Tykocin: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
historia miasta |
→Historia: Tykocin nie mógł powstac na szlaku z Moskwy, bo Moskwy jeszcze wtedy nie było |
||
| Linia 45: | Linia 45: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Początki Tykocina |
Początki Tykocina związane są z grodem [[Mazowsze|mazowieckim]], znajdującym się w odległości ok. 3 km na południe od obecnego miasta, którego pozostałości zachowane są w pobliżu wsi [[Sierki]] i nazywane potocznie ''Zamczyskiem''. W okresie od [[XI wiek|XI]] do [[XIV wiek|XIV w.]] był to mazowiecki gród rzędu [[kasztelan|kasztelańskiego]] z podgrodziem. Według badań historyków Tykocin powstał w miejscu przeprawy przez rzekę [[Narew]] dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z [[Połock|Połocka]] i [[Wilno|Wilna]] w kierunku [[Poznań|Poznania]] i [[Kraków|Krakowa]]. Rozwinął się z osady podgrodowej na pograniczu [[Księstwo Mazowieckie|Mazowsza]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]], na fali kolonizacji polskiej z Mazowsza oraz wskutek rozwoju wymiany handlowej w [[XIV wiek|XIV w.]] między [[Polska|Polską]] i Wielkim Księstwem Litewskim |
||
Prawa miejskie w [[1425]] r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki [[Janusz I Starszy]] w oparciu o [[prawo chełmińskie]]. Pierwszym wójtem został [[Piotr z Gumowa]]. Po powtórnym przejściu pod władztwo [[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskie]] Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i [[Podlasie|podlaską]] siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. |
Prawa miejskie w [[1425]] r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki [[Janusz I Starszy]] w oparciu o [[prawo chełmińskie]]. Pierwszym wójtem został [[Piotr z Gumowa]]. Po powtórnym przejściu pod władztwo [[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskie]] Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i [[Podlasie|podlaską]] siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. |
||
Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – [[Stanisław Gasztołd|Stanisława Gasztołda]], dobra nie przeszły na wdowę [[Barbara Radziwiłłówna|Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów]] według prawa [[Korona Królestwa Polskiego|koronnego]], a na podstawie prawa [[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskiego]] na króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] za sprawą możnowładcy litewskiego [[Jan Hlebowicz|Jana Hlebowicza]] konkurującego z rodem [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]] o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim. |
Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – [[Stanisław Gasztołd|Stanisława Gasztołda]], dobra nie przeszły na wdowę [[Barbara Radziwiłłówna|Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów]] według prawa [[Korona Królestwa Polskiego|koronnego]], a na podstawie prawa [[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskiego]] na króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] za sprawą możnowładcy litewskiego [[Jan Hlebowicz|Jana Hlebowicza]] konkurującego z rodem [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]] o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim. |
||
Tykocin w ostatnim okresie życia [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne [[Arras (tkanina)|arrasy]] |
Tykocin w ostatnim okresie życia [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne [[Arras (tkanina)|arrasy]] oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta. Po wygaśnięciu dynastii [[Jagiellonowie|Jagiellonów]] w [[1572]] r. Tykocin, obok [[Knyszyn]]a i Wasilkowa stał się [[królewszczyzna|królewszczyzną]] ([[starostwo|starostwem]] i [[leśnictwo (jednostka)|leśnictwem]]), pozostając nią do [[1661]] r., kiedy to wraz z całym starostwem otrzymał go na dziedziczną własność uchwałą sejmową Sejmu Warszawskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej [[Stefan Czarniecki]]. |
||
Czarniecki odbudował zniszczony w czasie [[Potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]] zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki |
Czarniecki odbudował zniszczony w czasie [[Potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]] zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością [[Braniccy herbu Gryf|Gryfitów Branickich]]. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr. Po pożarze i zniszczeniach [[Wojna o sukcesję polską|wojny domowej o sukcesję]] między [[August III Sas|Sasem]] a [[Stanisław Leszczyński|Stanisławem Leszczyńskim]] w [[XVIII wiek|XVIII w.]] Tykocin został gruntownie przebudowany w stylu barokowym. |
||
W czasie [[Polska pod zaborami|zaborów]] Tykocin znalazł się początkowo pod władzą [[Królestwo Prus|Prus]]. W tym okresie [[Izabella Poniatowska|Izabela Branicka]] sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w [[Małopolska|Małopolsce]]. Pochowana jednak została w [[Białystok|Białymstoku]]. Prusacy zabudowali część rynku przy [[Synagoga|bożnicy]], jednak nie skończyli przebudowy miasta, gdyż po [[Pokój w Tylży|traktacie w Tylży]] Tykocin i okolice przeszły pod władztwo [[Imperium Rosyjskie|Rosji]]. |
W czasie [[Polska pod zaborami|zaborów]] Tykocin znalazł się początkowo pod władzą [[Królestwo Prus|Prus]]. W tym okresie [[Izabella Poniatowska|Izabela Branicka]] sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w [[Małopolska|Małopolsce]]. Pochowana jednak została w [[Białystok|Białymstoku]]. Prusacy zabudowali część rynku przy [[Synagoga|bożnicy]], jednak nie skończyli przebudowy miasta, gdyż po [[Pokój w Tylży|traktacie w Tylży]] Tykocin i okolice przeszły pod władztwo [[Imperium Rosyjskie|Rosji]]. |
||
Wersja z 18:22, 26 lut 2013
Tykocin (łac. Tykocien, heb. Tiktin, Tyktin, Tuktin, Tikoczin, Tykoczyn) – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tykocin, położone w Kotlinie Biebrzańskiej nad Narwią, na zachód od Białegostoku. Tykocin to miasto, gdzie przebywali wielokrotnie w dawnych czasach królowie oraz książęta polscy. Duża liczba zabytków a przede wszystkim zachowany oryginalny układ przestrzenny miasta, z widoczną do dzisiaj granicą części żydowskiej, z oryginalną synagogą (muzeum) powoduje, że miasto jest coraz częściej odwiedzane przez turystów z kraju i zagranicy.
Do 1950 roku miasto było siedzibą gminy Stelmachowo. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego. Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 2002 mieszkańców[1]. Tykocin posiada połączenia drogowe z Knyszynem, Białymstokiem i Sokołami.
Historia
Początki Tykocina związane są z grodem mazowieckim, znajdującym się w odległości ok. 3 km na południe od obecnego miasta, którego pozostałości zachowane są w pobliżu wsi Sierki i nazywane potocznie Zamczyskiem. W okresie od XI do XIV w. był to mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z podgrodziem. Według badań historyków Tykocin powstał w miejscu przeprawy przez rzekę Narew dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z Połocka i Wilna w kierunku Poznania i Krakowa. Rozwinął się z osady podgrodowej na pograniczu Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego, na fali kolonizacji polskiej z Mazowsza oraz wskutek rozwoju wymiany handlowej w XIV w. między Polską i Wielkim Księstwem Litewskim
Prawa miejskie w 1425 r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki Janusz I Starszy w oparciu o prawo chełmińskie. Pierwszym wójtem został Piotr z Gumowa. Po powtórnym przejściu pod władztwo litewskie Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – Stanisława Gasztołda, dobra nie przeszły na wdowę Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów według prawa koronnego, a na podstawie prawa litewskiego na króla Zygmunta Starego za sprawą możnowładcy litewskiego Jana Hlebowicza konkurującego z rodem Radziwiłłów o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim.
Tykocin w ostatnim okresie życia Zygmunta Augusta stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał Rzeczypospolitej, skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne arrasy oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta. Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572 r. Tykocin, obok Knyszyna i Wasilkowa stał się królewszczyzną (starostwem i leśnictwem), pozostając nią do 1661 r., kiedy to wraz z całym starostwem otrzymał go na dziedziczną własność uchwałą sejmową Sejmu Warszawskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej Stefan Czarniecki.
Czarniecki odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Gryfitów Branickich. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr. Po pożarze i zniszczeniach wojny domowej o sukcesję między Sasem a Stanisławem Leszczyńskim w XVIII w. Tykocin został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.
W czasie zaborów Tykocin znalazł się początkowo pod władzą Prus. W tym okresie Izabela Branicka sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w Małopolsce. Pochowana jednak została w Białymstoku. Prusacy zabudowali część rynku przy bożnicy, jednak nie skończyli przebudowy miasta, gdyż po traktacie w Tylży Tykocin i okolice przeszły pod władztwo Rosji.
W roku 1807 Tykocin znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, zaś w 1815 r. – w granicach Królestwa Polskiego, gdzie pozostawał do roku 1918.
Po II wojnie światowej z powodu zniszczeń utracił prawa miejskie, które odzyskał w roku 1993.
W Tykocinie i okolicach mieszkali Zygmunt Bujnowski oraz Włodzimierz Puchalski, bywała tu Agnieszka Osiecka, zaś filmy tworzyli Jacek Bromski i Michał Kwieciński
Kalendarium
- 1414 - 1425 – występuje po raz pierwszy w źródłach nazwa Tykocin[2].
- 5 kwietnia 1424 – zajęcie Tykocina przez księcia mazowieckiego Janusza, mianowanie Piotra z Gumowa wójtem Tykocina,
- 28 czerwca 1425 – nadanie praw miejskich chełmińskich przez księcia mazowieckiego Janusza,
- 1425 – Tykocin został oderwany od Księstwa Mazowieckiego i wszedł w skład Księstwa Litewskiego,
- 31 grudnia 1425 – ponowne nadanie tytułu Wójta Tykocina dla Piotra z Gumowa, nadanie praw miejskich magdeburskich,
- 13 lutego 1433 – Tykocin oraz przyległe ziemie nadane Janowi Gasztołdowi, Piotr z Gumowa utrzymany na stanowisku wójta,
- 1458 – po śmierci Jana Gasztołda Tykocin odziedziczył jego syn, Marcin,
- 1483 – śmierć Marcina Gasztołda, Tykocin przeszedł dziedzicznie na syna Olbrachta Gasztołda,
- 1522 – pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w mieście; sprowadzenie 10 rodzin żydowskich na wniosek wojewody wileńskiego i trockiego Olbrachta Gasztołda dla rozwoju handlu i rzemiosła w okolicy. Gasztołd oddał gminie żydowskiej pogorzelisko po zamku Gasztołdów 10 marca 1522 r. na siedlisko gminy.
- 1542 – Bezpotomnie zmarł Stanisław Gasztołd (syn Olbrachta), a Tykocin i okoliczne dobra przejmuje na własność król Zygmunt August poślubiając Barbarę Radziwiłłównę, wdowę po Gasztołdzie,
- 1550 – początek rozbudowy zamku królewskiego ze skarbcem i biblioteką,
- 1572 – nadanie tytułu starosty tykocińskiego Łukaszowi Górnickiemu, sekretarzowi Zygmunta Augusta,
- 7 lipca 1572 – zmarł w Knyszynie król Zygmunt II August zwłoki jego zostały sprowadzone do zamku w Tykocinie i tu przeszło rok spoczywały do 10 września 1573 roku a następnie uroczyście zostały przewiezione do Krakowa i złożone w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu[3].
- 1576 – nadanie przywilejów miastu Tykocin przez Stefana Batorego,
- 1569 – włączenie Tykocina i okolicznych ziem do Królestwa Polskiego,
- 1633 – nadanie przywilejów miastu Tykocin przez Władysława IV
- 1642 – wzniesienie przez gminę żydowską murowanej synagogi w miejsce poprzedniej, drewnianej,
- 1655 – w oblężonym przez wojska konfederacji tyszowieckiej Tykocinie zmarł hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł
- 1656 – Tykocin wraz z okolicznymi ziemiami powrócił do Królestwa Polskiego,
- 17 stycznia 1657 – hetmani litewscy Sapieha i Gosiewski zdobyli miasto Tykocin, po oblężeniu komendant szwedzki Dieternik Roja zamknął się z 500 ludźmi a następnie wysadził część zamku w powietrze[4].
- 1659 – nadanie Tykocina i całego starostwa hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu przez króla Jana Kazimierza za zasługi w wojnie ze Szwedami,
- 1661 – Tykocin i dobra tykocińskie zostały zapisane konstytucją sejmową na dziedziczną własność Stefanowi Czarnieckiemu
- 1703 – Karol XII z Szwedami twierdzę Tykocin zdobył, w 1705 przybył tu z wojskami swymi Piotr Wielki[4].
- 3 listopada 1705 – król August II ustanowił w Tykocinie Order Orła Białego, najstarszy i najważniejszy order polski[4].
- 1734 – Tykocin został najechany przez zwolenników Stanisława Leszczyńskiego i poważnie zniszczony. Spalono Zamek w Tykocinie, zniszczono i obrabowano kościoły. Prawdopodobnie wówczas spalono ratusz wraz z archiwum.
- od 1795 – pod zaborem pruskim
- od 1807 – w Księstwie Warszawskim
- od 1815 – w Królestwie Polskim
- 1939–1941 – okupacja sowiecka
- 1941–1944 – okupacja niemiecka, zagłada Żydów, którzy przed wojną stanowili połowę mieszkańców
- 1950 – utrata praw miejskich
- 1993 – odzyskanie praw miejskich
Zdarzenia związane Tykocinem na przestrzeni wieków
Starostwo tykocińskie
Król Zygmunt II August stworzył starostwo i leśnictwo tykocińskie po przejęciu w 1542 roku dóbr tykocińskich wskutek bezpotomnej śmierci Stanisława Gasztołda.
Starostowie tykocińscy
- Grzegorz Chodkiewicz – starosta tykociński od 1544 roku
- Jan Radziwiłł (krajczy litewski) - starosta tykociński 1543 -1550[5]
- Hiob Bretfus – starosta tykociński w 1566 roku
- Jan Szymkowicz – starosta tykociński w 1568 roku
- Łukasz Górnicki – starosta tykociński od 1571 roku
- Jan Zamoyski – 1594-1603(?)
- Tomasz Zamoyski – 1603-1642 (?)
- Krzysztof Wiesiołowski – starosta tykociński do 1637 roku
- Mikołaj Ostroróg – starosta tykociński od 1645
- Albrycht Wessel – starosta tykociński(?)
- Wacław Leszczyński – starosta tykociński (?)[6]
- Wojciech Wessel – starosta tykociński w 1648 roku
Burmistrzowie tykocińscy
- Stanisław Rudkowski - burmistrz tykociński w 1710 roku (na przełomie 1717 -1718)
- Łukasz Kalinowski - burmistrz tykociński w 1711 roku, 1712 ?, 1713 roku
- Jan Rogalewski - burmistrz tykociński w 1717 roku, w 1724, 1725
- Mateusz Ostrowski - burmistrz tykociński w 1726 roku
- Łukasz Kalinowski - burmistrz tykociński w 1729 roku, 1730, 1731, 1732 roku
- Stanisław Sokólski - burmistrz tykociński w 1733 roku, 1734 ?, 1735 ?, 1738, 1741, 1742, 1743, 1751 roku
- Wojciech Kalinowski - burmistrz tykociński w 1738 roku, 1739, 1740, 1753 roku
- Mikołaj Roszkowski - burmistrz tykociński w 1744 roku, 1745, 1746, 1747, 1748, w 1749 roku
- Jakub Kalinowski - burmistrz tykociński w 1750 roku, 1752, 1756, 1757, 1758, 1759 roku
- Antoni Kalinowski - burmistrz tykociński w 1754 roku, 1755, 1773, 1774 roku
- Józef Milechowicz - burmistrz tykociński w 1760 roku, 24 lutego 1763 roku zatwierdzony ponownie na burmistrza, 1775, 1776, 1777 roku
- Jakub Milechowicz - burmistrz tykociński w 1762 roku
- Maciej Milechowicz - burmistrz tykociński w 1788 roku, 1789, 1790 roku
Prezydenci Miasta
- Jan Moroziewicz - prezydent miasta w 1791 roku, 1792, 1793, 1794 roku
- Ignacy Antonowicz - prezydent miasta w 1795 roku, 1796, 1797, 1798 roku
Hrabstwo tykocińskie (ekonomia tykocińska)
- Stefan Czarniecki – od 1659 roku.
- Jan Klemens Branicki – od 1665 roku. Córka Stefana Czarnieckiego – Aleksandra Katarzyna wniosła starostwo tykocińskie oraz Białystok w wianie.
Historia osadnictwa żydowskiego w Tykocinie
Pierwsi osadnicy żydowscy osiedli na tych ziemiach w 1522 roku. Było to dziesięć rodzin żydowskich z Grodna, sprowadzonych na zaproszenie Olbrachta Gasztolta na te ziemie w celu ożywienia handlu. W 1576 roku z ręki Stefana Batorego otrzymali oni prawo osadnictwa potwierdzone w roku 1633 przez Władysława IV. W 1800 roku mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 70% ludności miasta. Tuż przed II wojną światową udział ludności żydowskiej w liczącej 5000 osób populacji miasta wynosił 50%.
Mieściła się tutaj druga co do wielkości (po krakowskiej) gmina żydowska w Polsce.
Poniższy tekst pochodzi z wydanego w 1883 roku Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich:
Osiedlenie się żydów w Tykocinie nastąpiło w początkach XVI wieku. Olbracht Gastold, wojewoda trocki, pozwolił w 1522 roku 10 żydom z Grodna osiąść w Tykocinie "na Kaczorowie za mostem". Na ostrowie mają sobie postawić szkołę. Wyznaczono im plac na cmentarz "pierwszą górę za rzeką". Pozwolono im wystawić kramnice koło ratusza i prowadzić wszelki handel. Następnie w r. 1536 tenże Gastołd wydał w Wilnie nowy przywilej, uwalniający żydów od wszelkiej juryzdukcyi sądów miejskich i grodzkich ("Prosili.... żeby ich doktór, na imię Dawid, albo potem będący, według zakonu żydowskiego one sądził i rządził a starosta i urzędnicy żeby ich w żadnych sprawach nie sądzili, woźnych swoich na nie nie dawali..... ani win nie brali. A jeśli będzie jakie prawo żyd z chrześcianinem albo chrześcianin z żydem miał, tedy starostowie spółek z doktorem mają to obaczyć i rozeznać"). Batory potwierdzając ich przywileje w Tykocinie r. 1576 pozwala swobodnie trudnić się handlem po miastach i wsiach królewskich, pańskich, duchownych i szlacheckich. Władysław IV potwierdzając w Krakowie r. 1633 przywileje żydów, zabronił dochodzić pretensyi wszelkich na rodzinie winowajcy lub niedotrzymującego umowy. Na specyalną prośbę żydów tykocińskich potwierdził w Wilnie 1639 r. ich swobody, przywileje. Mimo to ciągle zachodzą zatargi między żydami tykocińskimi a chrześciańską ludnością. Wreszcie w r. 1763 staje umowa, którą żydzi zobowiązali się w zamian za udzielenie im prawa do pastwiska koni i uwolnienia od opłat miejskich, wnosić do kasy miejskiej 120 złp. rocznie w dwu ratach.
W lecie 1941 roku ludność żydowska licząca około 1400 osób została wymordowana w lasach w pobliżu wsi Łopuchowo.
Atrakcje turystyczne miasta i okolicy
W Tykocinie znajduje się ponad 100 obiektów zabytkowych. Najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia z zachowanym układem charakterystycznym dla miasteczka żydowskiego. Jeden z największych przedwojennych ośrodków kultury żydowskiej w Polsce.
Zabytki
- Kościół Świętej Trójcy w Tykocinie – barokowy kościół oraz zespół klasztorny pomisjonarski fundacji J. K. Branickiego (1742–1749)
- Duży Rynek – rozległy rynek z okresu lokacji miasta, przekształcony w po pożarze w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie, otoczony zabytkową, bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku; kramnice
- Barokowa Wielka Synagoga z 1642 r. – Muzeum Kultury Żydowskiej
- Dom talmudyczny – Muzeum Kultury Żydowskiej oraz Restauracja z Kuchnią Żydowską
- Mały Rynek, niegdyś centrum dzielnicy żydowskiej, umiejscowiony w pobliżu synagogi z fragmentami arkadowego muru z bramami
- Dawny szpital z 1755 roku w południowo-wschodnim narożniku rynku
- Alumnat wojskowy, pierwszy w Polsce dom żołnierzy-weteranów, z lat 1634–1638, obecnie dom wycieczkowy
- Zespół Klasztorny Bernardynów, wzniesiony w latach 1771–1790 z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego
- Zamek w Tykocinie króla Zygmunta II Augusta
- Cmentarz Żydowski
- Dworek Administratora w Tykocinie, murowany dworek wzniesiony w połowie XVIII w. z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego
- Grób zbiorowy Żydów tykocińskich
Pomniki i tablice
- pomnik Stefana Czarnieckiego z 1763 roku – szacowany na drugi po Kolumnie Zygmunta najstarszy pomnik świecki w Polsce, dzieło rzeźbiarza francuskiego Pierre de Coudray, wzniesiony z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego, prawnuka Stefana Czarnieckiego, wykonana z piaskowca szydłowieckiego rzeźba dwumetrowej wysokości, umieszczona na cokole, przedstawia hetmana w stroju szlacheckim, ze złotą buławą w podniesionej ręce. Na cokole widnieją łacińskie inskrypcje z tekstem przywileju nadania starostwa tykocińskiego Stefanowi Czarnieckiemu. Usytuowany na środku placu postument został wyeksponowany w 1994 roku w wyniku działania trąby powietrznej, która wyrwała i połamała otaczające go drzewa.
- pomnik Orła Białego – wzniesiony w 1982 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tykocińskiej, z funduszy społecznych, na pamiątkę ustanowienia Orderu Orła Białego w 1705 roku, które miało miejsce w Tykocinie. Pomnik autorstwa rzeźbiarza Jerzego Grygorczuka nawiązuje do wcześniejszego postumentu drewnianego, wzniesionego w tym miejscu w roku 1919 na pamiątkę odzyskania niepodległości. Rzeźba odlana w brązie, umieszczona na wysokim, prostopadłościennym cokole przedstawia orła w koronie, zrywającego się do lotu.
- tablica upamiętniająca Marka Zamenhofa, urodzonego w Tykocinie ojca twórcy międzynarodowego języka Esperanto – Ludwika Zamenhofa.
Inne obiekty i miejsca
- drewniany wiatrak koźlak z 1887 roku, jeden z licznych na tych ziemiach wiatraków pozostawionych przez Holendrów
- rezydencja ekonomiczna
- stanowisko archeologiczne zwane Szwedzkimi Wałami
- rzeka Narew, Bagna Tykocińskie w dolinie Narwi, liczne gniazda bocianie, rezerwat leśny Szelągówka na wydmach
- wieś Morusy na północ od Tykocina
- Dwór Pentowo z licznymi bocianimi gniazdami, wieżą do obserwacji bocianów oraz zabytkowym drewnianym dworkiem rodziny Toczyłowskich,
- wieś Kiermusy z rekonstrukcją karczmy, dworu staropolskiego oraz staropolskiego bazaru
- Galeria Tykocin i Herbaciarnia – stworzona na wzór Herbaciarni „U Dziwisza” w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą
Rejestr zabytków KOBiDZ
Według rejestru zabytków Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków[7] na listę zabytków wpisane są następujące obiekty:
- teren części miasta, XV–XVIII (nr rej.: 71 (77) z 12.12.1956),
- zespół klasztorny bernardynów, obecnie dom księży emerytów:
- kaplica pw. św. Elżbiety, 1771–1790 (nr rej.: 216 z 21.10.1966),
- klasztor, 1771–1790 (nr rej.: 118 (124) z 10.05.1958),
- dzwonnica-brama z ogrodzeniem, pocz. XIX wieku (nr rej.: 119 (125) z 10.05.1958),
- zabudowania gospodarcze (nr rej.: 218 z 22.10.1966):
- d. ogród i dziedziniec, 2 poł. XVIII–XIX (nr rej.: 566 z 30.12.1986);
- zespół klasztorny misjonarzy:
- kościół, obecnie par. pw. Świętej Trójcy, 1741–1750 (nr rej.: 114 (120) z 30.04.1958),
- dawny klasztor i seminarium, obecnie plebania, 1741–1750 (nr rej.: 115 (121) z 5.05.1958),
- spichlerz, ul. 11 Listopada, II poł. XVIII w. (nr rej.: 116 (122) z 5.05.1958),
- brama, ul. 11 Listopada, II poł. XVIII w. (nr rej.: 117 (123) z 5.05.1958);
- synagoga „duża”, obecnie muzeum, ul. Kozia 2, 1642 r., XVIII/XIX, po 1957, nr rej.: 81 (87) z 24.01.1957,
- synagoga „mała”, obecnie muzeum, ul. Kozia 2, IV ćw. XVIII w., po 1970, nr rej.: 172 (34) z 14.03.1962,
- alumnat, ul. Poświętna 1, 1633–1645, poł. XVIII w. (nr rej.: 28 (34) z 16.02.1953),
- cmentarz żydowski, ul. Holendry, 1522 r. (nr rej.: A-106 z 29.12.1984),
- ruiny zamku i pozostałości fortyfikacji ziemnych, sprzed roku 1469 (nr rej.: AK.180-175-8/37 z 02.1937, 2 z 20.02.1950 (brak decyzji)),
- dom drewniany, pl. Czarnieckiego 2, XVIII/XIX w. (nr rej.: 338 z 25.09.1972),
- dom drewniany, pl. Czarnieckiego 6, XVIII/XIX w. (nr rej.: 376 z 7.04.1976),
- dom drewniany, pl. Czarnieckiego 10, XVIII/XIX w. (nr rej.: A-186 z 18.04.2008),
- dom drewniany, pl. Czarnieckiego 12, XVIII w. (nr rej.: 706 z 30.12.1988),
- dawny szpital, ul. Jordyka/11 Listopada, rok 1755 (nr rej.: 126 z 10.05.1958),
- dom, ul. Kaczorowska 5/5a, 1798–1806 (nr rej.: 131 (137) z 20.11.1958),
- dom, ul. Kaczorowska 7, pocz. XIX wieku (nr rej.: 134 (140) z 26.11.1958),
- dom, ul. Kaczorowska 9-9a, XVIII w. (nr rej.: 80 (86) z 24.01.1957),
- dom drewniany z ogrodem, ul. Klasztorna 2, II poł. XIX w. (nr rej.: 639 z 30.12.1986)
- dom, ul. Kozia 1, pocz. XIX w. (nr rej.: 146 (152) z 18.12.1958),
- dom, ul. 11 Listopada 4, I poł. XIX w. (nr rej.: 349 z 4.12.1974),
- dom murowano-drewniany, ul. 11 Listopada 5, I poł. XIX w. (nr rej.: 348 z 4.12.1974),
- dworek „rezydencja ekonomiczna”, ul. 11 Listopada 8, wiek XVIII (nr rej.: 121 (128) z 10.05.1958),
- dom murowano-drewniany, ul. 11 Listopada 11, I poł. XIX w. (nr rej.: 350 z 4.12.1974),
- poczta, ul. 11 Listopada 36, po 1815 roku (nr rej.: 788 z 11.08.1994),
- dom, ul. Piłsudskiego 22, XVIII/XIX w. (nr rej.: 150 (156) z 18.12.1958),
- dom, ul. Piłsudskiego 23, ok. XVIII w. (nr rej.: 132 (138) z 8.12.1958),
- dom, ul. Piłsudskiego 25, 1798–1800 (nr rej.: 60 (66) z 13.07.1956),
- dom, ul. Piłsudskiego 27, XVIII w. (nr rej.: 59 (65) z 13.07.1956),
- dom, ul. Piłsudskiego 29, pocz. XIX w. (nr rej.: 147 (153) z 18.12.1958),
- dom, ul. Piłsudskiego 31, I poł. XVIII/XIX w. (nr rej.: 148 (154) z 18.12.1958),
- dom, ul. Piłsudskiego 33, pocz. XIX w. (nr rej.: 149 (155) z 18.12.1958),
- dom, ul. Piłsudskiego 35, pocz. XIX w. (nr rej.: 138 (144) z 10.12.1958),
- dom, ul. Złota 2, XVIII w. (nr rej.: 31 (37) z 25.02.1953),
- dom, ul. Złota 3, XVIII–XIX w. (nr rej.: 345 z 13.08.1973),
- wiatrak koźlak, ul. Klasztorna, rok 1887 (nr rej.: 480 z 24.01.1980),
- pomnik Stefana Czarnieckiego, 1762 r. (nr rej.: 19 z 12.05.1959, 217 z 21.10.1966).
Kultura
.JPG)
Ze względów na bogatą historię, nienaruszoną przyrodę oraz ścisły związek z kulturą żydowską, w mieście dominują wydarzenia związane z tymi tematami, a w szczególności jarmarki historyczne, rekonstrukcje wydarzeń historycznych, festyny i święta żydowskie, koncerty organowe.
Najważniejsze wydarzenia cykliczne
- Zdobycie Tykocina – rekonstrukcja bitwy o zamek i Tykocin w XVII w.[8]
- Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów
Przyroda
Tykocin leży na trasie podlaskiego szlaku bocianiego, biegnącego od Białowieskiego Parku Narodowego przez Biebrzański Park Narodowy do Narwiańskiego Parku Narodowego. Miastu został nadany tytuł Europejskiej Wioski Bocianiej. Przyznała go w 2001 roku niemiecka organizacja proekologiczna Euronatur.
Parki Narodowe
Szlaki turystyczne
Piesze
szlak im. Łukasza Górnieckiego, 20 km
- Tykocin – Piaski – Łaziuki – Kiślaki – Łazy – Słomianka – Jezioro Niklerz – Zajki – Laskowiec
szlak im. Z. Glogera, 60 km
- Nowosiółki – Choroszcz – Rzuszany – Rogowo – Pańki – Rzędziany – Leśniki – Saniki – Tykocin – Stelmachowo – Jeżewo Stare
szlak Królowej Bony, 75 km
- Tykocin – Góra – Krypno – Knyszyn – Kopisk – Czarna Wieś Kościelna – Czarna Białostocka – Dworzysk – Woronicze – Kopna Góra
Podlaski Szlak Bociani, 210 km
- Osowiec Twierdza – Laskowiec – Tykocin – Kurowo – Waniewo – Bokiny – Baciuty – Suraż – Zawyki – Doktorce – Wojszki – Kaniuki – Puchły – Trześcianka – Soce – Bondary – Narewka – Białowieża
Rowerowe
Obwodnica Rowerowa Narwiańskiego Parku Narodowego, 90 km
- Choroszcz – Zawady – Baciuty – Dobrowoda – Turośń Dolna – Borowskie Michały – Suraż – Łapy – Płonka Kościelna – Łupianka Stara – Jeńki – Waniewo – Kurowo – Jeżewo Stare – Tykocin – Choroszcz
Komunikacja
Komunikacja publiczna
- Do Tykocina prowadzą 3 linie komunikacji publicznej PKS oraz jedna linia komunikacji prywatnej – Voyager Trans. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się odległości 17 km, w miejscowości Knyszyn.
Drogi
- Przez Tykocin prowadzi droga wojewódzka nr 671 krzyżująca się w pobliżu miejscowości Stare Jeżewo z drogą ekspresową S8.
Urodzeni w Tykocinie
Ludzie związani z Tykocinem
- Joshua Höschel ben Joseph
- Jan Klemens Branicki
- Stefan Czarniecki
- Łukasz Górnicki
- Mikołaj Ostroróg
- Bogusław Radziwiłł
- Janusz Radziwiłł (1612-1655)
- Jan Paweł Sapieha
- Rebeka Tiktiner
- Krzysztof Wiesiołowski
- Włodzimierz Puchalski
- Stanisław Redens
Bibliografia
- Ks. A. Kochański, 526 lat dziejów miasta Tykocina na tle historii Polski, Białystok 2010.
- Tykocin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 695.
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwieludnosc_czerwiec2012BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 290-292.
- ↑ M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym. Nakładem S. Orgelbranda Księgarza, tom II, Warszawa 1844 r. s. 1319. – dostępna na Google books. (2013-02-05)
- ↑ a b c Tomasz Święcki, Opis starożytnéy Polski, Nakładem i Drukiem Zawadzkiego i Węckiego, tom I, Warszawa 1816 r. s. 420-421. – dostępna na Google books. (2013-02-05)
- ↑ Teka Kom. Hist. OL PAN 2009, s. 155–168.
- ↑ Postać figuruje jako prawdopodobny starosta tykociński po A. Wesslu w Katalogu osobowym Tek Glinki, Warszawa 1969.
- ↑ KOBiDZ: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo podlaskie. [dostęp 24 września 2008].
- ↑ Zdobycie Tykocina - strona Podlaskiej Brygady Rekonstrukcji. [dostęp 15 maja 2010].
Linki zewnętrzne
- Strona o żydowskich zabytkach Tykocina
- Historia Tykocina, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze.
- Historia miasta
- Wirtualne zwiedzanie Zamku w Tykocinie
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Tykocin
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta | |
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonia wsi | |
| Kolonie | |
| Osada |
