układzie górnopłatu.

Kadłub o konstrukcji półskorupowej i przekroju prostokątnym. Płaski spód kadłuba wytwarza dodatkową siłę nośną. W przedniej części kadłuba znajduje się radar, przedział instalacji uzupełniania paliwa w locie, komora przedniej goleni podwozia oraz kabina załogi wyposażona w fotele katapultowe K-36D lub K-36DM. Sterownice podwójne, samolot jest wyposażony w system automatycznego sterowania SAU-6, który umożliwia lot po zadanej trasie na dowolnej wysokości z użyciem stacji radiolokacyjnej Reljef. Osłona kabiny dla każdego z członków załogi otwierana oddzielnie. W części środkowej kadłuba znajduje się mechanizm poruszania skrzydłami, zbiorniki paliwa oraz komory podwozia głównego. Przednie osłony podwozia głównego spełniają również funkcję hamulca aerodynamicznego. W części ogonowej kadłuba znajduje się usterzenie oraz (w jego dolnej części) dwa grzebienie aerodynamiczne poprawiające stateczność kierunkową.

Skrzydło o zmiennej geometrii, z niewielkimi trójkątnymi częściami ruchomymi mocowanymi do części głównej za pomocą przegubów kulowych. Cześć nieruchoma skrzydłom ma skos 69°, część ruchoma może być ustawiana w położeniach 16°, 35°, 45° oraz 69°. Wyposażone w sloty oraz klapy dwuszczelinowe. W pierwszych seriach Su-24M, Su-24MR u Su-24MP na górnej powierzchni skrzydeł, nad wysięgnikami uzbrojenia, instalowano grzebienie aerodynamiczne.

Usterzenie poziome płytowe, mogące być wychylane zgodnie lub różnicowo. Rozpiętość usterzenia poziomego to 8,39 m, skos wynosi 55°, może być wychylane w zakresie +11°/-25°. Usterzenie pionowe o skosie 55°, ster kierunku wychylany o 24° w każdą stronę. W nasadzie usterzenia pionowego jest zamontowany pojemnik z spadochronami hamującymi PTK-6 (od 16. serii stosowano PTK-6M).

Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, wszystkie koła podwójne. Koło przednie z oponami o wymiarach 660x220 mm składane do tyłu, koła główne z oponami o wymiarze 950x300 mm chowane do komór w kadłubie. Wyposażone w amortyzatory olejowo-powietrzne umożliwiające operowanie z lotnisk gruntowych. Wyciągane i wypuszczane za pomocą instalacji hydraulicznej, w sytuacjach awaryjnych pneumatycznie.

Napęd – dwa jednoprzepływowe silniki turboodrzutowe AL-21F-3, AL-21F-3A lub AL-21F-3AT. Ciąg maksymalny z dopalaczem wynosi 108,4 kN (11 050 kG), bez dopalacza 75 kN (7650 kG). Zapas paliwa (mieszanka T-1 lub TS-1) wynosi 11 800 litrów (od ósmej serii zmniejszony o 600 l). Dodatkowo samolot może przenosić trzy zbiorniki dodatkowe: dwa PTB-3000 o pojemności 3000 l pod nieruchomą częścią skrzydeł oraz PTB-2000 pod kadłubem. Od wersji Su-24M samolot został wyposażony w instalację tankowania w locie o wydajności 1200 l/m.

Bibliografia

• Piotr Butowski: Lotnictwo wojskowe Rosji. Warszawa: Lampart, 1995, s. 3-14, seria: Ilustrowana encyklopedia techniki wojskowej. T. 2. ISBN 83-86776-14-5. OCLC 164856416.
• Piotr Butowski, Su-24 Fencer, NTW nr 5/1993, ISSN 1230-1655
• Piotr Butowski, Suchoj Su-24, PKL nr 2/1993

Linki zewnętrzne

• Monografia Su-24 (po polsku)
• Su-24 w serwisie YouTube