Przejdź do zawartości

Muzeum Historii Żydów Polskich Polin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Boston9 (dyskusja | edycje) o 00:51, 4 mar 2015. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 4 mar 2015, była oparta na tej wersji.
Muzeum Historii Żydów Polskich
{{{nazwa oryginalna}}}
{{{alt zdjęcia}}}
Gmach muzeum od strony ul. Zamenhofa.
Widoczne główne wejście w kształcie
hebrajskiej litery taw
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Mordechaja Anielewicza 6
00-157 Warszawa

Data założenia

25 stycznia 2005

Data likwidacji

{{{data likwidacji}}}

Zakres zbiorów

historia Żydów w Polsce

Dyrektor

Dariusz Stola

Kustosz

{{{kustosz}}}

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Muzeum Historii Żydów Polskich”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Muzeum Historii Żydów Polskich”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Muzeum Historii Żydów Polskich”
Ziemia52°14′58″N 20°59′34″E/52,249444 20,992778
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Instalacja artystyczna Namiot pełniąca w latach 2006–2009 rolę punktu informacyjnego o nowo powstającym muzeum
Uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego Muzeum Historii Żydów Polskich przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego (26 czerwca 2007)
Gmach muzeum od strony ulicy Karmelickiej
Szklane tafle na fasadzie z polskimi i hebrajskimi literami występującymi w słowie Polin
Mezuza przy wejściu do muzeum wykonana z połówki cegły pochodzącej z fundamentu nieistniejącego domu przy ul. Nalewki 10/12
Hol główny z dwoma mostami
Fragment ściany krzywoliniowej holu, największej konstrukcji tego typu zrealizowanej metodą torkretu w Europie
Galeria Las
Fragment galerii Pierwsze spotkania
Fragment galerii Paradisus Iudaeorum
Zrekonstruowane sklepienie i bima synagogi w Gwoźdźcu
Galeria Wyzwania nowoczesności. Sala poświęcona rozbiorom Polski z repliką tronu królewskiego znajdującego się na Zamku Królewskim w Warszawie oraz portretami władców trzech państw zaborczych
Fragment galerii Wyzwania nowoczesności
Replika Wielkiej Synagogi w Warszawie
Galeria Na żydowskiej ulicy
Fragment galerii Zagłada
Wąskie schody z nazwami ulic wysiedlanego warszawskiego getta prowadzące na Umschlagplatz
Jedno z pomieszczeń galerii Powojnie
Audytorium
Sala wystaw czasowych na parterze (2013)
Wolontariuszki Muzeum podczas akcji „Żonkile” (2013)

Muzeum Historii Żydów Polskich (MHŻP) – muzeum znajdujące się w Śródmieściu Warszawy, na Muranowie dokumentujące wielowiekową historię Żydów w Polsce.

Muzeum mieści się w gmachu wzniesionym w latach 2009–2013 według projektu zespołu fińskich architektów kierowanego przez Rainera Mahlamäkiego, który otrzymał I nagrodę w rozstrzygniętym w 2005 międzynarodowym konkursie architektonicznym. Placówka rozpoczęła działalność w nowej siedzibie w kwietniu 2013, a wystawa stała została otwarta w październiku 2014.

Muzeum Historii Żydów Polskich powstało z inicjatywy Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce (SŻIH) i jest jedną z pierwszych w Polsce instytucji kultury utworzonych w oparciu o rozwiązania partnerstwa publiczno-prywatnego. Powstało i prowadzi działalność dzięki środkom przekazywanym przez rząd (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), samorząd terytorialny (miasto stołeczne Warszawa) i organizację pozarządową, które zgromadziło środki od darczyńców z Polski i zagranicy (SŻIH).

Muzeum realizuje dwie funkcje: tradycyjnego muzeum i centrum kulturalno-edukacyjnego. W odróżnieniu od Jad Waszem w Jerozolimie czy United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie nie koncentruje swego przekazu na II wojnie światowej i Holokauście, ale opisuje wkład Żydów w rozwój polskiej kultury, nauki i gospodarki. Przedstawia ich historię od przybycia ok. 960 na ziemie polskie pierwszych żydowskich kupców i początków żydowskiego osadnictwa na obszarze dawnej I Rzeczypospolitej (tj. także na obecnym terytorium Litwy, Białorusi, Ukrainy i zachodniej części Rosji) aż po historię najnowszą społeczności żydowskiej w III RP.

We wrześniu 2014 Muzeum dodało do swojej nazwy słowo „Polin” („Polska” w języku hebrajskim), nawiązujące do legendy o pojawieniu się na ziemiach polskich pierwszych Żydów[1].

Historia

Koncepcja i utworzenie muzeum

Koncepcja budowy dużej placówki muzealnej poświęconej historii polskich Żydów narodziła się w 1993 wśród osób związanych ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Z takim pomysłem wystąpiła m.in. Grażyna Pawlak, dyrektor Stowarzyszenia[2]. W 1995 miasto przekazało na ten cel działkę na Muranowie.

Muzeum zostało utworzone na mocy umowy podpisanej 25 stycznia 2005 przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, samorząd m.st. Warszawy oraz Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny. Placówka została wpisana do rejestru instytucji kultury prowadzonego przez miasto stołeczne Warszawę[3]. Jej tymczasowa siedziba mieściła się przy ul. Wareckiej 4/6.

W skład Komitetu Budowy Muzeum, któremu przewodniczył Marcin Święcicki, weszli m.in. Władysław Bartoszewski, Henryka Bochniarz, Włodzimierz Cimoszewicz, Marek Edelman, Bronisław Geremek, Izabela Cywińska, abp Stanisław Gądecki, Ryszard Krauze, abp Henryk Muszyński, Krzysztof Piesiewicz, Gołda Tencer, Cezary Stypułkowski i Andrzej Wajda[4]. Patronat nad jego tworzeniem objął prezydent Aleksander Kwaśniewski, a na czele Międzynarodowego Komitetu Honorowego Muzeum stanął Szymon Peres[5].

Kontekst historyczny miejsca

Gmach nowego muzeum powstał w centrum dawnej dzielnicy żydowskiej Warszawy, zwanej Dzielnicą Północną.

W latach 1784–1792 w miejscu, w którym obecnie znajduje się budynek muzeum, wzniesiono monumentalny gmach Koszar Artylerii Koronnej zaprojektowany przez Stanisława Zawadzkiego. Budynek był też nazywany – od stacjonującego tam w latach 1815–1830 rosyjskiego Lejb-Gwardyjskiego Wołyńskiego Pułku – Koszarami Wołyńskimi[6]. Później mieściło się w nim więzienie wojskowe[7].

Ta część miasta od listopada 1940 aż do końca istnienia warszawskiego getta znajdowała się w granicach dzielnicy zamkniętej. W budynku danych koszar (ul. Zamenhofa 19) mieściła się m.in. siedziba V Rejonu Żydowskiej Służby Porządkowej i gettowe Biuro Przyjmowania Przesyłek Pocztowych[8]. W sierpniu 1942, podczas wielkiej akcji wysiedleńczej do Treblinki, do gmachu ze swojej siedziby przy ul. Grzybowskiej 26 przeniósł się warszawski Judenrat[9]. Spalony podczas powstania w getcie warszawskim budynek rozebrano w 1965[6]. W jego miejscu urządzono skwer.

Po wojnie otoczenie gmachu Koszar Wołyńskich stało się głównym miejscem upamiętnienia warszawskiego getta. W 1946 odsłonięto tutaj pierwszy, a w 1948 – drugi pomnik Bohaterów Getta[10]. W latach 1949–1967 teren wokół placu, na którym znajdują się pomniki, został zabudowany blokami mieszkalnymi osiedla Muranów Północny, zaprojektowanego przez zespół architektów kierowany przez Wacława Eytnera[11]. W 1988 we wschodniej części placu ustawiono kilka bloków Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów oraz zasadzono Drzewo Wspólnej Pamięci[12]. W 1995 przy drzewie odsłonięto pomnik Żegoty.

Podczas powojennej odbudowy Muranowa wyprostowano bieg ulicy Zamenhofa, która przed wojną od skrzyżowania z ulicą Pawią skręcała ukośnie na północ aż do zbiegu ulic Niskiej i Stawek[13]. Ponieważ gmach muzeum jest przesunięty na wschód w stosunku do nieistniejącego gmachu koszar, jego północno-wschodnia część znajduje się na fragmencie ulicy Zamenhofa w jej przedwojennym biegu[14].

Konkurs na projekt budynku

Przed podjęciem decyzji o ogłoszeniu otwartego konkursu na projekt gmachu muzeum prowadzono rozmowy ze światowej sławy architektem Frankiem Gehry'm. Nie osiągnięto jednak porozumienia, przede wszystkim w kwestiach finansowych[15].

Ogłoszony w lutym 2005 międzynarodowy konkurs architektoniczny był jednoetapowy, ale został poprzedzony tzw. prekwalifikacją kandydatów[16]. Spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem: zarejestrowało się w nim 245 architektów z 36 krajów świata, m.in. 73 z Polski, 31 z Niemiec, 28 ze Stanów Zjednoczonych, 17 z Włoch, 15 z Izraela, 11 z Wielkiej Brytanii, 10 z Holandii, 9 z Francji, 6 z Austrii i 5 z Kanady[17].

Spośród 119 nadesłanych zgłoszeń zawierających m.in. skład zespołu, informacje na temat specyficznych kompetencji jego członków oraz opis projektów nagrodzonych lub wyróżnionych poprzednich konkursach[16], Sąd Konkursowy pod przewodnictwem Bohdana Paczowskiego podjął decyzję o zaproszeniu do przedstawienia swoich projektów 11 zespołów, którymi kierowali architekci: Andrzej Bulanda (Bulanda i Mucha Architekci, Polska), David Chipperfield (David Chipperfield Architects, Wielka Brytania), Marek Dunikowski (DDJM Biuro Architektoniczne), Peter Eisenman (Peter Eisenman Architects, Stany Zjednoczone), Zvi Hecker (Zvi Hecker Architect, Izrael/Niemcy), Kengo Kuma (Kengo Kuma & Associates, Japonia), Daniel Libeskind (Studio Daniel Libeskind, Stany Zjednoczone), Rainer Mahlamäki (Lahdelma & Mahlamäki Architects, Finlandia), Josep Luis Mateo (MAP Architects, Hiszpania), Jesus Hernandez Mayor (Casanova+Hernandez Architects, Hiszpania) i Gesine Weinmiller (Weinmiller Architekten, Niemcy)

Błąd w przypisach: Nieprawidłowy znacznik <ref>. Odnośnik ref z zawartością musi mieć nazwę.
BŁĄD PRZYPISÓW

[18].

Nowy budynek musiał być funkcjonalny, nowoczesny oraz posiadać rozpoznawalną, charakterystyczną formę, aby mógł stać się jednym z symboli współczesnej Warszawy[19]. Placówka miała być miejscem ukazującym dorobek kultury żydowskiej, jednocześnie gmach nie mógł zdominować pomnika Bohaterów Getta, który miał pozostać punktem odniesienia dla całego otaczającego go terenu[19]. Aby jak najmniej ingerować w przestrzeń, do której przyzwyczaili się mieszkańcy, budynek mógł zająć jedną trzecią powierzchni placu, a jego wysokość nie powinna była przewyższać otaczających go bloków mieszkalnych[20]. Architekci musieli również uwzględnić w swoich projektach wymogi dotyczące wystawy stałej[15].

Konkurs rozstrzygnięto 30 czerwca 2005. Pierwszą nagrodę otrzymał zespół Lahdelma & Mahlamäki, a trzy równorzędne wyróżnienia – Zvi Hecker, Kengo Kuma oraz Daniel Libeskind[19][21]. Było to pierwsze zwycięstwo fińskiej pracowni w konkursie zagraniczym[22].

Budowa

Polskim partnerem Lahdelma & Mahlamäki została pracownia Kuryłowicz & Associates[23].

We wrześniu 2006 w miejscu, w którym miało powstać muzeum, naprzeciwko pomnika Bohaterów Getta, stanęła instalacja artystyczna Namiot (nazywana także ohelem), będąca zwiastunem powstającej nowej przestrzeni miejskiej. Wybrana w drodze konkursu spośród 29 prac instalacja, stworzona przez warszawską grupę projektową Centrala, pełniła funkcję punktu informacyjnego o powstającym muzeum, miejscem wystaw plenerowych oraz innych wydarzeń artystycznych[24].

Akt erekcyjny pod budowę muzeum został podpisany 26 czerwca 2007 przez: prezydenta Lecha Kaczyńskiego, ministra kultury Kazimierza Michała Ujazdowskiego, prezydent Warszawy Hannę Gronkiewicz–Waltz, przewodniczącego Stowarzyszenia ŻIH Mariana Turskiego oraz pierwszego darczyńcę Wiktora Markowicza z USA (któremu towarzyszyli Zygmunt Rolat i Tad Taube). Na akcie erekcyjnym złożyli też podpisy przedstawiciele komitetów z wielu krajów wspierających budowę muzeum, w tym przewodniczący Polskiego Komitetu Wspierania Budowy Muzeum Marcin Święcicki oraz przewodniczący organizacji żydowskich z Polski.

Generalnym wykonawcą budynku została spółka Polimex-Mostostal, a inwestorem zastępczym – Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta[25]. Umowa z generalnym wykonawcą została podpisana 17 czerwca[26], a uroczysta inauguracja budowy odbyła się 30 czerwca 2009[27].

Pozwolenie na użytkowanie poziomu -2 muzeum, na którym znajduje się wystawa stała, uzyskano 13 grudnia 2013[28].

Budżet projektu

Łączny koszt budowy gmachu, wyposażenia i stworzenia wystawy stałej muzeum wyniósł ok. 320 milionów złotych[29][30].

Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, dzięki wsparciu ponad 500 darczyńców z całego świata[31], przekazało w ciągu 15 lat 140 milionów złotych, przede wszystkim na zaprojektowanie i wykonanie wystawy stałej[30]. Kolejne 20 milionów złotych SŻIH przeznaczyło na działalność muzeum[32]. Po 90 mln złotych przekazały: miasto stołeczne Warszawa oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[33]. W tym celu w lipcu 2005 Rada Ministrów ustanowiła program wieloletni na lata 2006–2009 pod nazwą „Budowa Muzeum Historii Żydów Polskich”, który we wrześniu 2009 został przedłużony na kolejne trzy lata[34]. Ze środków publicznych finansowana jest także bieżąca działalność placówki.

Muzeum wsparły osoby prywatne, przedsiębiorstwa i organizacje z całego świata. Dwie największe darowizny w wysokości 20 mln zł i 7 mln dolarów przekazali odpowiednio Jan Kulczyk i Tad Taube (poprzez Taube Foundation for Jewish Life and Culture i Koret Foundation)[35][36]. Donacja Jana Kulczyka, przeznaczona na sfinansowanie wystawy stałej oraz objęcie patronatem nowoczesnego audytorium, była największą jednorazową donacją na rzecz muzeum[36].

Nagrody

W 2008 nagrodzony projekt Lahdelma & Mahlamäki otrzymał nagrodę the Chicago Athenaeum International Architecture Award[37].

W 2013 budynek otrzymał nagrodę Eurobuild Awards w kategorii Najlepszy Projekt Architektoniczny Roku (Polska)[38].

W 2014 budynek muzeum otrzymał nagrodę roku 2013 Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) oraz nagrodę Stowarzyszenia za najlepszy obiekt architektoniczny wzniesiony ze środków publicznych. W uzasadnieniu można przeczytać:[25]:

Nagrodę przyznano za wybitną kreację przestrzeni gmachu publicznego. Budynek Muzeum Historii Żydów Polskich pełni nie tylko funkcję placówki muzealnej, ale jest też pomnikiem i symbolem. Architekci ujęli te poza użytkowe aspekty gmachu w piękną treść, by następnie nadać jej wspaniałą formę. Ukształtowanie muzeum przeprowadza przestrzeń zewnętrzną przez wnętrze budynku, a doświadczenie tego przejścia staje się dla odwiedzającego doznaniem architektonicznym.

W tym samym roku budynek otrzymał także nagrodę Stowarzyszenia Architektów Fińskich (SAFA) – Finlandia Prize for Architecture[39]. Znalazł się także wśród pięciu finalistów Nagrody Architektonicznej „Polityki” za 2013 i zwyciężył w plebiscycie internautów[40].

Otwarcie

Budynek został udostępniony publiczności 19 kwietnia 2013[41][42]. To tzw. małe otwarcie było związane z obchodami 70. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim[43][44].

Uroczyste otwarcie wystawy stałej „1000 lat historii Żydów polskich” przez prezydentów: Polski Bronisława Komorowskiego i Izraela Re’uwena Riwlina odbyło się 28 października 2014[45]. W uroczystości wzięli także udział m.in. premier Ewa Kopacz, marszałek Sejmu Radosław Sikorski, marszałek Senatu Bogdan Borusewicz oraz prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz[46].

Według szacunków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego liczba zwiedzających muzeum wyniesie co najmniej 250 tys. osób rocznie[47].

Budynek muzeum

Opis

Gmach muzeum jest minimalistyczny[48]. Zwarta i skromna bryła budynku bardzo dobrze wpisuje się w otaczający go park i koresponduje ze znajdującym się od strony wschodniej pomnikiem Bohaterów Getta[49].

Gmach został zaprojektowany na planie kwadratu, a jego zewnętrzna część została obłożona szklanymi panelami. Pokrywają je hebrajskie i łacińskie litery tworzące słowo Polin, które jest nawiązaniem do legendy o pierwszych żydowskich osadnikach na ziemiach polskich. Autorką projektu liter jest Klementyna Jankiewicz[50].

Hol główny tworzą wysokie, pofalowane ściany, rozcinające gmach równoleżnikowo na dwie nierówne części. Przypomina on swoim kształtem wąwóz, co jest nawiązaniem do przejścia Żydów przez rozstępujące się wody Morza Czerwonego w drodze do Ziemi Obiecanej, znanego z Księgi Wyjścia. Jego symbolika pozostawia szerokie pole do interpretacji[49]. Według najczęstszej, pusta przestrzeń holu głównego to symbol przerwania historii polskich Żydów przez Holocaust[51]. Zdaniem Rainera Mahlamäkiego może także symbolizować rozproszenie diaspory żydowskiej po świecie[52]. Nadając ścianom holu miękkie, zaokrąglone kształty, architekci chcieli, aby dramatyczne pęknięcie dzielące prostą sześcienną bryłę gmachu muzeum, nie odstraszało, tylko zachęcało do wejścia[52].

Hol był pierwszą tego typu realizacją w Polsce, jego wykonanie Mahlamäki nazwał „wielkim wyzwaniem”[53]. Ściana krzywoliniowa holu została wykonana metodą torkretu (betonu natryskowego) przez firmę SPB Torkret[54]. Według wykonawcy była to największa konstrukcja ściany krzywoliniowej zrealizowana w tej technologii w Europie[55]. Za ten projekt polska firma otrzymała nagrodę amerykańskiej organizacji branżowej American Shotcrete Association za 2012 w kategorii najlepszy projekt zrealizowany poza granicami Stanów Zjednoczonych[56].

Główne wejście do gmachu, znajdujące się od strony ul. Zamenhofa, ma kształt hebrajskiej litery taw, chociaż jak przyznał Rainer Mahlamäki, ta litera nie przyszła mu do głowy w czasie projektowania[57]. Na tę literę zaczynają się m.in. hebrajskie słowa tarbut („kultura”), toldot („historia”) oraz tewa („arka”).

Zgodnie z koncepcją jego twórców, budynek ma prostą zewnętrzną formę wpisaną w otaczający je park. Gmach łączy się i otwiera na otaczające go tereny zielone[48], a przeszklenie umożliwia grę świateł[58] jak również doświetla wnętrze, w szczególności pomieszczenia w 3-piętrowej, administracyjnej części budynku od strony ulicy Anielewicza. Po stronie wschodniej, od strony ul. Karmelickiej, znajduje się wielkie okno, na wprost którego na niewielkim wzniesieniu rośnie drzewo.

Budynek ma cztery kondygnacje naziemne, i dwie podziemne. Jego wysokość to 21 metrów[59]. Łączna powierzchnia gmachu wynosi 18,3 tys. m², a kubatura – 123 tys. m³[60].

Wnętrze

Muzeum ma ok. 13 tys m² powierzchni użytkowej. W podziemiach budynku znajduje się wystawa stała „1000 lat historii Żydów polskich”, poświęcona historii Żydów polskich od średniowiecza do czasów współczesnych. Na parterze i pierwszym piętrze znalazły się: wielofunkcyjne audytorium na 480 miejsc, sale wystaw czasowych, centrum edukacyjne, centrum informacyjne, przestrzeń dla dzieci, sklep muzealny, a także muzealna restauracja Besamim (hebr. pachnidła, wonności) serwująca dania kuchni żydowskiej.

Pomiędzy pofalowanymi ścianami holu przerzucony został most, który uosabia misję muzeum: budowania mostów między ludźmi, między kulturami, między przeszłością i przyszłością[51]. Kolejny most znajduje się na poziomie 0. Przechodzą przez niego wszyscy wchodzący do budynku przez główne wejście, widoczny jest z niego również początek i koniec wystawy stałej. Pomiędzy kondygnacjami podziemnymi a kondygnacją na poziomie 0 architekt zaprojektował otwór, przez który widoczna jest część więźby dachowej nad zrekonstruowanym sklepieniem repliki synagogi w Gwoźdźcu.

 Osobny artykuł: Synagoga w Gwoźdźcu.

Według jednego z pierwszych projektów budynek miał okalać pas okien, dzięki czemu miał być zostać doświetlony najniższy poziom muzeum. To rozwiązanie zostało jednak zarzucone, gdyż twórcy wystawy stałej nie chcieli, aby światło dzienne odgrywało na wystawie ważną rolę[53].

Mezuza

14 kwietnia 2013 przy wejściu do muzeum została zawieszona mezuza wykonana z połówki cegły wydobytej z fundamentów nieistniejącej kamienicy przy dawnej ulicy Nalewki 10/12. Mezuza została zaprojektowana przez Andrzeja i Macieja Bulandów. Inspiracją dla jej twórców były słowa historyka Hillela Seidmana o proroku Eliaszu, który aby obwieścić przyjście Mesjasza stanie w centrum żydowskiego świata − na rogu Gęsiej i Nalewek w Warszawie[61]. Na cegle wyryto hebrajską literę szin z określenia El Szaddaj („Bóg Wszechmogący”). Mezuza ma przypominać genezę miejsca i podkreślać ciągłość kultury i tradycji żydowskiej w Warszawie.

Odsłonięcia mezuzy dokonał naczelny rabin Polski Michael Schudrich[62].

Wystawa stała „1000 lat historii Żydów polskich”

Galeria Paradisus Iudaeorum z makietą Krakowa i Kazimierza
Galeria Paradisus Iudaeorum z makietą Krakowa i Kazimierza

Wystała stała zajmuje dwie połączone ze sobą kondygnacje podziemne gmachu muzeum[63]. Ma powierzchnię ok. 4,2 tys m²[64]. Jej projekt opracował międzynarodowy zespół 120 historyków i muzealników z Polski, Izraela i Stanów Zjednoczonych pod kierunkiem dyrektor programowej wystawy profesor Barbary Kirshenblatt-Gimblett z New York University. Powstała interaktywna ekspozycja składająca się z ośmiu tematycznych galerii, prezentująca chronologicznie tysiąc lat historii polskich Żydów na tle najważniejszych wydarzeń z historii Polski[65][66]:

  • Las – znajdująca się w tej galerii artystyczna instalacja poprzez legendy i opowieści o pierwszych przybyszach żydowskich na ziemiach polskich wprowadza zwiedzającego w podróż przez tysiąc lat historii[67]. Opowiada m.in. legendę o tym, jak uciekający przed prześladowaniami na zachodzie Europy Żydzi przybyli na tereny obecnej Polski. Miejsce, do którego dotarli, nazwali – jak podpowiedział im głos, który usłyszeli z nieba – Po-lin (pol. tutaj odpoczniesz). W ten sposób Polska na tysiąc lat stała się ich największym europejskim domem. Pierwotnie galeria miała przypominać prawdziwy las z pniami drzew i metalowymi liśćmi, jednak ostatecznie została zastąpiona multimedialną projekcją na szklanych taflach[35].
  • Pierwsze spotkania (lata 960–1500) – galeria średniowieczna, która rozpoczyna się od przybliżenia okoliczności pojawienia się w X w. na ziemiach polskich pierwszych Żydów. Byli nimi żydowscy kupcy z zachodniej i południowej Europy, wśród nich Ibrahim ibn Jakub z kalifatu Kordoby, który w pozostawionej relacji z podróży po kontynencie jako pierwszy wspomniał o Polsce[66]. Dalsza części galerii jest poświęcona m.in. pierwszemu żydowskiemu osadnictwu na ziemiach polskich. Na znajdującej się tutaj mapie zaznaczono ok. 100 polskich miast, w których w 1500 zamieszkiwali Żydzi (na mapie umieszczonej w kolejnej galerii, Paradisus Iudaeorum, liczba miejscowości, w których istniały gminy żydowskie, wynosi już 1200)[35].
  • Paradisus Iudaeorum (pol. Raj dla Żydów, 1569–1648) – galeria przedstawia losy Żydów na ziemiach polskich w okresie uznawanym za złoty wiek społeczności żydowskiej w Polsce. Narracja galerii koncentruje się na rozwoju życia intelektualnego i religijnego Żydów, ukształtowaniu się samorządności żydowskiej z Sejmem Czterech Ziem na czele oraz funkcjonowaniu Żydów z gospodarce latyfundialnej. Centralnym elementem tej galerii jest interaktywna makieta Krakowa i Kazimierza przybliżająca funkcjonowanie gminy żydowskiej w stolicy kraju. Przedstawiono również historię drukarstwa żydowskiego w Krakowie i Lublinie.
  • Miasteczko (1648–1772) – w tej galerii pokazane zostały dzieje polskich Żydów od powstania Chmielnickiego do okresu rozbiorów na przykładzie typowego kresowego miasteczka, w którym ludność żydowska stanowiła znaczącą część mieszkańców. Miastem-inspiracją dla tej galerii była Żółkiew należąca do Jana III Sobieskiego[68]. Jej centralnym elementem jest unikalna rekonstrukcja sklepienia drewnianej XVII-wiecznej synagogi z Gwoźdźca na Ukrainie, zniszczonej podczas I i II wojny światowej[69]. Bajkowo kolorowe sklepienie zostało odtworzone dawnymi metodami (m.in. z wykorzystaniem naturalnych barwników) na podstawie czarno-białej ikonografii[68][30]. Prace nad rekonstrukcją 30-tonowego[70] dachu trwały 2 lata, a w projekcie brało udział blisko 400 wolontariuszy z całego świata[67]. W galerii odtworzono także m.in wnętrze żydowskiego domu, oberży oraz targ[68].
  • Wyzwania nowoczesności (1772–1914) – w tej części wystawy został zaprezentowany okres zaborów, kiedy Żydzi dzielili los podzielonego pomiędzy Austrię, Prusy i Rosję państwa. Galerię otwiera sala z pustym fotelem tronowym polskiego króla (replika fotela znajdującego się w Sali Tronowej Zamku Królewskiego w Warszawie) naprzeciwko którego zawieszono wielkie portrety władców państw zaborczych: Franciszka II Habsburga, Fryderyka Wilhelma II Pruskiego i Katarzyny II Wielkiej. Dalej wystawa pokazuje jaką wielką rolę w rewolucji przemysłowej na ziemiach polskich odegrali żydowscy przedsiębiorcy, tacy jak Izrael Kalmanowicz Poznański w Łodzi. Potęgę żydowskich przemysłowców i burzliwy rozwój „Ziemi Obiecanej” symbolizuje kopia głównej bramy wjazdowej na teren fabryki Poznańskiego przy ul. Ogrodowej. Odtworzono tutaj także poczekalnię dworca kolejowego, symbolizującą rewolucję w przemieszczaniu się osób i transporcie towarów. Galeria przedstawia również jakim zmianom ulegały tradycyjne żydowskie obszary życia i obrzędy oraz jak powstawały nowe ruchy społeczne, religijne i polityczne. Symbolem integracji Żydów z chrześcijańską większością jest replika nieistniejącej Wielkiej Synagogi w Warszawie, w której do nabożeństw wprowadzono język polski[68][71]. Okres ten to także pojawienie się nowoczesnego antysemityzmu, któremu polscy Żydzi musieli stawić czoła[68].
  • Na żydowskiej ulicy (1918–1939) – galeria poświęcona okresowi II Rzeczypospolitej, uważanemu – pomimo wyzwań, przed jakimi stanęło młode państwo – za drugi złoty wiek w historii polskich Żydów. Inspiracją dla odtworzonego fragmentu ulicy z szyldami, brukiem i latarniami gazowymi była warszawska ulica Nalewki[68]. Dwupoziomowa ekspozycja przybliża również żydowski film i teatr (m.in. znajduje się tutaj mała salka kinowa), życie literackie (warszawska kawiarnia Mała Ziemiańska), a także działalność polityczną Żydów w Polsce.
  • Zagłada (1939–1945) – ta galeria ukazuje grozę Holocaustu, w wyniku którego śmierć poniosło ok. 90% z 3,3 miliona polskich Żydów. Dużo miejsca poświęcono w niej historii getta warszawskiego – największego z ok. 600 gett utworzonych przez Niemców na terenie okupowanej Polski. Wydarzenia z historii getta opatrzono umieszczonymi na ścianach cytatami m.in. z Dziennika Adama Czerniakowa i Kroniki getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma. Wąskie przejście a następnie schody z nazwami wysiedlanych ulic – od Siennej po Stawki – prowadzą w dół, na Umschlagplatz. W galerii przedstawiono także uczestników i decyzje konferencji w Wannsee, funkcjonowanie i ofiary niemieckich obozów zagłady utworzonych na terenie okupowanej Polski, a także różne reakcje Polaków na zagładę Żydów. Galeria ma dwa poziomy i jest przestrzennie największą galerią wystawy stałej. Jej konstrukcja, dobór oraz sposób przedstawienia zgromadzonych eksponatów ma wywoływać u zwiedzających poczucie ciasnoty, osaczenia i represyjności, które powtarzają się w relacjach Żydów stłoczonych w gettach[35]. Fragment ekspozycji poświęcony obozom zagłady został wykonany z zardzewiałej blachy[33]. Ze względu na trudną tematykę decyzję o zwiedzaniu tej galerii przez dzieci do lat 12 muzeum pozostawia ich rodzicom i opiekunom[72].
  • Powojnie (od 1944) – ostatnia galeria przedstawia okres od wyzwolenia Polski aż do dnia dzisiejszego. Początek ekspozycji pokazuje dylematy ocalałych z Holocaustu polskich Żydów: „zostać, czy wyjechać”? Większość wyemigrowała z kraju w pierwszych latach po wojnie przede wszystkim z powodu antysemityzmu i pogromów, m.in. w Kielcach, Krakowie i Rzeszowie. Ci, którzy zdecydowali się wtedy pozostać, zostali zmuszeni do wyjazdu w wyniku antysemickiej nagonki władz PRL w marcu 1968. Symbolem tamtych rozstań jest dworzec Warszawa Gdańska. Kolejną ważną datą jest rok 1989, kiedy rozpoczyna się trwające do dzisiaj odrodzenie niewielkiej, ale bardzo dynamicznej, społeczności żydowskiej.

Wystawa stała pokazuje, że historia polskich Żydów stanowi integralną część historii Polski, a historia narodu żydowskiego byłaby niepełna bez przedstawienia wydarzeń, które rozegrały się na ziemiach polskich[73]. Wystawa nie koncentruje swego przekazu na Holokauście, lecz przedstawia wkład Żydów w rozwój polskiej kultury, nauki i gospodarki. Warszawska placówka ma być bowiem „muzeum życia” – ma przybliżać zwiedzającym jak żyli i co robili Żydzi w Polsce[74][33].

W galeriach wystawy stałej znalazły się również elementy obrazujące sytuacje kryzysowe, konflikty oraz trudne aspekty współżycia Żydów i Polaków na przestrzeni wieków. Są to m.in. kopie obrazów z kościoła Nawrócenia św. Pawła Apostoła w Sandomierzu przedstawiających domniemany mord rytualny, informacje o roli Żydów w zarządzaniu systemem pańszczyźnianym w posiadłościach magnackich, wyzysku robotników przez żydowskich fabrykantów w Łodzi, pogromie w Jedwabnem, zdjęcie karuzeli na warszawskim placu Krasińskich opisanej przez Czesława Miłosza w wierszu Campo di Fiori oraz pokazanie udziału osób pochodzenia żydowskiego w stalinowskim aparacie terroru w Polsce po II wojnie światowej[75][68].

Nowoczesna ekspozycja ma charakter narracyjny – nie jest zorganizowana wokół zbiorów, lecz „prowadzi” zwiedzającego opowieścią o wydarzeniach[63][76][33]. Opowiadają o nich ich świadkowie i uczestnicy, a współczesny komentarz został ograniczony do minimum[73][75]. Zgodnie z koncepcją Barbary Kirshenblatt-Gimblett, zwiedzający zapoznając się z umieszczonymi na wystawie materiałami mogą samodzielnie dokonywać ocen i wyciągnąć własne wnioski[77].

Wystawa oddziałuje przez słowo, obraz i dźwięk[33]. Zawiera 170 oryginalnych przedmiotów oraz 200 replik, modeli i faksymili, a także nagrania audio, zdjęcia, filmy i animacje komputerowe. Umieszczono tutaj ok. 200 stanowisk multimedialnych (w tym 73 interaktywne) oraz ok. 1200 lamp ledowych. Do budowy ścian działowych i antresoli zużyto 100 ton stali[64]. Wystawa jest sterowana z trzech serwerowni, a łączna długość położonych kabli wyniosła ok. 200 km[78]. System sterujący wystawą został stworzony przez zespół polskich programistów[79].

Wystawa stała została wykonana według wstępnej koncepcji firmy Event Communications (Wielka Brytania) przez polską firmę Nizio Design International (NDI)[35]. W skład zespołu NDI wchodzili graficy, architekci i historycy, a także ok. 100 wykonawców realizujących poszczególne elementy wystawy (m.in. malowidła w galerii Pierwsze spotkania, 120 gablot, 150 mebli oraz 5 tys. m² specjalnych tapet)[79].

Wystawę może oglądać jednocześnie 500 osób[70]. Szacunkowy czas zwiedzania to 2–3 godziny[72].

W październiku 2014 Muzeum Historii Żydów Polskich jako pierwsza placówka muzealna w Polsce udostępniło wystawę stałą oraz wirtualną wersję wybranych fragmentów wystawy czasowej towarzyszącej otwarciu wystawy stałej „Jak zrobić muzeum?” w Google Cultural Institute[80].

Działalność

Muzeum ma realizować dwie funkcje: tradycyjnego muzeum i centrum kulturalno-edukacyjnego[81]. Oprócz działalności muzealnej, skoncentrowanej wokół wystawy stałej oraz wystaw czasowych, Muzeum prowadzi organizuje m.in. wykłady, seminaria i panele dyskusyjne, spotkania z ludźmi sztuki i kultury, spotkania z ludźmi, którzy pamiętają czasy Holokaustu, ale także koncerty, przedstawienia teatralne i warsztaty dla dzieci[81]. Organizuje i współorganizuje imprezy związane z wspieraniem tolerancji i różnorodności.

Muzeum prowadzi także działania mające na celu tworzenie i udostępnianie zbiorów historii mówionej z okresu II wojny światowej, związanej z losami polskich Żydów m.in. podpisało umowę z USC Shoah Foundation, która udostępniła polskiej placówce swoje zasoby zawierające kilkadziesiąt tysięcy relacji osób uratowanych z Zagłady[82].

Dzięki wsparciu finansowemu uzyskanemu z Norweskiego Mechanizmu Finansowego i EOG muzeum przeznaczy w latach 2013–2016 w sumie 3 mln euro (ok. 12 mln zł) na projekty edukacyjne, skierowane głównie do dzieci i młodzieży[83].

Placówka posiada bardzo niewielkie zbiory własnych judaików[77]. Jego kolekcja rośnie głownie dzięki darom osób prywatnych m.in. w latach 2009 i 2013 Muzeum otrzymało pamiątki po Irenie Sendlerowej (medal i dyplom Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, honorowe obywatelstwo Izraela, honorowe obywatelstwo miasta Otwocka wraz z kluczem do bram miasta, medale, pamiątki, książki oraz listy, które Irena Sendlerowa przez wiele lat otrzymywała od młodzieży z całego świata)[84]

Działalność muzeum wspiera kilkudziesięciu wolontariuszy[30].

Dyrekcja

Muzeum kierował do 2011 Jerzy Halbersztadt, po czym pełniącą obowiązki dyrektora została Agnieszka Rudzińska-Rytel aż do odejścia w czerwcu 2012[85][86]. Od sierpnia 2012 do lutego 2014 obowiązki dyrektora pełnił Andrzej Cudak[86].

Od 1 marca 2014 dyrektorem muzeum jest Dariusz Stola[87].

Wirtualny Sztetl

Wirtualny Sztetl jest portalem internetowym poświęconym żydowskiej historii lokalnej, działającym pod patronatem Muzeum. Jego oficjalny start nastąpił 16 czerwca 2009.

 Osobny artykuł: Wirtualny Sztetl.

Portal ma za zadanie pokazanie historii polskich Żydów, którzy przed II wojną światową zamieszkiwali małe miasteczka (jid. sztetl). Wersja angielska umożliwia korzystanie z zasobów portalu rozsianym po całym świecie polskim Żydom i ich potomkom.

Portal jest rozwijany dzięki wysiłkom wielu instytucji, organizacji i osób prywatnych. Źródłem informacji są m.in. portal Polin polin.org.pl, a także portal społeczności lokalnej jewish.org.pl. Wirtualny Sztetl korzysta także z doświadczeń innych projektów internetowych, takich jak izrael.badacz.org i Diapozytyw (Instytut Adama Mickiewicza), współpracuje z Żydowskim Instytutem Historycznym[88].

Wirtualny Sztetl ma ok. 1 mln odsłon rocznie[82].

Akcja „Żonkile”

W kwietniu 2013, w czasie obchodów 70. rocznicy powstania w getcie warszawskim, Muzeum zainaugurowało społeczno-edukacyjną akcję „Żonkile”. Wzięło w niej udział 500 wolontariuszy[30]. Jej celem jest przypomnienie warszawiakom, gościom stolicy oraz mieszkańcom innych polskich miast o bohaterach powstania. Wolontariusze rozdają przechodniom papierowe żonkile – kwiaty, które Marek Edelman, jeden z przywódców powstania, co roku składał w miejscach pamięci związanych z zagładą Żydów.

Pozostałe informacje

Otoczenie

Zobacz też

  1. ↑ Muzeum Historii Żydów Polskich z nową nazwą. [w:] 4 września 2014 [on-line]. culture.pl. [dostęp 2014-10-29].
  2. ↑ Joanna Podgórska. Muzeum życia. O tym, jak powstawało Muzeum Historii Żydów Polskich, jak zostało zorganizowane i jakie niesie przesłanie, opowiada Marian Turski. „Polityka”. 43 (2981), s. 108, 22.10-28.10.2014. 
  3. ↑ Odpowiedź ministra kultury i dziedzictwa narodowego na interpelację nr 21400 w sprawie scenariusza i treści stałej ekspozycji w Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. sejm.gov.pl, 16 października 2013. [dostęp 2014-11-05].
  4. ↑ Członkowie Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl. [dostęp 2014-11-09].
  5. ↑ Muzeum Historii Żydów Polskich coraz bliżej otwarcia. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl. [dostęp 2014-11-09].
  6. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 365. ISBN 83-01-08836-2.
  7. ↑ Szymon Kucharski: Wojskowe Więzienie Śledcze nr 1. warszawa1939.pl. [dostęp 2014-10-30].
  8. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 209, 397. ISBN 978-83-63444-27-3.
  9. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 184. ISBN 978-83-63444-27-3.
  10. ↑ Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 423. ISBN 978-83-268-1283-5.
  11. ↑ Barbara Orlańska, Andrzej Dobrucki, Wacław Orzeszkowski, Jan Kazimierz Zieliński: Warszawskie osiedla ZOR. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1968, s. 27, 153.
  12. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 99. ISBN 83-7005-211-8.
  13. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 833. ISBN 978-83-63444-27-3.
  14. ↑ Paweł E. Weszpiński, Mapa 9. Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na rok 2013 na tle dawnego planu miasta [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  15. ↑ a b Magia miejsca. O Muzeum Historii Żydów Polskich mówi Jerzy Halbersztadt, dyrektor projektu. „Krajobraz Warszawski”. 73, s. 4, Wrzesień 2005. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  16. ↑ a b Konkurs na Muzeum Żydów Polskich - prekwalifikacja. [w:] Stowarzyszenie Architektów Polskich [on-line]. sarp.org.pl, 2 lutego 2005. [dostęp 2014-11-03].
  17. ↑ Międzynarodowy Konkurs Architektoniczny na budynek Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie. [w:] Stowarzyszenie Architektów Polskich. Komunikat SARP 03/2005 [on-line]. sarp.org.pl, marzec 2005. s. 16. [dostęp 2014-11-03].
  18. ↑ Andrzej Kiciński. Konkurs na projekt Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie - idea, twórcy, zadanie, wynik. „Muzealnictwo”. 46, s. 77-82, 2005. 
  19. ↑ a b c Andrzej Kiciński. Konkurs na projekt Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie - idea, twórcy, zadanie, wynik. „Muzealnictwo”. 46, s. 82, 2005. 
  20. ↑ Beata Chomątowska: Stacja Muranów. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2012, s. 186. ISBN 978-83-7536-449-1.
  21. ↑ Ilmari Lahdelma & Rainer Mahlamäki z Finlandii - zwycięzcami konkursu na Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Stowarzyszenie Architektów Polskich [on-line]. sarp.org.pl, 1 lipca 2005. [dostęp 2014-11-03].
  22. ↑ Beata Chomątowska: Stacja Muranów. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2012, s. 184. ISBN 978-83-7536-449-1.
  23. ↑ Museum of the History of Polish Jews. [w:] Kuryłowicz & Associates [on-line]. apaka.com.pl. [dostęp 2014-10-31].
  24. ↑ Komunikaty SARP. Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Stowarzyszenie Architektów Polskich [on-line]. sarp.org.pl, wrzesień 2006. s. 19. [dostęp 2014-11-02].
  25. ↑ a b Nagroda roku 2012 i 2013 przyznana. [w:] Stowarzyszenie Architektów Polskich [on-line]. sarp.org.pl, 27 maja 2014. [dostęp 2014-10-31].
  26. ↑ Podpisanie umowy na budowę Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl, 17 czerwca 2009. [dostęp 2014-11-08].
  27. ↑ Rozpoczęto budowę Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl, 30 czerwca 2009. [dostęp 2014-11-08].
  28. ↑ Pozwolenie na użytkowanie dla poziomu -2 MHŻP. [w:] Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta [on-line]. szrm.pl, 13 grudnia 2013. [dostęp 2014-11-15].
  29. ↑ Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl, 19 kwietnia 2013. [dostęp 2014-11-14].
  30. ↑ a b c d e Zapis przebiegu posiedzenia Komisji Kultury i Środków Przekazu (nr 96). [w:] Biuro Komisji Sejmowych Kancelarii Sejmu [on-line]. sejm.gov.pl, 25 września 2013. s. 1. [dostęp 2014-10-31].
  31. ↑ Marek Kozubal. Tu można odpocząć. „Rzeczpospolita”, s. A6, 29 października 2014. 
  32. ↑ Tomasz Urzykowski. Otwieramy bramę do świata polskich Żydów. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 28 października 2014. 
  33. ↑ a b c d e Joanna Podgórska. Muzeum życia. O tym, jak powstawało Muzeum Historii Żydów Polskich, jak zostało zorganizowane i jakie niesie przesłanie, opowiada Marian Turski. „Polityka”. 43 (2981), s. 109, 22.10-28.10.2014. 
  34. ↑ Uchwała w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Kontynuacja budowy Muzeum Historii Żydów Polskich”, przedłożona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego. [w:] 29 września 2009 [on-line]. premier.gov.pl, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. [dostęp 2014-11-08].
  35. ↑ a b c d e Tomasz Urzykowski. Muzeum kompromisów z gęstą wystawą. Rozmowa z Joanną Fikus. „Gazeta Stołeczna”, s. 9, 24 października 2014. 
  36. ↑ a b Zakończono zbieranie funduszy na Wystawę Główną Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl, 3 lipca 2012. [dostęp 2014-11-07].
  37. ↑ 2008 International Architecture Awards for the Best New Global Design. chi-athenaeum.org, 2008. [dostęp 2013-10-24].
  38. ↑ The Eurobuild Awards 2013: The Popular Choice Awards. [w:] Eurobuild Awards [on-line]. eurobuildawards.com. [dostęp 2014-10-31].
  39. ↑ The Museum of the History of Polish Jews wins the first Finlandia Prize for Architecture. [w:] Finnish Association of Architects [on-line]. arkkitehtuurinfinlandia.fi, 4 listopada 2014. [dostęp 2014-11-05].
  40. ↑ Piotr Sarzyński. Nowoczesność w Domu i zagrodzie. „Polityka”, s. 90, 4.06-10.06.2014. 
  41. ↑ Tomasz Urzykowski: Muzeum Żydów z niesamowitymi wystawami. [dostęp 5 lipca 2012]. (pol.).
  42. ↑ Muzeum jak z Biblii prawie gotowe. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 23 października 2012].
  43. ↑ Dawid Krysztofiński: W sobotę "małe otwarcie" Muzeum Historii Żydów. TVN Warszawa, 2013-04-19. [dostęp 2013-04-21]. (pol.).
  44. ↑ Tomasz Urzykowski: Ćwierć miliona gości przez rok w Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] "Gazeta Wyborcza" [on-line]. wyborcza.pl, 21 kwietnia 2014. [dostęp 2014-10-01].
  45. ↑ Tomasz Urzykowski: Prezydenci Polski i Izraela otworzyli wystawę Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] "Gazeta Stołeczna" [on-line]. warszawa.gazeta.pl, 28 października 2014. [dostęp 2014-10-29].
  46. ↑ Marszałek Senatu wziął udział w otwarciu wystawy głównej Muzeum POLIN. [w:] Senat Rzeczypospolitej Polskiej [on-line]. senat.gov.pl, 28 października 2014. s. 2. [dostęp 2014-10-31].
  47. ↑ Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl, 19 kwietnia 2013. s. 2. [dostęp 2014-11-14].
  48. ↑ a b Moja wizja została zrealizowana. O projekcie budynku Muzeum Historii Żydów Polskich i jego realizacji opowiada autor projektu Rainer Mahlamäki. „Krajobraz Warszawski”. 141, s. 4, Grudzień 2013. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  49. ↑ a b Co oznacza przerwa w budynku? O projekcie architektonicznym Muzeum Historii Żydów Polskich mówi Michał Borowski, Naczelny Architekt Miasta. „„Krajobraz Warszawski””. 73, s. 3, Wrzesień 2005. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  50. ↑ Klementyna Jankiewicz: Museum of the History of Polish Jews, in Warsaw.. klementyna.com. [dostęp 2013-10-26].
  51. ↑ a b Muzeum odważnych pytań. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2014, s. 5.
  52. ↑ a b Beata Chomątowska: Stacja Muranów. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2012, s. 185. ISBN 978-83-7536-449-1.
  53. ↑ a b Moja wizja została zrealizowana.... „Krajobraz Warszawski”. 141, s. 4, Grudzień 2013. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  54. ↑ Kolejne wyróżnienie dla MHŻP. [w:] Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta [on-line]. szrm.pl, 5 kwietnia 2013. [dostęp 2014-11-10].
  55. ↑ Torkrety architektoniczne. [w:] TORKRET sp. z o.o. sp. k [on-line]. torkret.com.pl. [dostęp 2014-11-10].
  56. ↑ Project Awards. The Eighth Annual Outstanding Shotcrete Project Awardees. [w:] American Shotcrete Association [on-line]. shotcrete.org. [dostęp 2014-11-13].
  57. ↑ Konstanty Gebert, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus: Polski Alef-bet. Żydzi w Polsce i ich odrodzony świat. Warszawa: Carta Blanca, 2009, s. 222. ISBN 978-83-61444-60-2.
  58. ↑ Dariusz Bartoszewicz, Rainer Mahlamäki. Gmach, który się zmienia ze słońcem i chmurami. „Gazeta Wyborcza – Gazeta Stołeczna”. 92.7822, s. 6-7, 2013-04-19. Agora SA. (pol.). 
  59. ↑ Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta [on-line]. szrm.pl, 2 lutego 2011. [dostęp 2014-11-10].
  60. ↑ Museum of the History of Polish Jews, Warsaw, Poland. [w:] Lahdelma & Mahlamäki Oy [on-line]. ark-l-m.fi. [dostęp 2014-10-31].
  61. ↑ Projekt mezuzy dla Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Stowarzyszenie Twórców Grafiki Użytkowej [on-line]. stgu.pl. s. 2. [dostęp 2013-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-10)].
  62. ↑ Jerzy S. Majewski: Mezuza z cegły zawisła na potężnej ścianie muzeum. http://warszawa.gazeta.pl,+15 kwietnia 2013. [dostęp 2013-10-20].
  63. ↑ a b Chcemy opowiedzieć o 1000 latach obecności Żydów na terenach dawnej i obecnej Polski. O wystawie głównej Muzeum Historii Żydów Polskich mówi Robert Supeł, dyrektor wykonawczy ds. tej ekspozycji ze Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. „Krajobraz Warszawski”. 141, s. 14, Grudzień 2013. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  64. ↑ a b Ekspozycja stała w Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 6 lutego 2014. [dostęp 2014-11-08].
  65. ↑ Wystawa główna. [w:] Muzeum Historii Żydów Polskich [on-line]. http://jewishmuseum.org.pl.+[dostęp 2013-11-08].
  66. ↑ a b Joanna Podgórska. Muzeum życia. O tym, jak powstawało Muzeum Historii Żydów Polskich, jak zostało zorganizowane i jakie niesie przesłanie, opowiada Marian Turski. „Polityka”. 43 (2981), s. 110, 22.10-28.10.2014. 
  67. ↑ a b Muzeum odważnych pytań. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2014, s. 6.
  68. ↑ a b c d e f g Joanna Podgórska. Muzeum życia. O tym, jak powstawało Muzeum Historii Żydów Polskich, jak zostało zorganizowane i jakie niesie przesłanie, opowiada Marian Turski. „Polityka”. 43 (2981), s. 112, 22.10-28.10.2014. 
  69. ↑ Replika dachu synagogi zainstalowana w Muzeum Historii Żydów Polskich. culture.pl, 13 marca 2013. [dostęp 2014-11-09].
  70. ↑ a b Otwarcie wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [on-line]. mkidn.gov.pl. [dostęp 2014-10-30].
  71. ↑ 1000 lat historii Żydów polskich. Miniprzewodnik po ekspozycji. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2014, s. 12-13.
  72. ↑ a b 1000 lat historii Żydów polskich. Miniprzewodnik po ekspozycji. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2014, s. 12-13.
  73. ↑ a b 1000 lat historii Żydów polskich. Miniprzewodnik po ekspozycji. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, 2014, s. 4.
  74. ↑ Rick Lyman: To Celebrate Its Jewish History, Poland Presents ‘a Museum of Life’. [w:] The New York Times [on-line]. nytimes.com, 21 października 2014. [dostęp 2014-11-08].
  75. ↑ a b Bartosz Pawłowski. Tysiąc wspólnych lat. „Gazeta Wyborcza”, s. 16, 27 października 2014. 
  76. ↑ Tomasz Urzykowski. Muzeum kompromisów z gęstą wystawą. Rozmowa z Joanną Fikus. „Gazeta Stołeczna”, s. 8, 24 października 2014. 
  77. ↑ a b Shtetl of honour. „Economist”, s. 79, 18th October 2014. 
  78. ↑ Tomasz Urzykowski. Osiem galerii, tysiąc lat historii. „Gazeta Wyborcza (dodatek)”, s. 1, 25 października. 
  79. ↑ a b Tomasz Urzykowski: Bez przesady z multimediami – rozmowa z projektantem wystawy Muzeum Żydów. warszawa.gazeta.pl, 30 października 2014. [dostęp 2014-11-01].
  80. ↑ Edyta Borkowska: "1000 lat historii Żydów polskich" w Google. [w:] "Rzeczpospolita" [on-line]. rp.pl. [dostęp 2014-10-29].
  81. ↑ a b Jesteśmy muzeum życia. Rozmowa z Andrzejem Cudakiem. „Krajobraz Warszawski”. 141, s. 2, Grudzień 2013. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  82. ↑ a b Jesteśmy muzeum życia. Rozmowa z Andrzejem Cudakiem. „Krajobraz Warszawski”. 141, s. 3, Grudzień 2013. Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. 
  83. ↑ Promoting Jewish Cultural Heritage in Poland. [w:] The EEA and Norway Grants [on-line]. eeagrants.org, 28.10.2014. [dostęp 2014-10-30].
  84. ↑ Pamiątki po Irenie Sendlerowej. [w:] Muzeum Historii Żydów Polskich [on-line]. jewishmuseum.org.pl. [dostęp 2014-11-18].
  85. ↑ Agnieszka Rudzińska-Rytel nominowana na p.o. dyrektora MHŻP.
  86. ↑ a b Zajmował się Euro 2012, teraz przejmie Muzeum Żydów. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 23 października 2012].
  87. ↑ Dariusz Stola dyrektorem Muzeum Historii Żydów Polskich. culture.pl, 26 lutego 2014. [dostęp 2014-11-09].
  88. ↑ Wirtualny Sztetl. Muzeum Historii Żydów Polskich. [dostęp 2011-12-17].
  89. ↑ Aleja Ireny Sendlerowej, Honorowej Obywatelki m.st. Warszawy. [w:] Rada m.st. Warszawy [on-line]. radawarszawy.um.warszawa.pl, 21 maja 2013. [dostęp 2014-11-10].
  90. ↑ Zmiana nazwy zespołu przystankowego NALEWKI. [w:] Zarząd Transportu Miejskiego m.st. Warszawy [on-line]. ztm.waw.pl, 7 maja 2013. [dostęp 2014-11-09].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Muzeum_Historii_Żydów_Polskich_Polin&oldid=41999381”