Przejdź do zawartości

Wilno: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zabytki: ostra brama
Linia 99: Linia 99:
==Zabytki==
==Zabytki==


W [[1994]] r. zabytkowy zespół Wilna został zapisany na [[lista światowego dziedzictwa UNESCO|liście światowego dziedzictwa UNESCO]]. W Wilnie jest 40 [[kościół (budynek)|kościołów]], z których najbardziej okazały, to [[barok]]owy [[Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie|Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu]] ([[1668]]-[[1676]]) zawierający ponad 2000 rzeźb (jednym z głównych fundatorów był szlachecki ród Sołtanowiczów) oraz oczywiście Kaplica w [[Brama Miednicka|Bramie Miednickiej]] (zwanej także [[Ostra Brama|Ostrą Bramą]]) ze słynnym obrazem [[Matka Boska Ostrobramska|Matki Boskiej Ostrobramskiej]].
W [[1994]] r. zabytkowy zespół Wilna został zapisany na [[lista światowego dziedzictwa UNESCO|liście światowego dziedzictwa UNESCO]]. W Wilnie jest 40 [[kościół (budynek)|kościołów]], z których najbardziej okazały, to [[barok]]owy [[Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie|Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu]] ([[1668]]-[[1676]]) zawierający ponad 2000 rzeźb oraz kaplica w [[Ostra Brama|Ostrej Bramie]] ([[Brama Miednicka|Bramie Miednickiej]]) ze słynnym obrazem [[Matka Boska Ostrobramska|Matki Boskiej Ostrobramskiej]].


'''Zabytki gotyckie'''
'''Zabytki gotyckie'''

Wersja z 10:20, 4 kwi 2007

Szablon:Miasto zagranica infobox

Portyk katedry wileńskiej i dzwonnica w 2004
Plik:Wilno widok ogolny22.jpg
Wilno (pocz. XX w.)
Ostra Brama w 2005

Wilno (lit. Vilnius Szablon:Audio, białorus. Вільня, Вільнюс, ros. Вильнюс, Вильна, łot. Viļņa, niem. Wilna, jid. ווילנע Wilne, łac. Vilna), stolica Litwy (do 1939 stolica województwa wileńskiego), na Pojezierzu Wileńskim, nad Wilią, u ujścia Wilenki; ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy; ośrodek kulturalny i naukowy, uniwersytet (zał. w 1579), cenny zespół obiektów zabytkowych; główny ośrodek kultury polskiej na Litwie.

Wilno dzieli się na dwie części: Stare Miasto (XIV-XVIII w.) i Nowe Miasto (XIX-XX w.). Starówka w Wilnie zajmuje około 360 hektarów i w 1994 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Wilno zamieszkują (dane za 2001 rok): Litwini 57,8%, Polacy 18,7%; Rosjanie 14%, Białorusini 4%, Żydzi 0,5%, inne narodowości 5%.

W okresie 1920-1939 r. Polacy stanowili w Wilnie 74% mieszkańców, 22% stanowili Żydzi i tylko ok. 1% mieszkańców stanowili Litwini[potrzebny przypis].

Podział administracyjny

Wilno dzieli się na 21 starostw (lit. Seniūnija). W skład Starego Miasta wchodzi Zarzecze (lit. Užupis), które organizuje happeningi niepodległościowe.

Historia

Osada powstała prawdopodobnie już w V w.

XIV wiek

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą dopiero z 1323, gdy twórca Wielkiego Księstwa Litewskiego Giedymin wzniósł drewniany zamek (zwany Wysokim) na Górze Zamkowej. On także przeniósł stolicę z Trok do Wilna. Wielki książę litewski i król Polski Władysław Jagiełło w 1387 nadał miastu prawa magdeburskie oraz zaczął sprowadzać osiedleńców. Wilno rozwijało się dynamicznie, powstawały liczne cechy rzemieślnicze. W 1390 roku miało miejsce oblężenie przeprowadzone przez współdziałających razem Krzyżaków i księcia Witolda.

XV wiek

W 1409 roku ksiażę Witold (lit. Vytautas Didysis) rozpoczął budować pierwszy murowany zamek (zwany później Zamkiem Górnym) na Górze Zamkowej. Potem powstał obok katedry Zamek Dolny.

XVI wiek

W latach 1503-1522 wybudowano mury obronne z dziewięcioma bramami i trzema basztami, które zburzono na przełomie XVIII i XIX w. z wyjątkiem Bramy Miednickiej zwanej też Ostrą Bramą (lit. Aušros Vartai). Najświetniejszy okres w dziejach miasta to czasy zygmuntowskie. Powstała wówczas mennica, arsenał, młyny, most na Wilejce, liczne szpitale i pałace. Pracowali tu architekci i rzeźbiarze włoscy (Jan Cini, Jan Maria Padovano). Wilno stało się miastem wielu narodowości (Polacy, Rusini (Białorusini), Żydzi, Niemcy, Włosi, Ormianie, Litwini, Tatarzy).

W 1578 król Stefan Batory założył Akademię prowadzoną przez jezuitów, co stało się zalążkiem Uniwersytetu Wileńskiego.

XVII wiek

Rozwoju miasta nie zahamował wielki pożar w roku 1610. Duże zniszczenia miastu przyniosła jednak okupacja moskiewska trwająca sześć lat do 1660 r., gdy miasto odbiły wojska pod dowództwem Michała Paca.

XVIII wiek

Miasto w tym czasie stało się dla Żydów "Jerozolimą Północy" (jid. Yerushalaim szel cafon). Działała tu jedna z najwybitniejszych szkół talmudycznych na świecie. Kolejnym ciosem była III wojna północna. W XVIII w. w mieście powstało wiele wspaniałych barokowych kościołów. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej, w nocy z 22/23 kwietnia 1794 doszło w Wilnie do walk, w trakcie których wyparto z miasta Rosjan. 19 lipca pod miasto podeszły wojska generała Dejowa lecz Rosjanie nie zdołali zdobyć miasta. Następne oblężenie nastąpiło 11 sierpnia ale miasto nie mając środków do obrony poddało się prawie bez walki. W 1795 miasto znalazło się w zaborze rosyjskim i stało się stolicą guberni.

XIX wiek

Podczas wojen napoleońskich przez miasto w 1812 r. przeszły 200 tys. wojska Napoleona, w tym oddziały polskie. Pomimo grabieży armii napoleońskiej był to dla miasta okres krótkotrwałej wolności (lipiec - grudzień 1812). W Wilnie zainstalowano podległy Francuzom i złożony z Polaków tymczasowy rząd (Komisja Rządząca Tymczasowa). W efekcie klęski Napoleona w Rosji, resztki Wielkiej Armii wycofały się przez Wilno w początkach grudnia. W mieście i w jego okolicach wielu żołnierzy zmarło wtedy z głodu i wycieńczenia. Już 10 grudnia 1812 r. Wilno ponownie zajęli Rosjanie.

W XIX w. Wilno było miejscem rozwoju licznych patriotycznych organizacji np. filaretów, filomatów, Związek Patriotyczny i Szubrawców. W lecie 1823 roku doszło w Wilnie do masowych aresztowań polskiej młodzieży. W tym czasie w Wilnie studiował i był więziony Adam Mickiewicz. Po powstaniu listopadowym z 1831 r. Rosjanie zamknęli uniwersytet. Do 1842 działały wydziały medyczny i teologiczny. Przywódców powstania powieszono na Placu Łukiskim. Utworzono Wileńską Bibliotekę Publiczną.

Od 1861 r. sytuacja w mieście zaczęła być coraz bardziej napięta, gdy podczas polskich pochodów patriotycznych kozacy zaatakowali manifestacje. Wybuchło powstanie styczniowe, podczas którego w okolicy Wilna trwały zacięte walki. Pacyfikacji Wilna dokonał rosyjski generał-gubernator Michaił Murawjow, któremu nadano znaczący przydomek Wieszatiel.

W grudniu 1862 uruchomiono Kolej Warszawsko-Petersburską, której Wilno stało się ważnym węzłem. W 1893 uruchomiono tramwaj konny.

XX wiek

W latach 1915-1918 Wilno było okupowane przez Niemców. Po ustąpieniu Niemców rozgorzał polsko-litewski konflikt o Wilno. W 1918 w celu ochrony ludności polskiej powołano Samoobronę Krajową Litwy i Białorusi, która 31 grudnia pozbawiła władzy komunistów po 3 dniach sprawowania przez nich władzy, jednak już 5 stycznia 1919 Wilno zajęli bolszewicy. W lutym 1919 Wilno zostało proklamowane stolicą Radzieckiej Socjalistycznej Republiki Litwy i Białorusi zwaną "Lit-Bel-em". Wojsko polskie pod osobistym dowództwem Józefa Piłsudskiego wyzwoliło miasto 19 kwietnia 1919. Rada Najwyższa na konferencji wersalskiej próbowała podzielić Wilno i Wileńszczyznę na zasadzie etnicznej pozostawiając samo miasto po polskiej stronie (tzw. Linia Focha). Podczas wojny 1920 roku miasto zostało zdobyte przez Armię Czerwoną. 12 lipca 1920 r. rząd sowiecki zawarł układ z rządem litewskim na mocy którego m.in. Wilno, Suwalskie miało być oddane Litwie. Sowieci nie kwapili się z wypełnieniem tego postanowienia i dopiero w obliczu klęski, uciekając, przekazali Wilno Litwinom 27 sierpnia. Wojsko Polskie w pościgu za bolszewikami wyparło Litwinów z Suwalskiego, nie można jednak było tego zrobić w przypadku Wilna wskutek fatalnych błędów polskiej dyplomacji. Min. spraw zagranicznych E. Sapieha zwrócił się bowiem do Ligi Narodów z żądaniem wywarcia presji na Litwinów by ci opuścili Wilno (które przypomnijmy od IV 1919 r. znajdowało się w Polsce); tym samym jednak umiędzynarodowił kwestię miasta. Piłsudski zdecydował się zatem na inne rozwiązanie problemu. Aby zająć Wilno posunął się do podstępu. Zlecił gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, dowódcy Litewsko-Białoruskiej Dywizji Piechoty, upozorować "bunt" i wkroczyć do Wilna. 9 października 1920 oddziały Żeligowskiego weszły do miasta. Proklamowano utworzenie państwa, tzw. Litwy Środkowej. 20 lutego 1922 jej parlament (Sejm Wileński) przyjął uchwałę o włączeniu Litwy Środkowej do Polski.

Wilno stało się stolicą województwa. W 1927 roku otwarto nowoczesne budynki Polskiego Radia. 19 września 1939, pomimo obrony miasta przez harcerzy i gimnazjalistów, Wilno zajęły wojska radzieckie. Patrz: Obrona Wilna 1939. 26 października 1939 Sowieci oddali miasto Litwinom, lecz 15 czerwca 1940, ponownie je zajęli. 14 lipca 1940 zaczęły się wywózki na Syberię. W czasie wojny prześladowania i deportacje objęły ok. 35 tys. mieszkańców Wileńszczyzny, głównie polskiego pochodzenia. 22 czerwca 1941 Niemcy zbombardowali miasto, a kilka dni później je zajęli.

W 1941 w egzekucjach przeprowadzonych przez Niemców oraz grupę kolaborujących z nimi Litwinów (Ypatingas Burys) we wsi Ponary (obecnie w granicach miasta, lit. Panerai) zginęło ok. 100 tys. mieszkańców (w większości Żydów) oraz ok. 20 tys. Polaków. 7 lipca 1944 skoncentrowana pod miastem polska Armia Krajowa rozpoczęła atak na Wilno -operację przeciwko Niemcom i 10 lipca zajęła niemiecki bunkier dowodzenia nad rzeką Wilenka (Operacja Ostra Brama). AK we współdziałaniu z Armią Czerwoną, która weszła do miasta wieczorem 7 lipca po kilku dniach walk ulicznych w dniu 13 lipca wyzwoliła Wilno. Jednakże Polacy krótko cieszyli się swą wolnością, albowiem w kilka dni po nadejściu Armii Czerwonej NKWD aresztowało wszystkich polskich żołnierzy i oficerów oraz wydarło Wilno z rąk polskich. Następnie już znacznie okrojoną terytorialnie Litwę razem z Wilnem włączono do Związku Radzieckiego i po 1944 r. większość polskich mieszkańców została przesiedlona. Od tego czasu w Wilnie zaczęli masowo osiedlać się Litwini i Rosjanie .

Ruchy niepodległościowe zapoczątkowane w czerwcu 1988 roku przez Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy (Sajudis) nasiliły się w 1990 roku, a w styczniu 1991 doszło do starć pod wieżą telewizyjną (żołnierze użyli m.in. czołgów), w których po stronie opozycji zginęło 17 ludzi i było ok. 600 rannych. Od 17 września 1991 Wilno jest stolicą niepodległej Litwy, co walnie przyczyniło się do upadku ZSRR. W 1993 roku Wilno odwiedził papież Jan Paweł II.

Wilno 1576 r
Kościół Misjonarzy
Obraz ok. 1800 r. – Zygmunt Vogel
Uniwersytet Wileński
Kościół św. Anny (po lewej) i kościół św. Franciszka i św. Bernarda (po prawej)

Zabytki

W 1994 r. zabytkowy zespół Wilna został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO. W Wilnie jest 40 kościołów, z których najbardziej okazały, to barokowy Kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu (1668-1676) zawierający ponad 2000 rzeźb oraz kaplica w Ostrej Bramie (Bramie Miednickiej) ze słynnym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej.

Zabytki gotyckie

Zabytyki renesansowe

Zabytki barokowe

Zabytki klasycystyczne

Zabytki eklektyczne i neostylowe

  • Synagoga Chóralna (1903)
  • kościół ewangelicko-augsburski (XIX w.).
  • Filharmonia (1899-1902)
  • "Zameczek" (1894-1900, J. Januszewski, A. Filipowicz-Dubowik)

Zabytki modernistyczne sprzed 1939 r.

  • Wzgórze Trzech Krzyży z 1916 r. (proj.Wiwulski)
  • Dom Towarowy Braci Jabłkowskich (1921-1923, K. Jankowski, F. Lilpop),
  • Osiedle mieszkaniowe na Antokolu inspirowane Bauhausem (1930-1931, F. Wojciechowski),
  • Izba Przemysłowo-Handlowa, (1931, Z. Tarasin),
  • Dom Akademicki (1931, A. Kodelski),
  • Bank Gospodarstwa Krajowego (1936-1938, J. Pańkowski, S. Gałęzowski),
  • Gmach PKO (1936-1938, Z. Puget, Juliusz Żurawski, przeb. 1996, A. Nasvytas),
  • Ubezpieczalnia Społeczna (1938-1939, S. Murczyński, Jerzy Sołtan),
  • Lombard (1938, I. Helman-Zatorska) czy
  • Szkoła (1938-1939, Romuald Gutt).

inne zabytki:

Nekropolie

Słynne i ważne osoby związane z miastem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wilnem.

Ważniejsze rody mieszkające w Wilnie i jego okolicach

Miasta partnerskie

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Szablon:Wileńskie powiaty

Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Europejskie Stolice Kultury

Szablon:Link FA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilno&oldid=7232881”