Państwa nieuznawane

Państwa nieuznawane (inne terminy stosowane zamiennie: państwa nieuznane, quasi-państwa, parapaństwa, państwa de facto niepodległe) – termin stosowany dla kilku jednostek politycznych świata, które pomimo braku uznania na arenie międzynarodowej (lub z minimalnym uznaniem) de facto są niepodległymi państwami.

Charakterystyka

Państwa nieuznawane

     państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej (przynajmniej przez jedno państwo członkowskie ONZ)

     państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej, de facto kontrolujące swoje terytorium

     terytoria o nieustalonym statusie politycznym

Praktyka uznawania państw pojawiła się pod koniec XVIII wieku w związku z uznaniem niepodległości Stanów Zjednoczonych przez niektóre inne państwa. Później zasada ta się rozszerzała, by osiągnąć kulminację w postaci uznawania niepodległości byłych kolonii.

W myśl dominującej w prawie międzynarodowym zasady uznanie państwa na arenie międzynarodowej nie jest warunkiem koniecznym do jego powstania. W praktyce jednak jest inaczej: państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej nie uważa się za niepodległe. Jednak nie zmienia to faktu, że państwa takie funkcjonują, mają swoje terytoria, ludność i rządy sprawujące nad nimi suwerenną kontrolę. Obszarów separatystycznych, które ogłosiły niepodległość, jest na świecie wiele, lecz tylko nieliczne z nich można zaliczyć do państw de facto niepodległych. Nie będą nimi regiony, które proklamowały niepodległość, lecz w dalszym ciągu pozostają pod faktyczną władzą kraju, do którego dotychczas należały. Państwami nie są również obszary separatystyczne, na których wciąż trwają walki i sytuacja może ciągle ulegać zmianie – przykładem jest Czeczenia, która obecnie jest w znacznej części podporządkowana Rosji.

Obecnie za de facto niepodległe można uznać osiem państw, których niepodległość, ogłoszona co najmniej kilkanaście lat temu, zdążyła już okrzepnąć lub została uznana przez co najmniej jedno państwo uznawane na arenie międzynarodowej, a ich rządy bez przeszkód sprawują władzę nad terytorium, mającym w miarę określone granice i stałą ludność.

Podobny nieco charakter do państw nieuznawanych mają terytoria o nieustalonym statusie. Są to terytoria, które domagają się uznania niepodległości i których aspiracje są poważnie brane pod uwagę na arenie międzynarodowej. Zawiłości świata polityki międzynarodowej powodują jednak, że dotychczas kraje te faktycznie pozostają pod władzą państw sąsiednich, a ich ostateczny status, to znaczy nadanie niepodległości lub pozostanie w jakiejś formie związku z państwem administrującym, ma zostać rozstrzygnięty w bliżej nieokreślonej przyszłości. Obecnie na świecie istnieją dwa takie terytoria: Sahara Zachodnia i Palestyna – mimo swojego nieuregulowanego statusu są one przez część państw uznawane za kraje niepodległe.

Państw nieuznawanych nie należy mylić z mikronacjami (na przykład Sealand, Seborga, Hutt River), które w ogóle nie są elementem polityki międzynarodowej (choć część z nich do tego aspiruje), a ich „istnienie” wynika w głównej mierze z ich ignorowania lub traktowania przez władze poszczególnych państw jako swoisty folklor.

Do grona państw nieuznawanych nie zalicza się terytoriów kontrolowanych przez grupy terrorystyczne. Przykładem jest Państwo Islamskie, które ogłosiło się kalifatem 29 czerwca 2014, posiada pełną kontrolę nad opanowanym terytorium i ma znamiona państwowości. Część źródeł z tego powodu rozważa czy Państwo Islamskie można uznać za państwo, a niektóre źródła określają Państwo Islamskie mianem quasi-państwa. Jednak nie jest zaliczane do państw nieuznawanych, gdyż przeszkodą jest nie tylko brak uregulowanego statusu międzynarodowego, ale także łamanie międzynarodowych praw człowieka, terroryzm i zbrodniczość wpisane w ideę działania samozwańczego kalifatu i krytykę całości idei ze strony Organizacji Narodów Zjednoczonych. Skala zbrodniczości i terroru w rozmiarze domniemanego państwa nie jest spotykana w żadnym kraju na świecie w historii współczesnej – z tych względów Państwo Islamskie określa się mianem organizacji terrorystycznej – z silną i rozbudowaną strukturą – ale nie państwem nieuznawanym. Również znaczna większość środowiska muzułmańskiego neguje państwowość (także w rozumieniu ponadnarodowego kalifatu) i określa Państwo Islamskie mianem organizacji terrorystycznej.

Państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej

• Abchazja od 1992 (w 2021 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Rosję, Nauru, Nikaraguę, Syrię i Wenezuelę oraz 4 inne państwa nieuznawane: Doniecką RL, Górski Karabach, Naddniestrze i Osetię Południową; posiada ambasady w: Nikaragui, Rosji)
• Cypr Północny od 1974 (w 2021 uznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję)
• Kosowo od 2008 (w 2021 uznawane przez 105 do 108 państw członkowskich ONZ: Afganistan, Albanię, Andorę, Arabię Saudyjską, Australię, Austrię, Bahrajn, Belgię, Belize, Benin, Brunei, Bułgarię, Burkinę Faso, Burundi, Chorwację, Czad, Czarnogórę, Czechy, Danię, Dominikę, Dominikanę, Dżibuti, Egipt, Estonię, Fidżi, Finlandię, Francję, Gabon, Gambię, Ghanę, Grenadę, Gujanę, Gwineę, Gwineę Bissau, Haiti, Holandię, Honduras, Irlandię, Islandię, Japonię, Jemen, Jordanię, Kanadę, Katar, Kiribati, Kolumbię, Komory, Koreę Południową, Kostarykę, Kuwejt, Lesotho, Liberię, Libię, Liechtenstein, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Macedonię, Malawi, Malediwy, Malezję, Maltę, Mauretanię, Mikronezję, Monako, Nauru, Niemcy, Niger, Nigerię, Norwegię, Nową Zelandię, Oman, Pakistan, Palau, Panamę, Papuę-Nową Gwineę, Peru, Polskę, Portugalię, Republikę Środkowoafrykańską, Salwador, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Samoa, San Marino, Senegal, Sierra Leone, Słowenię, Somalię, Stany Zjednoczone, Suazi, Szwajcarię, Szwecję, Tajlandię, Tanzanię, Timor Wschodni, Tonga, Turcję, Tuvalu, Ugandę, Vanuatu, Węgry, Wielką Brytanię, Włochy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Marshalla, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca i Zjednoczone Emiraty Arabskie)
• Osetia Południowa od 1991 (w 2021 uznawana przez 5 państw członkowskich ONZ: Nauru, Nikaraguę, Rosję, Syrię i Wenezuelę oraz 6 innych państw nieuznawanych: Abchazję, Doniecką RL, Górski Karabach, Ługańską RL, Naddniestrze i Saharę Zachodnią; posiada ambasady w: Abchazji, Ługańskiej RL, Nikaragui, Rosji i Wenezueli)
• Republika Chińska od 1949 (w 2021 uznawana przez 14 państw członkowskich ONZ: Belize, Eswatini, Gwatemalę, Haiti, Honduras, Nauru, Nikaraguę, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Wyspy Marshalla, oraz przez Stolicę Apostolską)

Państwa częściowo nieuznawane na arenie międzynarodowej

Niektóre powszechnie uznawane państwa są nieuznawane przez jedno lub kilka uznanych państw członkowskich ONZ, jednak powszechnie nie kwestionuje się ich istnienia i suwerenności.

• Korea Północna od 1948 (nieuznawana przez 3 państwa członkowskie ONZ: Francję, Japonię, Koreę Południową oraz przez częściowo uznaną Republikę Chińską)
• Korea Południowa od 1948 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Koreę Północną)
• Armenia od 1991 (nieuznawana przez 1 państwo członkowskie ONZ: Pakistan)
• Cypr od 1960 (nieuznawany przez 1 państwo członkowskie ONZ: Turcję oraz częściowo uznany Cypr Północny)

Państwa nieuznawane

Lista państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej, ale de facto kontrolujących swoje terytoria:

• Górski Karabach od 1991; uznawany za część Azerbejdżanu (uznawany przez 2 inne państwa nieuznawane: Abchazję i Osetię Południową)
• Naddniestrze od 1990; uznawane za część Mołdawii (uznawane przez 3 inne państwa nieuznawane: Abchazję, Górski Karabach i Osetię Południową)
• Somaliland od 1991; uznawany za część Somalii
• Doniecka Republika Ludowa od 2014; uznawana za część Ukrainy (uznawana przez 2 inne państwa nieuznawane: Osetię Południową i Ługańską Republikę Ludową)
• Ługańska Republika Ludowa od 2014; uznawana za część Ukrainy (uznawana przez 2 inne państwa nieuznawane: Osetię Południową i Doniecką Republikę Ludową)

Terytoria o nieustalonym statusie

• Palestyna (uznawana za państwo przez ONZ (państwo obserwator w ONZ) oraz ponad 100 państw, z czego część, w tym Polska, uznaje za podmiot prawa międzynarodowego Palestyńskie Władze Narodowe, a nie państwo palestyńskie)
• Sahara Zachodnia od 1976 (w 2013 uznawana przez 51 państw i 1 państwo nieuznawane (Osetię Południową) za niepodległe państwo, pełnoprawny członek Unii Afrykańskiej, większość terenów pozostaje pod administracją marokańską)

Historyczne państwa nieuznawane lub częściowo uznane (po II wojnie światowej)

Lista istniejących po 1945 roku, nieuznawanych lub częściowo uznawanych, państw historycznych, które de facto kontrolowały własne terytoria:

Państwo	Rok powstania	Rok likwidacji	Obecnie część	Uwagi
Adżaria	1991	2005	Gruzji
Anguilla	1967	1969	Wielkiej Brytanii
Anjouan	1997	2002	Komorów
Biafra	1967	1970	Nigerii
Bophuthatswana	1977	1994	Republiki Południowej Afryki
Charkowska Republika Ludowa	2014	2014	Ukrainy
Ciskei	1981	1994	Republiki Południowej Afryki
Czeczenia	1996	1999	Rosji
Gagauzja	1990	1994	Mołdawii
Herceg-Bośnia	1992	1994	Bośni i Hercegowiny
Jubaland	1998	2001	Somalii
Kabinda	1975	1976	Angoli
Kaczin	1962	1994	Mjanmy
Kasai Południowe	1960	1961	Demokratycznej Republiki Konga
Katanga	1960	1964	Demokratycznej Republiki Konga
Krym	2014	2014	Ukrainy okupowana przez Rosję
Kurdystan	1991	2003	Iraku	formalnie nie proklamował niepodległości
Mohéli	1997	1998	Komorów
Nachiczewan	1990	1990	Azerbejdżanu
Południowe Moluki	1950	1950	Indonezji
Republika Serbska	1992	1995	Bośni i Hercegowiny
Republika Serbskiej Krajiny	1991	1995	Chorwacji
Rodezja	1965	1980	Zimbabwe
Rotuma	1987	1988	Fidżi
Suwadiwy	1959	1963	Malediwów
Tałysko-Mugańska Republika Autonomiczna	1993	1993	Azerbejdżanu
Tanna	1980	1980	Vanuatu
Tatarstan	1991	1994	Rosji
Transkei	1976	1994	Republiki Południowej Afryki
Tybet	1912	1951	Chińskiej Republiki Ludowej
Vemerana	1980	1980	Vanuatu
Venda	1979	1994	Republiki Południowej Afryki
Waziristan	2006	2006	Pakistanu
Wyspa Bougainville’a	1990	1997	Papui-Nowej Gwinei
Zachodnia Bośnia	1993	1995	Bośni i Hercegowiny

Zobacz też

• państwa świata
• terytoria zależne
• terytoria autonomiczne
• Organizacja Narodów i Ludów Niereprezentowanych

Bibliografia

• Państwa nieuznawane i terytoria o nieustalonym statusie w: Wielki atlas świata, Wyd. EM, Warszawa 2006
• W. Malendowski, Zbrojne konflikty i spory międzynarodowe u progu XXI wieku. Atla 2,
• K. Kubiak, Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie. Wyd. Trio, Warszawa 2005.
• L. Antonowicz, Pojęcie państwa w prawie międzynarodowym. PWN, Warszawa 1974

Linki zewnętrzne

• Projekt – Państwa Nieuznawane
• Państwa nieuznawane jako element dezintegrujący w stosunkach międzynarodowych.