Róża Etkin
 Róża Etkin (1927) | |
| Imię i nazwisko |
Róża Etkin-Moszkowska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci | |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
| Zawód | |
| Aktywność |
1920–1939 |
Róża Etkin-Moszkowska (ur. 1908 w Warszawie, zm. 16 stycznia 1945 tamże) – polska pianistka oraz kameralistka, pedagog żydowskiego pochodzenia, laureatka III nagrody na I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w 1908 w wielodzietnej rodzinie polskich Żydów, jako córka Lejba Etkina i Sary z domu Milewskiej[2]. Już jako dziecko, mając kilka lat oraz będąc wybitnie utalentowaną, rozpoczęła naukę gry na fortepianie[3]. Mając niespełna 10 lat została uczennicą Wyższej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie, w klasie wybitnego pianisty i pedagoga Aleksandra Michałowskiego[3].
Jej debiut koncertowy przypadł 20 czerwca 1920, kiedy miała dwanaście lat[3]. W 1924 wystąpiła z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga, wykonując III koncert fortepianowy d-moll op. 30, Siergieja Rachmaninowa[4][3]. Wiosną 1926 wystąpiła po raz kolejny w Filharmonii Warszawskiej, gdzie wykonała Koncert fortepianowy Es-dur nr 1 (S. 124) Ferenca Liszta, a jesienią tegoż roku Koncert fortepianowy d-moll (BWV 1052) Johanna Sebastiana Bacha, które wysoko zostały ocenione przez krytyków muzycznych i publiczność. Rozpoczęła wówczas przygotowania do występu w organizowanym po raz pierwszy Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie, przygotowując się pod okiem prof. Michałowskiego, a następnie prof. Konserwatorium Warszawskiego Zbigniewa Drzewieckiego, który tak ją scharakteryzował[3]:
Chłonność stylów, szybkość opanowania pamięciowego, niezależność techniki palcowej, chwytów i skoków akordowych była zdumiewająca.(...). Ręce miała właściwie niewielkie i wydawało się niepojęte, jak dawała sobie radę z wszelkimi trudnościami.
W 1927 wzięła udział w I Konkursie Chopinowskim, do którego przystąpiła jako najmłodsza uczestniczka[5]. Dotarła wówczas do finału, w którym zagrała Koncert fortepianowy f-moll op. 21, Fryderyka Chopina, zajmując ostatecznie III miejsce[6]. Prasa tak o jej występie się rozpisywała[6]:
Teraz, w konkursie Etkinówna wybiła się na czoło polskiej grupy. Etkinówna grała koncert (f-moll) z doskonałem zrównoważeniem swego polotu, z opanowaniem wewnętrznej żywości, z pożądliwą gracją w kantylenie, zdrowym odruchem rytmiki, z błyskiem pasażowym i z brawurową lekkością techniki.
Konkurs zakończył się zwycięstwem Rosjanina Lwa Oborina, a Etkinównę wyprzedził drugi w kolejności jej rodak Stanisław Szpinalski[7]. Po zakończeniu I Konkursu Chopinowskiego ukazało się wiele pochlebnych komentarzy dotyczących jej występu, m.in. w czasopiśmie „Ilustrowana Republika”[8]:
Róża Etkinówna jest bezsprzecznie pianistką wysoce utalentowaną. To się wyczuło od razu, niemal od pierwszego uderzenia jej stalowych palców. Po doskonałem oddaniu nokturnów Chopina Fis-dur i Des-dur, miało się przekonanie, iż jest to wyjątkowo czuły organizm odtwórczy, artystka, która głęboko i szczerze potrafi oddać to, co stanowi niespożyte piękno tych dzieł. Róża Etkinówna posiada przytem zdolności techniczne, które pozwalają wróżyć tej młodej pianistce dużą karierę wirtuozowską. Jej gra ma rozmach i siłę, a znamionuje ją potęga wyrazu, jaką tylko dojrzali artyści wykazać umieją. Może tylko brakło chwilami jej grze głębszego pierwiastka uczuciowego, tego momentu zadumy i nastroju poetyckiego, ukrytego na dnie głębi muzy chopinowskiej.
W maju 1927 wyjechała do Berlina, gdzie podjęła studia pianistyczne w Klindworth-Scharwenka-Konservatorium w klasie Moritza Mayera-Mahra[9]. W tym samym roku zadebiutowała w Berlinie (w sali im. Carla Bechsteina), a jej występ został bardzo wysoko oceniony przez publiczność oraz pochlebne recenzje prasowe[9]. Muzykolog oraz krytyk muzyczny dr Hugo Leichtentritt tak wówczas pisał o jej występie[3]:
Wyjątkowe wrażenie pozostawił po sobie pierwszy koncert Róży Etkin. Młoda artystka odznacza się najwyższymi atutami pianistycznymi: olśniewającym wirtuozostwem, porywającym temperamentem i wyjątkowo subtelną organizacją muzyczną. Chopina grała ona z największym wyrazem, a okazała się jednocześnie równie świetną odtwórczynią nowej muzyki (Ravel, Skriabin, Szymanowski).
Etkinówna występowała wielokrotnie również i w Polsce[10]. Grała w audycjach Polskiego Radia, występowała na wieczorach Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, systematycznie koncertowała w salach Filharmonii Warszawskiej czy Konserwatorium[10]. Prowadziła również wykłady w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie[1].
W stolicy Niemiec poznała architekta i rzeźbiarza Ryszarda Moszkowskiego (bratanka pianisty i kompozytora Maurycego Moszkowskiego), z którym wkrótce wzięła ślub[3][1][10]. Po powrocie do Polski kontynuowała karierę koncertującej pianistki. Podczas II wojny światowej przebywała wraz z mężem w Warszawie (po aryjskiej stronie), gdzie ukrywała się w domach zaprzyjaźnionych Polaków. Zginęła 16 stycznia 1945 w niewyjaśnionych okolicznościach[10]. Według relacji niektórych świadków, zabił ją granat wrzucony do piwnicy[10]. Według innych, kryjówkę Moszkowskich zdradził dym z rozpalonego piecyka[10]. Niemcy najprawdopodobniej aresztowali ukrywające się w bunkrze małżeństwo i rozstrzelali na Żoliborzu[11][1].
Repertuar i dyskografia
[edytuj | edytuj kod]W jej repertuarze pianistycznym znalazły się dzieła: Johanna Sebastiana Bacha, Ludwiga van Beethovena, Piotra Czajkowskiego, Fryderyka Chopina, Ferenca Liszta, Felixa Mendelssohn-Bartholdy'ego, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Roberta Schumanna, Johannesa Brahmsa, czy też Maurice Ravela, Aleksandra Skriabina, Siergieja Rachmaninowa (II koncert fortepianowy c-moll op. 18 i III koncert fortepianowy d-moll op. 30), Karola Szymanowskiego (Wariacje na polski temat ludowy h-moll op. 10, 12 Etiud op. 33 i 20 Mazurków op. 50) i Bronisława Kapera (m.in. Sonata fortepianowa)[3][12][1][9].
Z pozostawionych przez nią nielicznych nagrań wydano kilka płyt z utworami wykonywanymi również przez innych pianistów.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Róża Etkin prezentuje na płycie dwa utwory: Nokturn Fis-dur op. 15 nr 2 i Mazurek c-moll op. 50 nr 3 Fryderyka Chopina.
- ↑ Róża Etkin prezentuje na płycie Etiudy Aleksandra Skriabina.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Marian Fuks, Etkin-Moszkowska Róża, [w:] Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma [online], jhi.pl [zarchiwizowane z adresu 2020-08-05].
- ↑ Róża Etkin-Moszkowska (Etkin) [online], geni.com [dostęp 2023-10-19].
- ↑ a b c d e f g h Stanisław Dybowski, Osoby związane z Chopinem. Róża Etkin, [w:] Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [online], pl.chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-01-31].
- ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 41.
- ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 42.
- ↑ a b Rozstrzygnięcie konkursu Chopinowskiego, „Kurjer Poranny”, Nr 30, Warszawa: Feliks Fryze, 30 stycznia 1927, s. 5, OCLC 883555437 [dostęp 2019-01-21].
- ↑ Wysocki 1987 ↓, s. 21.
- ↑ Z muzyki. Laureaci konkursu im. Chopina Róża Etkinówna i Leopold Szpinalski, „Ilustrowana Republika”, Nr 40, Łódź: Leszek Kirkien, Władysaw Polak, 10 lutego 1927, s. 6, OCLC 864850738 [dostęp 2019-01-22].
- ↑ a b c Dybowski 2005 ↓, s. 43.
- ↑ a b c d e f Etkin Róża, [w:] Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [online], sztetl.org [zarchiwizowane z adresu 2023-04-15].
- ↑ Dybowski 2005 ↓, s. 44.
- ↑ ROZA ETKIN-MOSKOWSKA. Polish pianist (1908 - 1945) [online], forte-piano-pianissimo.com [zarchiwizowane z adresu 2021-10-26] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leon Tadeusz Błaszczyk, Żydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku. Słownik biograficzny. (PDF), Warszawa: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014, s. 63, ISBN 978-83-939735-1-4, OCLC 942317215.
- Stanisław Dybowski, Laureaci Konkursów Chopinowskich w Warszawie (z dyskografią), Warszawa: Przedsiębiorstwo Muzyczne Selene, 2005, s. 41–44, ISBN 83-910515-1-X, OCLC 68802269.
- Stefan Wysocki, Wokół Konkursów Chopinowskich, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1987, ISBN 83-212-0443-0, OCLC 749899851.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Róża Etkinówna w bazie Discogs.com (ang.)
- Róża Etkin w bazie Online Computer Library Center
- Róża Etkin w bazie NUKAT - Katalogu zbiorów polskich bibliotek naukowych
- Róża Etkin w bazie You Tube
- Róża Etkin (ang.) w Rate Your Music
- Dyskografia Rosa Etkin w bazie MusicBrainz (ang.)
- Róża Etkin (ang.) w Apple Music