Ryga: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 00:40, 1 lip 2011

Panorama miasta.

Szablon:Miasto zagranica infobox

Plik:Saules Akmens no Vansu tilta.jpg

"Saules akmens", siedziba Hansabanka

Plik:Riga new bridge.jpg

Most wiszący (Vanšu tilts) - jeden z największych mostów podwieszanych w Europie

Ryga (łot. Rīga, niem. Riga, est. Riia, liw. Rīgõ, fin. Riika, jidysz ריגע, Rige, ros. Рига, Riga, ukr. Рига, Ryha) – stolica Łotwy, miasto położone nad rzeką Dźwiną w pobliżu jej ujścia do Bałtyku w Zatoce Ryskiej. Jest głównym ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym, komunikacyjnym (port morski, lotniczy i węzeł kolejowy Ryga Centralna), kulturalnym i naukowym kraju. Posiada liczne zabytki, w tym jeszcze z czasów średniowiecza. Jest wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowi jedno z największych w Europie skupisk architektury secesyjnej.

Liczba mieszkańców: miasto 723,9 tys. (2007), aglomeracja 850 tys. (2007).

Historia

Już w X wieku istniała rozwinięta osada plemienia Liwów u ujścia Dźwiny. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupa Alberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członków Hanzy od 1282 roku, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W 1207 roku rozpoczęto budowę murów miejskich. Po 1225 roku legat papieski Wilhelm z Modeny przyznał mieszczanom prawa, które mieli kupcy niemieccy w Wisby na Gotlandii. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze jak i całej Łotwie silne wpływy niemieckiej kultury, języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Po 1237 roku posiadłości i prawa Zakonu Kawalerów Mieczowych na terenie miasta przejął zakon krzyżacki. Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiej archidiecezji Prus, Inflant i Estonii, której podlegała m.in. diecezja chełmińska i diecezja warmińska. W związku z próbami przejęcia władzy w mieście przez Zakon Krzyżacki, w 1297 roku mieszczanie Rygi burzą dwór krzyżacki i mordują jego załogę. Konflikt trwał do 1330 roku gdy wojska zakonne zmusiły miasto do poddania się. W 1366 roku wielki mistrz zrzekł się władzy nad miastem zastrzegając jedynie prawo do posiadania zamku. W 1366 papież ustanowił królów Polski opiekunem arcybiskupstwa ryskiego. W 1452 roku zakon krzyżacki i arcybiskup Sylwester Stodewescher zawarli w Kircholmie ugodę na mocy której podzielili się władzą nad miastem. W 1484 roku mieszczanie zbuntowali się ponownie i zburzyli zamek krzyżacki, jednak po kilku latach musieli się ponownie podporządkować zakonowi, którego jednak pozycja szybko w następnych latach zaczęła słabnąć. W latach 1521-1524 Ryga staje się miastem luterańskim.

Ryga w Rzeczpospolitej (1561-1621)

28 listopada 1561 na mocy Paktu wileńskiego Inflanty oddały się pod opiekę królowi Zygmuntowi Augustowi, a Gotthard Kettler otrzymał w lenno Kurlandię i Semigalię. W dniu 5 marca 1562 na zamku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla polskiego przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny. Po unii lubelskiej w 1569 Ryga znalazła się pod wspólnym panowaniem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod polską władzą zamek w Rydze znajdował się od 1565, natomiast w roku następnym utworzono w Rydze kasztelanię. W 1566 nastąpiła sekularyzacja i w efekcie likwidacja arcybiskupstwa w Rydze. W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu król Stefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 roku akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniu Iwana Groźnego w 1582 roku król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, który następnie w 1582 założył w nim kolegium jezuickie. W listopadzie 1582 roku Sejm Rzeczpospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miasta Corpus Privilegiorum Stephaneum. W 1584 roku miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. W latach 1584 - 1589 miastem wstrząsnęły niepokoje określane jako "rozruchy kalendarzowe", których tłem było wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego, spór o kościół św. Jakuba pomiędzy katolikami a protestantami i w konsekwencji wypędzenie jezuitów oraz konflikt między Radą Miejską a Gildiami o władzę w mieście. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla polski wójta Testiusza i syndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się w czasie panowania Zygmunta III Wazy gdy pod mury miasta podeszły wojska wojewody wendeńskiego Jerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej notariusza Gizego i ławnika Brynka. Miasto po panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 roku N. Mollin otworzył w mieście pierwszą drukarnię, którą wzorował na drukarni hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu. W 1589 roku miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 roku sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim w Warszawie. W 1603 roku król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanych ceł.

W czasie II wojny polsko-szwedzkiej w 1601 pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi Kircholm 25 km od Rygi wojska Rzeczypospolitej pokonały przeważające siły szwedzkie.

W czasie IV wojny polsko-szwedzkiej król Szwecji Gustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 roku. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3 700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko Dyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna kompania piechoty, poddał się 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w Altmarku z 1629. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził de iure dopiero Pokój w Oliwie w 1660 roku.

Ryga pod panowaniem Szwecji (1621-1710)

W latach 1656-1661 w czasie wojny szwedzko-rosyjskiej Rosjanie po raz pierwszy podjęli próbę zdobycia miasta. W 1701 roku miasto obległy wojska saskie króla Augusta II Mocnego, który zdobyciem miasta chciał wzmocnić swoją pozycję wobec szlachty polskiej.

Ryga w carskiej Rosji (1710-1917)

W 1710 po bitwie pod Połtawą miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedaleka Łatgalia nadal do 1795 roku pozostała w rękach polskich. W 1721 roku Szwecja w Traktacie nysztackim uznała przynależność Rygi do Rosji. W 1782 roku powstaje pierwszy teatr publiczny. W 1796 stała się stolicą guberni inflanckiej. W 1812 roku wojska napoleońskie palą przedmieścia miejskie. W 1854 roku podczas wojny krymskiej port został zablokowany przez flotę brytyjską. W latach 1857-1863 zburzono fortyfikacje miejskie i rozpoczęto zakładanie bulwarów. W latach 1858-1861 nastąpiła pierwsza masowa migracja ludności łotewskiej ze wsi do Rygi, co spowodowało wzrost ich znaczenia w mieście. W 1905 roku miastem wstrząsają rozruchy robotnicze. W trakcie I wojny światowej zdobyta przez Niemców 3 września 1917.

Ryga w Republice Łotewskiej (1918-1940)

W latach 1918–1940 stolica Republiki Łotewskiej. W dniu 11 listopada 1919 roku pod Rygą wojska łotewsko-estońskie pokonały białą Zachodnią Armię Ochotniczą generała Bermondta-Awałowa. 18 marca 1921 podpisano tu traktat pokojowy między Polską a Rosją. W 1935 roku Łotysze stanowią ok. 65% mieszkańców.

Ryga podczas II Wojny światowej i w składzie ZSRR (1940-1991)

W 1940 wcielona do ZSRR. W dniu 14 czerwca 1941 roku Rosjanie wywożą na Syberię ok. 35 mieszkańców Łotwy. W dniu 1 lipca 1941 roku zajęta przez Niemców w początkowej fazie operacji Barbarossa. W dniu 13 października 1944 zdobyta ponownie przez Armię Czerwoną i wcielona do ZSRR. Na skutek działań wojennych wiele obiektów miejskich ulega zniszczeniu. W 1949 roku nastąpiła kolejna wywózka mieszkańców miasta na Syberię. W związku z masowym napływem Rosjan do miasta, w 1979 roku liczba Łotyszy w Rydze spada do 38%.

Od 21 sierpnia 1991 ogłoszenie niepodległości przez Łotwę, miasto ponownie stolicą państwa łotewskiego. W 2003 w stolicy Łotwy został zorganizowany 48. Konkurs Piosenki Eurowizji

Mikrorejony

Powszechnie przyjmuje się podział miasta na 47 mikrorejonów:

Ważniejsze miejsca i zabytki

Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:

Polonica

W katedrze w jednej z kaplic został pochowany podkomorzy króla Zygmunta III Wazy rotmistrz wojsk polskich Kacper Tyzenhaus z małżonką.
W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazania Piotr Skarga. W 1582 roku król Stefan Batory ze swej rezydencji na zamku przychodził do tego kościoła na msze.
W kościele św. Franciszka (Sv. Franciska Romas katolu baznica) z 1889 roku pod ołtarzem głównym został pochowany Stanisław Sołtan marszałek nadworny Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszy zesłaniec syberyjski. Pierwotnie grób znajdował się w kaplicy na której postawiono obecny kościół. Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego (od 1908 roku Ogrodu Pokoju) byli pochowani pisarz hrabia Leon Potocki (1799-1864) oraz założyciel akademickiej korporacji "Arkonia" Karol Gąsowski (zm. 1879)
przy uliczce Polska Brama (Polu Gate) znajduje się kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.
Zamek w Rydze był rezydencją polskich namiestników m.in. Jana Hieronima Chodkiewicza i księcia Jerzego Radziwiłła.

Populacja

Rok	Populacja
1767	19 500
1800	29 500
1840	60 000
1867	102 600
1881	169 300
1897	282 200
1913	517 500
1920	185 100
1930	377 900
1940	353 800

Rok	Populacja
1941	335 200
1945	228 200
1950	482 300
1955	566 900
1959	580 400
1965	665 200
1970	731 800
1975	795 600
1979	835 500
1987	900 300

Rok	Populacja
1990	909 135
1991	900 455
1992	889 741
1993	863 657
1994	843 552
1995	824 988
1996	810 172
1997	797 947
1998	786 612
1999	776 008

Rok	Populacja
2000	764 329
2001	756 627
2002	747 157
2003	739 232
2004	735 241
2005	731 762
2010	706 413

Narodowości

W czasie ZSRR do Rygi przywieziono wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, którzy mieszkają tam do dziś, większość z nich nie zna języka łotewskiego.

%	Narodowość
42,3%	Łotysze
41,3%	Rosjanie
4,3%	Białorusini
3,9%	Ukraińcy
2,0%	Polacy
0,9%	Litwini
5,3%	pozostali

Sport

W Rydze działa wiele klubów sportowych, do bardziej znanych należą kluby piłkarskie: Skonto FC, Dinamo-Rīnuži/LASD Ryga, FK Rīga, FK Daugava Ryga, a hokej na lodzie reprezentuje tutaj Dinamo Ryga.

W 2006 w Rydze odbyły się Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2006.

Miasta partnerskie

Znane osoby pochodzące z Rygi

aktor Andrzej Łapicki (1924-),
mistrz świata w szachach Michaił Tal (1936)-),
laureat nagrody nobla w Chemii Wilhelm Ostwald,
była szwedzka minister Laila Freivalds,
była prezydent Łotwy od 1999 do 2007 roku Vaira Vīķe-Freiberga (1937-),
były prezydent Łotwy od 1993 do 1999 roku Guntis Ulmanis (1939-),
informatyk Juris Hartmanis,
polityk Ivars Godmanis (1951-),
polityk Aigars Kalvītis (1966-),
tenisista Ernests Gulbis (1988-),

Galeria

Ryga, plac ratuszowy (Rātslaukums) i gildia Bractwa Czarnogłowych; widoczny pomnik Rolanda
Widok z wieży kościoła św. Piotra na katedrę luterańską i Dźwinę

Zobacz też

↑ Rīgas sadraudzības pilsētas. (łot.).

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona władz miejskich
Przewodnik po Rydze
Szczegółowa historia miast w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
Polskie forum na Łotwie
Zdjęcie satelitarne z Google Maps
Historia getta w Rydze (en)
Zdjęcia z Rygi
Ryga, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 176 .
Zdjęcia, Webcams z Rygi

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA

[1] Rīgas sadraudzības pilsētas. (łot.).

[1]

@@ Linia 142: / Linia 142: @@
 == Ważniejsze miejsca i zabytki ==
 Miasto leży na trasie [[Europejski Szlak Gotyku Ceglanego|Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego]]. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:
+* [[Katedra w Rydze]] (protestancka)
+* [[Katedra św. Jakuba w Rydze]] (katolicka)
+* [[Zamek w Rydze]]
 * [[Baszta Prochowa]]
 * [[Brama Szwedzka]]
@@ Linia 147: / Linia 150: @@
 * [[Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze|Dom Bractwa Czarnogłowych]]
 * [[Dom Kotów]]
-* [[Katedra w Rydze]]
 * [[Sobór Narodzenia Pańskiego w Rydze]]
 * [[Konventa Sēta]]
 * [[Koszary Jakuba]]
-* [[Katedra św. Jakuba w Rydze]]
 * [[Kościół św. Jerzego w Rydze]]
 * [[Kościół św. Piotra w Rydze]]
@@ Linia 163: / Linia 164: @@
 * [[Trzej Bracia (Ryga)|Trzej Bracia]]
 * [[Wielka Gildia]]
-* [[Zamek w Rydze]]
 * [[Zegar Laima]]

Okręgi	Aizkraukle Alūksne Balvi Bauska Dobele Dyneburg Gulbene Jēkabpils Jełgawa Kieś Krasław Kuldīga Limbaži Lipawa Lucyn Madona Ogre Preiļi Ryga Rzeżyca Saldus Talsi Tukums Valka Valmiera Windawa
Miasta wydzielone	Dyneburg Jełgawa Jurmała Lipawa Ryga Rzeżyca Windawa